مهمانان ناخوانده عامل ناباروری؛ تاثیر عفونت های انگلی بر ناباروری
پاتوبیولوژی
پیش گفتار
ناباروری یکی از معضلات مهم جوامع بشری است که درصد قابل توجهی از زوجها در سراسر جهان با آن روبرو هستند. شیوع ناباروری در مناطق مختلف متفاوت است و در بعضی از مناطق شیوع آن تا ۳۰ درصد هم گزارش شده است. در جنوب آسیا، آفریقا، خاورمیانه، اروپای مرکزی و شرقی و آسیای مرکزی شیوع بالایی از ناباروری دیده میشود. در ناباروری عوامل متعددی نقش دارند که باعث نقص در عملکرد تولیدمثل در مردان و زنان میشوند. عوامل عفونی یکی از دلایل مهم ناباروری در زوجین هستند. درصد از زنان مبتلا به مشکل ناباروری، دچار اختلال عملکرد لوله تخمدان و تغییرات پس از التهاب در تخمدان و محیط اطراف آن ناشی از بیماریهای عفونی شدهاند.
بیش از ۳۰ باکتری، ویروس و انگل مختلف از طریق تماس جنسی منتقل میشوند. بیماریهای منتقله از راه جنسی به وسیله میکروارگانیسمهایی ایجاد میشوند که دستگاه تناسلی زنان و مردان وجود داشته و اغلب ممکن است بدون علائم یا با علائم خفیف باشند که ممکن است به عنوان عفونتهای منتقله از راه جنسی شناخته نشوند. انگلهای تک یاختهای، ارگانیسمهای میکروسکوپی و تک سلولیاند که به دلیل شیوع بالای آنها، یک مشکل عمده بهداشتی در سرتاسر جهان هستند. علائم بالینی آنها به شدت با اثرات بیماری زا و محل قرارگیری آنها در میزبان (در بافتها، روده، خون) مرتبط هستند.
سالپنژیت گرانولوماتوز به دلیل عفونتهای باکتریایی و انگلی، یک دلیل نادر در انسداد لولههای رحمی است. علاوه بر این، نقش التهاب، لکوسیت های منی و سیتوکین های ناشی از عفونتها برای ایجاد باروری مردان بسیار مهم هستند. عفونتها میتوانند آسیب جدی به سیستم تولیدمثلی انسان و حیوانات از جمله التهاب مزمن در دهانه رحم و آندومتر، اختلال در عملکرد ترشحات دستگاه تناسلی، کاهش تحرک اسپرم و ناهنجاریهای آنها، اختلالات ساختاری مانند چسبندگی داخل رحمی و القای واسطه ایمنی ایجاد کنند که با فیزیولوژی گامت یا جنین تداخل دارند.
از تک یاختهها توکسوپلاسما گوندای، تریکوموناس واژینالیس، تریپانوزما کروزی، آنتامبا هیستولیتکا و از کرمها شیستوزوما هماتوبیوم، آسکاریس و… مهمترین انگلهایی هستند که با تحت تأثیر قرار دادن اعضا و قسمتهای مختلف دستگاه تولیدمثلی باعث کاهش باروری یا ناباروری در زنان و مردان میشوند .علی رغم توسعه آنتی بیوتیک ها، واکسن ها و برنامه های پیشگیری و کنترل بیماری،عفونت های منتقله از راه جنسی،عامل مهمی برای ایجاد بیماریهای حاد و مزمن میباشند.
تاثیر عفونت های انگلی بر ناباروری
برخی از انگل های تک یاخته مانند تریکوموناس واژینالس ممکن است باعث بروز ناهنجاری های دستگاه تناسلی، نئوپلازی دهانه رحم، والتهاب لگن و لوله و التهابات غیر معمول لگنی در زنان وهمچنین مجاری ادراری غیرگونوکوکی، آستنوزواسپرمی وتراتوزواسپرمی در مردان شود. تخمین زده شده که vaginalis Trichomonas سالانه بیش از ۲۷۰ میلیون نفر را آلوده میکند. احتمال میرود که این تک یاخته باعث زایمان زود رس، PID ، عفونت لوله های رحمی و ناباروری در مردان شود. در حدود ۳_۱۵درصد زنانی که به مراکز ناباروری مراجعه میکنند دارای عفونت بدون علامت .vaginalis T هستند. مطالعات نشان میدهد که بین عفونت .vaginalis t در مردان و پروستاتیت، اپیدیدمو اورکیت، بالانوپوستیت و نهایتاً ناباروری ارتباط مستقیمی وجود دارد. این تک یاخته به عنوان یکی از عوامل اورتریت غیر گنوکوکی مؤثر در ناباروری مردان مطرح است که باعث کاهش مورفولوژی طبیعی، تحرک و قابلیت زنده ماندن اسپرم میشود. همچنین این انگل میتواند ویسکوزیته، آگلوتیناسیون و درصد ذرات معلق ذرات مایع منی را افزایش داده که این امر می تواند منجر به کاهش کیفیت و تحرک اسپرم شود.
تاکسوپلاسما گوندای می تواند باعث آندومتریت، اختلال در فولیکوژنز، آتروفی تخمدان و رحم، هیپوتروفی ادرنال، واسکولیت و قطع چرخه در زنان و همچنین باعث کاهش کیفیت، غلظت و تحرک مایع منی در جنس نر میشود.۲۰_۸۰ درصد جمعیت جهان در نقاط مختلف آلوده به toxoplasma gondii هستند. مطالعات بسیار کمی در زمینه ارتباط بین عفونت tonoi و ناباروری در زنان صورت گرفته و نشان داده است که توکسوپلاسموز بدون علامت، اثرات نامطلوبی بر رشد جنین دارد. مطالعات انجام شده در سال های اخیر نشان می دهد ابتلا به عفونت مزمن با این تک یاخته در زنان نابارور به طور معنی داری بیشتر از زنان سالم است. همچنین گزارش شده است که شیوع توکسوپلاسموز مزمن در زوج های نابارور، بیشتر از زوج های بارور است.
و همینطور انتی بادی ضد اسپرم در زوج های نابارور مبتلا به عفونت Gondi بسیار بیشتر از زوج های بارور غیر آلوده بوده است. در حیوانات آزمایشگاهی عفونت با Gondi باعث ناباروری در نمونه های مورد آزمایش شده است. توکسوپلاسموز مزمن در موش های ماده باعث اختلال عملکرد تخمدان، و کاهش عملکرد تولیدمثلی میشود. احتمالا سیتوکین های آزاد شده در پاسخ به Gondi به هیپوتالاموس می رسند، باعث آزاد شدن CRF می شوند که این عمل منجر به فعال شدن محور HPA و پس از آن سرکوب محور HPG که باعث مهار آزاد سازی هورمون GnRH (Gonadotropin Hormone Releasing)از هیپوتالاموس میشود.
تریپانوزوما کروزی از تقسیم سلولی در جنین جلوگیری کرده و لانه گزینی طبیعی و ایجاد جفت را مختل میکند.کاهش میزان حاملگی،عفونت غده های تولید کننده هورمون،حمله انگل به جفت و تولید بیش از حد سیتوکین های التهابی در تخمک ها و شاخ های رحمی از دیگر مکانیسم های احتمالی ناشی از تریپانوزوما کروزی است که منجر به ناباروری میشود. این اعمال بطور مستقیم بر تولید هورمون های LH و FSHتاثیر گذاشته و سبب آتروفی تخم دان میشود.
تک یاخته هایی دیگر نظیر گونه هایی از Leishmania می توانند در ناباروری زنان و مردان نقش موثری داشته باشند.لیشمانوز جلدی و احشایی می تواند باعث ایجاد ضایعه دستگاه تناسلی بیضه،آنیلوئیدوز،التهاب اپیدیدیم،پروستات و ناهنجاری اسپرم در انسان و حیوان شود.پلاسمودیوم و تریپانوزوما بروسی باعث آسیب درغده هیپوفیز،اختلالات هورمونی و کاهش کیفیت مایع منی میشود.عفونت آمیب آنتامبا هیستولیتیکا منجر به درد در لگن،ساپنژیت،آبسه لوله تخمدان و زخم دستگاه تناسلی میشود .
کرم های انگلی
عفونت با کرم های روده منجر به تغییرات ایمونولوژیکی میشود که بر عفونت های مشترک تاثیر می گذارد و ممکن است با تغییرات فیزیولوژیکی و تحریک حالات سیستم ایمنی موثر بر آبستنی و حاملگی بر قدرت باروری تاثیر بگذارد.
کرم های انگلی حدود ۲ میلیارد نفر را در سطح جهان آلوده می کنند که در اکثر موارد،شاهد عفونت های بدون علامت هستیم.
ارتباط بین گونه های مختلف کرم های روده و باروری زنان میتواند متضاد یا موافق باشد;عفونت با کرم آسکاریس لومبریکویدز با زایمان اولیه زودرس و کاهش فواصل زمانی بین زایمان ها همراه است،در حالی که عفونت با کرم قلاب دار با تاخیر در بارداری اول و فواصل طولانی مدت بین زایمان ها همراه است.
پیشگیری و تشخیص
توجه ویژه به نقش عوامل عفونی مانند ویروس ها، باکتری ها و تک یاخته ها در ناباروری و مطالعات بیشتر در این زمینه می تواند در درک بهتر علل ناباروری و همچنین درمان ناباروری ناشی از عوامل عفونی در بخش قابل توجهی از زوج های نابارور مؤثر باشد. ناباروری یکی از مشکلات مهم امروزی جوامع بشری است که هزینه های بسیار زیادی را به جامعه تحمیل میکند. علاوه بر آسیب های روحی،صرف وقت و هزینه درمان، باعث کاهش بازده کاری و کیفیت زندگی زوج های نابارور میشود. مشخص شده علل و عوامل مختلفی در ناباروری زوجین مؤثر است که عوامل عفونی یکی از این موارد میباشد. مطالعات انجام شده نشان میدهد بین ابتلا زوجین به برخی از عوامل عفونی و ناباروری ارتباط مستقیمی وجود دارد. برخی از عوامل عفونی با مکانیسم های مختلفی مانند تغییر در فاکتورهای اسپرم و یا تأثیر بر تخمک باعث ایجاد ناباروری در زوجین میشوند و معمولاً این افراد علی رغم نداشتن زمینه های ژنتیکی دچار ناباروری شده اند که در این صورت تشخیص این عوامل عفونی و درمان آن، مشکل بسیاری از این افراد مرتفع میگردد. استفاده از تستهای آزمایشگاهی دقیق نظیر PCR جهت شناسایی عوامل عفونی شایع ایجاد کننده ناباروری میتواند به تشخیص علل این عارضه در زوجهای نابارور کمک کند.پیشنهاد میگردد آزمایشات لازم جهت شناسایی این عوامل عفونی بر روی افراد مراجعه کننده به مراکز درمان ناباروری صورت پذیرد.همچنین آموزش های لازم برای افراد جامعه و یا افراد در معرض خطر مانند اشخاصی که یکی از افراد خانواده آنها به این عوامل عفونی آلوده هستند میتواند به عنوان یک اقدام پیشگیرانه مفید واقع شود.
منبع :
۱- Human parasitic protozoan infection to infertility: a systematic review, 2016, Maliha Maliha Shiadeh, Maryam Niyyati, Shirzad Fallahi & Ali Rostami
انجمن علمی دانشجویی ژنتیک بیوتکنولوژی دانشگاه شهید چمران اهواز شماره جدید فصلنامه «ژنوفیل» شماره چهارم سال دوم
مدیر مسئول: زهرا نصب نجار
سردبیر: آرزو آروند
هیئت تحریریه: دکتر مژگان ترابی، آرزو آروند، زهرا نصب نجار، حسین یزدانی، آمین محمدی، ماندانا عسکری و شیوا مظاهری تهرانی.
نگارنده: نسترن بزرگی
استاد راهنما: دکتر سارا لرکی، استادیار گروه پاتوبیولوژی دانشگاه شهید چمران