گیرنده های لامسه: اجسام مایسنر، دیسک های مرکل، اندامک رافینی و اجسام پاچینی

گیرنده‌های لامسه

۶ نوع گیرنده لامسه وجود دارد و به نظر می‌رسد همه آنها تا حدی در انواع حس‌های مربوط به لامسه دخیل باشند و عبارتند از: 

پایانه آزاد عصبی

پایانه آزاد عصبی (Free Nerve Endings) در همه نقاط پوست و دیگر بافت‌ها یافت می‌شوند. لمس و فشار را شناسایی می‌کنند. در قرنیه چشم فقط پایانه آزاد عصبی وجود دارد با این حال حتی تماس مختصر با قرنیه چشم سبب ایجاد حس لمس و فشار می‌شود.

اجسام مایسنر

پایانه‌های عصبی (Meissner’s corpuscles) طویل و کپسول‌دار در قسمت‌های بدون موی پوست، خصوصا در نوک انگشتان و لب‌ها هستند. اجسام مایسنر، تندسازش هستند و میدان پذیرای کوچک دارند. به خواندن خط بریل توسط نابینایان کمک می‌کند. حرکت اشیا روی پوست را شناسایی می‌کنند و به ارتعاشات کم فرکانس پاسخ می‌دهند.

دیسک‌های مِرکِل

دیسک مرکل (Merkel’s discs) یک گیرنده لامسه با انتهای پهن شده است که به تعداد زیادی در نواحی بدون موی پوست و به تعداد کمتر در نواحی مودار پوست یافت می‌شوند. کندسازش هستند. اجازه می‌دهند شخص تماس مداوم اشیا را با پوست متوجه شود. دیسک‌های مرکل اغلب در اندامکی به نام گیرنده گنبدی (Iggo dome receptor) از سطح پوست برجسته می‌شوند. دیسک‌های مرکل مانند اجسام مایسنر میدان پذیرای کوچکی دارند و به خواندن بریل توسط نابینایان کمک می‌کنند. این دیسک‌ها در لوکالیزه کردن لامسه و تعیین بافت (texture) آنچه لمس می‌شود نقش دارد. بنابراین گیرنده‌های مایسنر و دیسک مرکل برای خواندن خط بریل، مهم می‌باشند.

اندامک انتهایی مو

به قاعده هر مو (Tactile hair) یک فیبر عصبی پیچیده است و به این مجموعه اندامک انتهایی مو گفته می‌شود که یک گیرنده تند سازش لامسه است و عمدتاً حرکت اشیا روی بدن و یا تماس اولیه را شناسایی می‌کند.

اندامک رافینی

اندامک رافینی در لایه‌های عمقی‌تر پوست قرار گرفته است. یک پایانه کپسول‌دار کند سازش محسوب می‌شود که برای انتقال تغییر شکل مداوم بافت‌ها اهمیت دارد. اندامک رافینی در کپسول مفصلی هم یافت می‌شود و میدان چرخش مفاصل را گزارش می‌کند و میدان پذیرای آن بزرگ است.

اجسام پاچینی

اجسام پاچینی نسبت به سایر گیرنده‌ها عمقی‌تر قرار گرفته‌اند ولی ممکن است در زیر سطح پوست هم یافت شوند. تند سازش‌ترین گیرنده می‌باشد. عمدتاً توسط فشار تحریک می‌شود. در شناسایی ارتعاش پرفرکانس، پاچینی و در ارتعاشات کم فرکانس، مایسنر نقش دارد. پاچینی میدان پذیرای بزرگی دارد.

گیرنده‌های لامسه در پوست انگشتان دست و لب‌ها فراوان‌تر و در تنه کمتر هستند. پایانه‌های آزاد عصبی که فقط در لایه‌های سطحی پوست یافت می‌شوند قلقلک و خارش را از طریق فیبرهای بدون میلین C می‌برند. لمس و فشار دقیق توسط فیبرهای A و لمس و فشار خام و درد سریع و سرما توسط فیبرهای AΔ به نخاع انتقال پیدا می‌کنند. 

منبع: کتاب عبرت‌های خلقت با رویکرد فیزیولوژیک؛ نویسنده قاسم زارعی