آلزایمر یک بیماری دژنراتیو غیرقابل برگشت است که دستگاه عصبی مرکزی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و شایع‌ترین علت دمانس (اختلالات شناختی پیش‌رونده) محسوب می‌شود. این بیماری با از دست دادن تدریجی عملکردهای شناختی مانند حافظه، توانایی تفکر، زبان، و قضاوت همراه است و می‌تواند در مراحل پیشرفته باعث ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره شود.

اپیدمیولوژی

اپیدمیولوژی بیماری آلزایمر نشان‌دهنده افزایش قابل‌توجه شیوع آن با بالا رفتن سن است. به طور خلاصه:

سن و شیوع:
- در افراد زیر ۶۵ سال، آلزایمر نادر است.
- در سنین ۶۵ تا ۸۵ سال، شیوع آن حدود ۵ تا ۱۰ درصد است.
- در افراد بالای ۸۵ سال، شیوع به حدود ۴۰ درصد می‌رسد.
جنسیت:
- آلزایمر در زنان شایع‌تر از مردان است. این تفاوت ممکن است به دلیل طول عمر بیشتر زنان باشد، اما عوامل بیولوژیک و هورمونی نیز ممکن است نقش داشته باشند.
عوامل ژنتیکی و فامیلی:
- مواردی از بیماری فامیلی (خانوادگی) گزارش شده است. اگر یکی از اعضای خانواده به آلزایمر مبتلا باشد، خطر ابتلا در سایر اعضای خانواده افزایش می‌یابد.
- اشکال فامیلی بیماری معمولاً با جهش‌های ژنتیکی در ژن‌هایی مانند APP، PSEN1، و PSEN2 مرتبط است و اغلب در سنین پایین‌تر از معمول (آلزایمر زودرس) بروز می‌کند.
- همچنین، در موارد غیرفامیلی، وجود برخی ژن‌های خاص مانند APOE ε۴ می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد.

این بیماری به عنوان یک چالش جدی برای جوامع با جمعیت سالخورده مطرح است و نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق در زمینه پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان است.

کرایتریای تشخیصی آلزایمر

معیارهای تشخیصی آلزایمر بر اساس DSM-IV به صورت زیر تعریف شده‌اند:

اختلال حافظه:
- ناتوانی در یادگیری اطلاعات جدید یا یادآوری اطلاعات قبلی.
وجود یک یا چند مورد از علائم زیر:
- آفازی: اختلال در توانایی بیان یا درک زبان.
- آپراکسی: ناتوانی در انجام حرکات هدفمند علیرغم عملکرد طبیعی حسی و حرکتی.
- آگنوزی: ناتوانی در تشخیص یا شناسایی اشیاء، افراد، یا صداها علیرغم عملکرد حسی طبیعی.
اختلال عملکرد اجرایی:
- مشکلات در برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، ترتیب‌دهی، انجام کارها به ترتیب و توالی مناسب، یا تفکر انتزاعی.
افت شناختی واضح:
- این اختلالات شناختی به قدری شدید هستند که موجب اختلال قابل‌توجه در فعالیت‌های شغلی و اجتماعی بیمار می‌شوند.
شروع تدریجی و پیشرفت پیشرونده بیماری:
- علائم به تدریج ظاهر شده و به مرور زمان بدتر می‌شوند.
دلیریوم علت علائم نباشد:
- علائم نباید ناشی از دلیریوم (اختلال موقت هوشیاری و شناخت) باشند.
عدم وجود سایر علل درگیری سیستم عصبی مرکزی:
- علائم نباید ناشی از سایر بیماری‌های عصبی مانند سکته مغزی، بیماری پارکینسون، یا تومور مغزی باشند.

این معیارها به پزشکان کمک می‌کنند تا تشخیص آلزایمر را از سایر اختلالات شناختی افتراقی دهند. با وجود این، برای تأیید نهایی، استفاده از ارزیابی‌های بالینی دقیق، تصویربرداری مغزی و آزمون‌های روان‌شناختی تکمیلی نیز ضروری است.

پاتولوژی آلزایمر

پاتولوژی بیماری آلزایمر به طور مشخص با تغییرات ساختاری و سلولی در مغز همراه است که شامل موارد زیر می‌شود:

آتروفی منتشر مغزی:
- کاهش حجم مغز به دلیل از بین رفتن نورون‌ها و کاهش تعداد سیناپس‌ها.
- این آتروفی معمولاً در نواحی خاصی مانند هیپوکامپ و کورتکس ارتباطی شدیدتر است.
پلاک‌های پیری (Senile Plaques):
- این پلاک‌ها از تجمع بتا-آمیلوئید (Aβ) در فضای خارج سلولی تشکیل می‌شوند.
- بتا-آمیلوئید یک پروتئین پاتولوژیک است که از پروتئین پیش‌ساز آمیلوئید (APP) تولید می‌شود. تجمع آن به نوروتوکسیک بودن و اختلال در ارتباطات عصبی مرتبط است.
- اصطلاح Argentophilic به خاصیت این پلاک‌ها در رنگ‌پذیری با رنگ‌های نقره‌ای (silver staining) اشاره دارد.
کلاف‌های نوروفیبریلاری (Neurofibrillary Tangles):
- این کلاف‌ها داخل نورون‌ها تشکیل می‌شوند و از تجمع غیرطبیعی پروتئین تاو (Tau) که به شدت فسفریله شده است، تشکیل شده‌اند.
- پروتئین تاو در حالت طبیعی به پایداری میکروتوبول‌ها کمک می‌کند، اما در بیماری آلزایمر این عملکرد مختل شده و به تخریب نورون‌ها منجر می‌شود.
التهاب و استرس اکسیداتیو:
- فعال شدن میکروگلیا و آستروسیت‌ها در اطراف پلاک‌ها باعث ایجاد التهاب مزمن و آسیب بیشتر نورون‌ها می‌شود.
- تولید رادیکال‌های آزاد و استرس اکسیداتیو نیز به تخریب سلولی کمک می‌کند.

این تغییرات پاتولوژیک پایه و اساس اختلالات شناختی و رفتاری مشاهده‌شده در بیماران آلزایمر هستند و اغلب در نواحی مغزی مرتبط با حافظه و یادگیری برجسته‌تر هستند.

علائم بالینی آلزایمر

ویژگی اصلی بیماری آلزایمر شروع تدریجی و پیش‌رونده علائم شناختی و رفتاری است. این علائم معمولاً به مرور زمان شدت می‌یابند و توانایی‌های عملکردی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. جزئیات علائم شامل موارد زیر است:

۱. اختلالات شناختی

فراموشی: علامت اصلی و تیپیک آلزایمر است. بیماران اغلب رویدادهای اخیر یا اطلاعات جدید را فراموش می‌کنند.
اختلال در یادگیری و بازیابی اطلاعات: مشکلات در به خاطر سپردن اطلاعات جدید یا یادآوری حقایق گذشته.
سردرگمی (Confusion): در مورد زمان، مکان، یا افراد اطراف.
کاهش توانایی حل مسائل و تصمیم‌گیری: مشکل در انجام کارهایی که قبلاً به راحتی انجام می‌دادند.

۲. اختلالات هیجانی و رفتاری

زودرنجی و حساسیت هیجانی: بیمار به راحتی دچار ناراحتی یا عصبانیت می‌شود.
پرخاشگری و رفتارهای تهاجمی: ممکن است بیمار به شکلی غیرمنتظره رفتارهای خصمانه نشان دهد.
تغییر خلق: شامل افسردگی، اضطراب، یا بی‌تفاوتی (آپاتی).
بی‌قراری و رفتارهای تکراری: بیمار ممکن است بی‌هدف راه برود یا حرکات مکرر انجام دهد.

۳. علائم جسمی (گاهی در مراحل اولیه)

احساس گیجی: حتی در محیط‌های آشنا ممکن است بیمار دچار سردرگمی شود.
سردرد یا ناراحتی‌های عمومی: اگرچه کمتر شایع است، در برخی بیماران ممکن است دیده شود.

این علائم به طور تدریجی پیشرفت می‌کنند و در مراحل اولیه ممکن است با استرس یا مشکلات روان‌شناختی دیگر اشتباه گرفته شوند. تشخیص زودهنگام برای مدیریت بهتر بیماری اهمیت زیادی دارد.

اختلالات شناختی آلزایمر

اختلالات شناختی در بیماری آلزایمر به تدریج بروز می‌کنند و شامل چندین حوزه عملکردی مغزی هستند. جزئیات این اختلالات به شرح زیر است:

۱. اختلال حافظه

زودرس‌ترین نشانه بیماری و معمولاً اولین علامت آشکار آلزایمر است.
در ابتدا، اختلال حافظه برای اطلاعات جدید (حافظه کوتاه‌مدت) بروز می‌کند، مانند فراموش کردن مکالمات اخیر یا مکان اشیاء.
با پیشرفت بیماری، حافظه بلندمدت نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

۲. اختلال تکلم (آفازی)

در مراحل بعد از اختلال حافظه ظاهر می‌شود.
علائم شامل:
- کم‌حرفی: کاهش تمایل به صحبت کردن.
- گم کردن کلمات: بیمار در به خاطر آوردن کلمات مناسب مشکل دارد.
- پارافازی: جایگزینی کلمات صحیح با کلمات نادرست.
- صحبت‌های تکراری: بیمار به طور مکرر جملات یا سوالات مشابهی را بیان می‌کند.
- اختلالات دیسفازیک: بدون تطابق با الگوهای کلاسیک آفازی بروکا یا ورنیکه.

۳. اختلال در شمردن (آکالکولیا)

مشکل در انجام محاسبات ساده و از دست دادن توانایی مدیریت مسائل ریاضی.

۴. اختلال در تداعی ذهنی

بیمار نمی‌تواند بین مفاهیم یا اشیاء مختلف ارتباط برقرار کند.
این مشکل می‌تواند در مکالمات و پاسخ‌دهی به سوالات مشهود باشد.

۵. اختلال در فعالیت‌های اجرایی

کاهش توانایی در برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی و انجام کارهای چندمرحله‌ای.
بیمار در انجام فعالیت‌های روزمره مانند آماده‌سازی غذا، مدیریت مالی یا مرتب کردن لباس‌ها ناتوان می‌شود.

این اختلالات به مرور زمان شدیدتر شده و تأثیرات عمیقی بر کیفیت زندگی فرد و توانایی او در انجام وظایف روزمره دارند.

تظاهرات رفتاری و سایکولوژیک آلزایمر

در بیماری آلزایمر، تظاهرات رفتاری و روان‌شناختی از عوامل مهم در مدیریت بیماری و کیفیت زندگی بیمار هستند. این تظاهرات شامل موارد زیر می‌شود:

۱. افسردگی، بی‌خوابی و بی‌اشتهایی

شیوع: ۵ تا ۸ درصد بیماران و گاهی تا ۳۰ درصد.
ویژگی‌ها: در صورتی که افسردگی ناشی از آسیب مغزی باشد، معمولاً با اختلال شخصیتی همراه است.

۲. رفتارهای هذیانی و سایکوتیک

هذیان و توهم: با پیشرفت بیماری، توهم‌های بینایی و شنوایی در حدود ۳۰ درصد موارد مشاهده می‌شوند.
سوءتعبیر (Misidentification): در حدود ۱۵ درصد موارد رخ می‌دهد و در بیماران جوان‌تر شایع‌تر است.

۳. پرخاشگری و رفتارهای نامناسب

پرخاشگری، تهاجم، و بی‌قراری: این رفتارها با پیشرفت بیماری شدت می‌گیرند.
رفتارهای نامناسب جنسی: این رفتارها نیز ممکن است در برخی بیماران ظاهر شوند.
ارتباط با شدت دمانس: شدت اختلالات رفتاری معمولاً با شدت دمانس (زوال عقل) رابطه مستقیم دارد.

توجه به مدیریت این تظاهرات:

درمان: استفاده از داروهای روان‌پزشکی مثل آنتی‌سایکوتیک‌ها، ضدافسردگی‌ها، و آرام‌بخش‌ها در کنار مداخلات رفتاری.
پشتیبانی: ارائه مراقبت‌های تخصصی و حمایت خانوادگی می‌تواند کیفیت زندگی بیمار و اطرافیان را بهبود بخشد.
تشخیص زودهنگام: تشخیص و درمان زودهنگام علائم سایکولوژیک می‌تواند پیشرفت بیماری را کنترل کند.

برای اطلاعات بیشتر یا توضیحات تخصصی‌تر می‌توان به منابع بالینی مرتبط با آلزایمر مراجعه کرد.

تظاهرات حرکتی آلزایمر

در بیماری آلزایمر، تظاهرات حرکتی معمولاً در مراحل پیشرفته بیماری ظاهر می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:

۱. تشنج‌های ژنرالیزه

شیوع: در برخی از بیماران در مراحل پیشرفته دیده می‌شود.
ویژگی‌ها: تشنج‌های منتشر که معمولاً به دلیل تخریب گسترده سیستم عصبی رخ می‌دهند.

۲. میوکلونوس

تعریف: انقباضات عضلانی ناگهانی و غیرارادی که در بیماران آلزایمر پیشرفته رایج است.
ویژگی‌ها: معمولاً به‌صورت حرکات تکانه‌ای و پراکنده بروز می‌کند.

۳. برادی‌کینزی و ریجیدیتی

زمان بروز: در مراحل نهایی بیماری شایع است.
ویژگی‌ها: کاهش سرعت حرکات (برادی‌کینزی) و سفتی عضلات (ریجیدیتی) به دلیل درگیری بخش اکستراپیرامیدال سیستم‌های حرکتی مغز.

۴. اختلال راه رفتن

ویژگی‌ها:
- کشیدن پاها روی زمین.
- راه رفتن با قدم‌های کوتاه.
- تغییر وضعیت بدن.
زمان بروز: این علائم در مراحل نهایی بیماری شایع‌تر هستند و نشان‌دهنده پیشرفت تخریب نورونی می‌باشند.

۵. بروز رفلکس‌های دوره نوزادی

تعریف: بازگشت رفلکس‌هایی که معمولاً در دوره نوزادی دیده می‌شوند (مانند رفلکس چنگ زدن).
ویژگی‌ها: در مراحل پیشرفته آلزایمر شایع است و نشان‌دهنده آسیب شدید قشر مغز است.

۶. بی‌اختیاری ادرار و مدفوع

ویژگی‌ها:
- از دست دادن کنترل مثانه و روده.
- یکی از نشانه‌های پیشرفت شدید بیماری و اختلال عملکرد سیستم عصبی مرکزی.

مدیریت این تظاهرات:

پزشکی: استفاده از داروهای ضد تشنج، فیزیوتراپی، و مداخلات برای کاهش اسپاسم و افزایش حرکت.
مراقبتی: تنظیم برنامه‌های توانبخشی و مراقبت‌های حمایتی برای بهبود کیفیت زندگی بیمار.
پیشگیری از عوارض: توجه به پیشگیری از زخم بستر و سقوط ناشی از اختلالات حرکتی.

این علائم به طور مستقیم با شدت زوال عصبی مرتبط هستند و مدیریت چندبخشی از اهمیت بالایی برخوردار است.

معیارهای تشخیصی آلزایمر

معیارهای تشخیصی NINCDS-ADRDA برای بیماری آلزایمر توسط انجمن ملی اختلالات عصبی و اختلالات ارتباطی و بیماری آلزایمر (NINCDS) و انجمن آلزایمر و اختلالات مرتبط (ADRDA) طراحی شده است. این معیارها بر اساس بررسی‌های بالینی و پاتولوژیک برای تشخیص دمانس مرتبط با آلزایمر، دسته‌بندی بیماران به سه گروه زیر را انجام می‌دهد:

۱. بیماری آلزایمر قطعی (Definite Alzheimer’s Disease)

تشخیص با قطعیت تنها زمانی امکان‌پذیر است که بیوپسی مغزی (پیش از مرگ) یا آسیب‌شناسی مغزی پس از مرگ وجود داشته باشد.
این گروه به کمک یافته‌های هیستوپاتولوژیک مشخص می‌شود که نشان‌دهنده پلاک‌های آمیلوئیدی و نوروفیبریلاتوری هستند.

۲. بیماری آلزایمر محتمل (Probable Alzheimer’s Disease)

دمانس بدون وجود علائم بیماری‌های نورولوژیک یا سیستمیک دیگر که توانایی توضیح علائم را داشته باشند.
کاهش پیشرونده عملکرد شناختی تأیید می‌شود.
سایر علل دمانس (مانند کم‌کاری تیروئید، کمبود ویتامین B12، و غیره) باید رد شوند.
دقت تشخیصی در این گروه حدود ۹۰٪ است.

۳. بیماری آلزایمر ممکن (Possible Alzheimer’s Disease)

دمانس وجود دارد، اما همراه با سایر بیماری‌ها یا علل دمانس است که می‌توانند علائم را توجیه کنند (مانند هیپوتیروئیدی، سکته مغزی، یا سایر اختلالات).
احتمال آلزایمر در این گروه پایین‌تر است و حدود ۶۰٪ تشخیص داده می‌شود.

این معیارها همچنان پایه‌ای برای تشخیص بالینی آلزایمر هستند، هرچند معیارهای جدیدتر (مانند معیارهای NIA-AA) با اضافه کردن ابزارهای تصویربرداری و بیومارکرها، دقت بیشتری فراهم کرده‌اند.

تصویربرداری مغزی آلزایمر

در بیماری آلزایمر، تغییرات مشخصی در تصویربرداری مغزی مشاهده می‌شود که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به دیلاتاسیون (گشادشدگی) بطن‌های طرفی اشاره کرد. این تغییرات به علت آتروفی مغزی رخ می‌دهد، که به کاهش حجم ماده خاکستری و سفید مغز منجر می‌شود.

علت دیلاتاسیون بطن‌ها

در بیماری آلزایمر، آتروفی مغزی باعث کاهش حجم بافت مغز به‌ویژه در نواحی مرتبط با حافظه (مانند هیپوکامپ) می‌شود.
این کاهش حجم منجر به افزایش فضای موجود در بطن‌های مغزی (به‌ویژه بطن‌های طرفی) و سولکوس‌های مغزی (شیارهای سطح مغز) می‌گردد.

نواحی مرتبط در آلزایمر

هیپوکامپ و لوب تمپورال: کاهش حجم این نواحی اغلب از اولین تغییرات در تصویربرداری است.
قشر پریتال و فرونتال: آتروفی ممکن است در مراحل پیشرفته‌تر دیده شود.
دیلاتاسیون بطن‌ها: این تغییر معمولاً با شدت آتروفی مغزی مرتبط است.

روش‌های تصویربرداری برای بررسی آلزایمر

MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی):
- شایع‌ترین روش برای ارزیابی آتروفی و دیلاتاسیون بطن‌ها.
- بررسی دقیق حجم هیپوکامپ و بطن‌ها.
CT Scan (سی‌تی اسکن):
- می‌تواند دیلاتاسیون بطن‌ها و آتروفی کلی را نشان دهد، اما دقت کمتری نسبت به MRI دارد.
PET Scan (تصویربرداری با توموگرافی گسیل پوزیترون):
- استفاده برای بررسی فعالیت متابولیکی مغز و تجمع آمیلوئید.
تصویربرداری SPECT:
- بررسی جریان خون مغزی، که در آلزایمر کاهش نشان می‌دهد.

کاربردهای بالینی دیلاتاسیون بطن‌ها

تشخیص افتراقی: دیلاتاسیون بطن‌ها باید از شرایطی مانند هیدروسفالی با فشار طبیعی (NPH) متمایز شود. در NPH دیلاتاسیون بطن‌ها بدون آتروفی شدید مغزی دیده می‌شود.
ارزیابی پیشرفت بیماری: شدت دیلاتاسیون بطن‌ها می‌تواند با پیشرفت بیماری و شدت دمانس مرتبط باشد.

تصویربرداری مغزی، همراه با بررسی‌های بالینی و بیومارکرها (مانند پروتئین آمیلوئید و تائو در CSF) به تشخیص دقیق‌تر آلزایمر کمک می‌کند.

بررسی بیوشیمیایی در آلزایمر

در بیماری آلزایمر، تغییرات بیوشیمیایی مهمی در مغز رخ می‌دهد که نقش کلیدی در پاتوژنز بیماری و تشخیص آن دارند. مهم‌ترین این تغییرات عبارتند از:

۱. کاهش فعالیت کولین استیل ترانسفراز (Choline Acetyltransferase)

کولین استیل ترانسفراز آنزیمی است که در تولید استیل‌کولین (یک ناقل عصبی حیاتی برای حافظه و یادگیری) نقش دارد.
در آلزایمر، فعالیت این آنزیم در نواحی مهم مغز مانند هیپوکامپ و قشر مغزی تا ۵۰ تا ۹۰ درصد کاهش می‌یابد.
این کاهش منجر به کاهش انتقال عصبی کولینرژیک شده و با اختلالات شناختی بیماری مرتبط است.
این یافته اساس درمان با مهارکننده‌های کولین استراز مانند دونپزیل (Donepezil) و ریواستیگمین (Rivastigmine) است.

۲. تغییرات غیرطبیعی پروتئین Tau

پروتئین Tau بخشی از ساختار میکروتوبول‌ها در نورون‌ها است که برای عملکرد و پایداری سلول‌های عصبی ضروری است.
در آلزایمر، فسفریلاسیون غیرطبیعی پروتئین Tau رخ می‌دهد که منجر به تشکیل tangles نوروفیبریلاتوری (NFTs) در داخل نورون‌ها می‌شود.
این تغییرات باعث از بین رفتن عملکرد نورون‌ها و در نهایت مرگ آن‌ها می‌گردد.

۳. تجمع آمیلوئید-بتا (Amyloid-beta)

در بیماری آلزایمر، تجزیه غیرطبیعی پروتئین آمیلوئید پرکورسور (APP) منجر به تولید پپتید آمیلوئید-بتا می‌شود.
این پپتید به صورت پلاک‌های خارج سلولی تجمع می‌کند و به مرگ نورون‌ها و التهاب مزمن در مغز منجر می‌شود.
آمیلوئید-بتا و Tau هر دو از مهم‌ترین بیومارکرها در مایع مغزی-نخاعی (CSF) هستند.

۴. سایر تغییرات بیوشیمیایی

افزایش استرس اکسیداتیو:
- کاهش دفاع آنتی‌اکسیدانی و افزایش تولید رادیکال‌های آزاد، به تخریب نورون‌ها کمک می‌کند.
التهاب مزمن:
- فعال شدن میکروگلیا و آزاد شدن سایتوکاین‌های التهابی.
کاهش متابولیسم گلوکز در مغز:
- مشاهده شده در تصویربرداری PET، که کاهش عملکرد نورون‌ها را نشان می‌دهد.

اهمیت بالینی تغییرات بیوشیمیایی

تشخیص:
- کاهش پروتئین آمیلوئید-بتا و افزایش Tau فسفریله در CSF از معیارهای تشخیصی مهم هستند.
درمان:
- درمان‌های فعلی، مانند مهارکننده‌های کولین استراز و آنتاگونیست‌های NMDA (مانند ممانتین)، بر اساس این تغییرات بیوشیمیایی طراحی شده‌اند.
تحقیقات:
- هدف درمان‌های جدید (مانند داروهای آنتی‌آمیلوئید یا ضد Tau) جلوگیری از این تغییرات یا معکوس کردن آن‌هاست.

این تغییرات بیوشیمیایی نه تنها در پیشرفت بیماری آلزایمر نقش دارند بلکه به‌عنوان ابزارهای مهمی در تحقیقات، تشخیص و درمان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

درمان آلزایمر

درمان بیماری آلزایمر به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: درمان اختلال عملکرد شناختی و درمان اختلالات رفتاری و روانی. این درمان‌ها اغلب به صورت ترکیبی از مداخلات دارویی و غیر دارویی انجام می‌شوند.

۱. درمان اختلال عملکرد شناختی

هدف اصلی این درمان‌ها، کاهش سرعت پیشرفت علائم شناختی و بهبود کیفیت زندگی بیمار است.

الف) آنتاگونیست گلوتامات:

ممانتین (Memantine):
- یک آنتاگونیست گیرنده‌های NMDA که از تحریک بیش از حد گلوتامات (که می‌تواند به آسیب نورونی منجر شود) جلوگیری می‌کند.
- بیشتر در مراحل متوسط تا شدید آلزایمر استفاده می‌شود.
- عوارض جانبی: سرگیجه، سردرد، یبوست.

ب) مهارکننده‌های استیل‌کولین استراز:

دونپزیل (Donepezil)، ریواستیگمین (Rivastigmine)، گالانتامین (Galantamine):
- این داروها با افزایش استیل‌کولین در سیناپس‌های عصبی، عملکرد شناختی را بهبود می‌بخشند.
- مناسب برای مراحل خفیف تا متوسط آلزایمر.
- عوارض جانبی: تهوع، استفراغ، کاهش اشتها، اسهال.

۲. درمان اختلالات رفتاری و روانی

بیماران آلزایمر ممکن است دچار اضطراب، افسردگی، پرخاشگری، هذیان و توهم شوند. درمان این علائم با داروهای زیر صورت می‌گیرد:

الف) آنتی‌سایکوتیک‌ها:

هالوپریدول (Haloperidol):
- برای درمان پرخاشگری یا هذیان شدید.
- استفاده محدود به دلیل عوارض جانبی (مانند بی‌قراری حرکتی یا افت فشار خون).
رسپریدون (Risperidone)، کوئتیاپین (Quetiapine):
- انتخاب‌های رایج‌تر با عوارض جانبی کمتر نسبت به هالوپریدول.
- مناسب برای توهم و رفتارهای پرخاشگرانه.
تیوتیکسین (Thiothixene):
- یک آنتی‌سایکوتیک سنتی با کاربرد محدود.

ب) ضدافسردگی‌ها:

سیتالوپرام، سرترالین، فلوکستین، پاروکستین:
- برای درمان افسردگی مرتبط با آلزایمر.
- انتخاب دارو بر اساس پاسخ بیمار و تحمل عوارض جانبی است.
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) معمولاً ایمن‌تر هستند.

ج) داروهای ضداضطراب:

کاربامازپین (Carbamazepine):
- برای درمان اضطراب یا تحریک‌پذیری.
- باید با احتیاط و زیر نظر پزشک استفاده شود، زیرا ممکن است با سایر داروها تداخل کند.

۳. مداخلات غیر دارویی

ایجاد محیط آرام و آشنا:
- کاهش استرس بیمار با به حداقل رساندن تغییرات محیطی.
- اطمینان از ایمنی خانه و فراهم کردن شرایط راحت.
مدیریت بحران‌ها:
- شناسایی و حذف عوامل استرس‌زا یا بیماری‌های زمینه‌ای (مانند عفونت‌ها).
حمایت روانی-اجتماعی:
- تقویت تعاملات اجتماعی و برنامه‌ریزی فعالیت‌های روزمره.

نکات مهم:

درمان دارویی فقط علائم را کاهش می‌دهد و بیماری را درمان نمی‌کند.
انتخاب داروها باید با توجه به سن، وضعیت سلامت عمومی، و سایر بیماری‌های زمینه‌ای انجام شود.
پایش عوارض جانبی و تعاملات دارویی اهمیت زیادی دارد.

درمان موفق آلزایمر نیازمند رویکرد چندجانبه شامل مداخلات پزشکی، حمایت خانوادگی و مراقبت‌های تخصصی است.

پیش آگهی آلزایمر

بیماری آلزایمر یک بیماری پیشرونده و غیرقابل برگشت است که به تدریج عملکرد شناختی، روانی و فیزیکی بیمار را مختل می‌کند و در نهایت منجر به مرگ می‌شود. پیش‌آگهی این بیماری به عوامل متعددی بستگی دارد، اما معمولاً پیشرفت آن به صورت زیر است:

مراحل بیماری و پیشرفت علائم

۱. مرحله خفیف (Mild):

مشکلات خفیف حافظه (مانند فراموش کردن اسامی یا قرارها).
حفظ استقلال در فعالیت‌های روزمره.
در این مرحله، بسیاری از بیماران و خانواده‌ها ممکن است علائم را به پیری طبیعی نسبت دهند.

۲. مرحله متوسط (Moderate):

کاهش واضح توانایی‌های شناختی (مانند فراموش کردن وقایع اخیر و مشکل در انجام وظایف پیچیده).
وابستگی نسبی به دیگران برای کارهای روزمره (مانند پخت‌وپز یا مدیریت داروها).
ظهور علائم رفتاری و روانی (مانند تحریک‌پذیری، افسردگی، یا توهم).

۳. مرحله شدید (Severe):

از دست دادن کامل استقلال: ناتوانی در لباس پوشیدن، خوردن، یا استفاده از وسایل بهداشتی.
فراموشی نام خود و اعضای خانواده.
کاهش شدید توانایی برقراری ارتباط.
عوارض مرتبط با بی‌تحرکی (مانند زخم بستر، عفونت‌های تنفسی، یا عفونت‌های ادراری).

مدت زمان زندگی پس از تشخیص

به‌طور متوسط، بیماران ۸ سال پس از شروع علائم می‌میرند، اما این مدت ممکن است بین ۴ تا ۱۶ سال متغیر باشد.
طول عمر به عوامل زیر بستگی دارد:
- سن شروع بیماری: بیماران جوان‌تر معمولاً دوره طولانی‌تری از بیماری را تجربه می‌کنند.
- وضعیت سلامت عمومی: بیماری‌های همراه (مانند دیابت یا بیماری‌های قلبی) می‌توانند طول عمر را کاهش دهند.
- سطح مراقبت: مراقبت مناسب، از جمله پیشگیری از عوارض، می‌تواند طول عمر را افزایش دهد.

علل مرگ در آلزایمر

بیماری آلزایمر به خودی خود کشنده نیست، اما عوارض مرتبط با آن، مانند موارد زیر، اغلب منجر به مرگ می‌شود:
- عفونت‌ها: عفونت‌های تنفسی (مانند ذات‌الریه) شایع‌ترین علت مرگ در بیماران آلزایمر هستند.
- زخم بستر: عفونت‌های ناشی از زخم‌های فشار طولانی‌مدت.
- سوءتغذیه و کم‌آبی: به دلیل ناتوانی بیمار در غذا خوردن یا نوشیدن.
- آسیب‌ها: سقوط و شکستگی‌ها به دلیل اختلالات حرکتی و تعادل.

پیش‌آگهی کلی

آلزایمر بیماری پیشرونده و ناتوان‌کننده‌ای است که به تدریج تمام جنبه‌های زندگی بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
حمایت خانواده و مراقبت‌های تخصصی می‌تواند کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد و احتمال عوارض را کاهش دهد، اما در نهایت بیماری منجر به ناتوانی کامل و مرگ می‌شود.

توصیه‌ها

برنامه‌ریزی زودهنگام برای مراقبت‌های آینده.
ارائه مراقبت‌های تسکینی (Palliative Care) در مراحل پایانی برای کاهش درد و بهبود راحتی بیمار.

اختلال شناختی خفیف

اختلال شناختی خفیف (Mild Cognitive Impairment – MCI) یک وضعیت میانی بین عملکرد شناختی طبیعی و دمانس است. این وضعیت با اختلالات خفیف در عملکردهای شناختی همراه است که قابل توجه هستند، اما هنوز به شدت کافی برای اختلال در زندگی روزمره یا تشخیص دمانس (مانند آلزایمر) نرسیده‌اند.

تعریف و ویژگی‌های بالینی MCI

اختلال در حافظه اخیر:
- شایع‌ترین علامت MCI به‌ویژه در نوع مرتبط با آلزایمر، مشکل در حافظه اپیزودیک است (مانند فراموش کردن وقایع اخیر).
عملکرد طبیعی در سایر حوزه‌های شناختی:
- سایر عملکردهای شناختی (مانند توجه، زبان، و توانایی حل مسئله) معمولاً طبیعی هستند.
حفظ استقلال در فعالیت‌های روزمره:
- بیماران هنوز قادر به مدیریت وظایف روزانه مانند خرید، آشپزی، یا پرداخت صورت‌حساب‌ها هستند.
عدم وجود دمانس:
- تغییرات شناختی در حدی نیست که معیارهای دمانس (مانند آلزایمر) را برآورده کند.

خطر پیشرفت به آلزایمر

شانس پیشرفت MCI به آلزایمر سالانه حدود ۱۲ تا ۱۵ درصد است.
در برخی بیماران، MCI ممکن است پایدار باقی بماند یا حتی بهبود یابد، اما در دیگران ممکن است به دمانس تبدیل شود.
عوامل خطر پیشرفت:
- سن بالا.
- سابقه خانوادگی آلزایمر.
- وجود ژن APOE ε۴.
- سطوح غیرطبیعی بیومارکرها (مانند آمیلوئید-بتا و Tau در CSF).

تشخیص MCI

ارزیابی شناختی:
- انجام آزمون‌های استاندارد شناختی (مانند MMSE یا MoCA).
- وجود اختلال خفیف حافظه یا دیگر عملکردهای شناختی که از حد طبیعی کمتر است.
تصویربرداری مغزی:
- MRI یا CT برای بررسی آتروفی هیپوکامپ یا سایر تغییرات مغزی.
بیومارکرها:
- اندازه‌گیری آمیلوئید-بتا و پروتئین Tau در CSF برای تشخیص زودهنگام آلزایمر.
رد سایر علل:
- بررسی کم‌کاری تیروئید، کمبود ویتامین B12، افسردگی، یا سایر علل قابل برگشت اختلال شناختی.

درمان و مدیریت

مداخلات دارویی:
- در حال حاضر هیچ داروی تأیید شده‌ای برای درمان MCI وجود ندارد.
- برخی پزشکان ممکن است از مهارکننده‌های کولین استراز (مانند دونپزیل) برای کاهش سرعت پیشرفت علائم استفاده کنند.
مداخلات غیر دارویی:
- فعالیت ذهنی: شرکت در فعالیت‌هایی مانند مطالعه، حل جدول یا بازی‌های فکری.
- فعالیت بدنی: ورزش منظم می‌تواند پیشرفت اختلالات شناختی را کند کند.
- رژیم غذایی سالم: رژیم مدیترانه‌ای غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها و اسیدهای چرب امگا-۳ توصیه می‌شود.
- کنترل عوامل خطر: مدیریت فشار خون، دیابت، کلسترول بالا، و ترک سیگار.

پیگیری و پایش

بیماران مبتلا به MCI باید به‌طور منظم توسط پزشک یا متخصص نورولوژی برای ارزیابی پیشرفت علائم پایش شوند.
در صورتی که عملکرد شناختی و زندگی روزمره مختل شود، ممکن است تشخیص به دمانس تغییر یابد.

MCI یک وضعیت هشدار دهنده است که نیاز به مدیریت دقیق برای پیشگیری یا به تأخیر انداختن پیشرفت به بیماری‌هایی مانند آلزایمر دارد.

ریسک فاکتورهای مرتبط با آلزایمر

ریسک فاکتورهای تبدیل اختلال شناختی خفیف (MCI) به آلزایمر به عوامل مختلفی مرتبط است که می‌توانند احتمال و سرعت پیشرفت بیماری را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:

۱. هیپرتانسیون (فشار خون بالا)

فشار خون بالا به خصوص در میانسالی می‌تواند با آسیب به عروق مغزی و کاهش جریان خون مغزی، خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش دهد.
هیپرتانسیون به عنوان یک عامل خطر برای آتروفی مغزی و اختلال عملکرد ماده سفید شناخته می‌شود.

۲. تغییر سیگنال ماده سفید مغز در MRI

تغییرات ماده سفید مغز (White Matter Hyperintensities – WMH) در تصویربرداری MRI نشانه اختلالات عروقی مغز است.
این تغییرات معمولاً با اختلالات شناختی و تسریع پیشرفت MCI به آلزایمر مرتبط هستند.

۳. افزایش پروتئین Tau

در بیماران مبتلا به آلزایمر، فسفریلاسیون غیرطبیعی پروتئین Tau منجر به تشکیل Tangles نوروفیبریلاتوری می‌شود.
افزایش پروتئین Tau در مایع مغزی-نخاعی (CSF) نشان‌دهنده آسیب و اختلال عملکرد نورونی است و به‌طور مستقیم با پیشرفت بیماری ارتباط دارد.

۴. کاهش آمیلوئید-بتا ۴۲ در مایع مغزی-نخاعی (CSF)

کاهش سطح آمیلوئید-بتا ۴۲ در CSF نشان‌دهنده تجمع پلاک‌های آمیلوئیدی در مغز است.
این تغییر بیومارکری، یکی از مهم‌ترین نشانه‌های اولیه بیماری آلزایمر محسوب می‌شود و خطر تبدیل MCI به دمانس را افزایش می‌دهد.

۵. وجود آلل ε۴ ژن APOE

ژن APOE ε۴ یکی از قوی‌ترین عوامل ژنتیکی خطر برای آلزایمر است.
حضور یک یا دو نسخه از این آلل، ریسک تجمع آمیلوئید-بتا و آسیب‌های نورونی را افزایش می‌دهد.
بیماران MCI با این آلل، سرعت بیشتری در پیشرفت به آلزایمر نشان می‌دهند.

۶. آتروفی شدید هیپوکامپ در MRI

هیپوکامپ نقش حیاتی در حافظه و یادگیری دارد و آتروفی آن یکی از شاخص‌های بارز آلزایمر است.
کاهش حجم هیپوکامپ در MRI با کاهش عملکرد حافظه و پیشرفت سریع‌تر MCI به دمانس مرتبط است.

سایر عوامل خطر (اضافه)

سن بالا: سن مهم‌ترین عامل خطر غیرقابل تغییر برای آلزایمر است.
دیابت: افزایش قند خون می‌تواند به اختلالات شناختی و تسریع پیشرفت MCI منجر شود.
چاقی و کلسترول بالا: این عوامل از طریق آسیب به عروق مغزی و ایجاد التهاب خطر را افزایش می‌دهند.
سابقه خانوادگی آلزایمر.

مدیریت ریسک فاکتورها

کنترل فشار خون: کاهش فشار خون می‌تواند خطر اختلال شناختی را کاهش دهد.
اصلاح سبک زندگی: ورزش منظم، رژیم مدیترانه‌ای و فعالیت‌های ذهنی می‌توانند تأثیر مثبتی داشته باشند.
پایش دوره‌ای: انجام MRI و آزمایش بیومارکرها برای ارزیابی پیشرفت.

شناسایی و مدیریت زودهنگام این ریسک فاکتورها می‌تواند در کاهش سرعت پیشرفت MCI به آلزایمر مؤثر باشد.

معیارهای تشخیص اختلال شناختی خفیف

معیارهای تشخیص و شناسایی بیماران با اختلال شناختی خفیف (MCI) که ممکن است به آلزایمر تبدیل شود، به صورت زیر تعریف شده‌اند:

۱. اختلال شناختی (معمولاً حافظه)

بیمار و یا یکی از نزدیکان او اختلال در حافظه یا سایر جنبه‌های شناختی (مانند تمرکز، زبان یا توانایی حل مسئله) را گزارش می‌کنند.
این اختلال باید توسط ارزیابی‌های بالینی تأیید شود.

۲. اختلال حافظه نسبت به سن و تحصیلات

کاهش توانایی حافظه بیشتر از حد انتظار برای سن و سطح تحصیلات بیمار است.
اغلب با مشکلاتی مانند فراموش کردن اطلاعات اخیر یا دشواری در یادآوری جزئیات روزانه همراه است.

۳. عملکرد شناختی عمومی، طبیعی است

بیمار در سایر جنبه‌های شناختی مانند توجه، زبان، عملکرد اجرایی و توانایی حل مسئله، عملکرد طبیعی یا تقریباً طبیعی دارد.

۴. انجام فعالیت‌های روزانه

بیمار هنوز قادر به انجام وظایف روزانه (مانند خرید، مدیریت امور مالی، و انجام کارهای شخصی) است.
ممکن است در کارهای پیچیده دچار مشکل شود، اما وابستگی کامل به دیگران ندارد.

۵. فقدان دمانس

علائم به حدی نیست که معیارهای دمانس (مانند آلزایمر پیشرفته) را برآورده کند.
اختلال شناختی تأثیر شدیدی بر عملکرد روزمره یا استقلال بیمار ندارد.

توضیحات تکمیلی

این معیارها بیشتر برای تشخیص اختلال شناختی خفیف (MCI) یا آلزایمر زودهنگام به کار می‌روند. در صورتی که عملکرد شناختی به‌طور پیشرفته‌تری مختل شده و زندگی روزمره بیمار تحت تأثیر قرار گیرد، تشخیص به دمانس آلزایمری تغییر می‌کند.

پایش بیماران با این معیارها و استفاده از تصویربرداری و بیومارکرهای مرتبط می‌تواند به شناسایی زودهنگام و مداخله درمانی مناسب کمک کند.

پرسش‌هایی در مورد آلزایمر

اولین علامت بیماری آلزایمر معمولاً کدامیک می‌باشد؟(پرانترنی اسفند ۹۵ قطب ۲ کشوری [دانشگاه تبریز])
الف) اختلال در حافظه اخیر (Recent)
ب) دیس اورینتاسیون به زمان و مکان
ج) اختلال در محاسبه
د) اختلال در تکلم به صورت آفازی آنومیک