درد فانتومی؛ علائم، علل، داروها و درمان درد خیالی

احساس درد فانتومی‌می‌تواند بسیار متفاوت باشد. بسته به شخص، ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• ضربان دار؛ 
• سوزن سوزن شدن (tingling) یا سوزن سوزن شدن (pins and needles)؛ 
• سوزش؛ 
• درد شدید، مانند تیراندازی یا چاقو زدن؛ 
• گرفتگی؛ 
• احساساتی که شبیه شوک الکتریکی هستند. 

علل درد فانتومی

علت دقیق درد فانتوم نامشخص است، اما تصور می‌شود که مربوط به موارد زیر باشد:

آسیب عصبی

برداشتن قسمتی از بدن باعث آسیب به اعصاب محیطی می‌شود. این می‌تواند پایانه‌های عصبی را تحریک کند و یا بیش از حد تحریک کند (irritate and overexcite) و باعث ایجاد احساسات خود به خودی شود.

حساسیت مرکزی

اعصاب محیطی شما به اعصاب نخاعی شما منتهی می‌شوند که به نخاع شما متصل هستند.

هنگامی‌که عصب محیطی در حین قطع عضو یا آسیب آسیب می‌بیند، ممکن است حساسیت مرکزی رخ دهد. این شامل افزایش فعالیت عصبی و حساسیت در طناب نخاعی و در نتیجه درد فانتومی‌است.

نقشه برداری مجدد مغز

پس از برداشتن قسمتی از بدن، مغز احساسات را از آن قسمت به ناحیه دیگری از بدن هدایت می‌کند. به این حالت نقشه برداری مجدد یا سازماندهی مجدد (remapping or reorganization) می‌گویند.

در نتیجه، زمانی که اعصاب در ناحیه اطراف تحریک می‌شوند، ممکن است در قسمت گم شده بدن احساس درد کنید.

عوامل روانشناسی

در برخی موارد، برخی از شرایط روانی می‌توانند باعث ایجاد درد خیالی شوند یا به آن کمک کنند. این عوامل عبارتند از:

• افسردگی؛ 
• اضطراب؛ 
• افزایش استرس. 

درد فانتوم چگونه درمان می‌شود؟

درد فانتوم ممکن است پس از چند ماه خود به خود از بین برود. اما اگر درد ادامه یابد، چندین گزینه درمانی وجود دارد:

داروها

داروهای زیر برای مدیریت درد فانتوم استفاده می‌شود:

• داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای (شایع ترین)؛ 
• مواد افیونی؛ 
• داروهای ضد انعقادی غیراستروئیدی؛ 
• داروهای ضد تشنج؛ 
• آنتاگونیست‌های گیرنده NMDA. 

درمان پزشکی

برخی از درمان‌های پزشکی نیز ممکن است درد فانتوم را مدیریت کنند:

• تحریک عصبی از راه پوست. این درمان که به نام TENS شناخته می‌شود، اعصاب را با استفاده از جریان‌های الکتریکی تحریک می‌کند.
• تحریک سیستم عصبی مرکزی. در این درمان، سیگنال‌های الکتریکی مغز یا نخاع را از طریق الکترودهای کاشته شده تحریک می‌کنند.
• بیوفیدبک. در بیوفیدبک، الکترودها در نزدیکی ناحیه آسیب دیده قرار می‌گیرند. یک متخصص به شما یاد می‌دهد که چگونه عملکردهای خاصی را در منطقه کنترل کنید.

سایر روش‌های درمانی برای درد فانتومی

علاوه بر دارو و درمان‌های پزشکی، درمان‌های زیر ممکن است مورد استفاده قرار گیرد:

• طب سوزنی. در طب سوزنی از سوزن‌های نازک برای تحریک نواحی خاصی از بدن استفاده می‌شود. تحقیقات در مورد فواید آن برای درد فانتوم هنوز ادامه دارد.
• ماساژ. ماساژ ناحیه آسیب دیده ممکن است به کاهش تنش عضلانی کمک کند. همچنین برای مدیریت استرس و اضطراب مفید است.
• آینه درمانی. این درمان ممکن است برای انواع خاصی از دردهای فانتوم از جمله درد اندام فانتوم مفید باشد. از جعبه آینه‌ای برای انعکاس اندام سالم به سمت قطع شده استفاده می‌کند که مغز را فریب می‌دهد.

همچنین می‌توانید این درمان‌های خانگی را برای مدیریت درد فانتوم امتحان کنید:

• بدن خود را تغییر موقعیت دهید. اگر اندام خود را از دست داده اید، قرار دادن ناحیه روی بالش یا بالشتک ممکن است به کاهش درد فانتوم کمک کند.
• تکنیک‌های تمدد اعصاب را تمرین کنید. از آنجایی که استرس و اضطراب می‌تواند به درد فانتوم کمک کند، تمرین تکنیک‌های آرام سازی ممکن است کمک کند. این شامل استراتژی‌هایی مانند مدیتیشن، تصویرسازی هدایت شده و تمرینات تنفسی است.
• از سرگرمی‌های مورد علاقه خود لذت ببرید. فعالیت‌هایی مانند خواندن یا نواختن موسیقی می‌تواند به شما کمک کند تا از درد دور شوید. آنها همچنین می‌توانند به کاهش استرس و اضطراب کمک کنند.
• به گروه‌های پشتیبانی بپیوندید. ملاقات با افرادی که قطع عضو یا آسیب‌های مشابه در گروه‌های حمایتی دارند می‌تواند به شما در مقابله با علائم کمک کند.
• برنامه درمانی خود را دنبال کنید. پیدا کردن یک برنامه درمانی مناسب برای شما ممکن است زمان ببرد. برای بهترین نتیجه، توصیه‌های پزشک خود را دنبال کنید و در مورد نگرانی‌های خود باز باشید.

چه زمانی با پزشک تماس بگیرید

درد فانتوم می‌تواند بلافاصله پس از برداشتن قسمتی از بدن ایجاد شود. اما گاهی اوقات، ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد تا توسعه یابد.

به محض اینکه متوجه درد فانتوم یا احساسات مشابه شدید به پزشک مراجعه کنید. همچنین در صورت داشتن درد فانتومی‌باید به دنبال کمک پزشکی باشید:

• با درمان یا درمان بهبود نمی‌یابد؛ 
• بدتر می‌شود؛ 
• شدید یا ناتوان کننده است. 

آیا می‌توان از درد فانتوم پیشگیری کرد؟

تحقیقات در مورد پیشگیری از درد فانتوم هنوز ادامه دارد. با این حال، راهبردهایی وجود دارد که ممکن است به کاهش علائم کمک کند:

• کاهش درد قبل از قطع عضو. سطوح بالای درد قبل از قطع عضو با درد فانتوم همراه است. تمرکز بر مدیریت درد قبل از قطع عضو ممکن است به کاهش خطر کمک کند.
• مشاوره قبل از قطع عضو. برای قطع عضوهای برنامه ریزی شده، دریافت مشاوره قبل از عمل با سطوح پایین تر درد فانتوم همراه است.
• انواع مختلف بیهوشی. درد فانتوم پس از قطع عضو با بیهوشی عمومی‌مرتبط است. با این حال، خطر با انواع مختلف بیهوشی، مانند بی حسی عصبی و بلوک اعصاب محیطی، کمتر است.
• مدیریت افسردگی. افسردگی پس از قطع عضو یا برداشتن بخشی از بدن یکی از عوامل اصلی درد خیالی است. مدیریت افسردگی از طریق دارو و درمان ممکن است کمک کند.

با پزشک خود در مورد مقابله با افسردگی یا روش‌های احتمالی برای کاهش خطر درد خیالی صحبت کنید.

مقایسه درد فانتوم و درد ارجاعی

درد فانتومی‌با درد ارجاعی متفاوت است. در حالی که درد فانتوم شامل یک قسمت از دست رفته بدن می‌شود، درد ارجاعی شامل دو قسمت بدن است که شما دارید.

در درد ارجاعی، درد در یک قسمت از بدن شما باعث درد در قسمت دیگر می‌شود. به عنوان مثال، اگر آسیبی به کمر داشته باشید، ممکن است درد را در ران یا کشاله ران خود احساس کنید.

نکته و ایده

اگر در قسمتی از بدن که دیگر ندارید احساس درد کنید، به آن درد فانتوم می‌گویند. اغلب شامل اندام‌های قطع شده می‌شود، اما می‌تواند نواحی دیگر مانند چشم‌ها، بینی یا سینه‌ها را نیز درگیر کند.

درد فانتوم ممکن است پس از برداشتن قسمتی از بدن به دلیل قطع عضو یا جراحت ایجاد شود. علت دقیق مشخص نیست، اما ممکن است به آسیب عصبی، حساسیت مرکزی یا نقشه برداری مجدد مغز مربوط باشد. شرایط روانی مانند افسردگی و استرس نیز می‌تواند نقش داشته باشد.

بسته به علائم شما، درد فانتوم با دارو و درمان دارویی درمان می‌شود. داروهایی مانند ماساژ، تمدد اعصاب و سرگرمی‌ها نیز ممکن است کمک کنند.