چرا در شب‌های رصدی برای نقشه‌خوانی باید از نور قرمز استفاده شود

در وسط عنبیه، سوراخ مردمک وجود دارد که در مقابل نور زیاد، به اندازه نوک سوزن کوچک و در برابر نور کم در حدود ٧ میلی متر بزرگ می شود و بدین ترتیب میزان نور ورودی به چشم را کنترل می‌کند.

– پرده شبکیه چشم انسان از میلیون ها سلول حساس به نور تشکیل شده است که به دو نوع سلول های مخروطی و سلول های میله ای تقسیم می شوند. سلول های مخروطی مسئول بینایی رنگی ما در روز می باشند که برای تحریک شدن به نور زیاد نیاز دارند. این سلول ها در برابر سه رنگ قرمز، سبز و آبی طیف مرئی حساس بوده و از ترکیب این سه رنگ، مغز قادر به دیدن رنگ ها و جزئیات ظریف اشیاء می گردد.

– سلول‌های میله ای برخلاف مخروطی ها، نسبت به نور بسیار کم و با طول موج کوتاه (نور آبی) حساس بوده و قادر به تشخیص رنگ ها و جزئیات اشیاء نیستند و همه چیز را سیاه و سفید می بینند. وظیفه این نوع سلول ها تنها درک کلی موقعیت اجسام اطراف چشم در شب می باشد.

هر دو نوع سلول های مخروطی و میله ای، برای دریافت پیام های بینایی  و ارسال آن ها به مغز، به نوعی ماده شیمیایی به نام ردوپسین نیاز دارند که نسبت به تغییرات نور حساس است.

این ماده از ویتامین A ساخته می شود و نقشی اساسی در بینایی دارد. وقتی که نور به این ماده برخورد می کند، ساختار آن را تغییر داده و این تغییر ساختار باعث به وجود آمدن محرک های عصبی می شود.

در روشنایی، سلول های میله ای (که نسبت به نور کم حساس اند) از مواد شیمیایی حساس به نورشان تقریبا تهی هستند، بنابراین ما به کمک سلول های مخروطی می‌بینیم. در هنگامی که میزان نور محیط کم است، ردوپسین موجود در سلول های مخروطی کاهش و میزان آن در میله ای ها افزایش می‌یابد (زمانی که ردوپسین به طور کامل در سلول های میله ای جایگزین شود، میله ای ها نسبت به  مخروطی ها حدود ١٠٠ برابر حساس تر خواهند بود) و سپس ما از طریق سلول های میله ای شبکیه می‌بینیم.

در شبکیه چشم انسان یک میلیون سلول مخروطی و یکصد میلیون سلول میله ای وجود دارد که به طور یکنواخت در سطح شبکیه پخش نشده‌اند.

درحالی که سلول های مخروطی در مرکز شبکیه و لکه زرد متمرکز شده اند، تراکم میله‌ای‌ها بیش تر در اطراف شبکیه می باشند و به همین دلیل است که برای رصد اجرام کم نور نظیر سحابی ها و کهکشان ها، هیچ وقت نباید به مرکز تصویر خیره شد، بلکه باید از کنار جسم مورد نظر به آن نگاه کرد تا تصویر آن بر روی منطقه ای غنی از سلول های میله ای شبکیه (که در شب و نور کم،  فعال می‌شوند) بیفتد و مشاهده آن امکان پذیر شود.

حال وقت آن رسیده به این سؤال که چرا در شب‌های رصدی برای نقشه خوانی باید از نور قرمز استفاده شود، پاسخ دهیم؟

همان‌طور که گفتیم، سلول‌های استوانه ای تنها به نور آبی طیف مرئی واکنش نشان می دهند و هیچ گونه حساسیتی به رنگ‌های دیگر ندارند و برخلاف آنها، سلول‌های مخروطی به هر سه رنگ اصلی طیف مرئی حساس بوده و به آن‌ها واکنش نشان می‌دهند.

بنابراین اگر در یک شب رصدی از چراغ قوه‌ای با نور معمولی استفاده کنیم، بلافاصله ردوپسین موجود در سلول‌های استوانه ای تخلیه شده و این سلول‌ها  غیرفعال می‌شوند. و برای فعالیت مجدد آنها باید مدتی را در تاریکی سپری کنیم تا بار دیگر ردوپسین در آنها تولید شود.

اما اگر از فیلتر قرمز استفاده کنیم چه اتفاقی می‌افتد؟

در آن صورت ما هم زمان از هر دوتا بینایی خود استفاده می کنیم، سلول های مخروطی که به نور قرمز حساس هستند، برای نقشه خوانی و سلول های میله ای که هیچ گونه حساسیتی به نور قرمز ندارند، برای رصد اجرام کم فروغ آسمان.

چند توصیه مهم برای ستاره‌شناسان آماتوری که می خواهند چشمان تیزبینی داشته باشند:

١. در وعده های غذایی خود از شیر، ماست، خرمالو، گوجه فرنگی، پرتقال، هویج، اسفناج، سبزی خوردن و خصوصا ماهی و جگر که سرشار از ویتامین A می باشند، بیش تر استفاده کنید.ولی یادتان باشد که زیاده روی نکنید، زیرا مصرف بیش از حد ویتامین A باعث بروز مشکلاتی در بدن می شود (میزان مورد نیاز بدن به ویتامین A برای افراد بالغ، روزانه ٨٠٠ تا ١٠٠٠ میلی گرم می باشد).

٢. هر چند ماه یک بار قدرت بینایی خود را با مراجعه به چشم پزشک کنترل کنید.

٣. از نگاه کردن مستقیم به نور خورشید (حتی در موقع خورشید گرفتگی) جدا خودداری کنید. زیرا این کار موجب آسیب رساندن به لکه زرد می شود.

۴. وقتی مطالعه می کنید یا از نزدیک روی چیزی کار می کنید، از نور کافی استفاده کنید. بهتر است نور از پشت و سمت چپ شما بتابد.

۵. در صورتی که مطالعه می کنید و یا روی چیزی از نزدیک کار می کنید، هر نیم ساعت یک بار به چشمان خود استراحت بدهید. مثلاً برای چند دقیقه چشم های خود را ببندید یا به اطراف نگاه کنید.

۶. وقتی تلویزیون تماشا می‌کنید، چراغ اتاق را روشن نگاه دارید و در صورت امکان از آن فاصله بگیرید.

۷. هیچ گاه بدون تجویز پزشک از قطره های شوینده چشم استفاده نکنید