برق گرفتگی
بطور کلی عبور جریان برق از بدن را برق گرفتگی یا شوک الکتریی می‌گویند. در صورتی که جریان برق از بدن عبور نماید، بدن عکس العمل شدید در مقابل آن از خود نشان می‌دهد که به آن شوک الکتریکی گویند.
برای بوجود آمدن شوک باید مقدار جریان برق و شرایط فرد در قبول آن کافی باشد. اثرات این برق گرفتگی از احساس شوک شروع شده تا حالت سنکوپ یعنی بیهوشی کامل میتواند برسد. لذا برای برق گرفتگی دو مرحله می‌توان تعریف نمود:
- آستانه احساس
- آستانه انقباض
عبور جریان کم آستانه احساس و گذشتن از حد معین جریان و عکس العمل عضلانی بدن، آستانه انقباض را بسیار خواهد داشت. آستانه احساس برای قسمتهای مختلف بدن متفاوت است. بطور مثال آستانه احساس زبان ۰٫۴۵mA و آستانه احساس برای پوست بدن در حدود ۱mA که آستانه احساس پوست هر یک از اعضا متفاوت است. آستانه انقباض اعضا باهم یکی نیستند، در شدت جریان حدود ۹mA دست‌ها به سختی تکان می‌خورند، ولی ۹۹٫۵ درصد افراد سالم می‌توانند سیم برق دار را رها کنند.
هنگام برق گرفتگی چه اتفاقاتی در بدن رخ می‌دهد؟
عبور جریان الکتریکی از رشته‌های عصبی موجب به وجود آمدن حرکات غیر‌ارادی در بدن مصدوم خواهد شد، به طوری که مصدوم نمیتواند هیچ اقدامی در مدت برق گرفتگی انجام دهد (فلج عصبی).
مثلا این حالت زمانی که مصدوم هادی برق دار را به وسیله دست خود گرفته، میتواند خیلی خطرناک‌تر باشد چراکه ماهیچه‌های قرار گرفته بر روی ساعد که مسئول خم کردن انگشتان هستند، از ماهیچه‌هایی که مسئول صاف کردن انگشت‌ها هستند، قویترند.
هنگام برق گرفتگی هر دو نوع ماهیچه تلاش می‌‌‌کنند تا منقبض شوند، اما در این حالت به علت قوی‌تر بودن ماهیچه‌های خم‌کننده پیروزی با آنهاست. اتفاقی که در این لحظه رخ می‌دهد این است که دست با تمام قوا مشت می‌شود.
اگر زمانی‌که این اتفاق رخ می‌دهد هادی حامل جریان کف دست مصوم باشد، با مشت شدن دست، هادی به‌دست چسبیده و هدایت الکتریکی بهتر برقرار خواهد شد. این امر میتواند موقعیت مصدوم را بیش از پیش خطرناک کند، چون در این حالت رها کردن هادی برای مصدوم غیر‌ممکن است.
اثرات عبور جریان الکتریکی در بدن تنها به ماهیچه‌های حرکتی بدن محدود نمی‌شود. عملکرد قلب وابسته به یاخته‌های ماهیچه‌ای آن و کنترل عملکرد شش‌‌ها وابسته به دیافراگم است.
با عبور جریان از بدن سیگنالهای الکتریکی مغز برای این ماهیچه‌ها خنثی خواهد شد و بدین ترتیب این ماهیچه‌ها دچار عارضه “fibrillation” یا انقباض بی‌نظم عضلانی خواهد شد (در صورت AC بودن جریان مقادیر بیشتر از ۳۰ میلی‌آمپر که همان جریان عملکرد کلیدهای تفاضلی است میتواند باعث فیبریلاسیون بطنی قلب شود).
در این حالت قلب با سرعت بیشتر و با فشار کمتری می‌تپد به طوری که نمیتواند عمل رساندن خون به قسمتهای حساس بدن را انجام دهد و در نتیجه بعد از لحظاتی از کار می‌افتد.
البته قبل از بروز سکته قلبی فرد ممکن است دچار خفگی شود، چون سیگنالهای ارسالی از بصل النخاع به درستی در ریه‌ها دریافت نمی‌شود. در هر حال نتیجه یک برق گرفتگی با شدت بالا، چه ایست قلبی باشد و چه خفگی، مرگبار خواهد بود به‌خصوص که فیبریلاسیون بطنی یعنی ایست برگشت ناپذیر قلب را موجب شود.
عوارض برق گرفتگی
بارها دیده شده که فرد برق گرفته به نظر بهبود یافته و به کارهای عادی خود باز می‌گردد، اما بعدا در خلال کار ممکن است دچار عوارضی شود که این عوارض را می‌توان به برق گرفتگی نسبت داد، مانند اثرات زیر:
۱. اختلالات قلبی از عوارض برق گرفتگی
نوع شایع عوارض برق گرفتگی است که ممکن است پس از چند هفته یا ماه حتی چند سال بعد بروز کند و مهمترین آنها ناراحتی دریچه‌های قلب، انبساط قلب و حتی ترمبوز (لخته شدن خون) که خطرناک و کشنده است می‌باشد و چنانچه شخص قبلا دچار ناراحتی قلبی بوده باشد، مسلما عوارض ناشی شدیدتر خواهد بود.
۲. عوارض برق گرفتگی: اختلالات در حس شنوایی و بینایی
اینگونه اختلالات اغلب بلافاصله بعد از برق گرفتگی پیدا می‌شود. ولی آب مروارید، ناراحتیهای اعصاب چشم، تورم عصب و بالاخره ورم پای چشم ممکن است مدتها پس از برق گرفتگی عارض گردد. در مورد اختلالات شنوایی هم باید از کم شدن حس شنوایی و یا کری نام برد.
۳. اختلالات عصبی اثر برق گرفتگی
خوشبختانه در مواردی که ولتاژ زیاد نباشد عوارض عصبی زود گذر است، ولی گاهی اختلالات عصبی پس از مدتی بروز می‌کند، که واقعا تأسف انگیز است. مانند اختلالات مشاعر هذیان، از دست دادن حافظه پتکهای عصبی و سایر تظاهرات دیگر عصبی.
علایم بالینی در برق گرفتگی
تظاهرات پوست: درجات مختلف سوختگی در ناحیه ورود الکتریسیته (بسته به شدت جریان و مدت زمان تماس فرد).
تظاهرات عصبی: اختلال سطح هوشیاری، خونریزی و ترمبوز مغزی، ادم مغزی، تشنج، فلج، تیرگی شعور و کما، شوک نخاعی، درد عصبی، فلج بالا رونده و …
تظاهرات قلبی عروقی: آریتمی قلبی، انفارکتوس میوکارد، پارگی دیواره بین بطنی.
تظاهرات ریوی: ایست تنفسی ثانویه، برق گرفتگی، آتلکتازی، هموپنوموتوراکس
تظاهرات گوارشی: خونریزی گوارشی، پرفراسیون، استرس اولسر، ضایعات کبدی
تظاهرات کلیوی: رابدومیولیز، میوگلوبینوری، نکروز حاد توبولی
وقتی شخصی دچار برق گرفتگی می‌شود، عبور جریان الکتریکی از طریق بدن ممکن است وی را از هوش برده، منجر به توقف تنفس و حتی ضربان قلب وی شود.
جریان الکتریکی میتواند هم در محلی که وارد بدن می‌شود و هم در محلی که برای تخلیه به «زمین» از بدن خارج می‌شود، سوختگی ایجاد کند.
در بعضی موارد، جریان برق، گرفتگی عضلانی هم ایجاد می‌کند که این موضوع، مانع از قطع ارتباط مصدوم با منبع برق می‌شود. بنابراین وقتی به صحنه حادثه می‌رسید، امکان دارد که هنوز جریان الکتریکی در بدن مصدوم برقرار باشد («برق‌دار»).
آسیب‌های الکتریکی معمولاً در منزل یا محل کار و در اثر تماس با منابع برق با ولتاژ پایین رخ می‌دهند. همچنین ممکن است این آسیب‌ها در اثر تماس با منابع برق با ولتاژ بالا (مثل خطوط انتقال نیروی افتاده روی زمین) هم رخ دهند. افرادی که با جریان ولتاژ بالا دچار برق‌گرفتگی می‌شوند، ندرتاً زنده می‌مانند.
صدمات برق گرفتگی به انسان
سوختگی
سوختگی ناشی از برق گرفتگی به مدت و فشار الکتریکی دارد. بطور کلی اگر الکتریسته وارد بدن شود سوختگی بدن را سبب شده در ضمن اینکه موجب سایر عوارض نیز می‌شود. سوختگی در اثر برق مشخصات مخصوصی دارد، که با بقیه شوختگیها تفاوت دارد. گاهی سوختگی به قدری عمیق است که از عضلات گذشته و به استخوان و مفاصل می‌رسد. در اینحالت کناره‌های محل سوختگی سفید ، بی خون ، خشک و بدون تورم است. در بعضی موارد سوختگی در اثر جرقه و حرارت ناشی از برق می‌باشد و گاهی سوختگی بدون تماس پوست با منبع برق بوجود می‌آید که سطح وسیعتری را در بر می‌گیرد.
در اثر عبور جریان برق زیاد در قسمتهای کم مقطع (بازو – ران) گرمای زیادی بوجود می‌آید. این گرما عضلات محلی را فاسد کرده و ماده رنگی عضله (میگلوبین) فاسد شده و وارد جریان خون می‌شود، که اگر از حد معینی در خون تجاوز نماید، کلیه‌ها مسموم شده و شخص پس از چند روز به علت مسمومیت می‌میرد.
تاثیر روی قلب
ابتدا ضربانهای بی موقع (غیر عادی و ناهماهنگ) پیدا می‌شود، بعد ریتمهایی مضاعف یا چهار برابر تولید می‌گردد و گاهی تعداد ضربانها تا هشت برابر ضربانهای طبیعی می‌رسد. پس از آن قلب به رعشه یا لرزش بطن می‌افتد، که هر گاه لرزش بطن پیدا شود، خطرات برق گرفتگی بسیار زیاد بوده و ممکن است منجر به از کار افتادن قلب ، تنفس ، نفروز و مرگ گردد (نفروز ناراحتی کلیوی است، این بیماری سبب ازدیاد اوره در خون شده و عوارض زیادی را سبب می‌گردد).
تأثیر روی سلسله اعصاب و تنفس
جریان متناوب با ولتاژ کم اختلال مهمی در اعصاب تولید نمی‌نماید، حتی اگر شدت جریان باعث ضایعات قلب شود. اما جریانهای با ولتاژ زیاد مرکز تنفس واقع در پیاز نخاع را از بین می‌برد، بدون آنکه قلب متوقف شود و مرگ در اثر تورم ریوی روی می‌دهد. جریان مستقیم به اندازه جریان متناوب ایجاد تشنج می‌نماید و اگر جریان مستقیم بیش از ۲٫۵A از بدن عبور کند، روی سلسله اعصاب اثر گذاشته و امکان شوک و فلج زیادی می‌شود.
بر اثر جریان الکتریی روی اعصاب محیطی قابلیت تحریک و هدایت خود را از دست می‌دهند و همچنین سیستم عضلانی که تحت تآثیر برق قرار گیرد دارای انقباضات متوالی می‌شود و هنگامی که جریان قطع شود این انقباض نیز از بین می‌رود، که در اینحالت آستانه انقباض هر عضله فرق می‌کند و اگر ولتاژ زیاد باشد، قدرت انقباض و انبساط عضلانی از بین می‌رود. گاهی در اثر جریان برق روی عضله مخصوص استفراغهای متوالی پدید می‌آید که ممکن است باعث خفگی گردد.
● عوارض برق گرفتگی
بارها دیده شده که فرد برق گرفته به نظر بهبود یافته و به کارهای عادی خود باز می‌گردد، اما بعدا در خلال کار ممکن است دچار عوارضی شود که این عوارض را می‌توان به برق گرفتگی نسبت داد، مانند اثرات زیر:
اختلالات قلبی: نوع شایع برق گرفتگی است که ممکن است پس از چند هفته یا ماه حتی چند سال بعد بروز کند و مهمترین آنها ناراحتی دریچه‌های قلب ، انبساط قلب و حتی ترمبوز (لخته شدن خون) که خطرناک و کشنده است می‌باشد و چنانچه شخص قبلا دچار ناراحتی قلبی بوده باشد، مسلما عوارض ناشی شدیدتر خواهد بود.
اختلالات در حس شنوایی و بینایی: اینگونه اختلالات اغلب بلافاصله پیدا می‌شود. ولی آب مروارید ، ناراحتیهای اعصاب چشم ، تورم عصب و بالاخره ورم پای چشم ممکن است مدتها پس از برق گرفتگی عارض گردد. در مورد اختلالات شنوایی هم باید از کم شدن حس شنوایی و یا کری نام برد.
اختلالات عصبی: خوشبختانه در مواردی که ولتاژ زیاد نباشد عوارض عصبی زود گذر است، ولی گاهی اختلالات عصبی پس از مدتی بروز می‌کند، که واقعا تأسف انگیز است. مانند اختلالات مشاعر هذیان ، از دست دادن حافظه پتکهای عصبی و سایر تظاهرات دیگر عصبی.
● صاعقه
صاعقه یک جریان الکتریکی ناگهانی طبیعی است که از جو تخلیه می‌شود و در مسیر خود،
مقادیر زیادی از حرارت و نور را منتقل می‌کند. صاعقه، تماس خود با زمین را از طریق نزدیک‌ترین ساختارهای بلند محوطه و احتمالاً هر شخصی که نزدیک آن ساختار ایستاده باشد، برقرار می‌کند. اصابت صاعقه میتواند به آتش گرفتن لباس‌ها، زمین خوردن مصدوم و حتی مرگ آنی منجر شود. هرچه سریع‌تر تمام افراد را از محل اصابت صاعقه دور کنید.
● جریان ولتاژ پایین
جریانهای خانگی که در منازل و محل‌های کار مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌توانند آسیب‌های جدی یا حتی مرگ ایجاد کنند. حوادث معمولاً ناشی از کلیدهای برق خراب، سیم‌های برق لخت شده یا وسایل برقی دارای نقص هستند. خصوصاً کودکان کم سن و سال در معرض خطر هستند (کودکان به‌طور طبیعی کنجکاو بوده، ممکن است انگشتان خود یا سایر اشیاء را به داخل پریزهای دیواری برق فرو کنند).
آب (که یک هادی قوی و خطرناک الکتریسیته است) میزان خطر را افزایش می‌دهد. تماس با یک وسیله برقی بی‌خطر با دست‌های خیس یا در شرایطی که کف اتاق خیس باشد، خطر شوک الکتریکی را به مقدار زیادی افزایش می‌دهد.
● هشدار!
در صورتی که مصدوم در تماس با جریان الکتریکی است، به وی دست نزنید؛ ممکن است مصدوم «برق‌دار» باشد و شما هم در معرض برق‌گرفتگی قرار بگیرید.
هرگز از وسایل فلزی برای قطع تماس الکتریکی استفاده نکنید. روی یک ماده خشک نارسانا ایستاده، از یک وسیله چوبی استفاده کنید.
آماده باشید تا در صورت توقف تنفس مصدوم، احیای تنفسی یا ماساژ قلبی را تا رسیدن کمک‌های اورژانس آغاز کنید (عنوان « اقدامات نجات‌دهنده حیات » را ببینید).
● آنچه شما می‌توانید انجام دهید
در صورتی که به محل انشعاب اصلی یا کنتور برق به سهولت دسترسی دارید، تماس بین مصدوم و منبع برق را از طریق خاموش کردن آن، قطع کنید. در غیر این صورت، دو شاخه را خارج کنید یا کابل را درآورید.
اگر به کابل، پریز یا محل انشعاب اصلی دسترسی ندارید، به موارد زیر عمل کنید:
برای محافظت از خود، روی یک ماده خشک نارسانا مثل یک جعبه چوبی، یک کفپوش پلاستیکی یا یک دفترچه راهنمای تلفن بایستید.
با استفاده از یک وسیله چوبی (مثل یک جارو)، اندام‌های مصدوم را از روی منبع الکتریکی کنار بزنید و یا منبع الکتریکی را از مصدوم دور کنید.
اگر قطع تماس (مصدوم با منبع برق) با یک وسیله چوبی مقدور نیست، ضمن آنکه کاملاً مراقب هستید تا به مصدوم دست نزنید، طنابی را به دور مچ پای مصدوم یا بازوان وی حلقه کنید و وی را از منبع جریان الکتریکی دور کنید.
تنها در صورتی که ضرورت دارد، مصدوم را با کشیدن بخش‌هایی از لباس که شل و خشک هستند، (از منبع برق) دور کنید. این کار را تنها به عنوان آخرین تلاش انجام دهید زیرا ممکن است مصدوم همچنان «برق‌دار» باشد.
دور کردن منبع برق اگر نمی‌توانید جریان الکتریکی را خاموش کنید، بر روی یک ماده خشک نارسانا (مثل یک دفترچه راهنمای تلفن) بایستید و با استفاده از یک دسته جارو، منبع برق را از مصدوم دور کنید. هرگز مستقیماً به مصدوم دست نزنید.
