گفتار اول – گفتار استخوان‌ها و اسکلت | جای خالی برای یادگیری فعال زیست یازدهم
زیست‌یار تعاملی آینده‌نگاران مغز | زیست‌بان یادگیری با جای‌خالی
در آینده‌نگاران مغز، به مدیریت داریوش طاهری، ما بر این باوریم که آموزش مفهومی تنها زمانی ماندگار می‌شود که با تکرار هدفمند و بازیابی فعالانه همراه گردد. مغز انسان برای ساخت مسیرهای پایدار عصبی نیازمند تمرینی است که نه خسته‌کننده، بلکه محرک یادگیری عمیق باشد.
بر همین اساس، متن‌های خط‌به‌خط زیست‌شناسی یازدهم با طراحی جای‌خالی‌های هوشمند بازآفرینی شده‌اند تا فرایند تکرار از حالت منفعل خارج شده و به یک تمرین تعاملی و شناختی تبدیل شود. در این شیوه، شما نه تنها خواننده متن، بلکه بازیگر اصلی یادگیری هستید؛ می‌اندیشید، بازیابی می‌کنید و در صورت نیاز پاسخ درست را مشاهده می‌کنید.
این رویکرد یعنی تکرار، مادر مهارت‌هاست و ما معماران تکرار هدفمندیم؛ مسیری که تسلط علمی، درک عمیق و آمادگی برای آزمون‌هایی چون کنکور را برای شما تضمین می‌کند.
این روش آموزشی، ذهن خواننده را به درگیر شدن عمیق‌تر با متن، بازیابی فعال اطلاعات و خودسنجی مستمر وادار می‌کند؛ ویژگی‌هایی که کلید تسلط بر مفاهیم و آمادگی برای آزمون‌هایی مانند کنکور به شمار می‌آیند.
هر گفتار این مجموعه، دقیقاً با جمله‌بندی اصلی کتاب درسی ارائه شده است و با جای‌خالی‌هایی همراه است که کاربر می‌تواند روی آنها تمرکز کرده، فکر کند و در صورت نیاز، با کلیک روی دکمه «نمایش پاسخ»، پاسخ درست را مشاهده نماید. بدین ترتیب، تجربه‌ای تعاملی، کاربردی و عمیق در یادگیری زیست‌شناسی فراهم شده است.
دستگاه حرکتی
استفادهٔ ما از [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] به قدری است که تصور زندگی بدون آنها برایمان بسیار سخت است. خوشبختانه امروزه افراد دارای نقص عضو نیز می‌توانند با استفاده از اعضای [نمایش پاسخ] تا [نمایش پاسخ] بر محدودیت‌های حرکتی چیره شوند. مطالعات دقیق ساختار ماهیچه‌ها، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ]، به همراه پیشرفت در علوم مربوط به مواد و [نمایش پاسخ]، مهندسان را قادر ساخته تا اندام‌های [نمایش پاسخ] را جایگزین بخش‌های آسیب دیده یا ناقص کنند. کارآمدی بعضی اندام‌های مصنوعی آن‌قدر بالاست که در [نمایش پاسخ] برای جلوگیری از رقابت نابرابر، قوانین سختگیرانه ای برای استفاده از این اندام‌ها وضع شده است.
اندام‌های [نمایش پاسخ] از چه بخش‌هایی تشکیل شده‌اند؟ نحوهٔ عملکرد این بخش‌ها چگونه است؟ چه آسیب‌های احتمالی اندام‌های حرکتی را تهدید می‌کند؟ به چه روش‌هایی می‌توان این اجزا را از آسیب حفظ کرد؟
استخوان‌ها و اسکلت
استخوان‌ها بخشی از [نمایش پاسخ] انسان را تشکیل می‌دهند. اسکلت انسان شامل دو بخش [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] است. بخش [نمایش پاسخ] همان‌طور که از نامش مشخص است، [نمایش پاسخ] بدن را تشکیل می‌دهد و از ساختارهایی مانند[نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] حفاظت می‌کند؛ گرچه بخش‌هایی از آن هم در [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ]، صحبت کردن و حرکات بدن نیز نقش دارند. استخوان‌های [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] از اجزای اسکلت جانبی‌اند. این استخوان‌ها نسبت به اسکلت محوری، نقش [نمایش پاسخ] در حرکت بدن دارند. بخش‌های مختلف [نمایش پاسخ] در شکل ۱ دیده می‌شوند.
شکل ۱- [نمایش پاسخ] انسان
اعمال استخوان‌ها
استخوان‌ها علاوه بر [نمایش پاسخ] و پشتیبانی [نمایش پاسخ]، اعمال دیگری هم انجام می‌دهند؛ مثلاً استخوان‌های [نمایش پاسخ] گوش در [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] مؤثرند. همچنین استخوان‌ها به کمک [نمایش پاسخ] موجب [نمایش پاسخ] بدن می‌شوند. سایر اعمال استخوان‌ها در جدول یک خلاصه شده است.
جدول ۱- وظایف [نمایش پاسخ] استخوانی در انسان
| وظیفه | توضیح |
| [نمایش پاسخ] | استخوان‌ها [نمایش پاسخ] بدن را تعیین و نیز چارچوبی را ایجاد می‌کنند تا اندام‌ها روی آنها [نمایش پاسخ] شوند. |
| حرکت | اتصال ماهیچه‌های [نمایش پاسخ] به استخوان‌ها و [نمایش پاسخ] آنها باعث انتقال نیروی [نمایش پاسخ] به استخوان و حرکت آن می‌شود. |
| حفاظت اندام‌های [نمایش پاسخ] | اسکلت استخوانی، بخش‌های حساسی، مانند [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] را حفاظت می‌کند. |
| تولید یاخته‌های [نمایش پاسخ] | [نمایش پاسخ] استخوان‌ها مغز [نمایش پاسخ] دارند که یاخته‌های [نمایش پاسخ] را تولید می‌کند. |
| ذخیره مواد [نمایش پاسخ] | استخوان‌ها محل ذخیرهٔ مواد [نمایش پاسخ]، مانند [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ]اند. |
| کمک به [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] و اعمال دیگر | استخوان‌های [نمایش پاسخ] گوش در شنیدن و استخوان‌های [نمایش پاسخ] در [نمایش پاسخ] و جویدن نقش دارند. |
انواع استخوان
استخوان‌ها [نمایش پاسخ] مختلفی دارند. استخوان ران و [نمایش پاسخ] از انواع استخوان‌های [نمایش پاسخ]ند، در حالی که استخوان‌های [نمایش پاسخ] از انواع استخوان‌های [نمایش پاسخ]اند. استخوان جمجمه از استخوان‌های [نمایش پاسخ] هستند. استخوان‌های [نمایش پاسخ] از نوع استخوان‌های نامنظم‌اند (شکل ۲). استخوان‌های بدن [نمایش پاسخ] متفاوتی دارند، از استخوان‌های کوچک گوش [نمایش پاسخ] تا استخوان بزرگ [نمایش پاسخ].
ساختار استخوان: هر استخوان از [نمایش پاسخ] نوع بافت استخوانی [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] تشکیل شده است. [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] قرارگیری هر نوع بافت استخوانی در استخوان‌های مختلف متفاوت است. مثلاً بافت استخوانی [نمایش پاسخ] در طول استخوان [نمایش پاسخ]، به صورت [نمایش پاسخ] به نام سامانهٔ [نمایش پاسخ] قرار گرفته است (شکل 3). این سامانه‌ها به صورت [نمایش پاسخ] هم مرکز از تیغه‌های [نمایش پاسخ]اند که از یاخته‌های [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] در اطراف آنها تشکیل شده است. مادّهٔ زمینه‌ای از [نمایش پاسخ] و مواد [نمایش پاسخ] تشکیل شده است. [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] درون [نمایش پاسخ] هر سامانه، ارتباط بافت زنده را با بیرون برقرار می‌کنند. سطح درونی [نمایش پاسخ] این استخوان نیز بافت [نمایش پاسخ] دارد. سطح [نمایش پاسخ] این استخوان، توسط بافت [نمایش پاسخ] احاطه شده است و رگ‌ها و [نمایش پاسخ] از راه [نمایش پاسخ] به بیرون ارتباط دارند.
شکل ۲- انواع استخوان (از بالا به پایین): [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] (در تصاویر مقياس رعایت نشده است).
انتهای [نمایش پاسخ] استخوان [نمایش پاسخ] از بافت [نمایش پاسخ] پر شده است. بافت استخوانی اسفنجی، از [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] استخوانی تشکیل شده است که بین آنها [نمایش پاسخ] وجود دارد که توسط [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] استخوان پر شده‌اند. مغز استخوان در دو نوع [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] وجود دارد. مغز [نمایش پاسخ] بیشتر از [نمایش پاسخ] تشکیل شده است و مجرای [نمایش پاسخ] استخوان‌های [نمایش پاسخ] را پر می‌کند. مغز [نمایش پاسخ] استخوان در بافت استخوانی [نمایش پاسخ] دیده می‌شود. در [نمایش پاسخ] شدید، مغز [نمایش پاسخ] می‌تواند به مغز [نمایش پاسخ] تبدیل شود.
شکل۳- ساختار بخشی از [نمایش پاسخ] یک استخوان [نمایش پاسخ] و اجزای آن
فعالیت ۱
سال گذشته با ساختار بافت پیوندی و اجزای آن آشنا شدید. الف) با توجه به اطلاعات قبلی هر بافت پیوندی از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟ ب) مادهٔ زمینه‌ای استخوان توسط چه بخشی ساخته می‌شود؟
تشکیل و تخریب استخوان
در دوران [نمایش پاسخ]، استخوان‌ها از بافت‌های [نمایش پاسخ] تشکیل و به [نمایش پاسخ] با افزوده شدن نمک‌های [نمایش پاسخ] سخت می‌شوند. یاخته‌های [نمایش پاسخ] تا [نمایش پاسخ] سنّ رشد، مادّهٔ [نمایش پاسخ] ترشح می‌کنند و بنابراین، [نمایش پاسخ] استخوانی و تراکم آن [نمایش پاسخ] پیدا می‌کند. با [نمایش پاسخ] سن، یاخته‌های [نمایش پاسخ] کم کار می‌شوند و تودهٔ استخوانی به [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] پیدا می‌کند. در [نمایش پاسخ] این مراحل، [نمایش پاسخ] استخوانی در حال انجام است. استخوان‌ها در اثر فعالیت بدنی مانند [نمایش پاسخ]، یا با افزایش [نمایش پاسخ] ضخیم، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] می‌شوند و استخوان‌هایی که [نمایش پاسخ] مورد استفاده قرار می‌گیرند، [نمایش پاسخ] می‌شوند. مشابه این حالت، در [نمایش پاسخ] دیده می‌شود که در محیط [نمایش پاسخ] تراکم استخوانشان [نمایش پاسخ] می‌یابد.
استخوان‌های بدن به طور [نمایش پاسخ] دچار شکستگی‌های [نمایش پاسخ] می‌شوند که نتیجه حرکات [نمایش پاسخ] بدن‌اند. شکستگی‌های دیگر می‌توانند ناشی از [نمایش پاسخ] یا [نمایش پاسخ] باشند (شکل 4).
در این حالت، یاخته‌های [نمایش پاسخ] به محل [نمایش پاسخ]، یاخته‌های جدید [نمایش پاسخ] می‌سازند و پس از چند [نمایش پاسخ] آسیب بهبود پیدا می‌کنند.
شکل ۴- الف) شکستگی ناشی از صدمه در [نمایش پاسخ] استخوان [نمایش پاسخ] و ب) تصویر [نمایش پاسخ] از استخوان شکستهٔ [نمایش پاسخ]
تراکم [نمایش پاسخ] استخوانی از عوامل مهم [نمایش پاسخ] استخوان‌هاست و [نمایش پاسخ] آن باعث [نمایش پاسخ] می‌شود. در پوکی استخوان، [نمایش پاسخ] استخوانی [نمایش پاسخ] می‌یابد. در نتیجه استخوان‌ها [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] می‌شوند (شکل ۵). کمبود ویتامین [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] غذا، نوشیدنی‌های [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] با جلوگیری از رسوب [نمایش پاسخ] در استخوان‌ها، باعث بروز پوکی استخوان در [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] می‌شوند. اختلال در ترشح [نمایش پاسخ] هورمون‌ها و مصرف [نمایش پاسخ] نیز در [نمایش پاسخ] تراکم استخوان نقش دارند.
شکل ۵- مقایسهٔ استخوان [نمایش پاسخ] با استخوان دچار [نمایش پاسخ]
فعالیت ۲
به‌طور کلی [نمایش پاسخ] تودهٔ استخوانی در زنان و مردان با هم تفاوت دارد. جدول زیر [نمایش پاسخ] استخوانی زنان و مردان را در سنین مختلف نشان می‌دهد.
میانگین تراکم استخوان
| سن | [نمایش پاسخ] | [نمایش پاسخ] |
| ۲۰ | ۰/۸۹۵ | ۰/۹۷۹ |
| ۳۰ | ۰/۸۸۶ | ۰/۹۳۶ |
| ۴۰ | ۰/۸۵۰ | ۰/۸۹۴ |
| ۵۰ | ۰/۷۹۷ | ۰/۸۵۱ |
| ۶۰ | ۰/۷۳۳ | ۰/۸۰۹ |
| ۷۰ | ۰/۶۶۷ | ۰/۷۶۶ |
| ۸۰ | ۰/۶۰۷ | ۰/۷۲۴ |
طرح پرسش از اعداد جدول در همهٔ آزمون‌ها از جمله کنکور سراسری ممنوع است.
۱- منحنی تغییر [نمایش پاسخ] تودهٔ استخوانی را در دو جنس رسم کنید.
۲- در کدام جنس تراکم استخوان بالاتر است؟
۳- بین سنین ۲۰ تا ۵۰ سالگی شدت تغییرات تراکم استخوان در مردان بیشتر است یا زنان؟
مفصل
مفصل محل [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] با هم است. در [نمایش پاسخ] مفصل‌ها، استخوان‌ها حرکت نمی‌کنند. نمونه آن مفصل [نمایش پاسخ] در استخوان‌های [نمایش پاسخ] است. جمجمه از [نمایش پاسخ] استخوان تشکیل شده است که در محل مفصل‌های [نمایش پاسخ] لبه‌های [نمایش پاسخ] آنها در هم فرو رفته و محکم شده‌اند (شکل 6).
شکل ۶- مفصل [نمایش پاسخ] در استخوان‌های [نمایش پاسخ]
در [نمایش پاسخ] مفصل‌ها، استخوان‌ها قابلیت [نمایش پاسخ] دارند. [نمایش پاسخ] استخوان‌ها در محل این مفصل‌ها توسط بافت [نمایش پاسخ] پوشیده شده است. نمونهٔ آن مفصل‌های [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] است. استخوان‌ها در محل این [نمایش پاسخ] توسط یک [نمایش پاسخ] از جنس بافت [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] احاطه شده‌اند که پر از [نمایش پاسخ] مفصلی [نمایش پاسخ] است. [نمایش پاسخ] مفصلی و سطح [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] به استخوان‌ها امکان می‌دهد که [نمایش پاسخ] زیادی در مجاور هم [نمایش پاسخ] بخورند و [نمایش پاسخ] چندانی نداشته باشند (شکل 7).
شکل ۷- بخش‌های تشکیل دهنده [نمایش پاسخ]
علاوه بر [نمایش پاسخ] مفصلی، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] هم به کنار یکدیگر ماندن [نمایش پاسخ] کمک می‌کنند. [نمایش پاسخ]، بافت [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] محکمی است که [نمایش پاسخ] را به هم متصل می‌کند. بعضی [نمایش پاسخ] مفصل‌های [نمایش پاسخ] را در شکل ۸ مشاهده می‌کنید. با توجه به شکل نحوهٔ [نمایش پاسخ] هر نوع مفصل را مقایسه کنید.
بخش [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] در اثر [نمایش پاسخ] زیاد، [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] تخریب می‌شود، ولی بدن دوباره آن را [نمایش پاسخ] می‌کند. اگر سرعت [نمایش پاسخ] بیش از [نمایش پاسخ] باشد، می‌تواند باعث [نمایش پاسخ] مفصلی شود.
شکل ۸- انواعی از مفصل‌های [نمایش پاسخ]. الف) [نمایش پاسخ] ب) [نمایش پاسخ] پ) [نمایش پاسخ].
بیشتر بدانید
پارگی رباط صلیبی یکی از موارد شایع آسیب‌دیدگی در ورزشکاران است. این رباط که به دلیل شکل ظاهر آن به این نام خوانده می‌شود سبب نگه‌داشتن استخوان ران در مقابل استخوان درشت نی می‌شود. ممکن است فرد با پارگی رباط صلیبی سال‌ها بدون مشکل زندگی کند. تغییر ناگهانی وضعیت تنه روی زانو، ایستادن ناگهانی در حین دویدن، جهیدن و افتادن دوباره به زمین در وضعیت نامناسب و ضربات ناگهانی و شدید از جوانب زانو می‌توانند عامل ایجاد آسیب در این رباط باشد.
الف) شكل رباط صلیبی زانو و
ب) نحوهٔ آسیب‌دیدن آن.
فعالیت ۳
با استفاده از مولاژهای موجود و نمونه‌های آمادهٔ میکروسکوپی آزمایشگاه مدرسه، انواع استخوان و بافت‌های استخوانی را مشاهده و با هم مقایسه کنید.
بیشتر بدانید
شکستگی استخوان در کتاب قانون
ابن‌سینا همانند بسیاری از دانشمندان مسلمان در دوران شکوفایی تمدن اسلامی، در بسیاری از علوم روزگار خود تبحر داشت. او که موضوع‌های علمی متفاوتی نوشته است، به فلسفه و پزشکی علاقه ویژه‌ای داشت؛ به‌طوری که دو اثر مهم او یعنی شفا در فلسفه و قانون در طب همچنان مورد رجوع و استفاده هستند. قانون شامل پنج کتاب و با موضوع‌های متفاوتی درباره پزشکی، بیماری‌ها و درمان آنها است. ابن‌سینا در یکی از این کتاب‌ها به توصیف انواع شکستگی‌ها و راه‌های درمان آن پرداخته است. ابن‌سینا می‌دانسته اگر شکستگی در محل مفصل باشد ممکن است حرکت آن پس از بهبود شکستگی، محدود شود. امروزه برای رفع محدودیت حرکتی در چنین شکستگی‌هایی فیزیوتراپی توصیه می‌شود. توصیه و تاکید ابن‌سینا مبنی بر تأخیر چند روزه در آتل‌بندی شکستگی، امروزه به تأخیر در آتل‌بندی معروف است گرچه به‌نام او ثبت نشده است.
بیشتر بدانید
روماتیسم مفصلی
روماتیسم مفصلی بیماری‌ای است که در آن پردهٔ سازنده مایع مفصلی در زیر کپسول مفصلی، دچار التهاب می‌شود. با افزایش التهاب این پرده، ترشح مایع مفصلی هم افزایش می‌یابد که موجب تورم و التهاب در محل آسیب می‌شود. با پیشرفت بیماری، غضروف‌ها آسیب می‌بینند. التهاب مفصل معمولاً در اندام‌های دو طرف بدن به صورت متقارن بروز می‌کند. تداوم این بیماری ممکن است باعث ساییدگی استخوان در محل آسیب شود.
گرچه علت دقیق بروز این بیماری کاملاً شناخته شده نیست، ولی عوامل ارثی، جنسیت، محیط و بعضی بیماری‌های میکروبی در بروز این بیماری مؤثرند. این بیماری در زنان شایع‌تر از مردان است که احتمالاً به دلیل اثر هورمون‌های جنسی زنانه است. اثر مصرف دخانیات و آلودگی هوا نیز در بروز این بیماری، اثبات شده است. به دلیل دخالت عوامل متعدد در بروز این بیماری، هنوز درمان قطعی برای آن وجود ندارد. استفاده از داروهای کاهندهٔ التهاب مانند مشتقات هورمون کورتیزول از پیشرفت بیماری می‌کاهد و علائم آن را تا حدّی کاهش می‌دهد. در موارد شدید بیماری، ممکن است مفصل آسیب‌دیده با مفصل مصنوعی جایگزین شود.
