برای برخی افراد درد فانتوم بدون هیچ درمانی به مرور زمان بهبود می‌یابد. برای برخی دیگر، مدیریت درد فانتوم می‌تواند چالش برانگیز باشد. بیمار و پزشک با همکاری یکدیگر می‌توانند درد فانتوم را به استفاده از دارو یا سایر روش‌های درمانی به طور موثری درمان نمایند.

علل درد فانتوم

نتیجه می‌تواند باعث تحریک اساسی‌ترین پیغام بدن در مواجه با مشکل باشد: یعنی درد. مطالعات همچنین نشان داده‌اند که بعد از قطع عضو، مغز ممکن است مدار حسگر عضو قطع شده بدن را به عضو دیگری از بدن انتقال دهد. به عبارت دیگر، از آن‌جا که عضو قطع شده دیگر قادر به دریافت اطلاعات حسی نیست، اطلاعات به جای دیگری ارجاع داده می‌شود – به عنوان مثال از یک دست قطع شده به صورت یا گونه که هنوز وجود دارد. بنابراین هنگامی که گونه لمس می‌شود، به نظر می‌رسد که دست قطع شده نیز لمس شده است. از آنجا که این به هر حال نسخه‌ای از پیام‌های حسی مبهم است، نتیجه حاصله ممکن است درد باشد. عوامل دیگری نیز در ایجاد درد فانتوم موثرند ، از جمله آسیب دیدگی پایانه‌های عصبی، وجود بافت اسکار در محل قطع عضو و خاطرات درد جسمانی عضو از دست رفته قبل از قطع شدن.

عوامل خطر درد عضو خیالی

درد فانتوم برای هر کسی که قطع عضو داشته ایجاد نمی‌شود. برخی از عواملی که ممکن است خطر ابتلا به درد فانتوم را افزایش دهند عبارتند از:
• درد قبل از قطع عضو: بعضی از محققان متوجه شده‌اند که افرادی که قبل از قطع عضو دچار درد در آن اندام بوده‌اند ، احتمالا بعد از قطع آن نیز احساس درد خواهند داشت. این مساله ممکن است به این دلیل باشد که مغز خاطره درد را حتی پس از قطع آن عضو حفظ کرده، و به ارسال پیام‌های درد ادامه می‌دهد.
• درد نواحی باقی‌مانده از عضو قطع شده: افرادی که دائما در قسمت‌های باقی مانده اندام قطع شده خود درد داشته باشند معمولا درد فانتوم نیز دارند. درد اندام باقی مانده می‌تواند ناشی از رشد غیرطبیعی انتهای عصب آسیب دیده (تومور عصبی) باشد که اغلب موجب فعالیت‌های عصبی دردناکی می‌شود.

علائم درد فانتوم

خصوصیات درد فانتوم عبارتند از:
•  شروع آن از هفته اول بعد از قطع عضو است، هر چند ممکن است تا چند ماه بعد یا بیشتر هم  تأخیر بیافتاد.
• دردی که گاهی هست و گاهی قطع می‌شود و یا همیشگی است.
• علائم در قسمت‌هایی از عضو که از تنه دورترند بیشتر ایجاد می‌شوند ، مانند پنجه پایی که قطع شده.
• توصیفاتی که برای درد فانتوم ارائه می‌شود عبارتند از: درد شدید ناگهانی، درد تیر کشنده، گرفتگی عضلات، احساس سوزن سوزن شدن و خواب رفتگی، احساس خرد شدن، درد ضربان‌دار یا احساس سوزش.

تشخیص

اگر چه هیچ آزمایش پزشکی مشخصی برای تشخیص درد فانتوم وجود ندارد، پزشکان آن را براساس علائم و شرایطی مانند تروما یا جراحی که قبل از شروع درد انجام شده باشد تشخیص می‌دهند. توصیفات دقیقی که بیمار از درد خود ارائه می‌کند می‌تواند به پزشک در تشخیص مشکل کمک کند. اگر چه معمولا افراد مبتلا هم زمان هم درد فانتوم دارند و هم درد بخش باقی مانده عضو قطع شده ، اما روش درمان این دو مشکل متفاوت است – بنابراین تشخیص دقیق اهمیت دارد.

درمان درد فانتوم

پیدا کردن درمانی برای کاهش درد فانتوم ممکن است دشوار باشد. پزشکان معمولا با دارو شروع می‌کنند و سپس ممکن است درمان‌های غیر تهاجمی مانند طب سوزنی را اضافه کنند. گزینه‌های تهاجمی‌تر شامل تزریق دارو و یا کاشت دستگاه‌هایی در درون بدن هستند. جراحی تنها به عنوان آخرین راه حل انجام می‌شود.

داروها

 اگر چه هیچ داروی خاصی برای درد فانتوم وجود ندارد، اما برخی از داروها که برای درمان بیماری‌های دیگر طراحی شده‌اند در کاهش درد عصب نیز مفید هستند. هیچ دارویی وجود ندارد که برای همه مفید باشد و استفاده از دارو برای همه افراد موثر نیست. ممکن است بیمار مجبور شود داروهای مختلفی را امتحان کند تا دارویی که برایش مفید است را پیدا کند. داروهای مورد استفاده در درمان درد فانتوم عبارتند از:

داروهای مسکن معمولی (بدون نیاز به نسخه)

 استامینوفن ، ایبوپروفن یا ناپروکسن سدیم ممکن است درد فانتوم را از بین ببرند. این داروها باید فقط طبق دستور پزشک مصرف شوند. مصرف بیش از حد آن‌ها ممکن است عوارض جانبی جدی مانند خونریزی معده ایجاد کند.

داروهای ضد افسردگی

داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای ممکن است درد ناشی از اعصاب آسیب دیده را کاهش دهند. از جمله این داروها آمیتریپتیلین، نورتریپتیلین و ترامادول هستند. عوارض جانبی احتمالی آن‌ها عبارتند از خواب آلودگی، خشکی دهان و تاری دید.

داروهای ضد انعقاد

 داروهای صرع – مانند گاباپنتین و پریگابالین – ممکن است برای درمان درد عصب استفاده شوند. عوارض جانبی ممکن است شامل سرگیجه، خواب آلودگی و تغییرات خلقی باشد.

داروهای آنتاگونیست گیرنده NMDA

 این داروها نوعی داروی بی‌هوشی هستند که عملکردشان بر اساس اتصال به گیرنده‌های NMDA در سلول‌های عصبی مغز و جلوگیری از فعالیت گلوتامات است. گلوتامات پروتئینی است که نقش مهمی در نقل وانتقال پیام‌های عصبی ایفا می‌کند. مطالعات انجام شده نشان داده‌اند که از میان داروهای آنتاگونیست گیرنده NMDA ، کتامین و دکسترومتورفان باعث کاهش درد فانتوم می‌شوند. عوارض جانبی کتامین شامل خواب‌ آلودگی خفیف، توهم و یا از دست دادن هوشیاری است. هیچ عارضه جانبی برای مصرف دکسترومتورفان گزارش نشده است.

دیگر روش‌های درمانی

همانند داروها، درمان درد فانتوم با روش‌های غیر تهاجمی نیز همچنان تحت بحث و بررسی است. روش‌های زیر ممکن است درد فانتوم را در برخی افراد کاهش دهند:

جعبه آینه (آینه درمانی)

 این دستگاه شامل آینه‌هایی است که طوری تصویر را منعکس می‌کنند که به نظر برسد عضو قطع شده وجود دارد. جعبه آینه دارای دو سوراخ است – یکی برای عضو سالم و یکی برای بخش باقی مانده عضو قطع شده که بیمار آن‌ها را وارد سوراخ‌ها کرده وشروع می‌کند به انجام یک سری حرکات متقارن.  تماشای حرکات عضو سالم باعث می‌شود فرد تصور ‌کند که واقعا حرکات عضو قطع شده را هم تماشا می‌کند. برخی تحقیقات علمی، اگرچه نه همه آن‌ها، نشان داده‌اند که این تمرین ممکن است به کاهش درد فانتوم کمک کند.

طب سوزنی

  موسسه ملی سلامت متوجه شده است که طب سوزنی ممکن است در کاهش برخی از انواع درد مزمن موثر باشد. در طب سوزنی، درمانگر سوزن‌های بسیار نازک ضد عفونی شده و از جنس استیل ضد زنگ را در نقاط خاصی از بدن وارد پوست می‌کند. طب سوزنی در صورتی که به درستی انجام شود، معمولا بی‌خطر است.

تحریک مغناطیسی مکرر مغز (RTMS)

 این روش درمانی با استفاده از یک مارپیچ الکترومغناطیسی که در مقابل پیشانی قرار داده می‌شود انجام می‌گیرد. در طی این روش، پالس‌های کوتاهی از طریق مارپیچ به مغز ارسال می‌شوند که باعث ایجاد جریان الکتریکی کوچکی در اعصابی که در یک منطقه خاص از مغز قرار دارند می‌شود. این درمان ممکن است برای درد فانتوم مفید باشد، اگر چه تاثیر آن برای این بیماری هنوز اثبات نشده است. میدان مغناطیسی به کار رفته در این روش مشابه چیزی است که در اسکن ام‌آر‌آی به کار می‌رود. عوارض جانبی این روش ممکن است شامل سردرد خفیف یا سرگیجه باشد.

تحریک الکتریکی نخاع

 دستگاه محرک الکتریکی نخاع، که محرک ستون فقرات نیز نامیده می‌شود وسیله‌ای است که به کمک آن اعصاب حامل پیام‌های درد از طریق سیم‌های الکتریکی کوچکی که در “فضای اپیدورال” درست بیرون طناب نخاعی قرار داده شده‌اند، تحریک می‌شوند. این روش در دو مرحله انجام می‌شود. مرحله اول مرحله آزمایشی است و شامل جراحی نمی‌شود. در این مرحله به کمک یک سوزن مخصوص، یکی دو سیم در فضای اپیدورال قرار می‌گیرد. این سیم‌ها به یک ژنراتور که در خارج از بدن قرار گرفته و بیمار آن را کنترل می‌کند وصل شده‌‌اند. سیم ها ممکن است برای ۵ تا ۷ روز در محل باقی بمانند. طی این مرحله، بیمار تقریبا همان فعالیت‌های معمول خود را خواهد داشت و میزان اثربخشی دستگاه را بررسی می‌کند. اگر این مرحله موفقیت امیز بوده و  بیمار از میزان کاهش درد راضی باشد ، مرحله دوم انجام می‌گیرد که شامل قرار دادن سیم‌ها زیر پوست، رساندن سیم‌ها به محل باتری، و قرار دادن باتری زیر پوست است . انجام هر کدام از مراحل می‌تواند ۱ تا ۲ ساعت طول بکشد.

تحریک الکتریکی مغز

تحریک عمقی مغز و تحریک قشر حرکتی مغز شبیه به تحریک الکتریکی نخاع هستند، با این تفاوت که جریان الکتریکی به مغز منتقل می‌شود. جراح از ام ار‌آی کمک می‌گیرد تا الکترودها را در محل مناسبی در مغز قرار ‌دهد. اگر چه اطلاعات فعلی هنوز محدود هستند و این روش درمانی به طور خاص برای درد فانتوم تایید نشده است، اما به نظر می‌رسد روش تحریک الکتریکی مغز گزینه امیدوار کننده‌ای برای بعضی افراد باشد.

سبک زندگی و درمان‌های خانگی درد فانتوم

 ممکن است ابتلا به درد فانتوم بعد از جراحی خارج از اختیار شما باشد، اما شما می‌توانید میزان ناراحتی خود را کاهش داده و کیفیت زندگی خود را بهبود ببخشید. انجام یک یا چند مورد از روش‌های زیر ممکن است به شما کمک کند تا از عود کردن درد فانتوم جلوگیری نمایید:
• به دنبال راهی باشید که حواس خود را پرت کنید. فعالیت‎هایی پیدا کنید که تمرکز شما را از درد بردارد، مانند مطالعه یا گوش دادن به موسیقی.
• به لحاظ فیزیکی فعال بمانید. ورزش خود را با انجام فعالیت‌هایی که از آن لذت می‌برید، مانند باغبانی، پیاده روی، شنا یا دوچرخه سواری همراه کنید.
• داروهای خود ( چه داروهای مسکنی که پزشک تجویز کرده و چه مسکن‌های بدون نیاز به نسخه) را طبق دستورالعمل پزشک خود مصرف کنید. اگر می‌خواهید داروی گیاهی و یا روش‌های طب مکمل را امتحان کنید، قبل از آن حتما با پزشک خود مشورت نمایید.
• به دنبال راه‌هایی باشید که شما را آرام کرده و تنش‌های عاطفی و عضلانی شما را کاهش دهد. یک حمام گرم بگیرید – البته نه خیلی داغ، چرا که گرما ممکن است درد را تشدید کند. دراز بکشید و از روش‌های آرام بخشی مانند تنفس ریتمیک، مدیتیشن و تصویرسازی ذهنی برای ارامش بخشیدن به خود کمک بگیرید.
• از دیگران کمک بگیرید. راهی برای نزدیک شدن به دیگران پیدا کنید. با دوستان خود تماس بگیرید یا به یک گروه پشتیبانی یا گروهی که سرگرمی‌های مورد علاقه شما را انجام می‌دهند، بپیوندید.

پیشگیری

از آنجا که خطر ایجاد درد فانتوم برای افرادی که درد قبل از قطع عضو را تجربه کرده‌اند بیشتر است، بعضی از پزشکان توصیه می‌کنند که از چند ساعت یا چند روز قبل از قطع عضو، فرد تحت بیهوشی موضعی (نخاعی یا اپیدورال) قرار بگیرد. این کار ممکن است درد بلافاصله بعد از جراحی و نیز خطر درد پایدار فانتوم را کاهش دهد.