فلج مغزی یا سی پی(CP) در کودکان و نوزادان: علت، علائم و درمان

فلج مغزی به گروهی از اختلالات گفته می‌شود که بر حرکت عضلات و هماهنگی آنها اثر می‌گذارد. در بسیاری از موارد، بینایی، لامسه و شنوایی نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرند. کلمه‌ی “مغزی” بدین معناست که منشاء این اختلالات در مغز است و واژه‌ی فلج نیز نشان دهنده این است که این بیماری موجب بروز ضعف عضلانی و اختلالاتی در حرکت بدن می‌شود. فلج مغزی، شایع ترین دلیل ناتوانی حرکتی در کودکان است که ۲ الی ۳ کودک از هر ۱۰۰۰ کودک را مبتلا می‌کند.

رشد غیرطبیعی مغز یا آسیب به مغز در حال رشد موجب بروز فلج مغزی می‌شود. این آسیب بر روی قسمت‌هایی از مغز اثر می‌گذارد که حرکات بدن، هماهنگی عضلات و حالت قرارگیری بدن را کنترل می‌کنند. فلج مغزی ممکن است قبل از زایمان، در حین زایمان یا بعد از آن رخ دهد. اغلب کودکان مبتلا به فلج مغزی، از بدو تولد این بیماری را دارند؛ اما ممکن است علائم بیماری تا چند ماه یا حتی چند سال پس از تولد بروز نکنند. علائم بیماری معمولا قبل از سن ۳ الی ۴ سالگی بروز می‌کنند.

کودکان مبتلا به فلج مغزی بایستی به طور مرتب و مداوم تحت نظر پزشک باشند تا از بروز مشکلات احتمالی برای آنها جلوگیری شود.

انواع

انواع مختلفی از فلج مغزی، بخش‌های مختلفی از مغز را درگیر می‌کنند و هر یک موجب بروز اختلالات متنوعی در حرکت فرد می‌شوند. انواع فلج مغزی عبارتند از:

فلج مغزی اسپاسمی

فلج مغزی اسپاستیک شایع ترین نوع فلج مغزی است که ۸۰ درصد از کل موارد فلج مغزی را به خود اختصاص می‌دهد. این بیماری موجب گرفتگی عضلات و واکنش‌های تشدید شده‌ی عضلانی می‌شود و بنابراین راه رفتن را برای بیمار مشکل می‌کند. بسیاری از کودکان مبتلا به فلج مغزی اسپاستیک دچار اختلالات راه رفتن هستند و برای مثال زانوهای آنها از روی هم رد شده و یا در هنگام راه رفتن حرکات بریده بریده با پاهای خود انجام می‌دهند. همچنین ممکن است بیمار به ضعف و حتی فلج عضلانی مبتلا شود. این علایم ممکن است کل بدن یا بخشی از آن را تحت تاثیر قرار دهند.

فلج مغزی دیسکینتیک

فلج مغزی دیسکینتیک موجب حرکات غیرعادی دست‌ها، پاها و بازوها می‌شود. در برخی از موارد حتی عضلات صورت و زبان  نیز درگیر می‌شوند. این حرکات غیر ارادی ممکن است آرام و ملایم و یا سریع و ناگهانی باشند. این حرکات می‌توانند راه رفتن، صحبت کردن یا بلعیدن غذا را برای کودک مشکل کنند.

فلج مغزی هیپوتونیک

فلج مغزی هیپوتونیک موجب کاهش حجم عضلانی و شل شدن بیش از حد عضلات می‌شود و دست‌ها و پاهای کودک به راحتی حرکت می‌کنند و ممکن است بدن کودک مانند یک عروسک بی جان به نظر بیاید. کودکان مبتلا به این بیماری کنترل بسیار کمی بر سر و گردن خود دارند و ممکن است دچار مشکلات تنفسی شوند. با بالا رفتن سنْ این کودکان در نشستن و ایستادن نیز مشکل دارند چرا که عضلات آنها ضعیف است. این کودکان در سنین بالاتر ممکن است مشکل گفتاری، اختلالات راه رفتن و واکنش‌های عضلانی ضعیف داشته باشند.

فلج مغزی آتاکسی

فلج مغزی آتاکسیْ کمترین شیوع را در بین انواع فلج مغزی دارد. فلج آتاکسی موجب می‌شود که حرکات ارادی بیمار به نظر غیرارادی و بدون هماهنگی و ناگهانی به نظر بیایند. کودکان مبتلا به این نوع از فلج مغزی معمولا مشکلات مربوط به هماهنگی عضلات و حفظ تعادل بدن را دارند. این کودکان به اختلالات راه رفتن دچار می‌شوند و ممکن است در انجام دادن حرکات ظریف مانند نوشتن و برداشتن چیزی با انگشتان مشکل داشته باشند.

فلج مغزی ترکیبی

برخی از کودکان دچار ترکیبی از علائم مربوط به فلج مغزی از انواع مختلف می‌شوند که به این حالت فلج مغزی ترکیبی گفته می‌شود. در اغلب موارد کودکان دچار ترکیبی از علائم فلج دیسکینتیک و اسپاستیک می‌شوند.

علل

فلج مغزی بر اثر یک ضایعه در رشد مغزی یا وارد شدن آسیب به مغز ایجاد می‌شود. این آسیب مغزی معمولا قبل از تولد رخ می‌دهد اما ممکن است در حین زایمان با بعد از تولد و طی سال‌های اول زندگی  نیز باشد در اغلب موارد، دلیل اصلی بروز آسیب مغزی مشخص نیست. برخی از علل احتمالی عبارتند از:

• نرسیدن اکسیژن کافی به مغز کودک در حین زایمان
• زردی بسیار شدید دوران نوزادی
• عفونت بارداری مانند سرخک و تبخال
• عفونت مغز مانند انسفالیت و مننژیت
• خونریزی مغزی
• آسیب به سر بر اثر تصادف ماشین، زمین خوردن یا حوادث دیگر

علائم

علائم فلج مغزی می‌تواند خفیف یا شدید باشند. نوع علائم به این موضوع بستگی دارد که کدام قسمت از مغز آسیب دیده است. برخی از شایع ترین علائم عبارتند از:

• تاخیر در به دست آوردن توانایی‌های حرکتی مانند غلت زدن روی زمین، نشستن و چهار دست و پا رفتن
• تاخیر در به دست آوردن توانایی‌های گفتاری و بروز اختلالات گفتاری
• خشکی عضلات
• غیرعادی بودن حجم عضلات
• عدم هماهنگی عضلات
• لرزش و حرکات غیرارادی بدن
• ریزش بیش از حد آب دهان و مشکل در بلغ غذا
• مشکلات راه رفتن
• ترجیح دادن کودک در حرکت دادن یک طرف از بدن خود مانند حرکات دادن تنها یک دست.
• مشکلت عصبی مانند تشنج، اختلالات ادراکی و نابینایی

در صورتی که حدس می‌زنید کودک شما به فلج مغزی دچار شده لازم است فورا با پزشک تماس بگیرید. تشخیص سریع و به هنگام و انجام درمان به موقع بسیار اهمیت دارد.

عوامل خطر

برخی از عواملی که موجب می‌شود احتمال ابتلا به فلج مغزی بیشتر شود عبارتند از:

• زایمان زودس
• پایین بودن وزن نوزاد در هنگام تولد
• دوقلو یا سه قلوزایی
• به دنیا آمدن کودک از پا یا باسن (به جای سر)

تشخیص

پزشک می‌تواند با شنیدن شرح حال بیمار و علائم او، بررسی سوابق پزشکی، انجام معاینات فیزیکی و  از جمله معاینات عصبی کامل، ابتلا به فلج مغزی را تشخیص دهد. سایر تست‌هایی که انجام می‌شوند عبارتند از:

نوار مغزی

نوار مغزی برای ارزیابی عملکرد الکتریکی مغز انجام می‌شود. این تست ممکن است زمانی انجام شود که شخص علائم صرع مانند تشنج را دارد.

اسکن ام آر آی

در اسکن ام آر آی از آهنرباهای بزرگ و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیقی از مغز استفاده می‌شود. با کمک این تصاویر می‌توان آسیب‌ها یا اختلالات مغزی را تشخیص داد.

سی تی اسکن

یکی دیگر از روشهای تشخیص فلج مغزی استفاده از عکسبرداری پرتو ایکس است. در سی تی اسکن، تصاویر سطح مقطعی بسیاری از مغز گرفته می‌شود. این تصاور می‌تواند صدمات مغزی را آشکار کنند.

آزمایش خون

آزمایش خون، یکی دیگر از روشهای تشخیص فلج مغزی در کودکان است. نموننه خون برای بررسی احتمال ابتلا به سایر بیماری‌هایی انجام می‌شود که می‌توانند علائم مشابهی ایجاد کند (مانند اختلالات خونریزی).

روش‌های درمانی

هدف از درمان، بهبود محدودیت‌های حرکتی و پیشگیری از بروز عوارض بیشتر بیماری است. درمان ممکن است شامل استفاده از وسایل کمکی حرکتی، دارودرمانی و جراحی باشد.

وسایل کمکی

وسایل کمکی شامل عینک، سمعک، وسایل کمکی برای راه رفتن، بریس‌های مختلف بدن (کمربند طبی، گردن بند طبی و ..) و ویلچر می‌شوند.

دارو

معمولا برای کودکان مبتلا به فلج اطفال، داروهای ضدتشنج و شل کننده‌ی  عضلات مانند دیازپام و دنترولن تجویز می‌شوند. این داروها به کاهش اسپاسم عضلات و ریزش آب دهان کمک می‌کنند.

جراحی

ممکن است برای کاهش درد و بهبود حرکت پذیری بدن، جراحی انجام شود. همچنین ممکن است برای آزادسازی عضلات منقبض و گرفته و اصلاح اختلالات و نواقص استخوانی ناشی از اسپاسم عضلات، عمل جراحی انجام شود.

سایر درمان‌ها

سایر درمان‌های مورد استفاده برای کودکان مبتلا به فلج مغزی عبارتند از:

• گفتار درمانی
• فیزیوتراپی
• کاردرمانی
• مشاوره و رواندرمانی
• خدمات مشاوره اجتماعی

پیشگیری

معمولا اغلب مشکلاتی که بر اثر فلج مغزی ایجاد می‌شوند غیر قابل پیشگیری هستند. اگر باردار هستید یا قصد دارید باردار شوید می‌توانید اقدامات پیشگیرانه خاصی را انجام دهید تا احتمال بروز عوارض بارداری را به حداقل برسانید. بسیار مهم است که خود را در برابر بیماری‌هایی مانند روبلا که می‌توانند موجب آسیب مغزی شوند واکسینه کنید. همچنین بسیار مهم است که به صورت منظم برای معاینه به متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید. این مراجعات منظم به پزشک شما کمک می‌کند که از زایمان زودرس، وزن پایین نوزاد و ابتلا به عفونت‌ها جلوگیری کند.