دستگاه گوارش پرندگان

آشنایی با دستگاه گوارش پرندگان 

دستگاه گوارش در پرندگان همانند دیگر حیوانات از لوله گوارش و غدد ضمیمه تشکیل شده است. لوله گوارش شامل دهان، مری، چینه دان، پیش معده، سنگدان، روده کوچک، روده های کور، روده بزرگ و کلوآک و مقعد می باشد.

در واقع دستگاه گوارش در پرندگان از نوک (BILL) شروع و به معقد ختم می شود.

طول دستگاه گوارش پرندگان نسبت به حیوانات دیگر متراکم تر است به طوری که نسبت طول دستگاه گوارش به طول بدن در این حیوانات یک به چهار است این در حالی است که همین نسبت در گوسفند یک به بیست و هفت است. همچنین میزان ترشحات آنزیمی و اسیدی در لوله گوارش پرندگان بیشتر از سایر حیوانات است. به طوری که کلیه قسمت های لوله گوارش پرندگان تقریباً اسیدی است. به عنوان مثال pH سنگدان حدود ۶/۲ و pH قسمت انتهایی روده کوچک ۳/۶ تا ۴/۶ میباشد.

● بررسی قسمت های مختلف  دستگاه گوارش پرندگان

▪ دهان Mouth:

اولین قسمت و محل ورود غذا به لوله گوارش است. دهان در پرندگان فاقد لب، دندان، کام نرم و گونه است

حفره دهانی این حیوان توسط منقار از محیط بیرون جدا می شود. در اطراف دهان تعدادی غدد بزاقی وجود دارد که در روز حدود ۱۲تا ۱۵ میلی لیتر بزاق ترشح می کنند.

▪ کام سخت

در سقف و وسط حفره دهانی شکافی طولی وجود دارد که به مجاری بینی باز می شود.

▪ زبان

زبان در پرندگان به صورت حنجری شکل بوده و دارای تیغه هایی در طرفین می باشد این تیغه در حرکت غذا به طرف حلق و مری نقش مهمی دارد. با توجه به اینکه پرندگان فاقد قدرت مکش در دهان خود هستند این حالت زبان در تغذیه آنها موثر است. زبان در پرندگان حدود ۲۴ مکان چشایی دارد. این تعداد در مقایسه با زبان انسان که ۹۰۰۰عدد جوانه چشایی دارد نشان دهنده قدرت چشاییپرندگان است.

▪ مری ESOUPHAGUS

لوله ای است قابل انعطاف و عضلانی که از هر حلق تا پیش معده ادامه دارد. مری به ترتیب از بیرون به داخل دارای لایه های زیر می باشد:

لایه سروزی، لایه عضلانی (طولی – حلقوی)، لوله مخاطی. ماهیچه های طولی و حلقوی در انتقال غذا به چینه دان و پیش معده نقش بسیار مهمی دارند.

پرندگان در دهان خود فاقد عضلات حلقی–زبانی و کام نرم هستند. به همین دلیل عمل عبور غذا از دهان یک عمل سریع و ناگهانی است. به این صورت که غذا از دهان عبور کرده و وارد مری می شود. پس از آن دهانه مری بسته می شود. سپس غذا توسط امواج پریستالتیک به چینه دان یا معده منتقل می شود. سرعت این حرکات در ماه حدود ۵/۱ سانتی متر در ثانیه است.

▪ چینه دان CROP

مکان چینه دان در اواسط مهره های گردن قرار دارد. pH محتویات چینه دان اسیدی و حدوداً برابر ۵ است. چینه دان از اتساع یک طرفه مری به وجود می آید.

همچنین چینه دان توسط یکی از شاخه های اعصاب حرکتی عصب واگ تامین می شود. این عصب سرعت و کیفت و میزان غذای عبور داده شده به مری را کنترل می کند.

چینه دان مکان ذخیره غذای خورده شده توسط حیوان است و تا حدودی باعث نرم و مرطوب شدن غذا می شود. در چینه دان عملیات هضمی بسیار کمی وجود دارد که آن هم توسط آمیلاز موجود در بزاق انجام می شود. همچنین میکروارگانیسم های موجود در چینه دان هم موجب پاره ای تغییرات هضمی غذا در چینه دان می شود. چینه دان در کبوتر منشا یک شیره سفید، تند و خوشبویی است که به جوجه های خود می دهد.

▪ حفره شکمی THE BODYCORRITY

پرندگان به مانند پستانداران دارای دیافراگم واقعی نیستند. حفره های بدن تا بخش خلفی کلوواک گسترش دارد. غشای سروزی مانند پستانداران در حفره شکمی پرندگان وجود ندارد. اما هفت کیسه غشایی که ارتباطی به سروز ندارند و اندام های حفره بدن را می پوشانند. تعدادی کیسه غشایی شامل: دو کیسه جنب که شش ها را می پوشاند، یک کیسه پشت کبدی، و دو کیسه کبدی که کبد را می پوشاند و یک کیسه سفاقی که همه حفره شکم به استثنای کلیه ها را می پوشاند.

▪ معده THE STOMACHE

معده در اغلب پرندگان به دو بخش تقسیم می شود پیش معده یا معده غده ای PROVENTERICALUS که دارای دیواره نازک و دوکی شکل است و در سمت چپ حفره بدن قرار دارد.

کار اصلی دیگر حیوانات را در پرندگان پیش معده انجام می دهد (ترشح آنزیم واسید).

محل اصلی اتصال پیش معده به مری مشخص نیست. در سطح داخلی پیش معده پرندگان برجستگی هایی (پاپیلا) وجود دارند این برجستگی ها غدد ترشحی هستند که از طریق مجرایی ترشحات خود را به داخل پیش معده می ریزند. در پرندگان اسید کلریدریک و پپسین از سلول‌های اصلی معده ترشح می شوند. در صورتی که در سایر حیوانات پپسین از سلول های اصلی و اسید کلریدریک از سلول‌های جانبی ترشح می شود.

عبور مواد غذایی از پیش معده به سرعت انجام می شود به طوری که بعد از ورود غذا و ترشح آنزیم و اسید غذا به میزان ناچیزی هضم شده واز پیش معده خارج می شود و در واقع هنگامیکه مواد غذایی به همراه ترشحات پیش معده به سنگدان می رسد هضم اصلی شروع می شود.

حرکات موجی بخش پیش معده ای در پرندگان گرسنه حدود یک حرکت در دقیقه می باشد.

معده فاقد اسنفکترهای کاردیا و پاپیلا می باشد.

▪ سنگدان GIZZARD

به این قسمت معده ماهیچه ای یا معده حقیقی نیز می‌گویند اندام سفت و به شکل عدسی محدب الطرفین می‌باشد که در زیر استخوان خواجی قرار دارد. که دارای دیواره ضخیم ماهیچه ای است. جنس این عضلات از پروتئینمی به نام کراتین است.

این بخش دارای دو جفت عضله قوی که نیرویی بسیار زیادی تولید می کند محل اتصال معده ماهیچه ای به پیش معده نایحه بینابینی (ایستموس) قرار دارد. سطح داخلی ایستموس هیچ گونه غدد ترشحیی و جین خوردگی ندارد.

ازبخش عضلانی کائولین (KOALIN) صورت می گیرد که غشائی زرد یا قهوه ای مانند بالشتکی (مخاطی) که از تماس مستقیم اسید و آنزیم و مواد غذایی با عضلات جلوگیری می کند .

سطح این مخاط به طور دائم در اثر تماس با اسیدها و آنزیم های گوارشی و در اثر حرکات قبلی سنگدان پوسیده و کنده می شود ولی دوباره ترمیم می شود.

▪ روده کوچک SMALL INTESTINE

در یک پرنده بالغ متوسط حدود ۵/۱ متر طول دارد روده کوچک در حفره شکمی به وسیله پرئده سروزی (صفاقی) به نام روده بند (مزانتر) به حالت آویزان نگه داشته می‌شود و شامل قسمت های زیر است:

ـ دوازدهه DEUDENUM

دوازده اولین بخش روده باریک است که دو مجرای لوزه المعده ترشحات خود را به درون آن می ریزند. دوازده به شکل حلقه ای است که غده لوزه المعده در وسط حلقه قرار دارد. وبه این حلقه اساساً LOOP OF DEADENUM می گویند.

ـ ژژنوم JEJENUM

به صورت قیفی اتصال یافته است که در انتهای دوازده قرار دارد و در بیشتر پرندگان اهلی یک بخش اتصال یافته جنینی به نام دیورتیکول نکلMEKELS DIVERTICALUM در انتهای ژژنوم قرار دارد این ساختمان در جوجه ۶۰ درصد، اردک ۸۰ درصد و غاز ۹۰ درصد قابل مشاهده است. این ساختمان ناشی از تحلیل کیسه زرده YOULK SAC می باشد. نقش این ساختمان به عنوان یک اندام لنفی است.

ـ ایلئوم ILEUM

به طور مجاور و موازی به حلقه دوازده قرار دارد و به منفذ سکومی اتصال می یابد. سلول های جدار داخلی این قسمت توانایی تولید یک سری از آنزیم ها را دارد بنابراین آنزیم های مربوط به روده کوچک در این قسمت ترشح می شود.

ـ روده های کور CECAE

بین روده کوچک و بزرگ دو زائده کور وجود دارد که روده کور نامیده می شود و طولی حدود ۱۴ تا ۲۳ سانتی متر دارد و در دو طرف راست روده قرار گرفته است. این دو زائده محل اتصال روده کوچک به روده فراخ است. سوم قسمت انتهایی دستگاه گوارش از نظر هضم بوده و نقش کمی در جذب دارد و ازبافت ها و فلکول‌های لنفاوی که به آنها لوزه های سکومی CECA TOMSIL نیز می گویند پوشیده شده است. سوم با دریچه های سکومی از روده کوچک جدا می شود و در قسمت انتهایی و قدامی بدن قرار دارد.

ـ روده های بزرگ LARG INTESTINE

عبارت است از یک روده راست و نسبتاً کوتاه که در یک پرنده بالغ حدود ۱۰ سانتی متر طول دارد. قطر آن دو برابر قطر روده کوچک است و انتهای روده کوچک شروع شده و تا کلواک ادامه دارد. پرندگان به مانند پستانداران کلون ندارند و روده بزرگ محل جذب آب است.

▪ کلواک CLOACA

توسط دو چین به سه قسمت تقسیم می شود که عبارتند از:

۱) COPERODEUM

۲) PROCYUDEUM

۳) URODEUM

۱) کپرودئوم یک ساختمان آمپول مانند بوده و از یک طرف به رکتوم و از طرف دیگر توسط اولین چین کولواک به URODEUM متصل می گردد. URODEUM توسط یک غشای مخاطی مفروش شده است و میزنای با دو منفذ در بخش پشتی ان باز میشود در مجاورت این دو برجستگی در پرنده نر مجرای ترشحی کانال دفران و در پرنده ماده منفد واژن قرار دارد.

در قسمت خلفی URODEUM دومین چین کلواک قرار گرفته است که شروع پروکتودئوم را نشان می دهد. در سقف پروکتودئوم یک شکاف عرضی وجود دارد که به درون بورس فابریسیوس باز می شود PROSTODEUM در سوراخ مخرج یا VENT ختم می شود که توسط دو اسفنکتر محافظت می شود. اسفنکتر خارجی از نوع ارادی و از نوع عضله مخطط و اسنفکتر داخلی غیرارادی و از نوع عضله صاف می باشد.

● غدد ضمیمه دستگاه گوارش :

▪ کبد LIVER

یکی از غدد ضمیمه دستگاه گوارش بوده و وظیفه آن تولید صفراست و از لب های چپ و راست تشکیل شده است لب چپ منشور شکل بوده و از لب راست کوچتر است. قسمت خلفی ان توسط شیاری به دو قسمت خلفی پشتی و خلفی شکمی تبدیل می شود. لب راست قلبی شکل است.

دو مجرا صفرا را از کبد به روده منتقل می کند. مجرای سمت راست در مسیر خود بزرگ شده و کیسه صفرا را می سازد.

صفرا یک مایع نسبتاً چسبناک و زرد متمایل به سبز بوده و حاوی نمک های صفراوی است و کاملا قلیایی است. صفرا آنزیم گوارشی ندارد. نمک های صفراوی شامل سدیم، پتاسیم ، تارکولات سدیم، پتاسیم گیلیکو کولات می شود.

▪ بورس فابیرسیوس BURSA OF FABRICIUS

بورس فابیرسیوس یک اندام لنفاوی است و از یک لایه دیواره ای شامل ماهیچه های صاف و بافت مخاطی که غده ای و لنفاوی می باشد تشکیل می شود. این غده از نظر فیزیولوژیکی قبل از زمان بلوغ رفته رفته تحلیل می رود ساختمان این اندام به اندازه یک نخود بوده و در انواع پرندگان یافت می شود و در همه ی آنها یکسان است.