مغز شما عملاً در هر کاری که انجام می‌دهید درگیر است. عملکردهای حیاتی زیادی دارد، از جمله حافظه (memory)، تفکر (thinking)، ارتباط (communication) و حرکت (movement)، اما نه محدود به آن. از سه قسمت تشکیل شده است: مخچه (cerebellum)، مخ (cerebrum) و ساقه مغز (brain stem).

مخچه، که به معنای “مغز کوچک” (little brain) است، در درجه اول در هماهنگی حرکت و تعادل (coordinating movement and balance) نقش دارد. همچنین می تواند در عملکردهای شناختی مانند زبان و توجه (cognitive functions like language and attention) نقش داشته باشد.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد مخچه، محل قرارگیری آن و کارهایی که انجام می دهد، به خواندن ادامه دهید.

مخچه در کجا قرار دارد؟

مخچه را می توان درست در زیر مخ و پشت قسمت بالایی ساقه مغز پیدا کرد. این ناحیه در پایه جمجمه است که سر شما به گردن شما می رسد.

مخچه به سه قسمت مختلف به نام لوب تقسیم می شود. این لوب ها توسط شیارهای عمیقی به نام شکاف از یکدیگر جدا می شوند. دو جزء اصلی مخچه وجود دارد:

قشر مخچه: این لایه ای از بافت نازک و به شدت چین خورده است که حاوی بیشتر سلول های عصبی در مخچه است.
هسته های مخچه: سلول های عصبی هسته های مخچه که در اعماق مخچه یافت می شوند، عمدتاً در ارسال اطلاعات از مخچه نقش دارند.

مخچه تنها حدود ۱۰ درصد از کل اندازه مغز شما را تشکیل می دهد. اگرچه بسیار کوچکتر از مغز است، اما حاوی سلول های عصبی بسیار بیشتری است.

برخی تخمین ها می گویند که مخچه حاوی حدود ۵۰ درصد از سلول های عصبی است که مغز شما را می سازند (۱). برخی دیگر این رقم را تا ۸۰ درصد اعلام کردند (۲).

وظیفه مخچه چیست؟

مخچه شما ورودی را از سایر نواحی سیستم عصبی دریافت می کند، از جمله:

مغز
ساقه مغز
نخاع

سپس از این اطلاعات برای تنظیم و هماهنگی حرکات داوطلبانه استفاده می کند. حرکات ارادی حرکاتی هستند که می توانید آنها را کنترل کنید، مانند راه رفتن یا پرتاب توپ بیسبال.

علاوه بر حرکات ارادی، مخچه در هماهنگی موارد زیر نیز نقش دارد:

تعادل و وضعیت بدن: مخچه شما با ورودی حسی چشم و گوش کار می کند تا شما را صاف و ثابت نگه دارد.
یادگیری حرکتی: این شامل یادگیری و تنظیم دقیق حرکات مختلف است. مثالها شامل حرکات خاص و دقیقی است که برای نوشتن یا دوچرخه سواری استفاده می شود.
گفتار: مخچه نیز در حرکات مرتبط با صحبت کردن دخالت دارد.

مخچه ممکن است در سایر عملکردهای شناختی نیز نقش داشته باشد. تحقیقات در این زمینه ادامه دارد و هنوز چیزهای بیشتری برای یادگیری وجود دارد. با توجه به آنچه تاکنون می دانیم، عملکرد مخچه می تواند شامل موارد زیر باشد:

زبان
پردازش احساسات
توجه
پاسخ لذت یا پاداش
پاسخ ترس

اگر مخچه آسیب ببیند چه اتفاقی می‌افتد؟

اختلال مخچه یا اتصالات آن به سایر قسمت های سیستم عصبی می تواند به روش های مختلفی اتفاق بیفتد. به عنوان مثال، مخچه می تواند به دلیل موارد زیر آسیب ببیند:

یک ضربه به سر
سکته
یک تومور مغزی
شرایط خودایمنی، مانند مولتیپل اسکلروزیس
بیماری‌های عصبی، مانند بیماری پارکینسون یا بیماری هانتینگتون
عفونت ها
برخی داروها مانند بنزودیازپین ها یا باربیتورات ها
اختلال مصرف الکل
مسمومیت با فلزات سنگین، مانند سرب یا جیوه

هنگامی که مخچه آسیب می بیند، حرکت و تعادل می تواند تحت تأثیر قرار گیرد. ممکن است برای حرکت هماهنگ مشکل داشته باشید. یا ممکن است در تعادل مشکل داشته باشید یا انقباضات غیرارادی عضلات را تجربه کنید. آسیب به مخچه می تواند منجر به شرایطی مانند:

آتاکسی: آتاکسی با حرکات ناهماهنگ، مشکل در انجام وظایف حرکتی ظریف و تغییر در گفتار مشخص می شود.
دیستونی: با دیستونی، عضلات شما به طور غیرارادی منقبض یا اسپاسم می شوند. این اسپاسم ها می توانند در هر قسمتی از بدن رخ دهند و منجر به حرکات پیچشی یا تکراری شوند.
لرزش: لرزش انقباضات غیر ارادی ماهیچه ای است که به صورت ریتمیک رخ می دهد. این منجر به یک حرکت لرزشی می شود که می تواند وظایف حرکتی ظریف و گفتار را مختل کند.
سرگیجه: سرگیجه احساس چرخیدن است. ممکن است احساس کنید که در حال چرخیدن هستید یا اطرافتان در حال چرخش است. بسیاری از موارد سرگیجه ناشی از مشکلات گوش داخلی است. اما مواردی وجود دارد که سرگیجه می تواند در اثر آسیب به مخچه یا ساقه مغز ایجاد شود.

مطالعات تصویربرداری از مغز به ما بینش بیشتری نسبت به اتصالات مخچه با سایر نواحی مغز داده است. در حالی که تحقیقات در حال انجام است، اختلال عملکرد مخچه ممکن است در برخی از شرایط زیر نیز نقش داشته باشد:

اختلال طیف اوتیسم (ASD): ASD یک وضعیت رشدی است که با اختلال در ارتباطات و تعامل اجتماعی و همچنین رفتارهای تکراری یا محدود مشخص می شود.
نارساخوانی: نارساخوانی یک اختلال یادگیری است که در آن فرد در خواندن، املا یا نوشتن به دلیل مشکل در پردازش نحوه ارتباط صداهای گفتار با کلمات یا بخش‌هایی از کلمات مشکل دارد.
اختلالات اضطرابی: اختلالات اضطرابی شامل گروهی از اختلالات هیجانی است که سطوح بیش از حد اضطراب یا ترس را شامل می شود.
اسکیزوفرنی: اسکیزوفرنی یک بیماری روانی است که دارای علائم مختلفی مانند توهم یا هذیان، فقدان احساسات و اختلال در گفتار و حرکت است.

برای محافظت از مخچه چه کاری می‌توانید انجام دهید؟

سالم نگه داشتن مخچه و بقیه مغز و عاری از آسیب، کلید سلامت جسمی و عاطفی و احساس رفاه کلی است. در اینجا چند نکته وجود دارد که برای سلامت مغز باید در نظر داشت:

از سر خود محافظت کنید: با بستن کمربند ایمنی در خودرو، خطر آسیب به سر را کاهش دهید. از بین بردن خطرات سقوط از خانه خود، مانند سیم های شل و فرش های لغزنده؛ و استفاده از کلاه ایمنی هنگام دوچرخه سواری یا ورزش های تماسی.
به طور منظم ورزش کنید: ورزش نه تنها برای سلامت کلی شما مفید است، بلکه به تحریک جریان خون به مغز شما نیز کمک می کند.
رژیم غذایی سالم داشته باشید: همه قسمت های بدن شما می توانند از یک رژیم غذایی سالم بهره مند شوند. روی میوه ها و سبزیجات تازه، غلات کامل، آجیل، دانه ها، ماهی و گوشت بدون چربی تمرکز کنید.
مصرف الکل را محدود کنید: نوشیدن بیش از حد الکل می تواند به مخچه شما آسیب برساند. همچنین می تواند خطر سکته مغزی را افزایش دهد.
اجتناب از سیگار کشیدن: سیگار کشیدن با بسیاری از بیماری ها از جمله فشار خون بالا و سکته مغزی مرتبط است.

کلام پایانی

مخچه شما، اگرچه اندازه کوچکی دارد، بخش مهمی از مغز شما است. با هماهنگی حرکت و تعادل مرتبط است. با این حال، طبق تحقیقات در حال انجام، می تواند در عملکردهای دیگری مانند احساسات و زبان نیز نقش داشته باشد.

اگر مخچه آسیب ببیند، می تواند منجر به مشکلاتی مانند حرکت ناهماهنگ، لرزش یا اسپاسم عضلانی شود. آسیب به این قسمت از مغز اغلب در اثر ضربه به سر یا سکته مغزی ایجاد می شود.

شما می توانید با ایجاد برخی تغییرات در سبک زندگی از مخچه خود مراقبت کنید. محافظت از سر، ورزش منظم، محدود کردن الکل و سیگار نکشیدن همگی می توانند به کاهش خطر آسیب یا بیماری کمک کنند که می تواند مخچه و بقیه مغز شما را تحت تاثیر قرار دهد.