سفره سلامت
برای دانلود پی‌دی‌اف فصل سفره سلامت، اینجا کلیک نمایید.
به غذاهای مورد علاقه‌تان فکر کنید! چرا به این غذاها علاقه دارید؟
این غذاها از چه موادی درست شده‌اند؟ آیا می‌دانید غذاهایی که می‌خورید، چه تأثیری بر سلامت شما دارند و چه نوع تغذیه‌ای سالم است؟ در این فصل با مواد مغذی و نقش آنها در سلامت آشنا می‌شوید.
موادی که غذاها دارند
از زمان تولد تاکنون، سلول‌های زیادی در بدنتان ساخته شده و رشد کرده‌اند. بدن شما مواد لازم برای ساخته شدن و رشد این سلول‌ها را با غذاهایی که می‌خورید، به دست می‌آورد. غذا، انرژی لازم را برای انجام دادن فعّالیّت‌های متفاوت نیز تأمین می‌کند. چه موادی در غذاها وجود دارند که نیاز بدن ما را به ماده و انرژی، تأمین و سلامت ما را حفظ می‌کنند؟
فعّالیّت
شکل روبه رو یک بسته خوراکی را نشان می‌دهد. چه موادی در این خوراکی وجود دارد؟
ترکیبات: آرد گندم، آرد گندم کامل، روغن نباتی، شکرسفید، شربت اینورت، بی‌کربنات سدیم خوراکی، عصاره مالت، نمک خوراکی تصفیه شده، اسید سیتریک، لسیتین، آب آشامیدنی.
ارزش غذایی داره ۱۰۰ گرم Nutritional Facts Value 100gr
| انرژی | ۴۵۶.۴ | Energy |
| کربوهیدرات | ۵۷.۲ | Carbohydrate |
| چربی | ۲۲.۵ | Fat |
| پروتئین | ۷ | Protein |
| فیبر | ۳.۵ | Fiber |
| رطوبت | ۲.۵ | Humidity |
| آهن | ۲۶ppm | Ferrous |
کارهایی که غذاها در بدن ما انجام می‌دهند، به مواد مغذی آنها بستگی دارد. انواع متفاوتی از مواد مغذی وجود دارد. کربوهیدارات‌ها، لیپیدها (چربی‌ها)، پروتئین‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آب؛ مواد مغذی‌اند که در خوراکی‌های متفاوت وجود دارند.
انرژی تولید می‌کنند
کربوهیدرات‌ها گروهی از مواد مغذی‌اند که انرژی مورد نیاز بدنمان را تأمین می‌کنند.
آزمایش کنید
وسایل و مواد: لوگول (محلول ید)، سیب‌زمینی، خیار، سیب، نان. روش انجام آزمایش:
۱- به برش‌هایی از هر یک از این خوراکی‌ها چند قطره لو گول اضافه کنید.
۲- نتیجه مشاهده خودرا بنویسید.
با انجام آزمایش بالا دریافتید که بعضی خوراکی‌ها نشاسته دارند. چه خوراکی‌های دیگری می‌شناسید که نشاسته دارند؟
نشاسته از چه چیزی ساخته شده است؟ برای پاسخ به این پرسش، فعالیّت زیر را انجام دهید.
فعالیّت
با استفاده از وسایل و مواد زیر مدلی از نشاسته بسازید. خمیر بازی، سیم نازک در اندازه‌های متفاوت روش انجام:
۱- از خمیر بازی گلوله‌هایی به اندازه نخود بسازید.
۲- با گذراندن سیم آنها را به شکل‌های متفاوتی به هم وصل کنید.
نشاسته نوعی کربوهیدرات است و در گیاهان ساخته می‌شود. گیاهان در فتوسنتز، ابتدا قندی به نام گلوکز می‌سازند، سپس با وصل کردن مولکول‌های گلوکز به هم، نشاسته می‌سازند. بنابراین نشاسته نوعی کربوهیدرات مرکب و گلوکز نوعی کربوهیدرات ساده است (شکل ۱). به کربوهیدرات‌ها، قند نیز می‌گویند. قندهای ساده شیرین‌اند و به فراوانی در میوه‌ها و سبزی‌های شیرین وجود دارند.
شکل ۱- نشاسته از مولکول‌های گلوکز ساخته می‌شود
مفید اما بدون انرژی
گیاهان کربوهیدرات مرکب دیگری نیز می‌سازند. این کربوهیدرات سلولز نام دارد. سلولز در همه غذاهای گیاهی وجود دارد و مانند نشاسته از مولکول‌های گلوکز ساخته می‌شود. میوه‌ها و سبزی‌ها مقدار زیادی سلولز دارند. گرچه بدن ما از انرژی سلولز نمی‌تواند استفاده کند اما خوردن غذاهایی که سلولز دارند به سلامتی ما کمک می‌کند. با اهمیت این کربوهیدرات در فصل بعد آشنا می‌شوید.
چربی‌ها: خوب یا بد؟
به جز روغن و کره چه خوراکی‌های دیگری می‌شناسید که چربی دارند؟
آزمایش کنید
وسایل و مواد: روغن مایع، آب میوه، آب سبزی، پودر تخمه آفتابگردان، کاغذ.
روش انجام آزمایش:
۱- قطعه‌ای کوچک از کاغذ را با روغن مایع چرب کنید. چه تغییری در کاغذ ایجاد می‌شود؟
۲- اکنون این کار را با مواد دیگر انجام دهید. با کدام یک، حالت کاغذ شما مانند آزمایش قبل می‌شود؟ چرا؟
آموختید که چربی‌ها در ساخته شدن غشای سلول‌ها به کار می‌روند. همچنین بافت چربی که نوعی بافت پیوندی است، دورتادور اندام‌های داخل بدن را می‌پوشاند و آنها را از آسیب و ضربه حفظ می‌کند (شکل ۲).
نقش دیگر چربی‌ها انرژی‌زایی آن‌هاست. مقدار انرژی‌ای که یک گرم چربی تولید می‌کند، تقریباً دو برابر مقدار انرژی حاصل از یک گرم کربوهیدرات است.
از طرفی چربی‌ها خطر تنگ شدن رگ‌ها و سکته قلبی را افزایش می‌دهند. بنابراین در مصرف چربی‌ها به چه چیزهایی باید توجه کنیم؟
شکل ۲- قلب و چربی اطراف آن
آیا می‌دانید
قند و شکری که با چای می‌خورید، از قندی ساخته می‌شود که از ریشه گیاه چغندر قند یا ساقه گیاه نیشکر به دست می‌آید.
چربی‌ها دو نوع گیاهی و جانوری دارند (شکل ۳). چربی‌های گیاهی در دمای معمولی مایع‌اند، در حالی که چربی‌های جانوری در این دما، معمولاً جامدند. احتمال رسوب چربی‌های جامد در رگ‌ها بیشتر از چربی‌های مایع است. به همین علت پزشکان توصیه می‌کنند که از چربی‌های جامد کمتر استفاده کنیم.
آیا می‌دانید
چربی در سلول‌های بافت چربی ذخیره می‌شود. 
آیا می‌دانید
شتر با چربی که در کوهانش ذخیره شده است، می‌تواند چندین روز بدون آب و غذا در بیابان زنده بماند.
شکل ۳- این خوراکی‌ها چربی دارند. چربی هم در گیاهان و هم در جانوران وجود دارد. چربی‌هایی مانند روغن گردو و زیتون برای سلامتی مفیدند.
ماهیچه‌های قوی
افرادی که ورزش می‌کنند ماهیچه‌های قوی دارند. ماهیچه‌های قوی به ما کمک می‌کنند تا بتوانیم مثلاً سریع‌تر بدویم. بافت ماهیچه‌ای تقریباً در اکثر دستگاه‌های بدن وجود دارد. بدن ما برای ساختن این بافت به پروتئین نیاز دارد. پروتئین‌ها برای ساخته شدن سلول‌ها و بافت‌های دیگر نیز به کار می‌روند (شکل ۴). بنابراین غذاهایی که می‌خوریم باید مقدار کافی پروتئین داشته باشند.
شکل ۴- پروتئین‌ها در غضروف و استخوان نیز وجود دارد.
فعالیّت
الف) با توجه به اطلاعاتی که دارید در شکل روبه رو خوراکی‌هایی را که منبع پروتئین‌اند، مشخص کنید.
ب) نتیجه‌ای را که از این فعالیّت گرفتید، بنویسید.
دانستید که غذاهای گیاهی هم، مانند غذاهای جانوری، منبع پروتئین‌اند. اما کدام یک منبع بهتری برای تأمین پروتئین‌های مورد نیاز بدن ما هستند؟ برای پاسخ به این پرسش ابتدا باید بدانیم که پروتئین‌ها از چه چیزهایی ساخته شده‌اند. همه پروتئین‌ها از مولکول‌هایی به نام آمینواسید ساخته شده‌اند (شکل ۵).
شکل ۵- پروتئین‌ها در دستگاه گوارش به آمینو اسیدها تجزیه می‌شوند.
بدن ما پروتئین‌های موردنیاز را فقط با چند نوع آمینواسید می‌سازد. همچنین بدن ما می‌تواند تعدادی از این آمینو اسیدها را با استفاده از غذاهایی که می‌خوریم، بسازد؛ اما بعضی را نمی‌تواند بسازد. به این آمینو اسیدهای آمینواسیدهای ضروری می¬گویند؛ زیرا باید آنها را به طور آماده و از طریق غذاهایی که می‌خوریم به دست آوریم. بیشتر پروتئین‌های گیاهی یک یا همه آمینو اسیدهای ضروری را ندارند.
آیا می‌دانید
پروتئین در پر پرندگان، تار عنکبوت و مو نیز وجود دارد.
فکر کنید
الف) اگر فردی هیچ نوع غذای جانوری مصرف نکند، چه مشکلی ممکن است برایش پیش آید؟
ب) چنین افرادی چه نکاتی را باید در برنامه غذایی خود رعایت کنند؟
شاداب و سلامت
ویتامین‌ها چه نقشی در بدن دارند و آن¬ها را در چه غذاهایی می‌توانیم پیدا کنیم؟ گرچه بدن ما به مقدار کمی ویتامین نیاز دارد، اما کمبود آنها رشد و عملکرد مناسب دستگاه‌های بدنمان را با مشکل مواجه می‌کند. گاهی مواقع نیز به علت کمبود ویتامین، بیمار می‌شویم.
آیا می‌دانید
شیر و تخم مرغ منبع غنی از آمینواسیدهای ضروری هستند.
فعالیّت
درباره ویتامین‌هایی که می‌شناسید، منبع و نقشی که در بدن دارند در گروه خود گفت و گو کنید و نتیجه آن را در جدولی بنویسید. هر گروه جدول خود را با جدول گروه‌های دیگر مقایسه کند.
ویتامین‌ها را به دو گروه کلی محلول در آب و محلول در چربی تقسیم می‌کنند.
ویتامین C و ویتامین‌های گروه B از ویتامین‌های محلول در آب‌اند. این ویتامین‌ها در بدن ما ذخیره نمی‌شوند و مقدار اضافی آنها از طریق ادرار دفع می‌شود. ویتامین C در سلامت پوست و لثه نقش مهمی دارد. ویتامین‌های گروه B در پیشگیری از کم خونی و ریزش مو نقش دارند.
آیا می‌دانید
اگر هنگام مسواک زدن از لثه‌های شما خون می‌آید شاید به اندازه کافی ویتامین C به بدنتان نمی‌رسد.
شکل ۶- بعضی خوراکی‌های منبع ویتامین C (الف) و B (ب)
ویتامین‌های A و D از ویتامین‌های محلول در چربی هستند. ویتامین A در سلامت چشم و بینایی ما به ویژه در نورِ کم نقش دارد. می‌توانید با خوردن هویج و گوجه‌فرنگی ویتامین A مورد نیاز بدنتان را تأمین کنید. این خوراکی‌ها گرچه ویتامین A ندارند اما ماده‌ای دارند که در بدن به ویتامین A تبدیل می‌شود. اگر ویتامین D بدن شما به اندازه کافی نباشد، استخوان‌هایتان به اندازه کافی کلسیم جذب نمی‌کنند و نرم می‌مانند و حتی شاید تغییر شکل نیز بدهند. این وضع به ویژه در دوره رشد اهمیت زیادی دارد. بدن ما می‌تواند این ویتامین را با استفاده از آفتاب بسازد.
آیا می‌دانید
بهترین زمان برای استفاده از نور خورشید، اول روز است که پرتوهای خورشید مایل‌اند. قرار گرفتن در برابر آفتاب شدید می‌تواند خطر سرطان پوست را افزایش دهد.
شکل ۷- بعضی خوراکی‌های منبع ویتامین A (الف) و (ب)
از خاک تا بدن ما
عناصر در بدن ما نقش مهمی دارند. کلسیم و آهن دو نمونه از این عناصرند. کلسیم از مواد اصلی استخوان‌های بدن ما و مهره¬داران دیگر است. آهن در ساختار سلول‌های قرمز خون وجود دارد. کلسیم و آهن در ترکیب خاک وجود دارند و مواد معدنی نامیده می‌شوند. این مواد چگونه از خاک به بدن ما و جانوران دیگر وارد می‌شوند؟
شکل ۸- غذاهای آهن‌دار کمبود آهن از عوامل کم خونی است. اگر زیاد احساس خستگی می‌کنید و رنگ پریده‌اید، شاید آهن کافی به بدن شما نمی‌رسد.
فعالیّت
با توجه به شکل زیر، سفر مواد معدنی را از خاک تا بدنتان در چند جمله بنویسید.
ید و سدیم دو ماده معدنی دیگرند. ید در غذاهای دریایی به فراوانی وجود دارد. این ماده معدنی در تنظیم فعالیّت سلول‌ها و رشد بدن نقش دارد. سدیم تقریباً در همه موادغذایی، به خصوص میوه‌ها و سبزی‌ها وجود دارد. سدیم در نمک خوراکی وجود دارد، مصرف زیاد سدیم (نمک) خطر ابتلا به فشار خون و پوکی استخوان را در بزرگسالی افزایش می‌دهد.
بسیاری از مواد مغذی به صورت محلول در آب وارد بدن ما و سلول‌های آن می‌شوند. بسیاری از مواد زائد نیز معمولاً به حالت محلول در آب از بدن دفع می‌شوند. همچنین آب در اطراف و درون سلول‌ها وجود دارد. اما آب بدن ما چگونه تأمین می‌شود؟
آیا می‌دانید
نمک خوراکی از سدیم و کلر ساخته شده است. امروزه برای پیشگیری از کمبودید، به نمک خوراکی ید اضافه می‌کنند. مصرف بیش از ۵ گرم نمک در روز سلامت ما را به خطر می‌اندازد. اگر غذاهای پرنمک می‌خورید، برای حفظ سلامت خود این عادت را ترک کنید.
فعالیّت
الف) برای تعیین مقدار آبی که در میوه‌ها و سبزی‌ها وجود دارد، فعالیّتی طراحی و اجرا کنید. آیا نتایج گروه‌ها یکسان است؟ اگر پاسخ نه است دلایلی برای این تفاوت ارائه دهید.
ب) با ارائه دلیل درستی یا نادرستی این جمله را بررسی کنید «نیاز همه افراد به نوشیدن آب یکسان است».
تغذیه سالم
به نظر شما با چه معیارهایی می‌توان درباره سلامت تغذیه قضاوت کرد؟ اگر غذاهای متنوعی می‌خورید که همه مواد مغذی را به مقدار کافی به بدن شما می‌رساند و انرژی موردنیاز بدنتان را تأمین می‌کند، تغذیه سالمی دارید. علاوه بر این تغذیه‌ای سالم است که غذاها به روش بهداشتی و سالم تهیه شده باشند. شاید غذاهای سرخ شده با روغن خوش مزه¬تر باشند اما غذاهای آب پز و بخارپز سالم‌ترند. رفتارها و عادت‌های غذایی ما تأثیر زیادی در سلامت تغذیه و در نتیجه سلامت بدن ما دارند. مثلاً خوردن خوراکی‌هایی مانند، پفک، شکلات و شیرینی بین وعده‌های غذا از عادت‌های نادرست است که برای سلامت ما زیان دارد، در صورتی که مثلاً میوه‌ها، میان وعده سالمی هستند (شکل ۹).
اگر گرسنه باشید و بخواهید خوراکی بخرید، آیا به مواد مغذی و مقدار انرژی آن توجه می‌کنید؟ با توجه به نقشی که غذا در سلامتی مردم دارد، شرکت‌های تولید کننده موادغذایی موظف‌اند تا نوع و مقدار مواد مغذی و مقدار انرژی خوراکی را روی بسته آن بنویسند. با خواندن این اطلاعات می‌توانیم به ارزش غذایی آن خوراکی و در نتیجه تأثیر آن بر سلامت-مان پی ببریم. هرچه تنوع مواد مغذی یک خوراکی بیشتر باشد، ارزش غذایی آن خوراکی بیشتر است.
شکل ۹- معمولاً بین وعده‌های اصلی، خوراکی‌های متفاوتی می‌خوریم. این خوراکی‌ها میان وعده مناسبی‌اند.
فعالیّت
الف) با توجه به اطلاعاتی که نوشته شده است، درباره ارزش غذایی هر یک از این نوشیدنی‌ها، گفت و گو کنید.
ب) کاری که غذا برای ما انجام می‌دهد، چیزی بیش از تأمین ماده و انرژی است. در بسیاری از مناسبت‌ها غذاهای خاصی پخته می‌شود. از طرفی پختن بعضی خوراکی‌ها همراه با مراسم خاصی است. مثلاً پختن سمنو در پایان سال خورشیدی . گزارشی درباره چنین مناسبت‌ها یا مراسمی که در محل زندگی شما وجود دارد، به صورت گروهی تهیه کنید و در کلاس ارائه دهید. گزارش را می‌توانید به صورت تصویر، متن یا فیلم تهیه کنید.
پرسش‌ها و تمرین‌ها
۱- به پرسش‌های زیر پاسخ دهید.
الف) نقش غذا را در بدن توضیح دهید.
ب) چرا خطر بسته شدن رگ¬ها در افرادی که چربی‌های جامد می‌خورند، بیشتر است؟
پ) پروتئین‌ها از چه چیزی ساخته شده‌اند و چه کاری در بدن انجام می‌دهند؟
۲- عبارت‌های درست را با «د» و عبارت‌های نادرست را «ن» نشان دهید.
الف) نشاسته و گلوکز کربوهیدرات¬های ساده‌اند.
ب) سلولز نوعی کربوهیدرات مرکب است.
پ) مصرف زیاد نمک سبب استحکام استخوان‌های ما می‌شود.
ت) پروتئین‌ها در دستگاه گوارش ساخته می‌شوند.
۳- جدول روبه رو درباره مواد مغذی است. با کلمه‌های مناسب، جدول را تکمیل کنید.
| ماده مغذی | منبع | نقش |
| سلامت پوست | ……….. | سلامت پوست |
| ……… | نان و غلات | سلامت مو |
| ………. | شیر | استحکام استخوان |
| گلوکز | ……… | ……… |
۴- هر یک از موارد ستون «الف» با یکی از مشکلات ستون «ب» ارتباط دارند، آنها را به هم وصل کنید.
| الف | ب |
| سدیم | پوکی استخوان |
| آهن | خونریزی لثه |
| ویتامین C | کم خونی |
| کلسیم | فشار خون |
۵- کدام یک از عادت‌های زیر برخلاف تغذیه سالم است؟
الف) سرخ کردن غذاها با روغن فراوان و حرارت زیاد
ب) خوردن غذاهای کم نمک
پ) خوردن میوه و سبزیجات بین وعده‌های غذایی
ت) دیر شام خوردن
ث) صبحانه نخوردن
ج) خوردن شکلات و شیرینی بین وعده‌های غذایی
۶- دانش آموزی برای صبحانه، کیک و شیر می‌خورد. دانش آموز دیگر نان و پنیر، خرما و شیر می‌خورد. توضیح دهید ارزش غذایی کدام صبحانه بیشتر است؟
۷- توضیح دهید از دو نوع کیک زیر کدام یک ارزش غذایی بیشتری دارد و سالم‌تر است؟
کیک «الف»: تخم مرغ، روغن جامد، آرد، شکر
کیک «ب»: تخم مرغ، شیر، روغن مایع، آرد، شیره خرما، سیب
زیست‌شناسی علوم تجربی هفتم
زیست‌شناسی علوم تجربی هشتم
زیست‌شناسی علوم تجربی نهم
سلام لطفا جواب پرسش هارو بنویسید ممنون
سلام و درود. در ویرایش نهایی در حال تکمیل این امور هستیم. متاسفانه آدرس ایمیل شما درست نیست وگرنه فعلا پاسخ‌ها را برای شما ارسال می کردیم. خوش و خرم باشید.