هوش مصنوعی؛ تاریخچه، تعریف و کاربرد
این روزها همه جا صحبت از «هوش مصنوعی» (Artificial Intelligence) است که به طور مخفف با عنوان AI از آن یاد میشود. اما هوش مصنوعی واقعا چیست و چه کار میکند؟ این دقیقا همان سوالی است که قصد داریم در این مطلب به آن پاسخ دهیم.
هوش مصنوعی و تاریخچه آن چیست؟ آیا رباتها همان هوش مصنوعی هستند که همه در موردشان صحبت میکنند؟ هوش مصنوعی چه کارهایی را انجام میدهد؟ آیا آینده نسل بشر در خطر است؟ هوش مصنوعی چگونه فکر میکند؟ اگر شما هم جزء کسانی هستید که واژه هوش مصنوعی به گوشتان خورده اما نمیدانید که هوش مصنوعی چیست و یا آشنایی شما با هوش مصنوعی از طریق فیلمهای تخیلی است که دیدهاید و درک درستی از هوش مصنوعی ندارید، ما در این مقاله قصد داریم تا مفهوم واقعی هوش مصنوعی و هر آن چه که باید در موردش بدانید را به شما بگوییم. پس در ادامه با ما همراه باشید.
حتماً بخوانید:
هوش مصنوعی یک ورزش کاملاً جدید طراحی کرد.
کمک بعدی هوش مصنوعی با حوزه سلامت چیست؟
تصور شما از هوش مصنوعی چیست؟
خیلی از افراد هنوز هم با شنیدن واژه هوش مصنوعی به ربات ها فکر می کنند و تصور می کنند که منظور از هوش مصنوعی همان ربات های بی احساسی هستند که برای انجام راحت تر کارها طراحی شده اند و قرار است در آینده جای انسان ها را بگیرند. مسئول این نوع تفکر به احتمال زیاد فیلم های علمی و تخیلی است اما واقعیت با آنچه که تصور می شود تفاوت دارد. هوش مصنوعی که امروزه از آن یاد میشود در واقع تکنولوژی است که به نحوی قابلیت تفکر دارد. البته این قابلیت تفکر با چیزی که ما به عنوان تفکر انسانی میشناسیم تا حد زیادی تفاوت دارد، اما در حقیقت سعی دارد تا از آن تقلید کند.
امروزه شاید هوش مصنوعی به آن شکلی که تصور میکنیم وجود نداشته باشد اما باز هم بسیاری از کارهایی که روزانه انجام میدهیم، مانند جستجوی اینترنت یا گشت و گذار در صفحات شبکههای اجتماعی و …، همه متاثر از هوش مصنوعی است و در حقیقت در این مواقع داریم ازآن استفاده میکنیم. انقدر این استفاده نا ملموس است و به آن عادت کرده ایم که در آن لحظه حس نمیکنیم که داریم از هوش مصنوعی استفاده میکنیم. دلیل اصلی آن این است که نمیدانیم هوش مصنوعی واقعا چیست و چه کارهایی انجام میدهد. از آنجایی که آینده از آن هوش مصنوعی خواهد بود بهتر است به جای نگران بودن در مورد هوش مصنوعی یاد بگیریم که چه کارهایی را میتوانیم با آن انجام دهیم و اطلاعاتمان را در این زمینه بیشتر کنیم. پس بیایید از ابتدا ببینیم هوش مصنوعی و تاریخچه آن چیست.
هوش مصنوعی و تاریخچه آن
نقش هوش مصنوعی هر روز در زندگی ما بیشتر میشود. آخرین ترند در این زمینه تراشههای هوش مصنوعی و کاربردهای مختلف آنها در گوشیهای هوشمند است. اما شروع توسعهی این تکنولوژی در واقع به خیلی قبلتر برمیگردد؛ یعنی زمانی در دههی ۵۰ میلادی که «دانشگاه دارتموث» (Dartmouth College) در ایالات متحده یک پروژهی تحقیقات تابستانی را به هوش مصنوعی اختصاص داد. ریشههای هوش مصنوعی را حتی میتوان در عمق بیشتری از تاریخ و در فعالیتهای «آلن نیوئل» (Allen Newell)، «هربرت ای. سیمون» (Herbert A. Simon) و «آلن تورینگ» (Alan Turing) جستوجو کرد. آزمون مشهور تورینگ در سال ۱۹۵۰ توسط او در مقالهای مطرح شد. این مقاله یکی از اولین اسنادی است که در آن به وجود آمدن ماشینهای هوشمند پیشبینی شده است. با این حال مقولهی هوش مصنوعی تا پیش از معرفی شدن سوپرکامپیوتر «دیپ بلو» (Deep Blue) توسط کمپانی IBM هنوز توجه جهانیان را به خود جلب نکرده بود. این سوپرکامپیوتر اولین ماشینی بود که توانست قهرمان شطرنج جهان «گری کاسپارف» (Garry Kasparov) را در مسابقهای که در سال ۱۹۹۶ میلادی برگزار شد شکست دهد. الگوریتمهای هوش مصنوعی برای سالهای متمادی است که در دیتاسنترها و کامپیوترهای بزرگ استفاده میشوند، ولی حضور آنها در حوزهی لوازم الکترونیک مصرفی به سالهای اخیر برمیگردد.
شروع و سرچشمه هوش مصنوعی به سال های جنگ جهانی دوم بر می گردد. زمانی که نیروهای آلمانی برای رمز نگاری و ارسال ایمن پیام ها از ماشین enigma استفاده می کردند و دانشمند انگلیسی، آلن تورینگ در تلاش برای شکست این کدها برآمد. تورینگ به همراه تیمش ماشین bombe را ساختند که enigma را رمز گشایی می کرد. هر دو ماشین enigma و bombe پایه های یادگیری ماشینی (machine learning) هستند که یکی از شاخه های هوش مصنوعی یا همان Artificial intelligence می باشد. تورینگ ماشینی را هوشمند می دانست که بدون اینکه به انسان حس صحبت با ماشین را بدهد، با او ارتباط برقرار کند و این مسئله پایه علم هوش مصنوعی است یعنی ساخت ماشینی که همانند انسان فکر، تصمیم گیری و عمل کند.
رفته رفته با پیشرفت فناوری و سایر سخت افزارهای مورد نیاز برای توسعه هوش مصنوعی، ابزار هوشمند و سرویسهای هوشمندی به بازار عرضه شدند که از هوش مصنوعی در بسیاری از فرآیندهایشان استفاده میکردند. بسیاری از سرویسهای معروفی همانند موتورهای جستجو، ماهوارهها و … از هوش مصنوعی استفاده میکردند. با معرفی گوشیهای هوشمند و پس از آن گجتهای هوشمند، هوش مصنوعی گام بلندی را برای ورود به زندگی انسانهای پشت سر گذاشت.از این زمان به بعد هوش مصنوعی برای انسانها جلوه کاربردی تری پیدا کرد و انسانها بیشتر با واژه هوش مصنوعی و کاربردهای آن آشنا شدند.
تعریف سادهای از هوش مصنوعی
هوش مصنوعی یا artificial intelligence شاخه ای از علوم رایانه است که هدف اصلیاش آن است که ماشینهای هوشمندی تولید کند که توانایی انجام وظایفی که نیازمند به هوش انسانی است را داشته باشد. هوش مصنوعی در حقیقت نوعی شبیه سازی هوش انسانی برای کامپیوتر است و منظور از هوش مصنوعی در واقع ماشینی است که به گونه ای برنامه نویسی شده که همانند انسان فکر کند و توانایی تقلید از رفتار انسان را داشته باشد.
این تعریف می تواند به تمامی ماشین هایی اطلاق شود که بگونهای همانند ذهن انسان عمل میکنند و میتوانند کارهایی مانند حل مسئله و یادگیری داشته باشند. اساس هوش مصنوعی آن است که هوش انسان و طریق کار آن بگونه ای تعریف شود که یک ماشین بتواند آن را به راحتی اجرا کند و وظایفی که بر آن محول می شود را به درستی اجرا کند. هدف هوش مصنوعی در حقیقت بر سه پایه استوار است: یادگیری،استدلال و درک.
تعریف هوش مصنوعی، آن را به عنوان شاخهای از علوم کامپیوتر مشخص میکند که با خودکارسازی رفتارهای هوشمندانه سروکار دارد. بخش سخت ماجرا این است: از آنجا که خود هوش را نمیتوانیم به درستی تعریف کنیم، امکان تعریف دقیق هوش مصنوعی هم وجود ندارد. به طور کلی اصطلاح هوش مصنوعی برای تشریح کردن سیستمهایی به کار میرود که هدف آنها استفاده از ماشینها برای تقلید و شبیهسازی هوش انسانی و رفتارهای مرتبط با آن است. این هدف گاه ممکن است با استفاده از الگوریتمهای ساده و الگوهای از پیش تعیین شده محقق شود، ولی گاهی هم نیاز به الگوریتمها فوقالعاده پیچیده دارد.
انواع مختلف هوش مصنوعی
هوش مصنوعی نمادین
هوش مصنوعی نمادین (Symbolic) با نمادهایی انتزاعی کار میکند که برای نشان دادن دانش استفاده میشوند. هوش مصنوعی نمادین، هوش مصنوعی کلاسیکی است که بر اساس این ایده کار میکند که تفکر انسان را میتوان در سطحی سلسله مراتبی و منطقی بازسازی کرد. در این روش اطلاعات از بالا با کار کردن روی نمادهای معنیدار برای انسان، ارتباطات انتزاعی و نتیجهگیریهای منطقی پردازش میشوند.
هوش مصنوعی عصبی
هوش مصنوعی عصبی (Neural AI) در اواخر دههی ۸۰ میلادی در علوم کامپیوتر محبوبیت پیدا کرد. در این گونه، دانش با استفاده از نمادها نمایش داده نمیشود، بلکه به جای آن، نورونهای مصنوعی و ارتباط میان آنها نمایندهی دانش هستند. این هوش مصنوعی چیزی شبیه به یک مغز بازسازی شده است. در این روش دانش کسب شده به قطعاتی کوچکتر (نورونها) خرد و سپس از آن گروههایی متصل به هم تشکیل میشود. این نوع هوش مصنوعی رویکردی پایین به بالا دارد. بر خلاف هوش مصنوعی نمادین، یک سیستم هوش مصنوعی عصبی باید ابتدا آموزش داده شود و در معرض محرکهایی قرار بگیرد تا شبکههای عصبی در آن تجربه کسب کنند، بزرگ شوند و اندوختهی دانش بیشتری داشته باشند.
شبکههای عصبی
شبکههای عصبی (Neural Networks) در لایههایی سازماندهی میشوند که با خطوطی شبیهسازی شده به یکدیگر متصل هستند. بالاترین لایه، لایهی دریافت است. این لایه مانند حسگری عمل میکند که اطلاعات را برای پردازش دریافت میکند و آنها را به لایههای پایینتر میفرستد. این فرآیند پس از دریافت اطلاعات با حداقل دو لایهی دیگر (در سیستمهای بزرگ تا بیش از بیست لایه) ادامه پیدا میکند که به صورت سلسه مراتبی روی هم قرار دارند و اطلاعات را با استفاده از پیوندها دستهبندی و ارسال میکنند. در پایینترین بخش سلسله مراتب لایهی خروجی قرار دارد که به طور معمول تعداد نورونهای مصنوعی آن از تمام لایههای دیگر کمتر است. این لایه دادههای محاسبه شده را به فرمتی تبدیل میکند که برای ماشین قابل خواندن باشد.
سطوح مختلف هوش مصنوعی
یک سیستم هوش مصنوعی بر اساس آن چه که از دنیای بیرون درک میکند و میتواند به آن پاسخ دهد، دارای سه سطح میباشد. هوش مصنوعی محدود، عمومی و سوپر هوش مصنوعی. در ادامه هر کدام را به تفصیل توضیح میدهیم.
هوش مصنوعی محدود artificial narrow intelligence
در هوش مصنوعی ، هوش مصنوعی محدود بسیار زودتر از انواع دیگر هوش مصنوعی پدید آمده است. این روزها نمونه های هوش مصنوعی محدود زیاد است. برای مثال رایانههایی که در بازی های پیچیدهای مانند شطرنج ، تصمیم گیری هوشمندانه در زمینه تجارت و در انواع دیگر کارهای مهم توانستهاند از بهتر عمل کنند نمونههایی از هوش مصنوعی محدود هستند. زمانی که در مورد هوش مصنوعی محدود صحببت میکنیم منظورمان سیستمهای هوشمندی است که در انجام دادن یک وظیفه (task) به خصوص بهتر از انسان عمل میکنند. برای مثال سیستم هوشمندی که میتواند به صورت خودکار گفتار را به نوشتار تبدیل کند یا سیستمهای تشخیص چهره که قادرند هویت یک فرد را حتی در شلوغی و سیل عظیمی از جمعیت تشخیص دهند. اگر بخواهیم برخی از کاربردهای هوش مصنوعی محدود را مثال بزنیم، عبارتند از:
- اتومبیل های خود ران که به کمک هوش مصنوعی یاد میگیرند که چگونه رانندگی کنند.
- سیستمهای پردازش تصویر و تشخیص چهره که میتوانند کارهای بسیاری را انجام دهند و عملیات تشخیص هویت افراد را انجام دهند.
- سیستمهای هوش مصنوعی که به انجام فرآیندهای مالی در بانکها و سایر کسب و کارهای مالی کمک میکند.
- دستیارهای هوشمند که بر اساس نیازهایتان به شما کمک میکنند و حتی پروازها و هتل هایتان را از قبل رزرو میکنند.
- و….
هوش مصنوعی عمومی Artificial General Intelligence
منظور از هوش مصنوعی عمومی ماشینی است که میتواند دنیای اطراف خود را همانند یک انسان درک کند و دارای ظرفیت و گنجایش مشابه برای انجام فعالیتها و وظایفی است که یک انسان به طور معمول آنها را انجام میدهد. در حال حاضر هوش مصنوعی عمومی وجود ندارد اما رد پای آن را میتوانیم در داستان های دارای ژانر عملی-تخیلی مشاهده کنیم. از نظر تئوری یک هوش مصنوعی عمومی می تواند هم سطح انسان فعالیت کند و یا حتی در زمینههایی مانند حافظه و … ازاو بهتر عمل کند.
با این سطح از آگاهی و دانش یک ماشین میتواند تمام کارهایی که زمانی بر انسان محول میشد را بدون نیاز به وجود انسان انجام دهد و با گذشت زمان بیشتر ماشینهای دارای هوش مصنوعی عمومی میتوانند در بسیاری از زمینهها جای انسان را پر کنند. خاتمه دادن به نیاز حضور نیروی انسانی در بسیاری از کارها و استفاده از تکنولوژی هوش مصنوعی عمومی یا کامل میتواند مانند هر تکنولوژی دیگری هر دو جنبه مثبت و منفی در زندگی اجتماعی و فردی انسانها داشته باشد. اما با همهی اینها وجود آن بسیار مفید و در عین حال اجتناب ناپذیر خواهد بود. به کمک هوش مصنوعی عمومی که دارای تواناییها و ظرفیتهای زیادی برای کمک به بشریت میباشد، بسیاری از مشکلاتی انسان امروزی با آن سر و کله میزند، همانند تغییرات شدید آب و هوایی، حل خواهد شد.
سیستمهای هوش مصنوعی عمومی میتواند از کارهای عادی تا کارهای بسیار مهم و خطیر را به بهترین شکل انجام دهند. در سطح عمومی آنها میتوانند کارهایی مثل رانندگی، دستیار شخصی هوشمند با توانایی درک همهی نیازهای کاربر، یک دستیار پزشک و یا سیستم تشخیص بیماری و… باشد. در سطوح بالا این سیستمها میتوانند کارهایی را انجام دهند که به زندگی و امنیت و جان انسانها بستگی دارد و میتوانند به خوبی از پس چنین کارهایی بر بیایند.
سوپر هوش مصنوعی
سوپر هوش مصنوعی در واقع عبارتی است که برای هوش مصنوعی استفاده میشود که سطح هوش و درک انسانی را پشت سر گذاشته و به نوعی دارای هوش فرا بشری خواهد شد. تا به حال نوز هیچ جامعهای نتوانسته به سوپر هوش مصنوعی دست پیدا کند. در حقیقت رسیدن یا نرسیدن و یا حتی زمان رسیدن به آن در حالهای از ابهام میباشد. هم چنین این مسئله که چنین هوش مصنوعی چه کارهایی انجام میدهد و یا این مسئله که آیا قرار است تهدیدی برای بشر باشد یا فرصتی برای او، هم مبهم است و بسیاری از صاحب نظران نظرات بسیار متفاوتی را در این مورد دارد وبحثی داغ بین صاحبان غولهای تکنولوژی میباشد. برای رسدن به این سطح از هوش مصنوعی، یک سیستم هوشمند باید تست تورینگ را پشت سر گذاشته باشد و هیچ ماشینی تا به حال به سطحی از درک و شعور و وسعت دانش یک انسان بالغ نرسیده است که از این تست سر بلند بیرون آمده باشد.
تفاوت هوش مصنوعی محدود و عمومی و سوپر هوش مصنوعی در چیست؟
هوش مصنوعی ضعیف جایی است که ما در حال حاضر در آن قرار داریم و هوش مصنوعی عمومی آینده ای است که میخواهیم به آن برویم و سوپر هوش مصنوعی آیندهای است که برای هوش مصنوعی میبینیم که حاصل تکامل و هوشمند شدن هوش مصنوعی است.
هوش مصنوعی محدود به این معنا است که در آن سیستم هوش مصنوعی میزان خاصی از هوش را در یک زمینه خاص به کار ببرد. در حقیقت این سیستم هنوز یک کامپیوتر است اما یک کامپیوتری که در برخی از زمینهها هوشمندتر از انسان عمل میکند.
معنای هوش مصنوعی عمومی بسیار پیچیدهتر است. این واژه به سیستمی اطلاق می شود که میتوانند همانند یک انسان هر کاری را بکه به او محول میشود را انجام دهد. ایده آل هوش مصنوعی عمومی آن است که بتواند به درک تجربی و شناخت کلی از محیط هایی که در آن قرار میگیرد داشته باشد و هم چنین بتواند دادهها و اطلاعاتی که به او داده میشود را با سرعتی چند برابر انسان پردازش نماید. از این رو میتوانیم بگوییم که سیستمهای هوش مصنوعی عمومی در بعد دانش ، توانایی شناختی و سرعت پردازش از انسانها قویتر عمل خواهند کرد نکته مهم این است که این سیستم زاده مغز و علم بشر است.
سوپر هوش مصنوعی همان طور که گفته شد زمانی است که هوش مصنوعی به فراتر از تواناییهای انسان دست خواهد یافت. این سیستم میتواند دارای قدرتهایی باشد که یک انسان از داشتن آن نحروم است. رسیدن به این سیستم در اثر تکامل یافتن هوش مصنوعی عمومی اتفاق خواهد افتاد و ساخت آن هم میتواند به دست بشر باشد و یا اینکه میتواند به دست سیتستمهای هوشمندی باشد که به تکامل دست یافتهاند.
هوش مصنوعی چگونه آموزش میبیند؟
امروزه سیستمهای هوش مصنوعی به کمک یادگیری ماشین و یادگیری عمیق هوشمند میشوند و میتوانند یاد بیرند و آموزش ببینند. در ادامه هر کدام را معرفی میکنیم.
یادگیری ماشین
یادگیری ماشین (Machine Learning) یکی از زیر مجموعه های هوش مصنوعی است که به سیستم ها این امکان را می دهد تا به صورت خودکار یادگیری و پیشرفت داشته باشند بدون اینکه نیاز باید تا یک برنامه نویسی مخصوص به آن یادگیری خاص را انجام داد. تمرکز اصلی یادگیری ماشینی بر توسعه برنامههایی است که بتوانند با دسترسی به دادهها، به طور خودکار از آنها برای یادگیری خود سیستم استفاده کنند.
در یادگیری ماشین فرآیند یادگیری با مشاهدات یا داده ها آغاز می شود و سیستم از مثال ها، تجارب مستقیم و یا دستور العمل ها و.. استفاده میکند تا به یک الگو مشخص برسد و بر اساس آن الگو شروع به تصمیم گیری و حل مسئله کند. هدف اصلی یادگیری ماشین آن است که به کامپیوتر اجازه بدهیم که بدون دخالت و کمک انسان به طور اتوماتیک یادگیری داشته باشند و بتواند بر اساس مشاهدات و دادهها رفتار خود را تنیم کند.
الگوریتم های بسیار مختلفی برای یادگیری ماشین وجود دارد و هر روزه صدها الگوریتم جدید نیز در این زمینه تولید میشوند. به طور معمول این الگوریتمها به وسیله سبک یادگیری (learning style) (مانند یادگیری نظارت شده، یادگیری بدون نظارت، یادگیری نیمه نظارت) و یا با توجه به شباهتشان در فرم و عملکرد ( مانند طبقه بندی، برگشت، درخت تصمیم گیری، دسته کردن، یادگیری عمیق و…) گروه بندی می شوند. صرف نظر از هر دو گروهبندی، تمام الگوریتم های یادگیری ماشین معمولا در زمینههای زیر فعالیت میکنند:
- نمایش: مجموعه ای از طبقه بندی کننده ها یا زبانی که کامیوتر آن را می فهمد.
- ارزشیابی: همچنین معروف به عملکرد هدف/نمره دهی.
- بهینه سازی: روش جست و جو؛ اغلب طبقه بندی کننده ای با بالاترین امتیاز.
هدف اساسی الگوریتمهای یادگیری ماشین تفسیر موفقیت آمیز دادهها و تعمیم یادگیریها به فراتر از نمونههای آموزش داده شده است.
یادگیری عمیق
یادگیری عمیق نوعی از یادگیری ماشین و هوش مصنوعی است که در واقع از روشی که ذهن انسان برای یادگیری موضوع خاصی به کار میگیرد، تقلید میکند. این نوع از یادگیری یکی از عناصر مهم در علم داده میباشد که شامل آمار و مدل سازی پیش بینی است. یادگیری عمیق برای دانشمندان داده که وظیفه جمع آوری ، تجزیه و تحلیل و تفسیر مقادیر زیادی از داده ها را دارند، بسیار کاربردی است و روند تحلیل و تفسیر دادهها را سریعتر و آسان تر می کند.
به نوعی می توان گفت یادگیری عمیق در واقع همان یادگیری ماشین است به گونه ای که در سطح کارهای پیچیده، نمایش یا انتزاع، عمل یادگیری را برای یک سیستم هوش مصنوعی انجام میدهد و به این صورت ماشین درک بهتری از واقعیت های وجودی پیدا میکند و می تواند الگوهای مختلف را شناسایی کند. در ساده ترین سطح، یادگیری عمیق را می توان راهی برای خودکار سازی تجزیه و تحلیل پیش بینیها دانست.
برای شناسایی نحوه کار کرد یادگیری عمیق باید با شبکههای عصبی آشنا باشید. این نوع از یادگیری در واقع همانند یادگیری به وسیله شبکههای عصبی هستند که دارای لایه پنهان زیادی میباشند و هر چقدر در این لایه ها جلو تر بروید به مدل های پیچیدهتر و کاملتری میرسید.
دسته بندی سیستمهای هوش مصنوعی
آرند هینتز، استادیار زیست شناسی تلفیقی و علوم کامپیوتر دانشگاه ایالتی میشیگان، هوش مصنوعی را به چهار دسته کلی تقسیم بندی می کند. این دسته بندی شامل سیستم هایی که امروزه وجود دارند تا سیستم های احساسی که هنوز وجود ندارند را در بر می گیرد. این دسته ها به شرح زیر هستند:
نوع اول: ماشین های انفعالی
نمونه این دسته deep blue است که یک برنامه شطرنج بود که در دهه ۱۹۹۰ توانست گری کاسپاروف، قهرمان شطرنج جهان را شکست دهد. deep blue می توانست مهره های روی هر خانه شطرنج را شناسایی کند و حرکت های پیش رو را پیش بینی کند. مشکل برنامه آن بود که نمی توانست تجربه های قبلی خود را به یاد بسپارد و از آن برای حرکت های آینده اش استفاده کند. این برنامه هربار تمام حرکت های استراتژیک ممکن خود و رقیب را بررسی و آنالیز می کرد و بهترین آن ها را انتخاب می کرد. این نوع از هوش مصنوعی و برنامه های این چنینی برای هدف های محدودی قابل استفاده هستند و نمی توانند به راحتی در موقعیت های دیگری کاربرد داشته باشند.
نوع دوم: حافظه محدود
این سیستم هوش مصنوعی برعکس قبلی می تواند از تجارب گذشته برای تصمیمات آینده اش استفاده کند. برخی از کارکرد های تصمیم گیری در ماشین های خود ران از این نوع طراحی هستند. این نوع ماشین ها از مشاهداتشان برای تصمیماتی که در آینده ای نه چندان دور می خواهند بگیرند استفاده می کنند. مثلا اینکه لاینی که در آن در حال رانندگی هستند را عوض کنند. البته این نوع مشاهدات و تجربیات به صورت همیشگی ذخیره نمی شوند.
نوع سوم: تئوری ذهن
این نوع از هوش مصنوعی هنوز وجود ندارد اما اساس این عبارت روانشناختی به تمامی اعتقادات و دانش ها، آرزوها و آمال و نیت هر فرد بر می گردد و تاثیری که هر کدام از آن ها بر تصمیم گیری یک فرد دارد. این هوش مصنوعی قادر به درک و آنالیز این نوع از تصمیم گیری ها می باشد.
نوع چهارم: خود آگاهی
در این دسته سیستم هوش مصنوعی آگاهی از خود و هوشیاری وجود دارد. ماشین های دارای خود آگاهی می توانند بفهمند که در چه سطح و حالتی هستند و می توانند از اطلاعاتی که بدست می آورند احساسات دیگران را نتیجه گیری کنند. البته این نوع از هوش مصنوعی نیز همانند مورد سوم هنوز وجود ندارد.
آیا رباتیک همان هوش مصنوعی است؟
رباتیک در حقیقت حوزه ای از علم و تکنولوژی است که با ربات ها سر و کار دارد و به طور کلی میتوان گفت رباتها ماشینهایی هستند که برای انجام یک سری کارها به صورت اتوماتیک یا نیمه اتوماتیک، از قبل برنامه ریزی شدهاند. رباتیک علمی است که با طراحی، ساخت و برنامه نویسی انواع رباتها سر و کار دارد و تنها بخش کوچکی از زیر مجموعه آن است که به هوش مصنوعی مربوط می شود و با آن ادغام شده و تشکیل ربات های دارای هوش مصنوعی را می دهد. هوش مصنوعی نیز زیر مجموعهای از علوم کامپیوتر است که به تولید برنامههایی میپردازد که وظایفی که نیاز به هوش انسانی دارد را انجام دهند. الگوریتم های هوش مصنوعی دارای یادگیری، درک، حل مسئله، درک زبان طبیعی و یا استدلال منطقی می باشند.
از هوش مصنوعی در دنیا کاربردهای متنوع و فراوانی دارد و این تکنولوژی در زمینههای مختلفی برای اتوماتیک کردن و یا هوشمند کردن فرآیندها استفاده میشود. برای مثال موتور جستجوگر گوگل از هوش مصنوعی در جستجو ایش استفاده میکند تا بهترین و نزدیکترین نتیجه به آن چه که کاربر میخواهد را پیدا کند. الگوریتمهای هوش مصنوعی تنها به منظور کنترل رباتها ساخته نشدهاند. در واقع زمانی که از هوش مصنوعی برای کنترل یک ربات استفاده میکنیم، در حقیقت این هوش مصنوعی تنها یک بخشی از سیستم رباتیکی بزرگتری است که این سیستم بزرگتر خود شامل سنسورها، فعال کنندهها و برنامه نویسیهایی است که هوش مصنوعی در آن دخیل نمیباشد. هوش مصنوعی و رباتیک دو علم کاملا جدا از هم هستند و اصلا به یکدیگر شباهتی ندارند و تنها در برخی از بخشها به منظور هوشمند شدن رباتها از هوش مصنوعی استفاده میشود.
شیوهها و ابزارها
ابزارها و شیوههای مختلفی برای به کار بردن هوش مصنوعی در دنیای واقعی وجود دارد که برخی از آنها را میتوان در ترکیب با هم استفاده کرد.
اساس کار تمام این روشها «یادگیری ماشینی» (Machine Learning) است. تعریف یادگیری ماشینی سیستمی است که تجربه را به دانش تبدیل میکند. این پروسه به سیستم این توانایی را میدهد که الگوها و قوانین را با سرعتی که همواره در حال افزایش است شناسایی کند. در انواع مختلف یادگیری ماشینی از هر دو نوع هوش مصنوعی نمادین و عصبی استفاده میشود.
یادگیری عمیق (Deep Learning) زیرگونهای از یادگیری ماشینی است که اهمیت آن رو به افزایش است. در این مورد تنها از هوش مصنوعی عصبی یا همان شبکههای عصبی استفاده میشود. اکثر کاربردهای امروزی هوش مصنوعی بر پایهی یادگیری عمیق هستند. به لطف امکان گسترش دادن سریع طراحی شبکههای عصبی و تبدیل کردن آنها به سیستمهایی پیچیدهتر و قویتر با لایههای جدید، مقیاس یادگیری عمیق را میتوان به سادگی تغییر داد و آن را با کاربردهای بسیار زیادی منطبق کرد.
سه نوع پروسهی یادگیری برای آموزش دادن شبکههای عصبی وجود دارد: تحت نظارت، بدون نظارت و یادگیری تقویتی. این سه پروسه روشهای متفاوت زیادی را مهیا میکنند تا بتوان نحوهی تبدیل ورودی به خروجی دلخواه را تنظیم کرد. در یادگیری تحت نظارت، ارزشها و پارامترها از بیرون برای سیستم مشخص میشود، ولی در یادگیری بدون نظارت این خود سیستم است که تلاش میکند الگوهایی را در اطلاعات ورودی کشف کند که ساختاری قابل تشخیص دارند و میتوان آنها را بازتولید کرد. در یادگیری تقویتی هم ماشین به صورت مستقل کار میکند، ولی بر اساس موفقیت یا شکست، تشویق یا تنبیه میشود.
کاربردهای هوش مصنوعی
همین الان هم از هوش مصنوعی در بسیاری جاها استفاده میشود، ولی به هیچ وجه همهی این کاربردها در نگاه اول آشکار نیستند. بنابراین انتخاب کردن موقعیتهایی که از امکانات این تکنولوژی در آنها بهره برده میشود، لزوما به تشکیل فهرستی کامل نمیانجامد.
مکانیزمهای هوش مصنوعی برای تشخیص، شناسایی و دستهبندی اشیا و افراد در عکسها ویدیوها بسیار کارآمد هستند. برای رسیدن به این هدف، از مکانیزم ساده ولی سنگین تشخیص الگو استفاده میشود. اگر اطلاعات تصویر رمزگذاری نشده باشد و ماشین بتواند آنها را بخواند، عکسها و ویدیوها را به سادگی میتوان با این روش در دستههای مختلفی قرار داد که امکان جستوجو و یافتن آنها وجود دارد. چنین تشخیصهایی را همچنین میتوان برای اطلاعات صوتی هم به کار برد.
استفاده از چتباتها در بخش خدمات مشتریان روز به روز بیشتر میشود. این دستیارهای مبتنی بر متن، کار خود را با استفاده از تشخیص کلمات کلیدی در درخواست مشتری و نشان دادن واکنش متناسب با آن انجام میدهند. با توجه به کاربردهای مختلف، این نوع دستیارها میتوانند سادهتر یا پیچیدهتر باشند.
تجزیه و تحلیل نظرات علاوه بر پیشبینی نتایج انتخابات در عالم سیاست، در بازاریابی و بسیاری حوزههای دیگر هم استفاده میشود. «استخراج نظرات» (Opinion Mining) که همچنین با نام «تجزیه و تحلیل احساسات» (Sentiment Analysis) هم از آن یاد میشود، برای جستوجو کردن اینترنت در مورد عقاید و عبارات احساسی به کار میرود. با این روشها میتوان نظرسنجیهایی را به صورت ناشناس برگزار کرد.
الگوریتمهای جستوجو مانند الگوریتمهایی که گوگل استفاده میکند، طبیعتا به شدت محرمانه هستند. روشهای محاسبه، رتبهبندی و نمایش نتایج جستوجو تا حد زیادی بر پایهی مکانیزمهایی کار میکنند که از یادگیری ماشینی در آنها استفاده میشود.
پردازش کلمات یا بررسی کردن یک متن از نظر دستور زبان و اشتباهات املایی، یکی از کاربردهای کلاسیک هوش مصنوعی نمادین است که برای مدت زمان زیادی از آن استفاده میشده. در این روش زبان به عنوان شبکهی پیچیدهای از قوانین و دستورالعملها تعریف میشود که قطعات متن را در یک جمله تجزیه و تحلیل میکند و در برخی شرایط میتواند اشتباهات را تشخیص دهد و تصحیح کند. از همین قابلیتها همچنین در تبدیل نوشتار به گفتار در دستیارهای صوتی مانند سیری، الکسا و گوگل اسیستنت هم استفاده میشود.
در تراشههای جدید گوشیهای هوشمند مانند تراشهی Kirin 970 شرکت هواوی، هوش مصنوعی بخش ویژهای برای خودش به نام NPU یا «واحد پردازش عصبی» (Neural Processing Unit) دارد. کوالکام هم حدود دو سال است که روی NPU خاص خودش به نام پردازشگر Zeroth کار میکند. تراشهی A11 Bionic اپل هم بخش مشابهی را در خودش جای داده است.
علاوه بر این پژوهشهای مختلف دیگری هم روی هوش مصنوعی در حال پیگیری است که شاید برجستهترین آنها پروژهی «واتسون» (Watson) شرکت IBM باشد. این برنامهی کامپیوتری پیش از این اولین حضور عمومی خود را در یک مسابقهی تلویزیونی اطلاعات عمومی در سال ۲۰۱۱ تجربه کرد. واتسون در این برنامه به رقابت با دو انسان پرداخت و مسابقه را برد. این هوش مصنوعی پس از آن چند بار دیگر هم در رویدادهای مشابهی ظاهر شد. یک شرکت بیمهی ژاپنی از ابتدای سال ۲۰۱۷ میلادی استفاده از واتسون را برای بررسی سوابق و اطلاعات پزشکی مشتریان و ارزیابی آسیبها و بیماریها آغاز کرده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده از این شرکت بیمه، هوش مصنوعی واتسون تقریبا جایگزین ۳۰ کارمند شده است. از دست دادن شغل در اثر خودکارسازی تنها یکی از مشکلات اخلاقی و اجتماعی مورد بحث در مورد هوش مصنوعی است که شرکتهای بزرگ و دانشگاهها در مورد آن پژوهش میکنند.
بنابراین از این علم می توان در کسب و کارهای مختلف استفاده کرد و در هر کسب و کاری منفعت های بسیاری را به همراه خواهد داشت. در ادامه به چند نمونه از این کاربرد ها در هر حوزه می پردازیم:
هوش مصنوعی در حوزه سلامت
مهم ترین نکته در این حوزه بهبود نتایج بیماران و در عین حال کاهش هزینه است. شرکت های فعال در حوزه سلامت می خواهند با استفاده از یادگیری ماشین، روند تشخیص و درمان را بهتر و سریعتر انجام دهند. یکی از شناخته شده ترین فناوری ها در این زمینه سیستم IBM Watson است. این سیستم زبان طبیعی را درک می کند و قادر به پاسخگویی به سوالاتی که از آن پرسیده می شود است. این سیستم تمام اطلاعات مربوط به بیمار از منابع موجود را استخراج می کند تا یک فرضیه ایجاد کند و پس از اطمینان آن را ارائه می دهد. سایر برنامه هایی که هوش مصنوعی دارند مانند چت بات ها، می توانند به بیماران برای برنامه ریزی قرار ملاقات، پاسخ به پرسش ها، صدور صورت حساب کمک کنند و یا به صورت یک دستیار سلامت مجازی به فرد بازخوردهای پزشکی ارائه دهد.
هوش مصنوعی در حوزه کسب و کار
برای کارها و فرآیندهای بسیار تکراری که در هر کسب و کار توسط انسان ها انجام می شود، می توان از فرآیندهای اتوماسیون رباتیک استفاده کرد. الگوریتم های یادگیری ماشین می توانند با analytics و CRM ادغام شوند تا با کشف اطلاعات لازم، بهتر به مشتریان خدمت کنند. از چت بات ها نیز می توان برای ارائه خدمات فوری به مشتریان در وب سایت نیز استفاده کرد.
هوش مصنوعی در حوزه آموزش وپرورش
هوش مصنوعی در این حوزه می تواند به خودکار شدن نمره دهی و درجه بندی دانش آموزان کمک کند و به معلمان زمان بیشتری بدهد. هوش مصنوعی می تواند دانش آموزان را ارزیابی کند و با نیازهای آن ها سازگار باشد و با هر فرد متناسب با سرعت او کار کند. سیستم های مربی هوش مصنوعی می توانند پشتیبانی بیشتری به دانش آموزان ارائه دهند و اطمینان حاصل کنند که روند آموزش آن ها در راه درستی قرار دارد. Artificial intelligence می تواند نحوه یادگیری و مکان یادگیری دانش آموزان را تغییر دهد و حتی برخی از معلمان او را عوض کند.
هوش مصنوعی در حوزه اقتصاد
سیستم های هوش مصنوعی در برنامه های مالی شخصی، مانند Mint یا Turbo Tax، می توانند اطلاعات مالی شخصی هر فرد را جمع آوری کنند و به آن ها مشاوره مالی دهند. از برنامه های دیگر مانند IBM Watson حتی در روند خرید خانه نیز می توان استفاده کرد. امروزه نرم افزارها در وال استریت بخش عظیمی از معاملات را انجام می دهند.
هوش مصنوعی در حوزه قانون و قضا
روند کشف اسناد و مدارک غالبا برای انسان ها بسیار سخت است. اتوماسیون و هوش مصنوعی می تواند به این فرآیند کمک کرده و کارآمدتر از زمان استفاده کند. استارتاپ ها در حال ساخت دستیارهای رایانه ای هستند که پرسش و پاسخ ها را غربال می کند و می توانند با بررسی و طبقه بندی و یک بانک اطلاعاتی ، سؤالات برنامه ریزی شده در زمینه هستی شناسی را پاسخ دهد.
هوش مصنوعی در حوزه تولید
این زمینه ای است که ربات ها هرچه تمام تر می توانند کار را به گردش دربیاورند. ربات های صنعتی می توانند تک تک وظایف محول شده را به طور کامل انجام دهند و جدا از کارکنان انسانی فعالیت کنند.
هوش مصنوعی در برقراری امنیت
از هوش مصنوعی و تکنولوژی پردازش تصویر در برقراری امنیت، ردیابی مجرمان، پیدا کردن هویت خلافکاران و… استفاده میشود. این سیستمها قادرند با استفاده از هوش مصنوعی چهره افراد مختلف، موجودیت اشیاء و … را تشخیص دهند و هنگام مشاهده انجام تخلفات یا عملی مجرمانه آن را تشخیص داده و به نهاد مربوطه هشدار دهد.
هوش مصنوعی و تفسیر دادهها
کلان داده یا بیگ دیتا (Big Data) عبارتی است که برای توصیف مقادیر بزرگی از داده (اعم از داده های ساختار یافته و بدون ساختار) استفاده میشود. از کلان داده ها میتوان برای استخراج اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم گیریهای مهم و حیاتی استفاده کرد و حرکات استراتژیک و حساس را با دقت بیشتری اجرا نمود. یک دانشمند داده به کمک کلان دادهها نه تنها قادر به تجزیه و تحلیل نیازهای افراد میباشد بلکه از قوانین حاکم بر بازارها و روندهای مختلف نیز اطلاع مییابد. تحلیل مقادیر زیادی داده، بدون هیچ گونه سیستم هوشمند و تنها به وسیله انسان امکان پذیر نیست. زیرا هم حجم داده بسیار گسترده است و هم هر روز بر میزان این حجم افزوده میشود. بنابراین مشخص است که با استفاده از هوش مصنوعی در تفسیر کلان دادهها است که به بسیاری از مفاهیم جدید میرسیم که نتیجهاش قابلیت متحول کردن بخش عظیمی از جامعه و زندگی انسانها را دارد.
چالشهای هوش مصنوعی
به کارگیری هوش مصنوعی نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای پیشرفته با چالشهای متعددی مواجه است. چالش عمده ای که کسب و کارها در به کارگیری هوش مصنوعی با آن سر و کار دارند مربوط به افراد و نیروی انسانی، دادهها و اطلاعات مورد نیاز و یا ترجیحات و ترازهای تجاری می باشد. در ادامه هر کدام از این چالشها را به طور مختصر بررسی میکنیم.
چالشهای مربوط با دادهها و اطلاعات
مشکل مربوط به داده ها احتمالا یکی از مسائلی است اکثر شرکت ها با آن درگیر خواهند بود. هر سیستم هوش مصنوعی به اندازه دادههایی که به آن داده میشود عملکرد خوبی خواهد داشتدر حقیقت داده عنصر اصلی مورد نیاز تمام راه حلهایی است که هوش مصنوعی قرار است پیش روی یک کسب و کار قرار دهد. برخی از مشکلات مربوط به داده و جمع آوری آن عبارتند از:
- چگونگی کیفیت و کمیت داده ها
- برچسب داده ها
- قابل فهم و شرح بودن
- Case-specific بودن فرآیند آموزش
- جانب داری
- مقابله با خطاهای مدل ها
چالشهای مربوط به افراد و نیروهای انسانی
دو مشکل عمده در رابطه با افراد برای به کارگیری هوش مصنوعی وجود دارد و این دو مشکل یکی نبود درکی از هوش مصنوعی در بین افراد غیر متخصص و کارمندان یک شرکت است و دیگری کمبود متخصصان هوش مصنوعی در حوزه هر کسب و کار می باشد. به کارگیری هوش مصنوعی در یک کسب و کار تا حد زیادی نیاز به مدیریتی آشنا با هوش مصنوعی و درک آن تکنولوژی دارد. متاسفانه هنوز بسیاری از افراد به هوش مصنوعی به صورت یک افسانه نگاه میکنند و انتظارات غیر علمی و تا حدی تخیلی از آن دارند و نمیدانند که هوش مصنوعی چه تحولی را میتواند در کسب و کار آنها ایجاد کند.
چالشهای درون سازمانی و سیاستهای درونی هر کسب و کار
در هر کسب و کارو سازمانی برای به کارگیری هوش مصنوعی چند مشکل عمده وجود دارد که ناشی از سیاستهای داخلی سازمان و تصمیمات درون سازمانی است. این چالشها عبارتند از:
- کمبود ترازهای بیزینسی
- دشواری در ارزیابی
- چالش های ادغام کسب و کار و هوش مصنوعی با یکدیگر
- مسائل حقوقی
سخن نهایی
هوش مصنوعی چیزی نیست که یک شبه از هیچ پدید آمده باشد. ولی به نظر میرسد این تکنولوژی در حوزهی لوازم الکترونیک مصرفی به یک نقطهی عطف و پیشرفت بزرگ نزدیک میشود. همین نکته کافی است تا همگان تلاش کنند اطلاعات خود را در این موضوع به روز نگه دارند.
شما به کدام جنبهی هوش مصنوعی بیشتر علاقه دارید؟ پاسخهای خود را در بخش نظرات برای ما بنویسید.