الیاف عصبی وابران بخش سمپاتیک دستگاه عصبی خودمختار: خروجی سمپاتیکی

آکسون میلین‌دار نورون پیش سناپسی

آکسون‌های میلین‌دار نورون‌های پیش‌عقده‌ای سمپاتیک به گونه‌ای طراحی شده‌اند که به طور مؤثری اطلاعات را از نخاع به گانگلیون‌های سمپاتیک منتقل کنند. این آکسون‌ها دارای ویژگی‌های خاصی هستند که به آن‌ها اجازه می‌دهد نخاع را ترک کنند. در اینجا نحوه‌ی خروج این آکسون‌ها از نخاع را توضیح می‌دهیم:

نحوه‌ی خروج آکسون‌های میلین‌دار پیش‌عقده‌ای سمپاتیک:

۱. موقعیت نورون‌های پیش‌عقده‌ای:
– نورون‌های پیش‌عقده‌ای سمپاتیک در ناحیه خاکستری نخاع، به‌ویژه در بخش‌های سینه‌ای و کمری (مناطق T1 تا L2) قرار دارند. جسم سلولی این نورون‌ها در ناحیه lateral horn واقع شده است.

۲. خروج آکسون‌ها از نخاع:
– آکسون‌های میلین‌دار نورون‌های پیش‌عقده‌ای از جسم سلولی خود خارج می‌شوند و به سمت ریشه‌های عصبی می‌روند.
– این آکسون‌ها از طریق ریشه‌های حرکتی (ventral roots) از نخاع خارج می‌شوند. ریشه‌های حرکتی شامل آکسون‌های نورون‌های حرکتی و همچنین آکسون‌های میلین‌دار نورون‌های پیش‌عقده‌ای سمپاتیک هستند.

۳. اتصال به گانگلیون‌های سمپاتیک:
– پس از خروج از نخاع، آکسون‌های پیش‌عقده‌ای به گانگلیون‌های سمپاتیک متصل می‌شوند. این گانگلیون‌ها معمولاً در زنجیره‌ گانگلیون‌های سمپاتیک (Sympathetic Trunk) نزدیک به نخاع قرار دارند.
– آکسون‌های پیش‌عقده‌ای به گانگلیون‌های سمپاتیک با استفاده از اعصاب سمپاتیک، که شامل چندین آکسون میلین‌دار هستند، ارتباط برقرار می‌کنند.

۴. شکل‌گیری سیناپس:
– در گانگلیون‌های سمپاتیک، آکسون‌های پیش‌عقده‌ای با نورون‌های پس‌عقده‌ای سیناپس تشکیل می‌دهند و از این طریق سیگنال‌های عصبی را به نورون‌های پس‌عقده‌ای منتقل می‌کنند.

جمع‌بندی:
آکسون‌های میلین‌دار نورون‌های پیش‌عقده‌ای سمپاتیک از طریق ریشه‌های حرکتی از نخاع خارج می‌شوند و به گانگلیون‌های سمپاتیک متصل می‌شوند. این آکسون‌ها با سرعت بالا سیگنال‌ها را به گانگلیون‌ها منتقل می‌کنند و در نهایت با نورون‌های پس‌عقده‌ای سیناپس تشکیل می‌دهند، که منجر به فعال‌سازی پاسخ‌های سمپاتیک در بدن می‌شود.

شاخه‌های ارتباطی سفید

شاخه‌های ارتباطی سفید (White Rami Communicantes) نقش مهمی در سیستم عصبی سمپاتیک ایفا می‌کنند. این شاخه‌ها به عنوان پل‌هایی عمل می‌کنند که نورون‌های پیش‌عقده‌ای سمپاتیک را به گانگلیون‌های سمپاتیک متصل می‌کنند. در ادامه به توضیح نقش و ویژگی‌های این شاخه‌ها می‌پردازیم:

ویژگی‌ها و نقش‌های شاخه‌های ارتباطی سفید:

۱. ساختار آناتومیک:
– شاخه‌های ارتباطی سفید، رشته‌های عصبی میلین‌دار هستند که از ریشه‌های حرکتی (ventral roots) نورون‌های پیش‌عقده‌ای سمپاتیک خارج می‌شوند.
– این شاخه‌ها به گانگلیون‌های سمپاتیک نزدیک به نخاع متصل می‌شوند و به عنوان یک کانال ارتباطی بین نورون‌های پیش‌عقده‌ای و نورون‌های پس‌عقده‌ای عمل می‌کنند.

۲. موقعیت:
– شاخه‌های ارتباطی سفید در سطح بالای زنجیره گانگلیون‌های سمپاتیک قرار دارند و معمولاً در مناطق سینه‌ای و کمری (T1 تا L2) دیده می‌شوند.
– این شاخه‌ها با هر گانگلیون سمپاتیک مرتبط هستند و امکان ارتباط بین نورون‌های پیش‌عقده‌ای و پس‌عقده‌ای را فراهم می‌کنند.

۳. نقش در انتقال سیگنال:
– نورون‌های پیش‌عقده‌ای سمپاتیک از طریق این شاخه‌ها به گانگلیون‌های سمپاتیک می‌رسند. آکسون‌های میلین‌دار نورون‌های پیش‌عقده‌ای با نورون‌های پس‌عقده‌ای در گانگلیون‌ها سیناپس تشکیل می‌دهند.
– این فرآیند انتقال سیگنال، به فعال‌سازی پاسخ‌های سمپاتیک در بدن کمک می‌کند، از جمله افزایش ضربان قلب، گشاد شدن برونش‌ها و انقباض عروق خونی.

۴. عملکرد در پاسخ‌های سمپاتیک:
– شاخه‌های ارتباطی سفید، به عنوان نقاط کلیدی در فرآیند فعال‌سازی سیستم سمپاتیک عمل می‌کنند. آن‌ها امکان ارسال سریع سیگنال‌های عصبی از نخاع به گانگلیون‌ها را فراهم می‌آورند، که برای واکنش‌های سریع بدن در مواقع استرس یا خطر حیاتی است.

۵. ارتباط با سیستم‌های دیگر:
– در برخی موارد، شاخه‌های ارتباطی سفید همچنین به ارتباط بین سیستم سمپاتیک و سیستم‌های دیگر کمک می‌کنند. به عنوان مثال، در برخی گانگلیون‌ها، این شاخه‌ها می‌توانند به نورون‌های حرکتی در دستگاه عصبی پیکری متصل شوند و این ارتباط‌ها در برخی از پاسخ‌های خودکار نقش دارند.

جمع‌بندی:
شاخه‌های ارتباطی سفید به عنوان اجزای کلیدی در سیستم سمپاتیک عمل می‌کنند و نقش حیاتی در انتقال سیگنال‌های عصبی از نورون‌های پیش‌عقده‌ای به نورون‌های پس‌عقده‌ای دارند. این شاخه‌ها کمک می‌کنند تا سیستم سمپاتیک به سرعت به شرایط استرس‌زا پاسخ دهد و به تنظیم عملکردهای مختلف بدن بپردازد.

عقده های مجاور مهره ای تنه سمپاتیک

عقده‌های مجاور مهره‌ای (Paravertebral Ganglia) در سیستم عصبی سمپاتیک، نقاط کلیدی برای پردازش و انتقال سیگنال‌های عصبی هستند. این عقده‌ها در کنار ستون فقرات قرار دارند و نقش مهمی در تنظیم پاسخ‌های سمپاتیک ایفا می‌کنند. در ادامه به توضیح این عقده‌ها و ویژگی‌های آن‌ها می‌پردازیم:

ویژگی‌ها و نقش‌های عقده‌های مجاور مهره‌ای سمپاتیک:

۱. موقعیت آناتومیک:
– عقده‌های مجاور مهره‌ای در زنجیره‌ای به نام زنجیره گانگلیون‌های سمپاتیک (Sympathetic Trunk) قرار دارند که در دو طرف ستون فقرات امتداد دارد.
– این عقده‌ها در طول نواحی سینه‌ای و کمری (T1 تا L2) و همچنین در ناحیه خاجی (S2 تا S4) قرار دارند.

۲. تعداد و ساختار:
– در هر طرف از ستون فقرات، به طور معمول ۲۲ تا ۲۴ عقده مجاور مهره‌ای وجود دارد که به دو گروه تقسیم می‌شوند:
– عقده‌های سینه‌ای (Thoracic Ganglia): 12 عدد
– عقده‌های کمری (Lumbar Ganglia): 5 عدد
– عقده‌های خاجی (Sacral Ganglia): 5 عدد
– برخی از این عقده‌ها ممکن است به هم متصل شوند و ساختارهای بزرگ‌تری را ایجاد کنند که به آن‌ها عقده‌های همگرا می‌گویند.

۳. نقش در انتقال سیگنال:
– نورون‌های پیش‌عقده‌ای سمپاتیک (میلین‌دار) از نخاع به این عقده‌ها می‌رسند و با نورون‌های پس‌عقده‌ای سیناپس تشکیل می‌دهند.
– نورون‌های پس‌عقده‌ای از این عقده‌ها به ارگان‌های هدف در سراسر بدن سیگنال‌ها را منتقل می‌کنند و به تنظیم فعالیت‌های خودمختار و پاسخ‌های سمپاتیک کمک می‌کنند.

۴. عملکرد:
– عقده‌های مجاور مهره‌ای به طور عمده در پاسخ‌های “جنگ یا گریز” (fight or flight) فعال می‌شوند. آن‌ها به تنظیم عملکردهایی مانند افزایش ضربان قلب، گشاد شدن برونش‌ها، انقباض عروق خونی و کاهش فعالیت دستگاه گوارش کمک می‌کنند.
– این عقده‌ها همچنین می‌توانند به ارگان‌های خاص مانند غدد فوق کلیوی، ریه‌ها، قلب و دستگاه گوارش سیگنال ارسال کنند.

۵. ارتباط با دیگر سیستم‌ها:
– عقده‌های مجاور مهره‌ای می‌توانند به سیستم‌های دیگر عصبی مانند سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی پیکری نیز متصل شوند و این ارتباط‌ها می‌توانند به هماهنگی بهتر واکنش‌های بدنی کمک کنند.

جمع‌بندی:
عقده‌های مجاور مهره‌ای سمپاتیک نقاط کلیدی در زنجیره گانگلیون‌های سمپاتیک هستند که نقش حیاتی در پردازش و انتقال سیگنال‌های عصبی دارند. این عقده‌ها به سیستم سمپاتیک کمک می‌کنند تا به سرعت به شرایط استرس‌زا پاسخ دهد و تنظیم عملکردهای مختلف بدن را انجام دهد.

شاخه‌های ارتباطی خاکستری

شاخه‌های ارتباطی خاکستری (Gray Rami Communicantes) بخشی از سیستم عصبی سمپاتیک هستند که نقش مهمی در توزیع سیگنال‌های عصبی به ارگان‌های هدف دارند. این شاخه‌ها پس از سیناپس در عقده‌های مجاور مهره‌ای (Paravertebral Ganglia) عمل می‌کنند و مسئول انتقال سیگنال‌های نورون‌های پس‌عقده‌ای به اعصاب نخاعی و در نهایت به بخش‌های مختلف بدن هستند. در ادامه، نقش و ویژگی‌های این شاخه‌ها را توضیح می‌دهیم:

۱. ساختار شاخه‌های ارتباطی خاکستری:
– شاخه‌های ارتباطی خاکستری از آکسون‌های نورون‌های پس‌عقده‌ای تشکیل شده‌اند که فاقد میلین هستند و به همین دلیل نسبت به شاخه‌های ارتباطی سفید سرعت هدایت کمتری دارند.
– این آکسون‌ها پس از سیناپس در عقده‌های سمپاتیک، از طریق شاخه‌های خاکستری به اعصاب نخاعی بازمی‌گردند.

۲. مسیر حرکت:
– نورون‌های پس‌عقده‌ای که در عقده‌های سمپاتیک مجاور مهره‌ای سیناپس کرده‌اند، آکسون‌های خود را از طریق شاخه‌های ارتباطی خاکستری به اعصاب نخاعی منتقل می‌کنند.
– از طریق اعصاب نخاعی، این الیاف به مناطق هدف در پوست، عضلات صاف عروق خونی و غدد عرق منتقل می‌شوند.

۳. توزیع سیگنال‌های سمپاتیک:
– شاخه‌های ارتباطی خاکستری سیگنال‌های سمپاتیک را به بخش‌های مختلف بدن، به‌ویژه بافت‌های سطحی مانند پوست، غدد عرق، و عضلات صاف مرتبط با عروق خونی می‌فرستند.
– این الیاف بر عملکردهایی مانند تنظیم دمای بدن (از طریق غدد عرق)، انقباض عضلات صاف عروق خونی (برای کنترل جریان خون)، و واکنش‌های خودکار دیگر تأثیر می‌گذارند.

۴. موقعیت در سیستم عصبی:
– شاخه‌های ارتباطی خاکستری در تمام سطوح نخاع از جمله مناطق گردنی، سینه‌ای، کمری و خاجی وجود دارند، در حالی که شاخه‌های ارتباطی سفید فقط در نواحی سینه‌ای و کمری (T1 تا L2) مشاهده می‌شوند.
– این شاخه‌ها امکان توزیع وسیع‌تر سیگنال‌های سمپاتیک به کل بدن را فراهم می‌کنند.

۵. نقش عملکردی:
– شاخه‌های ارتباطی خاکستری بخشی از مسیر خروجی سمپاتیک هستند که پاسخ‌های “جنگ یا گریز” را پشتیبانی می‌کنند.
– این شاخه‌ها به کنترل عملکردهایی مانند افزایش تعریق در مواقع استرس یا حرارت، انقباض عروق خونی برای حفظ فشار خون، و انقباض عضلات صاف در بافت‌های مختلف کمک می‌کنند.

جمع‌بندی:
شاخه‌های ارتباطی خاکستری در سیستم سمپاتیک، سیگنال‌های نورون‌های پس‌عقده‌ای را از گانگلیون‌های سمپاتیک به اعصاب نخاعی و سپس به ارگان‌های هدف در سراسر بدن منتقل می‌کنند. این شاخه‌ها فاقد میلین هستند و عملکردهای خودکار مانند تعریق، انقباض عروق خونی و دیگر پاسخ‌های سمپاتیک را تنظیم می‌کنند.

الیاف عصبی آوران سمپاتیک

الیاف عصبی آوران سمپاتیک (afferent nerve fibers) میلین دار می‌باشد از احشا منشا گرفته و بدون سیناپس از عقده‌های سمپاتیک عبور می‌کند. این الیاف از طریق شاخه‌های ارتباطی سفید وارد یکی از اعصاب نخاعی شده و به جسم سلولی خود واقع در عقده ریشه خلفی عصب مربوط (عقده شوکی) می‌رسند. سپس آکسون‌های مرکزی این نورون‌ها وارد نخاع می‌شوند. در اینجا ممکن است بخش آوران یک قوس رفلکسی موضعی را تشکیل دهد و یا به مراکز بالاتر نظیر هیپوتالاموس صعود کند. 

تنه های سمپاتیک

تنه‌های سمپاتیک (sympathetic trunk)،  دو تنه عقده‌دار (زنجیره سمپاتیک) در تمام طول ستون مهره ای کشیده شده و بخشی از سیستم عصبی خودمختار هستند که شامل رشته‌های عصبی سمپاتیک می‌شوند. این تنه‌ها اطلاعات عصبی را از مغز به ارگان‌های مختلف بدن منتقل می‌کنند.

تعداد گانگلیون‌ها در هر تنه سیستم سمپاتیک به صورت زیر است:

۱. گردن: معمولاً شامل ۳ گانگلیون (گانگلیون‌های سوپراکلویین، گردنی بالا و گردنی پایین).
۲. سینه: ۱۲ گانگلیون (معمولاً به عنوان گانگلیون‌های سینه‌ای شماره‌گذاری می‌شوند).
۳. کمری: ۴ یا ۵ گانگلیون.
۴. لگن: معمولاً ۴ یا ۵ گانگلیون.

بنابراین، تعداد کل گانگلیون‌ها در طول هر تنه سیستم سمپاتیک به حدود ۲۰ تا ۲۲ گانگلیون می‌رسد. 

پرسش‌ها

پرسش ۱- الیاف عقده ای پس از رسیدن به عقده های تنه سمپاتیک به چه صورت هایی توزیع می‌شوند؟ 

برخی پس از ورود به عقده‌های تنه با یک نورون تحریک کننده (exciter) سیناپس می‌کنند و آکسون‌های بی‌میلین نورون‌های تحریک کننده عقده را ترک کرده و تحت عنوان شاخه‌های ارتباطی خاکستری وارد اعصاب نخاعی سینه‌ای می‌شوند. با توزیع در شاخه‌های این اعصاب نخاعی، عصب عضلات صاف جدار عروق خونی، غدد عرق و عضلات راست کننده مو را تامین می‌کنند. 

برخی پس از ورود به عقده‌های تنه در طول تنه بالا رفته در عقده های پاراتبرال ناحیه گردنی سیناپس می‌کنند از طریق شاخه‌های ارتباطی خاکستری به اعصاب نخاعی گردن می‌پیوندند. بسیاری از الیاف پیش عقده ای سگمان های سینه ای تحتانی و دو قطعه کمری فوقانی نخاع، وارد بخش تجتانی تنه سمپاتیک شده و با عقده‌های تحتانی کمر و خاجی سیناپس می‌کنند. الیاف پس عقده ای از طریق شاخه‌های ارتباطی خاکستری به اعصاب نخاعی خاجی (ساکرال) و دنبالچه‌ای (کوکسی‌ژئال) می‌پیوندند. 

الیاف پیش عقده‌ای ممکن است بدون سیناپس در عقده‌های تنه سمپاتیک از آنها عبور کنند این الیاف میلین‌دار تنه سمپاتیک را تحت عنوان عصب احشایی بزرگ، عصب احشایی کوچک و عصب احشایی کوچک‌ترین یا پایین‌ترین ترک می‌کنند. 

پرسش ۲- نکته‌های مربوط به عصب احشایی بزرگ چیست؟ 

عصب احشایی بزرگ از ریشه‌های عصبی در ناحیه تیغه قفسه سینه (T5 تا T9) منشعب می‌شود. این عصب از طریق دیافراگم عبور کرده و به گانگلیون‌های سمپاتیک در ناحیه لوله گوارش و احشای شکمی متصل می‌شود. عصب احشایی بزرگ به عقده‌های شبکه سلیاک (Celiac ganglion) و شبکه کلیوی (Renal plexus) سیناپس می‌کند. این سیناپس‌ها به عصب‌دهی احشا کمک می‌کنند. عقده سلیاک به احشای شکمی، مانند معده و روده باریک، عصب‌دهی دارد و شبکه کلیوی به کلیه‌ها و غدد فوق کلیوی ارتباط دارد. این سیناپس‌ها نقش مهمی در تنظیم فعالیت‌های سمپاتیک و پاسخ به استرس ایفا می‌کنند. 

عملکرد این عصب: عملکرد عصب احشایی بزرگ شامل انتقال سیگنال‌های سمپاتیک به احشای شکمی است. این عصب به تنظیم فعالیت‌های گوارشی، افزایش یا کاهش جریان خون به اندام‌ها و تنظیم ترشح هورمون‌ها کمک می‌کند. همچنین، در پاسخ به استرس و وضعیت‌های اضطراری، می‌تواند بر فعالیت‌های مختلف بدن تأثیر بگذارد.

عصب احشایی بزرگ تأثیرات متعددی دارد:

۱. تنظیم خون‌رسانی: با انقباض عروق خونی، خون را از احشای شکمی به سمت عضلات و اندام‌های حیاتی دیگر هدایت می‌کند.
۲. فعالیت گوارشی: فعالیت‌های حرکتی روده را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ممکن است ترشح آنزیم‌های گوارشی را کاهش دهد.
۳. ترشح هورمون: بر ترشح هورمون‌های مرتبط با استرس مانند آدرنالین و نورآدرنالین تأثیر می‌گذارد.
۴. درد احشایی: می‌تواند در انتقال حس درد از احشا به سیستم عصبی مرکزی نقش داشته باشد. 

مسائل بالینی مرتبط با عصب احشایی بزرگ شامل موارد زیر است:

۱. درد احشایی: آسیب یا تحریک این عصب می‌تواند منجر به دردهای مزمن در ناحیه شکم شود.
۲. اختلالات گوارشی: اختلالات در عملکرد این عصب می‌تواند به مشکلات گوارشی مانند نفخ، اسهال یا یبوست منجر شود.
۳. نارسایی کلیوی: اختلال در عصب‌دهی شبکه کلیوی ممکن است بر عملکرد کلیه‌ها تأثیر بگذارد.
۴. اختلالات استرس: این عصب در پاسخ به استرس نقش دارد و اختلالات آن می‌تواند منجر به اختلالات اضطرابی یا افسردگی شود.

پرسش ۳- نکته‌های آناتومی، عملکردی و بالینی مربوط به عصب احشایی کوچک چیست؟ 

عصب احشایی کوچک (Lesser splanchnic nerve) که از ریشه‌های تیغه قفسه سینه (T10 و T11) منشا می‌گیرد و همراه با عصب احشایی بزرگ نزول می‌کند پس از سوراخ کردن دیافراگم معمولاً با بخش تحتانی شبکه سلیاک (Celiac plexus) سیناپس می‌کند. این سیناپس‌ها به عصب‌دهی احشای شکمی کمک می‌کنند و تأثیرات سمپاتیک را در تنظیم فعالیت‌های گوارشی، جریان خون و ترشح هورمون‌ها اعمال می‌کنند.

نکات بالینی:
۱. درد احشایی: تحریک این سیناپس‌ها می‌تواند منجر به درد شکمی یا احساس ناراحتی در ناحیه احشا شود.
۲. اختلالات گوارشی: اختلال در عملکرد این عصب ممکن است باعث مشکلات گوارشی مانند درد و اختلالات حرکتی روده‌ها شود.

پرسش ۳- نکته‌های آناتومی، عملکردی و بالینی مربوط به عصب احشایی کوچک‌ترین یا پایین‌ترین چیست؟ 

عصب احشایی کوچک‌ترین (Least splanchnic nerve) اگر وجود داشته باشد به طور خاص از ریشه‌های تیغه قفسه سینه T12 منشعب می‌شود و دارای نکات آناتومیک، عملکردی و بالینی زیر است:

نکات آناتومیک
۱. محل منشأ: این عصب معمولاً از ریشه‌های عصبی تیغه قفسه سینه T12 منشعب می‌شود.
۲. سیناپس‌ها: عصب احشایی کوچک‌ترین به گانگلیون‌های سمپاتیک، به ویژه گانگلیون‌های کلیوی سیناپس می‌کند.

نکات عملکردی
۱. عصب‌دهی احشا: این عصب به کلیه‌ها و غدد فوق کلیوی عصب‌دهی کرده و بر عملکردهای سمپاتیک آنها تأثیر دارد.
۲. تنظیم فشار خون: با کنترل خون‌رسانی به کلیه‌ها، در تنظیم فشار خون نقش دارد.

نکات بالینی
۱. درد کلیوی: آسیب یا تحریک این عصب می‌تواند منجر به درد در ناحیه کلیه و شکایات احشایی شود.
۲. اختلالات گوارشی: می‌تواند بر روی ترشح آنزیم‌ها و فعالیت گوارشی تأثیر بگذارد و باعث اختلالات گوارشی شود.
۳. عوارض استرس: اختلال در عملکرد این عصب ممکن است به اختلالات اضطرابی و فیزیولوژیکی مرتبط با استرس منجر شود.

پرسش ۴- نکته‌های اعصاب احشایی را بنویسید. 

اعصاب احشایی در حقیقت از الیاف پیش عقده‌ای تشکیل شده‌اند. الیاف پس عقده‌ای هم از سلول‌های تحریک کننده شبکه‌های محیطی منشأ می‌گیرند و در عضلات صاف و غدد احشا توزیع می‌شوند. البته تعداد کمی از الیاف پیش عقده‌ای عصب احشایی بزرگ نیز مستقیماً به سلول‌های بخش مرکزی غده فوق کلیوی ختم می‌گردند.