تکرار مادر تمام مهارت‌هاست

در هر حرفه‌ای که فعالیت داشته باشیم، رسیدن به موفقیت و پیشتازی در آن مسیر، بدون مواجهه با چالش‌ها و غلبه بر آن‌ها ممکن نیست. تفاوتی ندارد معلم باشیم یا مهندس، پزشک باشیم یا دانش‌آموز؛ برای آنکه در مسیر حرفه‌ای خود پیشرفت کنیم و در سطحی بالا باقی بمانیم، نیازمند کسب دانش و اندوختن تجربه‌ای مستمر هستیم. اکنون که در مسیر کنکور قرار داریم، چطور می‌توانیم به برترین‌ها تبدیل شویم بی‌آنکه سال‌ها صرف آزمون‌وخطا کنیم؟ پاسخ روشن است: تمرین، مادر همه‌ی مهارت‌هاست. برای آنکه بر مفاهیم درسی‌ای که مرحله‌به‌مرحله مطالعه می‌کنید مسلط شوید، باید تمرین را جدی بگیرید. به‌ویژه در درس‌هایی که پیش‌خوانی آن‌ها را در برنامه قرار داده‌اید، تمرین کردن نقشی حیاتی در یادگیری عمیق دارد. اگر هدف‌تان تسلط بر آزمون‌هاست، تنها آموختن تکنیک‌های تست‌زنی کافی نخواهد بود؛ بلکه تکرار این تکنیک‌ها در قالب آزمون‌های آزمایشی، تسلطی پایدار و مؤثر را برای‌تان به ارمغان می‌آورد. به خاطر بسپارید: برای آنکه مهارتی را به‌خوبی فراگیرید و در آن برتری پیدا کنید، باید بارها آن را تمرین کنید تا مسیر پیروزی برای‌تان هموار شود.

توصیه‌هایی برای افزایش ماندگاری آموخته‌ها

حتماً شنیده‌اید که می‌گویند «کار نیکو کردن از پر کردن است»؛ یعنی هر موفقیتی در گرو پشتکار و تلاش مستمر است. همین اصل در یادگیری نیز صدق می‌کند. اگر می‌خواهیم به نتایج درخشان برسیم، باید همت و پشتکار را همراه خود کنیم و دست از تلاش برنداریم. این نکته فقط یک باور عمومی نیست، بلکه پژوهش‌های علمی نیز آن را تأیید می‌کنند. یکی از این پژوهش‌ها توسط ابینگهاوس انجام شده که منحنی معروفی به نام «منحنی فراموشی» را طراحی کرده است. او در تحقیقاتش نشان داد که تمرین، تکرار و تلاش، سه عنصر اساسی برای یادگیری مؤثر و ماندگار هستند.

منحنی فراموشی چیست؟

در سال ۱۸۸۵ میلادی (حدوداً سال ۱۳۰۲ شمسی)، هرمان ابینگهاوس ایده‌ای را با نام «منحنی فراموشی» معرفی کرد. این ایده تأکید می‌کرد که پشتکار و تمرین مداوم، کلید یادگیری مؤثرتر است. ابینگهاوس برای آزمایش اهمیت تکرار در یادگیری، مجموعه‌ای از مطالب غیر ضروری را انتخاب کرد و به طور مداوم آنها را مطالعه و تکرار کرد.

نتیجه این آزمایش چه بود؟ او دریافت که هرچقدر محتوای آموزشی را بیشتر تمرین و تکرار کند، نه‌تنها به آن‌ها تسلط بیشتری پیدا می‌کند، بلکه فراموش‌کردن آنها نیز سخت‌تر می‌شود. ابینگهاوس نتیجه گرفت که با تمرین مستمر در بازه‌های زمانی مشخص، نه تنها به عمق مطالب پی می‌بریم، بلکه احتمال فراموش کردن آن‌ها نیز به شدت کاهش می‌یابد.

شاید به نظر برسد که این ایده بدیهی است و نیازی به پژوهش ندارد، اما در زمان ابینگهاوس، او از نخستین کسانی بود که به ارزش تکرار در تقویت حافظه پی برد و این موضوع را در قالب تحقیقات علمی مطرح کرد.

نتیجه تحقیقات و آزمایش‌های ابینگهاوس به نموداری مشابه تصویر بالا انجامید. او متوجه شد که اطلاعات آموخته‌شده به مرور زمان کاهش می‌یابند و برای نشان دادن این پدیده، نموداری از روند فراموشی طراحی کرد. این نمودار، که به «منحنی فراموشی» معروف است، نشان می‌دهد که اطلاعات پس از یادگیری به صورت تصاعدی از ذهن پاک می‌شوند، یعنی هرچه زمان می‌گذرد، میزان فراموشی اطلاعات بیشتر و بیشتر می‌شود.

نمودار معروف منحنی فراموشی ابینگهاوس چیست؟

منحنی فراموشی در قالب یک نمودار، رابطه میان میزان تلاش و زمان صرف‌شده برای یادگیری (محور افقی) و میزان یادگیری یا تسلط بر اطلاعات (محور عمودی) را نشان می‌دهد. این نمودار به وضوح نشان می‌دهد که با تمرین و پشتکار بیشتر، میزان یادگیری افزایش می‌یابد.

پس از یادگیری کامل، ۱۰۰ درصد اطلاعات در ذهن باقی می‌ماند، اما به‌طور طبیعی، این مقدار به مرور زمان کاهش می‌یابد. برای مثال، ۲۰ دقیقه پس از یادگیری، حدود ۶۰ درصد اطلاعات هنوز در ذهن باقی می‌ماند، و این درصد به تدریج به ۳۰ درصد بعد از یک روز و ۲۵ درصد بعد از یک هفته کاهش می‌یابد.

ابینگهاوس متوجه شده بود که عوامل مختلفی بر کاهش تدریجی آموخته‌ها در مغز تأثیر دارند:
۱. قدرت خاطره
۲. مدت زمان گذشته از یادگیری

قدرت خاطره

ابینگهاوس معتقد بود که محتوایی که برای فرد یادگیرنده معنادار و مرتبط باشد، مدت زمان بیشتری در ذهن باقی می‌ماند. به عبارت دیگر، هرچه محتوای آموخته‌شده با زندگی شخصی، علایق یا نیازهای فرد ارتباط بیشتری داشته باشد، احتمال فراموشی آن کمتر خواهد بود. بنابراین، وقتی مطالب برای فرد مهم و قابل‌فهم باشند، مغز به‌راحتی آن‌ها را حفظ کرده و دیرتر آن‌ها را فراموش می‌کند.

مقدار زمان گذشته از آموختن

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که افراد در طی ماه اول، حدود ۹۰ درصد از مطالبی را که یاد می‌گیرند فراموش می‌کنند. این نشان می‌دهد که زمان نقش مهمی در میزان ماندگاری آموخته‌ها دارد؛ هرچه زمان بیشتری از یادگیری بگذرد، احتمال فراموشی اطلاعات بیشتر خواهد شد.

اهمیت منحنی فراموشی

اگرچه منحنی فراموشی بر پایه ایده‌ای معتبر طراحی شده است، اما هنوز هم پژوهشگران در حال بررسی روش‌های نوین یادگیری و یافتن راه‌های مؤثرتر برای افزایش بهره‌وری یادگیری هستند. باید توجه داشت که هر فرد روش‌های یادگیری متفاوتی دارد؛ برخی افراد از طریق شنیدن به یادگیری کامل می‌رسند، در حالی که برخی دیگر از طریق دیدن و مشاهده اطلاعات بهتر می‌آموزند.

در این راستا، روش‌های مختلفی مبتنی بر فناوری نیز توسعه یافته‌اند که به افراد کمک می‌کنند تا یادگیری بهتری داشته باشند. با این حال، اگر روشی که از پیش اثربخش بوده، وجود دارد، استفاده از آن منطقی است. روش تمرین و تکرار نیز یکی از این راهکارهاست که همچنان جواب می‌دهد و باید به‌طور پیوسته و مداوم در روند یادگیری مورد استفاده قرار گیرد.

دو نکته مهم در استفاده از منحنی یادگیری

این منحنی نشان می‌دهد که به‌طور متوسط، ۹۰ درصد از مطالبی که یاد می‌گیریم در ماه اول به فراموشی می‌روند. این فراموشی ناشی از عدم تکرار و مرور مطالب است، نه به این دلیل که نتواسته‌ایم مفاهیم را به‌خوبی یاد بگیریم. برای بهره‌برداری مؤثر از منحنی فراموشی، باید به دو نکته مهم توجه کنید که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.

۱. تمرینِ عملی، کلید حفظ آموخته‌هاست

پس از یادگیری مطالب مختلف، ضروری است که راهی برای به‌کارگیری عملی آن‌ها وجود داشته باشد. اعمال کردن آموخته‌ها به‌صورت عملی است که باعث تثبیت آن‌ها در ذهن و آشنایی با جنبه‌های مختلفشان می‌شود. یادگیری واقعی وقتی اتفاق می‌افتد که تمرین‌های عینی و عملی در جریان باشند. برای مثال، در آموزش الکترونیک و یادگیری آنلاین، استفاده از امتحانات، فلش‌کارت‌ها و تمرین‌های عملی می‌تواند به یادگیری بهتر کمک کند.

اگر به یادگیرنده فرصتی برای پیاده‌سازی عملی آموخته‌ها بدهیم، قطعا مهارت‌ها و دانش موردنظر را بهتر و سریع‌تر می‌آموزد. تمرین در کلاس‌های آموزشی و به‌کارگیری روش‌هایی که دانش‌آموزان بتوانند مطالب یادگرفته‌شده را به‌طور عملی تجربه کنند، از کلیدی‌ترین اصول در استفاده از منحنی یادگیری است.

۲. با یک‌بار آموزش چیزی آموخته نمی‌شود

در دنیای خیال، ممکن است تصور کنید که یک‌بار آموزش دادن به کسی کافی است تا او تمام جزئیات و پیچیدگی‌های مطلب را بدون نیاز به تکرار یاد بگیرد. اما در واقعیت، این‌طور نیست. یادگیری مؤثر نیاز به ترکیب روش‌های مختلف آموزشی دارد و تنها با تمرین و تکرار است که ماندگاری اطلاعات در ذهن تضمین می‌شود.

بنابراین، اگر برنامه‌ای برای یادگیری یا آموزش دارید، باید به این نکته توجه کنید و اهمیت منحنی فراموشی را جدی بگیرید. امروزه، با وجود امکانات آموزشی آنلاین فراوان و روش‌های گوناگون برای تمرین، دیگر هیچ بهانه‌ای برای غفلت از این اصول مؤثر وجود ندارد.

چطور جلوی منحنی فراموشی بایستیم و نگذاریم که آموخته‌ها از یادمان بروند؟

حالا که شیوه کارکرد حافظه و مغز را بهتر درک کرده‌ایم، وقت آن رسیده که دست به کار شویم و در این زمینه اقدام کنیم. چه اقداماتی؟ در ادامه، پیشنهاداتی کاربردی برای افزایش مدت زمان نگهداری آموخته‌ها در حافظه آورده شده است.

۱. تمرین منظم و مداوم

ابینگهاوس به‌خوبی درک کرده بود که برای حفظ آموخته‌ها در حافظه در مدت زمان طولانی‌تر، باید از تمرین و تکرار بهره برد. هرچه تعداد دفعات تمرین بیشتر شود، کاهش ماندگاری آموخته‌ها کمتر خواهد بود. بنابراین، برای اینکه فرآیند یادگیری سریع‌تر و مؤثرتر باشد، باید تعداد بازه‌های زمانی تمرین و تکرار را افزایش داد. با تکرار مداوم، آموخته‌ها در حافظه فعال باقی می‌مانند و کمتر از ذهن پاک می‌شوند.

۲. شفاف‌سازی مطالب آموختنی

برای یادگیری مؤثر و ماندگار مطالب، ابتدا باید آن‌ها را شفاف‌سازی کنید. در ابتدا، باید دقیقا بدانید هدفتان از یادگیری چیست و موضوع مورد مطالعه درباره چه چیزی صحبت می‌کند. سپس، با استفاده از نمودارها، ویدئوها و ابزارهای کمکی، مطالب را به گونه‌ای شفاف کنید که یادگیری آن‌ها ساده و آسان شود. گیمیفیکیشن (Gamification) یا تلفیق مواد آموزشی با بازی نیز می‌تواند نقش مهمی در بهبود فرآیند یادگیری ایفا کند و کمک زیادی به تسهیل یادگیری افراد کند.

۳. مرتبط‌بودن مطالب آموختنی

هرچه بیشتر ارتباط مفاهیم آموختنی با زندگی و کار خود را درک کنید، فرآیند یادگیری برایتان ساده‌تر می‌شود. وقتی متوجه شوید که چگونه مطالب آموخته‌شده می‌توانند به شما کمک کنند یا زندگی‌تان را آسان‌تر کنند، یادگیری آن‌ها برای مغز جذاب‌تر می‌شود. در واقع، اگر مغز متقاعد شود که آنچه یاد می‌گیرد برای بهبود عملکردش مفید است، احتمالاً از آموختن استقبال خواهد کرد. این امر به‌طور طبیعی به افزایش انگیزه برای یادگیری می‌انجامد.

۴. در دسترس‌بودن محتوای آموزشی و تمرینی

هرچه دسترسی به محتوای آموزشی ساده‌تر باشد، فرآیند یادگیری راحت‌تر و مؤثرتر می‌شود. وقتی که به مطالب آموزشی و امکان تمرین‌کردن آن‌ها دسترسی آسان داشته باشید، تقویت ماندگاری اطلاعات در حافظه‌تان نیز بیشتر خواهد شد. به‌عنوان مثال، اگر بتوانید فایل‌های آموزشی را در موبایل یا تبلت خود داشته باشید، می‌توانید در هر موقعیتی، حتی در زمان‌های آزاد مانند زمان ترافیک، به مرور و تمرین مطالب پرداخته و یادگیری خود را تقویت کنید.

در آخر

با آگاهی از منحنی فراموشی و چگونگی عملکرد آن در مطالب درسی و آموختنی‌های دیگر، اکنون بهتر می‌توانید درک کنید که چرا گاهی احساس می‌کنیم که یادگیری‌مان ناقص است. در واقع، بیشتر مشکلات یادگیری با تمرین و تکرار حل می‌شوند. تنها کافی است که بفهمیم مغز و حافظه‌مان چگونه کار می‌کنند تا بتوانیم با درک این فرآیندها، بهره‌وری آن‌ها را افزایش دهیم. پس به یاد داشته باشید که تکرار، مادر مهارت‌هاست.