کاهش سطح هوشیاری: علت، علائم و درمان
دکتر سخابخش: ویژگی بارز آگاه و به هوش بودن، هوشیاری و در زمان و مکان فعلی بودن است. هوشیاری به این معنی است که شما قادر به نشان دادن واکنش مناسب به مردم و چیزهای اطراف خود باشید. در مکان و زمان بودن به این معنی است که شما بدانید که چه کسی هستید، کجا هستید، کجا زندگی می‌کنید و زمان را تشخیص داده و بدانید چه ساعتی است. از دست رفتن ناگهانی هوشیاری ممکن است موقتی یا دائمی باشد و می‌تواند نوروژنیک (سنکوپ عصبی، صرع و سکته مغزی) یا سوماتوژنیک یا کالبدی (اختلالات قلبی، هیپوگلیسیمی و …) باشد. زمانی که سطح هوشیاری کاهش یابد، توانایی شما در بیداری، هوشیاری و در زمان و مکان بودن مختل می‌شود. کاهش سطح هوشیاری یک وضعیت اورژانسی پزشکی است. کاهش سطح هوشیاری می‌تواند علامت بیماری‌های خطرناکی باشد. اقدامات و توجه فوری پزشکی می‌تواند تأثیرات بلند مدت مهمی داشته باشد. هر چه کاهش سطح هوشیاری شما بیشتر ادامه یابد، وضعیت شما وخیم‌تر خواهد شد. بلافاصله پس از کاهش هوشیاری به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید تا اقدامات درمانی لازم برای درمان شما دراسرع وقت آغاز شود.فهرست مطالب
- ۱ هوشیاری و مغز
- ۲ علل شایع کاهش سطح هوشیاری
- ۳ علائم
- ۴ انواع کاهش سطح هوشیاری
- ۴.۱ گیجی
- ۴.۲ سردرگمی
- ۴.۳ هذیان
- ۴.۴ رخوت
- ۴.۵ بُهت
- ۴.۶ کما
- ۵ تشخیص
- ۶ درمان
هوشیاری و مغز
مغز ارگانی است که وظیفه حفظ هوشیاری فرد را به عهده دارد. مغز شما برای انجام وظایف خود به مقادیر کافی اکسیژن و گلوکز نیاز دارد. بسیاری از موادی که شما مصرف می‌کنید بر مواد شیمیایی مغز شما تأثیر می‌گذارد. این مواد می‌توانند سطح هوشیاری فرد را حفظ کرده یا آن را کاهش دهند. برای مثال، کافئین یک محرک است که سطح فعالیت‌های مغز شما را افزایش می‌دهد. کافئین در بسیاری از غذاهایی که روزانه می‌خورید مانند قهوه، نوشیدنی‌ها و شکلات یافت می‌شود. از سوی دیگر داروهای مسکن و آرامش‌بخش باعث کسل شدن شما می‌شوند. عوارض جانبی ناشی از مصرف این مواد نوعی از اختلالات هوشیاری است. بیماری‌ها و آسیب‌دیدگی‌های سلول‌های مغزی می‌تواند باعث اختلال سطح هوشیاری شود. کما شدیدترین نوع اختلال سطح هوشیاری است.
علل شایع کاهش سطح هوشیاری
مواد مخدر، الکل، سوءمصرف مواد، برخی داروها، صرع، کاهش میزان قند خون، سکته مغزی و کمبود اکسیژن در مغز از شایع‌ترین دلایل کاهش‌دهنده سطح هوشیاری هستند.
برخی دیگر از عواملی که باعث کاهش سطح هوشیاری می‌شوند عبارتند از:
- دمانس مغز و آلزایمر
- ضربه به سر
- شوک
- غش کردن نورولوژیکی
- خونریزی مغزی
- خونریزی زیر پرده عنکبوتیه
- ترومبوز شریان بازیلار
- ضربه‌مغزی
- اختلالات متابولیسمی (غالباً هیپوگلیسمی و اورمی)
- بیماری‌های قلبی
- سکته قلبی
- بیماری‌های کبدی
- مسمومیت (غالباً به صورت نیمه حاد ایجاد می‌شود)
- تشنج
علائم
علائمی که با کاهش سطح هوشیاری دیده می‌شوند عبارتند از:
- تشنج
- اختلال در عملکرد روده و مثانه
- اختلال در تعادل
- زمین خوردن
- اختلال در راه رفتن
- غش کردن
- سرگیجه
- ضربان قلب نامنظم
- تند شدن ضربان نبض
- کاهش فشار خون
- تعریق
- تب
- ضعف در صورت، دست‌ها و پاها
انواع کاهش سطح هوشیاری
سطوح اختلال سطح هوشیاری عبارتند از:
گیجی
گیجی و منگ شدن با عدم توانایی فکر کردن مشخص شده و ممکن است شخص در تصمیم‌گیری دچار اختلال شود.
سردرگمی
سردرگمی، ناتوانایی در فهم و درک چگونگی ارتباط با افراد، اشیا و زمان است. اولین مرحله از سردرگمی زمانی است که شما زمان (سال، ماه و روزها) را گم می‌کنید. این عارضه با اختلال در تشخیص مکان ادامه می‌یابد که در آن شما نمی‌دانید که کجا هستید. پس از ناتوانی در تشخیص مکانی، ممکن است فرد حافظه کوتاه‌‌مدت خود را از دست بدهد. شدیدترین حالت سردرگمی زمانی است که شما فراموش می‌کنید که چه کسی هستید.
هذیان
اگر شما هذیان می‌گویید یعنی صورت غیرمنطقی و گیج فکر می‌کنید. افرادی که دچار هذیان‌گویی می‌شوند غالباً سردرگم هم هستند. واکنش‌های احساسی این افراد طیفی از ترس تا خشم را شامل می‌شود. افرادی که هذیان می‌گویند غالباً بسیار آشفته می‌شوند.
رخوت
رخوت نوعی از کاهش هوشیاری است که شبیه خواب‌آلودگی است. اگر شما دچار رخوت شده‌اید، ممکن است نتوانید به صدای ساعت یا الارم آتش‌نشانی واکنش نشان دهید.
بُهت
بهت یک اختلال عمیق هوشیاری است که در آن فرد توان واکنش به محرک‌های محیطی به جز درد را از دست می‌دهد.
کما
کما عمیق‌ترین سطح اختلالات هوشیاری است. اگر شما به کما رفتید هیچ واکنشی به محرک‌های محیطی حتی درد نشان نخواهید داد.
تشخیص
تشخیص و درمان کاهش سطح هوشیاری با شنیدن سوابق پزشکی و معاینات بالینی کامل شروع می‌شود. معاینات بالینی شامل ارزیابی‌های مفصل و کامل نورولوژیکی است. متخصص مغز و اعصاب از شما در مورد بیماری‌هایی که دارید مانند دیابت، صرع یا افسردگی و داروهایی که مصرف می‌کنید مانند انسولین یا داروهای ضد تشنج سؤالاتی می‌پرسد. وی همچنین از شما در مورد سوءمصرف غیرقانونی یا تجویزی مواد مخدر یا الکل نیز سؤالاتی می‌پرسد.
علاوه بر شنیدن سوابق پزشکی و معاینات بالینی، پزشک ممکن است دستور انجام آزمایش‌های زیر را بدهد:
- شمارش کامل گلبول‌های خونی: در صورتی که هموگلوبین خون شما پایین باشد نشانه کم‌خونی است و تعداد گلبول‌های سفید نشان‌دهنده وجود عفونت مانند مننژیت یا ذات‌الریه است.
- غربال زهرشناسی: میزان سطح داروها، مواد مخدر و سموم را در سیستم‌های بدنی شما نشان می‌دهد.
- پنل الکترولیت: سطح سدیم، پتاسیم، کلراید و بیکربنات را در بدن نشان می‌دهد.
- آزمایش‌های عملکرد کبد: برای مشخص کردن سلامت کبد انجام می‌شود.
- الکتروانسفالوگرام: با استفاده از الکترودهای سر برای ارزیابی فعالیت‌های مغزی انجام می‌شود.
- الکتروکاردیوگرام: نرخ ضربان، ریتم و سلامت قلب را مشخص می‌کند.
- سی تی اسکن سر: با استفاده از اشعه ایکس از مغز تصویربرداری با کیفیت انجام شده که می‌تواند ناهنجاری‌های مغزی را مشخص کند.
- ام آر آی سر: با استفاده از رزونانس مغناطیسی هسته‌ای برای تصویربرداری با کیفیت از مغز انجام می‌شود.
درمان
درمان کاهش سطح هوشیاری به علت بروز آن بستگی دارد. ممکن است لازم باشد که داروهای خود را تغییر دهید، روش درمانی جدیدی را شروع کرده یا علائم را به درمان بیماری‌های زمینه‌ای برطرف کنید. برای مثال؛ شما ممکن است به اقدامات درمانی اورژانسی و جراحی مغز برای درمان خونریزی مغزی نیاز داشته باشید. از سوی دیگر، آلزایمر را نمی‌توان درمان کرد بنابراین تیم پزشکی به شما کمک می‌کنند تا از روش‌هایی برای درمان علائم و حفظ سطح کیفی زندگی خود به کار ببرید.
