فرگشت چیست؛ تکامل خرد، تکامل کلان؛ کاریکاتور تکامل خرد و کلان

فرگشت را به جای تکامل پیشنهاد کرده اند با این استدلالت که کامل واژه‌ای غلط انداز است؛ زیرا در زبان فارسی تکامل به معنی کامل شدن و تکمیل است. درحالی که Evolution (اولوشن) اصلا به این مفهوم نیست. ریشۀ لغت تکامل از عربی است، ولی خود عرب‌زبانان از این لغت به عنوان برابر اولوشن استفاده نمی‌کنند. در زبان عربی برابر اولوشن «تطوّر» است -به مفهوم تغییر و تحول- که برابر کاملاً درستی است. شاید یکی از دلایل بدفهمی رایج فارسی‌زبان نسبت به این پدیده همین واژۀ اشتباه تکامل باشد. فرگشت از برابر نهاده‌ های فرهنگستان است و بهتر است به جای تکامل به کار رود. البته برابرهای دیگری برای اولوشن (اولوسیون) پیشنهاد شده از جمله: برآمدن (برآیش)؛ فرارویش؛ دگرگونش؛ تطوّر؛ تحول؛ و فرگشت. لغت فرگشت در این میان بیشترین تناسب معنایی را با برابر اصلی دارد. فر (پیشوند) + گشت (گشتن و تغییر یافتن). «فر» در اینجا اسم نیست و از این جهت به معنی فرّه و جلال و شکوه نیست، بلکه یک پیشوند است به مفهوم پیش رفتن و ادامۀ روند همین طریق داریم؛ فرسایش = فر + سایش. ساییدن متمادی و ادامه‌دار.

برابر نهاده‌های درست پیشنهادی

evolution = فرگشت.

evolutionary = فرگشتی.

evolutionist = فرگشت‌شناس.

evolutionary biology =زیست‌شناسی فرگشتی.

biological evolution فرگشت زیستی.

convergent evolution = فرگشت همگرا.

co-evolution = هم-فرگشت.

Evolutionary biology

تصویر گرافیکی نصف انسان نصف شامپانزه. برای اینکه متوجه شباهت انسان با دیگر ایپ‌ها Ape (کَپی) مانند شامپانزه؛ گوریل و اورانگوتان شویم لازم نیست زیست‌شناس باشیم. به جز برخی تفاوت‌ها در اندازه و موی اضافه، اندام‌های ما به وضوح به هم شباهت دارند. البته این شباهت تنها ظاهری نیست. برای نمونه شمپانزه‌ها از ابزار استفاده می‌کنند و استفاده از آنرا به کودکان خود می‌آموزند. آنها سلسله مراتب اجتماعی خاص خود را دارند. و اگرچه نمی‌توانند سخن بگویند ولی قادر به یادگیری زبان اشاره هستند. نیاکان مشترک ما و آنها چیزی در حدود ۶ میلیون سال پیش زندگی می‌کرده‌اند و کم‌کم از هم منشعب شده‌اند. مواد ژنتیکی انسان و شامپانزه تنها چند درصد با هم اختلاف دارد.

تکامل خرد، تکامل کلان و کاریکاتور تکامل خرد و کلان

معلم تکامل می گوید: من در آزمایشگاهم دیدم که تکامل اتفاق می افتد. آن یک واقعیت است.

اما مطالبی که معلم می گوید مربوط به تکامل خرد است و تصور دانش آموز مربوط به تکامل کلان!!

در بحث تکامل به دو واژه تکامل خرد یا microevolution و تکامل کلان یا macroevolution برخورد می کنیم. ارنست مایر (ERNST MAYR) تکامل گرای مشهور در کتاب تکامل چیست؟ (WHAT EVOLUTION IS) در صفحه ۲۰۷ این گونه این دو مفهوم را تعریف می کند:

وقتی ما پدیده تکامل را بررسی می کنیم می فهمیم که می توانیم آن را در دو سطح بررسی کنیم. سطح اول مربوط به تمام رخدادها و رونده ای است که در سطح گونه ها یا سطح زیر گونه اتفاق می افتد. مثل تنوع در جمعیت ها، تغییرات سازشی در جمعیت ها، تنوع جغرافیایی و گونه زایی. در این سطح از تغییرات موضوعات تقریبا به شکل انحصاری با پدیده های جمعیتی مربوط است. این سطح تکاملی به عنوان تکامل خرد در نظر گرفته می شود.

تفاوت تکامل کلان و خرد

سطوح رده بندی

رده دیگر از پدیده تکامل، تکامل کلان (macroevolution) مربوط به روند های سطوح بالاتر از گونه می شود، مخصوصا منشاء سطوح بالای رده بندی، ورود به محدود های سازشی جدید و مطالب مربوط به آن، اغلب تازه های تکاملی کسب شده مثل بال پرندگان و سازگاری چهار پایان با خشکی و خونگرمی در پستانداران.

آنچه از بررسی این تعاریف به دست می آید اینست که تکامل خرد می تواند مورد موافقت بیشتری بین همه زیست شناسان باشد. زیرا با توجه به زمان محدود آن و نمونه های زنده وجود از این نوع تحولات در سطح گونه می توان آن را پذیرفت. اما در سطح تکامل کلان چنین نیست و محل بحث است.

آزمایش ها یا نمونه های مطرح شده در کتاب درسی چهارم بیشتر نماینده تکامل خرد در سطح گونه است؛ مثل: ملانین شدن صنعتی، انتخاب مصنوعی در مورد گیاه کلم و افزایش میزان روغن در گیاه ذرت، انتخاب گسلنده در حلزون ها و سهره های کامرون و حتی سهره های داروین در جزایر گالاپاگوس.همه این اتفاقات ناشی از تغییر فراوانی نسبی ژنی در خزانه ژنی جمعیت های یک گونه رخ می دهد. این بخش از تکامل قابل آزمایش، مشاهده و بررسی است و مدارک واقعی دلیل بر وجود آن می توان یافت. اما سئوال اساسی این است آیا تغییرات در سطح گونه که نتیجه تغییرات خزانه ژنی و انتخاب نمونه های سازگارتر است می تواند به تبدیل در سطوح بالاتر از گونه و ایجاد اندام های کاملا جدید یا صفات جدا کننده سطوح بالا شود؟

مثلا می شود خزندگان که اصلا دارای پر نبودند و ژن های آن را هم نداشتند دارای پر شوند و پرندگان را به وجود آورند؟ یا مثلا امکان دارد از خزندگان خونسرد پرندگان و پستانداران خونگرم به وجود آیند؟ به توجه که زمانی که تکامل گرایان برای این تغییرات در نظر می گیرند بسیار زیاد است، قابل آزمایش مستقیم هم نیست و مدارک فسیلی نیز کامل نیست و قابل تفسیر های متفاوت هستند، از نظر علوم تجربی تکامل کلان در شرایط حاضر با این مدارک قابل اثبات نیست و در حد یک فرضیه ضعیف می ماند.