سخت‌شامه (Dura Mater) مغز، لایه خارجی‌ترین و مقاوم‌ترین لایه مننژها است که مغز را در برابر آسیب‌های فیزیکی و شوک‌های خارجی محافظت می‌کند. این لایه در مغز از دو بخش یا لایه تشکیل شده است:
۱. لایه پریوستئال (Periosteal Layer)
– این لایه به سطح داخلی استخوان‌های جمجمه چسبیده است.
– وظیفه اصلی آن حفاظت از مغز و اتصال مستقیم به جمجمه است.
– لایه پریوستئال فقط در مغز وجود دارد و در نخاع دیده نمی‌شود.
۲. لایه مننژیال (Meningeal Layer)
– این لایه داخلی‌تر است و در تماس با عنکبوتیه (Arachnoid Mater) قرار دارد.
– لایه مننژیال در تمامی سیستم عصبی مرکزی، شامل مغز و نخاع، ادامه پیدا می‌کند.
– این لایه در بسیاری از نقاط با لایه پریوستئال چسبیده است، اما در برخی مناطق از هم جدا می‌شوند و فضاهای خاصی به نام سینوس‌های وریدی سخت‌شامه (Dural Venous Sinuses) تشکیل می‌دهند. این سینوس‌ها وظیفه تخلیه خون و مایع مغزی-نخاعی از مغز را به عهده دارند.
سینوس‌های وریدی سخت‌شامه
– یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد سخت‌شامه مغز این است که در نقاطی که دو لایه آن از هم جدا می‌شوند، سینوس‌های وریدی تشکیل می‌شوند. این سینوس‌ها شامل سینوس ساژیتال فوقانی، سینوس مستقیم، و سینوس عرضی هستند که خون را از مغز به سمت ورید ژوگولار تخلیه می‌کنند.
وظایف لایه‌های سخت‌شامه
– حفاظت فیزیکی: سخت‌شامه به عنوان یک لایه محکم و مقاوم، مغز را در برابر آسیب‌ها و ضربات محافظت می‌کند.
– حفاظت از سیستم گردش خون مغزی: سینوس‌های وریدی سخت‌شامه به تخلیه خون از مغز کمک می‌کنند و نقش مهمی در جریان خون مغزی و کنترل فشار داخل جمجمه دارند.
این ساختار دو لایه‌ای سخت‌شامه یکی از ویژگی‌های مهم در تمایز بین مغز و نخاع است، زیرا در نخاع سخت‌شامه فقط یک لایه دارد و فاقد لایه پریوستئال است.
