فرهنگ جهانی
مبحث اول
● مبحث اول ● فرهنگ جهانــی
○ انتظـار می‌رود در پایـان این مبحث، کاربر:
۱. مفهوم جهان فرهنگی را در تمایز با مفاهیم جهان عینی و جهان ذهنی تعریف کند.
۲. چگونگی تمایز و عامل جهان‌های عینی، ذهنی و فرهنگی را تشریح کند.
۳. دو مفهوم «جهان فرهنگی» و «فرهنگ جهانی» را تشخیص دهد.
۴. دلایل تفاوت فرهنگ‌ها را بداند.
۵. بداند که همه‌ی فرهنگ‌ها ظرفیت و ادعای جهانی شدن ندارند.
۶. ویژگی‌های فرهنگ جهانی مطلوب را برشمارد.
۷. صورت‌های تاریخی فرهنگ سلطه را در جهان توضیح دهد.
۸. با استفاده از معیارهای فرهنگ جهانی مطلوب، فرهنگ سلطه را نقد و ارزیابی کند.
۹. شباهت‌ها و تفاوت‌های استعمار قدیم، نو و فرانو را تشریح کند.
۱۰. مراحل گسترش فرهنگی عقاید و ارزش‌های اسلامی را نام ببرد و ویژگی‌های هر مرحله را توضیح دهد.
۱۱. با ظرفیت دین اسلام برای ساختن یک فرهنگ جهانی آگاه باشد.
○ جهان فرهنگی
جهان انســانی چیست؟ جهان فرهنگی کدام اســت؟ و بین جهان انسانی و جهان فرهنگی چه نسبتی وجود دارد؟
در مقاله‌های گذشــته با مفهوم جهان اجتماعی آشنا شدیم. جهان اجتماعی بخشی از جهان انسانی است. جهان انسانی محصول زندگی انسان است و هرچه با اندیشه و عمل انسان پدید می‌آید مربوط به این جهان است. جهان انسانی به دو بخش فردی و اجتماعی تقسیم می‌شود.
بخش فردی جهان انســانی به زندگی شــخصی و فردی انســان‌ها باز می‌گردد و ابعاد اخلاقی، ذهنی و روانی انسان‌ها به این بخش مربوط می‌شود.
بخش اجتماعی جهان انســانی، زندگی اجتماعــی را پدید می‌آورد. این بخش هویتی فرهنگی دارد و به همین دلیل، جهان اجتماعی را جهان فرهنگی می‌نامند. فرهنگ، شیوه‌ی زندگی اجتماعی انسان‌ها را شکل می‌دهد و حاصل آگاهی و عمل مشترک آدمیان است.
از آنچه درباره‌ی جهان انســانی و جهان فرهنگی گفته شد مشخص می‌شود که جهان فرهنگی بخشــی از جهان انسانی است. از بخش اجتماعی جهان انسانی با عنوان جهان فرهنگی و از بخش فردی آن با عنوان جهان ذهنی تعبیر می‌کنند و بدین ترتیب، جهان فرهنگی در برابر جهان ذهنی قرار داده می‌شود.
وقتی فردی درباره‌ی مسئله‌ای خاص می‌اندیشد، در محدوده‌ی جهان فردی و ذهنی خود زندگی می‌کند، ولی هنگامی که اندیشه‌ی خود را به صورت گفتار و نوشتار بیان می‌کند یا بر اساس اندیشــه و تصمیم خود با دیگران رفتار می‌کند، به جهان اجتماعی و فرهنگی قدم می‌گذارد.
می‌دانیم که فرهنگ، لایه‌ها و سطوح مختلفی دارد. عقاید و ارزش‌ها مربوط به لایه‌های عمیــق و بنیادین فرهنگ‌اند. هنجارها و رفتارها در لایه‌های غیربنیادین قرار دارند. جهان دارد. هر فرد بر اساس عقاید و ارزش ذهنی و فردی انسان‌ها نیز، لایه ها و سطوح مختلفی‌های خود، مسائل روزمره‌ی زندگی خود را تفسیر می‌کند و درباره‌ی آنها تصمیم می‌گیرد.
بین دو بخش فردی و اجتماعی یا ذهنی و فرهنگی جهان انسانی، تناسب و هماهنگی وجود دارد. هر فرهنگی نوعی خاص از عقاید و خصوصیات ذهنی را در افراد پدید می‌آورد و به همان نوع اجازه‌ی بروز و ظهور می‌دهد، و هر نوع اخلاقی نیز جویای فرهنگی متناسب با خود است.
گفتگو کنید درباره‌ی راه‌های ورود یک اندیشه‌ی فردی به حوزه‌ی فرهنگ با یکدیگر گفت وگو کنید.
○ جهان فرهنگی و جهان عینی
می‌دانیم که تمامی پدیده‌های جهان هستی، محصول زندگی انسان نیستند. بنابراین، در برابر جهان انسانی می‌توان از جهان دیگری نام برد که از آن با عنوان جهان عینی یاد می‌شود. جهان عینی کدام جهان است؟ و چه دیدگاه‌هایی درباره‌ی آن وجود دارد؟
جهان انسانی اعم از آنکه فردی یا اجتماعی باشد در برابر جهان عینی قرار دارد. جهان عینی پیش از انسان وجود داشته است و مستقل از خواست و اعتبار انسانی وجود دارد. برخی جهان عینی را به طبیعت محدود می‌کنند. این گروه، جهان طبیعت را در برابر جهان انسانی قرار می‌دهند و با تقسیم جهان انسانی به دو جهان ذهنی و فرهنگی از سه جهان سخن می‌گویند.
• جهان اول: جـهان طبیعـت
• جهان دوم: جهان ذهـــن
• جهان سوم: جهان فرهنگ
متفکران مسلمان، جهان عینی را جهان تکوین نیز می‌نامند و آن را به جهان طبیعت محدود نمی‌دانند. نزد آنان جهان طبیعت بخشی از جهان عینی و تکوینی است. آنها جهان عینی را به دو جهان طبیعت و فوق طبیعت تقسیم می‌کنند.
در تعابیر قرآنی، از عوالم عینی و تکوینی با عناوینی مانند دنیا و آخرت، شهادت و غیب، مُلک و ملکوت و مانند آنها یاد می‌شود.
همــان‌طور که بین جهان ذهنی و جهــان فرهنگی پیوند و ارتباط وجود دارد، بین دو جهان عینی و جهان انسانی نیز ارتباط و پیوند برقرار است.
تأمل کنید با توجه به آنچه در سال‌های گذشته خوانده‌اید، تفاوت موجودات جهان تکوینی و عینی با موجودات جهان انسانی در چیست؟
○ تعامل جهان فرهنگـی و جهان عینـی
بین جهــان‌های مختلف، ارتباط و تعامل وجــود دارد. درباره‌ی جهان‌های مختلف و چگونگی ارتباط و پیوند آنها نظرات متفاوتی وجود دارد. به چه میزان با این دیدگاه‌ها آشنایید؟
● نظر اول: برخی جهان عینی را به جهان طبیعت محدود می‌کنند و این جهان را مهم‌تر از جهان ذهنی و جهان فرهنگی می‌دانند. از نظر این گروه، ذهن افراد و فرهنگ جامعه نیز هویتی طبیعی و مادی دارند و علوم مربوط به آنها نظیر علوم طبیعی است. این گروه بین علوم طبیعی و علوم انسانی و اجتماعی تفاوتی واقعی قائل نیستند.
● نظر دوم: گروهی دیگــر جهان فرهنگ را مهم‌تر از جهان ذهنی و جهان طبیعی و عینــی می‌دانند. این گروه جهــان ذهنی و فردی افراد را تابع فرهنگ جامعه می‌دانند و جهان عینی و طبیعی را نیز ماده خامی می دانند که در معرض برداشــت ها و تصرفات مختلف فرهنگی و اجتماعی انسان ها قرار می‌گیرد.
● نظر سوم: نظر کسانی است که هردو جهان فرهنگی و جهان عینی را مهم و در تعامل با یکدیگر می‌دانند.
در نگاه قرآنی، جهان عینی محدود به جهان طبیعت نیست و ادراک و آگاهی نیز محدود به حیات انسانی نمی‌باشد و جهان عینی براســاس حکمت و مشیّت خداوند سبحان، رفتاری حکیمانه با انسان و جامعه‌ی انسانی دارد.
قرآن کریم علاوه برآنکه برای جامعه و فرهنگ، جایگاه ویژه‌ای قائل است و از زندگی و مرگ امت‌ها سخن می‌گوید، جهان فردی اشخاص را نیز نادیده نمی‌گیرد و بر مسئولیت فرد در قبال فرهنگ و جامعه تأکید می‌کند.
از منظر قرآن هرگاه انسان، اخلاقی الهی داشته باشد و جامعه نیز از فرهنگی توحیدی برخوردار باشــد، جهان عینی درهای برکات خود را به روی انسان‌ها می‌گشاید، و هرگاه افراد و فرهنگ جامعه هویتی مشرکانه داشته باشند، زمین و آسمان از تعامل سازنده با آنها باز می‌مانند و ظرفیت‌های الهی و آسمانی خود را از آنها پنهان می‌کنند.
تحقیق کنید برخی آیات قرآن کریم از تعامل فعال جهان عینی با جهان فرهنگی و اجتماعی سخن می‌گویند. درباره‌ی این آیات تحقیق کنید.
مفاهیم کلیدی اصطلاحات و مفاهیم اساسی درس را در این قسمت بنویسید.
جهان فرهنگی،
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
خلاصه کنید مطالب مهم درس را در قالب جمله یا گزاره بنویسید . در این قمست یا مفاهیم کلیدی را تعریف می‌کنید یا ارتباط آنها را دو به دو نشان می‌دهید. بخش اجتماعی جهان انسانی هویتی فرهنگی دارد و از آن با عنوان جهان فرهنگی یاد می‌شود.
آنچه آموختیم در این قسمت می‌توانید جمله‌ها و گزاره‌هایی را که در قسمت «خلاصه کنید» نوشته‌اید با هم ترکیب کنید و در قالب بند یا پاراگراف بنویسید.
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
فــرض کنید می‌خواهید مطالبی را که در این درس یاد گرفتید به زبان و قلم خودتان به دیگران آموزش دهید. در کلاس نوشــته‌های خود را بخوانید و با راهنمایی دبیرخود، بهترین آنها را انتخاب کنید و به نام نویسنده‌ی آن در کتاب خود بنویسید.
………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………
