تفاوت توانایی ترمیم یک عصب آسیب دیده و یک راه عصبی قطع شده

آسیب‌دیدگی و قطع شدگی یک عصب

اگر یک عصب آسیب ببیند یا قطع شود در پی آن یک سری تغییرات تخریبی و سپس ترمیمی انجام می‌شود. تغییرات تخریبی در موارد زیر اتفاق می‌افتند:

تغییرات جسم سلولی

جسم سلولی دچار کروماتولیز (chromatolysis) شده و گرانول‌های نیسل (nissl granules) ناپدید می‌شوند. سلول متورم و گرد شده و هسته به محیط سلول فشرده می‌شود.

تغییرات بخش پروگزیمال رشته قطع شده

اگر بخش پروگزیمال رشته قطع شده، آنقدر بلند باشد که سلول‌های مادر سالم مانده باشد زنده می‌ماند و فقط بخش نزدیک به انتهای بریده شده، شبیه بخش دیستال عصب تخریب می‌شود.

تغییرات بخش دیستال رشته قطع شده

بخش دیستال رشته قطع شده، کاملاً تخریب می‌شود؛ استوانه محوری قطعه قطعه می‌شود. غلاف میلین به قطرات چربی خرد و هسته‌های سلول شوان تکثیر شده و لوله نوریلما (neurilemma tube) را پر می‌کنند. در طی ترمیم نوک آکسونی که هنوز با جسم سلولی متصل است درون غلاف نوریلما شروع به رشد می‌کند. سرعت رشد در انسان حدود ۱ تا ۲ میلی‌متر در هر روز است. غلاف میلین نیز مجدداً شکل می‌گیرد. بازیابی عملکرد ممکن است قابل توجه باشد اما به ندرت کامل می‌شود. به نظر می‌رسد نقش لوله نوریلما به عنوان یک فاکتور هدایت کننده برای بخش پروکسیمال آکسون در حال ترمیم مهم‌ترین نقش آن است.

شکل (A) یک نورون حرکتی طبیعی که رشته‌های عضلانی اسکلتی را عصب‌دهی می‌کند. (B) آکسون حرکتی آسیب دیده و جسم سلولی دچار روند کروماتولیز می‌شود. (C) سپس از انتهای آکسونی جوان‌هایی بیرون می‌زند و (D) آکسون ترمیم می‌شود. جوانه‌های اضافی از بین می‌روند و (E) وقتی که ترمیم سلول آسیب دیده رخ دهد، دیگر کروماتولیز نیز مشاهده نمی‌شود. 

بنابراین یک عصب به دلیل داشتن غلاف نوریلما، می‌تواند ترمیم شود. یک راه (tract) عصبی نمی‌تواند ترمیم شود زیرا غلاف نوریلما ندارد. البته لازم به ذکر است که راه عصبی بعد از دمیلینه شدن (فاقد غلاف میلین شدن) می‌تواند مجدد میلین‌دار شود.(این حالت در بیماری‌های دمیلیلیناسیون دیده می‌شود). 

از آنجایی که نورون‌های تکوین یافته قدرت تکثیر را به جز نواحی محدودی از دست می‌دهند، تومورهای بافت عصبی عمدتاً از نوروگلیا منشأ می‌گیرند. به تومورهای سلول‌های نوروگلیا، گلیوما (glioma) گفته می‌شود. این تومورها، بسیار بدخیم و با سرعت رشد بسیار سریع هستند. 

منبع: نوروآناتومی چوراسیا؛ مترجمین: دکتر رضا شیرازی، دکتر ابراهیم اسفندیاری، مهرنوش معلومی و دکتر کاوه قلعه گلاب