فلج عصب ششم؛ علل، علائم، تشخیص و درمان

فلج عصب ششم (Sixth nerve palsy) که به آن فلج عصب ابدوسنس (abducens nerve palsy) نیز می‌گویند، اختلالی است که بر حرکت چشم (eye movement) تأثیر می‌گذارد.

این بیماری در اثر آسیب به عصب ششم جمجمه یا انسداد در هر نقطه از مسیر آن از ساقه مغز تا چشم ایجاد می‌شود. وظیفه اصلی عصب ششم جمجمه ارسال سیگنال به عضله رکتوس جانبی (lateral rectus muscle) شما است.

این عضله کوچک در قسمت بیرونی چشم شما قرار دارد. این مسئول دور کردن چشم شما از بینی شما است. هنگامی که عضله رکتوس جانبی ضعیف می‌شود، چشم شما ممکن است به سمت داخل به سمت بینی شما حرکت کند.

علت فلج عصب ششم چیست؟

علل مختلفی برای فلج عصب ششم وجود دارد.

این عارضه می تواند از بدو تولد فرد را تحت تاثیر قرار دهد. این گاهی اوقات به دلیل آسیب به عصب ششم جمجمه ای در حین زایمان یا زایمان است.

شرایط و بیماری های مختلف نیز می توانند باعث این اختلال شوند. این شامل آسیب سر یا شکستگی جمجمه است که به عصب ششم جمجمه آسیب می رساند. این اختلال همچنین ممکن است در نتیجه التهاب در عصب ششم جمجمه ایجاد شود.

اما گاهی اوقات علت فلج عصب ششم ناشناخته است.

شرایطی که باعث آسیب یا التهاب عصب ششم جمجمه می شود می تواند شامل موارد زیر باشد:

• آسیب سر
• شکستگی جمجمه
• آسیب در هنگام تولد
• سکته
• آنوریسم مغزی
• عفونت، مانند بیماری لایم، سیفلیس، سل، یا مننژیت
• ضایعات التهابی، مانند سارکوئیدوز یا لوپوس
• تومور مغزی یا رشد غیر طبیعی بافت در مغز
• نوروپاتی دیابتی
• اسکلروز چندگانه
• آسیب در طی یک عمل، مانند بی حسی نخاعی یا پونکسیون پس از کمر
• ترومبوز سینوسی کاورنوس، وضعیتی که در اثر لخته شدن خون در پشت کاسه چشم شما ایجاد می شود
• ماستوئیدیت، عفونت در استخوان پشت گوش
• آرتریت تمپورال، التهاب رگ های خونی اطراف پوست سر

شایع ترین علت فلج عصب ششم در کودکان تروما است، مانند تصادفی که شامل ضربه به سر می شود. در بزرگسالان، شایع ترین علت سکته مغزی است.

علائم فلج عصب ششم

از آنجایی که هر چشم عضله راست جانبی و عصب ششم جمجمه خود را دارد، فلج عصب ششم می تواند یک یا هر دو چشم را درگیر کند. علائم شما و شدت بیماری بستگی به این دارد که هر دو چشم تحت تأثیر قرار گرفته باشند یا خیر.

علائم می تواند شامل موارد زیر باشد:

• دوبینی. Double vision یا diplopia هنگام نگاه کردن به پهلو، شایع ترین علامت فلج عصب ششم است. هنگامی که هر دو چشم باز هستند یا زمانی که به چیزی در دوردست نگاه می کنید، ممکن است متوجه این اختلال بینایی شوید. گاهی اوقات با نگاه کردن به سمت چشم آسیب دیده، دوبینی رخ می دهد. همچنین ممکن است فلج عصب ششم بدون دوبینی باشد.
• تراز ضعیف چشم یا استرابیسم (Poor eye alignment or strabismus). که به آن چشم های ضربدری نیز می گویند، تراز ضعیف چشم زمانی است که چشمان شما همزمان به یک جهت نگاه نمی کنند.
• حرکت سر برای حفظ بینایی. گاهی اوقات، افراد مبتلا به فلج عصب ششم ممکن است یک حرکت چرخشی مداوم با سر خود انجام دهند تا دوبینی خود را کاهش دهند.

دوبینی و استرابیسم با فلج عصب ششم معمول است. اما ممکن است علائم دیگری داشته باشید. ششمین عصب جمجمه ای از ساقه مغز به سمت عضله رکتوس جانبی حرکت می کند. این بدان معناست که اختلالات عصبی ممکن است باعث فلج عصب ششم شوند.

علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• سردرد
• حالت تهوع
• استفراغ
• ادم پاپیلی یا تورم عصب بینایی
• از دست دادن بینایی
• از دست دادن شنوایی

هنگامی که فلج عصب ششم بدون علائم دیگر رخ می دهد، به عنوان فلج عصب ششم ایزوله (isolated sixth nerve palsy) شناخته می‌شود. اضافه شدن علائم دیگر ممکن است نشان دهنده درگیری بیش از عصب ششم باشد.

عوامل خطر برای فلج عصب ششم

فلج عصب ششم می تواند هم کودکان و هم بزرگسالان را مبتلا کند. کسانی که آسیب به سر داشته اند ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری باشند. با این حال، اقداماتی وجود دارد که می توانید برای جلوگیری از آسیب های طولانی مدت سر انجام دهید. این موارد می تواند شامل موارد زیر باشد:

• انجام اقدامات حفاظتی. می توانید هنگام ورزش از سر خود در برابر آسیب محافظت کنید یا هنگام دوچرخه سواری از کلاه ایمنی استفاده کنید.
• شناخت اثرات یک آسیب مغزی تروماتیک (TBI). تغییرات بینایی، از دست دادن هوشیاری، بی نظمی، حساسیت به نور و صدا، گفتار نامفهوم و سایر علائم ممکن است از علائم TBI باشد.
• به دنبال مراقبت فوری پزشکی. در موارد مشکوک به صدمات سر در کودکان و بزرگسالان، متخصصان پزشکی می‌توانند به خطر دسترسی پیدا کنند، ناحیه آسیب را پیدا کرده و درمان را آغاز کنند.

از آنجایی که سکته مغزی یکی از علل شایع فلج عصب ششم در بزرگسالان است، می توانید اقدامات احتیاطی را برای کاهش خطر سکته انجام دهید. این اقدامات عبارتند از:

• کنترل فشار خون بالا
• افزایش فعالیت بدنی
• حفظ وزن متوسط
• حفظ یک رژیم غذایی متعادل
• کنترل دیابت قندی

چگونه فلج عصب ششم را تشخیص دهیم؟

اگر دید دوتایی دارید یا اگر چشمانتان به درستی در یک راستا قرار ندارند، با پزشک صحبت کنید. برای تشخیص فلج عصب ششم، پزشک سوالاتی در مورد سابقه پزشکی شما می پرسد و یک معاینه فیزیکی کامل انجام می‌دهد.

از آنجایی که فلج عصب ششم علل مختلفی دارد، پزشک ممکن است یک سری آزمایشات را تجویز کند. درمان مشکل زمینه ای ممکن است به تدریج اختلال را اصلاح کند.

پزشکان ممکن است از تصویربرداری عصبی برای بررسی تومور مغزی، شکستگی جمجمه، آسیب مغزی یا افزایش فشار در مغز استفاده کنند. آنها همچنین ممکن است از آزمایش خون برای کمک به تشخیص عفونت یا بیماری دیگر استفاده کنند.

این تست ها می تواند شامل موارد زیر باشد:

• توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن! 
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)؛ 
• اسکن توموگرافی گسیل پوزیترون (PET)؛ 
• شمارش کامل سلول‌های خون (CBC) یا سایر آزمایشات خون؛ 
• سوراخ کمری؛ 
• آزمایش دیابت؛ 
• سایر آزمایشات عصبی برای بررسی سلامت سیستم عصبی شما.

چگونه فلج عصب ششم را درمان کنیم؟

در برخی موارد، درمان غیرضروری است و فلج عصب ششم به مرور زمان بهبود می‌یابد، مانند زمانی که این اختلال ناشی از عفونت ویروسی است که باید دوره خود را طی کند. پزشک ممکن است وضعیت شما را در یک دوره ۶ ماهه کنترل کند.

در موارد دیگر، این اختلال تنها زمانی بهبود می یابد که علت زمینه ای درمان شود.

درمان بستگی به تشخیص شما دارد و می تواند شامل موارد زیر باشد:

• آنتی بیوتیک‌ها. اگر فلج عصب ششم شما ناشی از عفونت باکتریایی باشد، ممکن است پزشک آنتی بیوتیک تجویز کند.
• استروئیدها. کورتیکواستروئیدهای تجویزی می توانند فلج عصب ششم ناشی از التهاب را درمان کنند.
• عمل جراحی. اگر بیماری شما ناشی از فشار بین جمجمه ای باشد، پزشک ممکن است برای کاهش این فشار جراحی انجام دهد. همچنین ممکن است سرطان با جراحی برداشته شود.
• پونکسیون کمری. همچنین ممکن است برای کاهش فشار در مغز استفاده شود.
• شیمی درمانی و سایر درمان‌های سرطان. اگر فلج عصب ششم شما ناشی از تومور مغزی باشد، درمان‌های تکمیلی ممکن است سلول‌های سرطانی باقیمانده پس از جراحی را کاهش یا از بین ببرد.
• منشور درمانی. اگر فلج ناشی از ضربه باشد، پزشک ممکن است عینک منشوری را برای ایجاد دید دوچشمی تک چشمی و تراز کردن چشم‌های شما توصیه کند.
• تزریقات. پزشک ممکن است سم بوتولینوم را برای فلج کردن عضلات یک طرف چشم شما تزریق کند تا همراستایی ضعیف را اصلاح کند.
• جراحی استرابیسم. این جراحی ممکن است برای شل یا سفت کردن ماهیچه های چشم در صورتی که سایر روش های درمانی دوبینی را اصلاح نکنند، مورد استفاده قرار گیرد.
• وصله جایگزین. این درمان در کودکان استفاده می شود و شامل استفاده از چسب چشم به مدت چند ساعت در روز در حالی که چشم های متناوب می شود. این می تواند به جلوگیری از تنبلی چشم کمک کند.

عوارض

فلج عصب ششم معمولا به خودی خود عوارض ایجاد نمی‌کند (۱). اما ممکن است عوارض ناشی از شرایط زمینه ای که باعث آن می شود داشته باشید.

چشم انداز

دورنمای طولانی مدت این وضعیت به علت آن بستگی دارد.

هنگامی که توسط ویروس ایجاد می شود، بینایی را می توان به طور کامل بازیابی کرد، زمانی که از ویروس بهبود یافتید.

علل دیگر، مانند آنهایی که در اثر ضربه به سر و ضربه ایجاد می شوند، ممکن است اثرات باقیمانده ای را بر جای بگذارند. حتی اگر علائم ممکن است پس از یک ضربه به طور کامل از بین نرود، ممکن است با بهبودی بدن خود متوجه بهبود بینایی شوید. بیشترین پیشرفت معمولاً در ۶ ماه اول رخ می دهد (۲) 

اگر در آن بازه زمانی بهبود نیابد، جراحی ممکن است به عنوان یک گزینه درمانی پیشنهاد شود.

سخن پایانی

فلج عصب ششم اختلالی است که می تواند حرکت چشم را تحت تاثیر قرار دهد.

این در اثر آسیب به عصب ششم جمجمه ایجاد می شود. این عصب مسئول ارسال سیگنال به عضله ای است که مسئول دور کردن چشم از بینی است.