تولید مثل غیرجنسی گیاهان: تولید مثل رویشی؛ پیوند زدن و فن کشت بافت
تولید مثل غیرجنسى
بیشتر گیاهان مىتوانند به روش غیرجنسى تولید مثل کنند. افراد حاصل از این نوع تولید مثل از نظر ژنتیکى همانند گیاه والد خود هستند. انواع مختلفى از تولید مثل غیرجنسى در گیاهان وجود دارد. در تولید مثل غیرجنسى بخشهاى رویشى گیاه، مانند ساقهها، ریشهها و برگها نقش دارند. تولید مثل گیاهان از طریق بخشهاى رویشى گیاه، تولید مثل رویشى نام دارد. ساقههاى رونده، پیازها، ریزومها و غدهها انواعى از ساقههاى تغییر شکل یافتهاند که گیاه با استفاده از آنها تولید مثل رویشى را انجام مىدهد.
در جدول ۱ نمونه هایى از تولید مثل رویشى با استفاده از ساقههاى تغییر شکل یافته رامشاهده مىکنید.
جدول ۱- ساقههاى تغییر شکل یافته که در تولید مثل رویشى نقش دارند.
در بیشتر گیاهان تولید مثل رویشى سریعتر از تولید مثل جنسى است. یک گیاه در زیستگاه مناسب خود از طریق تولید مثل رویشی به سرعت پراکنده مىشود و تعداد فراوانی از افراد جدید به وجود مىآورد؛ چنین وضعى در خزهها و بسیارى از گیاهان مانند چمنها به فراوانى مشاهده مىشود.
بیشتر بدانید
گیاه کالانکوئه شیوه جالبى براى تولید مثل رویشى دارد زیستگاه طبیعى این گیاه علفزارهاى مناطق نیمه گرمسیرى است این گیاه را در گلدان نیز پرورش مىدهند برگهاى کالانکوئه گوشتى به رنگ سبز آبى با حاشیهی ارغوانى است کنارههاى برگهاى این گیاه دندانهدار است تکثیر آن اغلب با استفاده از قطعههاى برگ یا ساقه انجام مىشود در طول حاشیهی برگها، جوانههاى کوچکى تمایز مىیابند؛ این جوانهها در واقع گیاهچههایى کوچک و ریشه دارند هنگامى که یک گیاهچه روى زمین مى افتد با رشد خود، گیاه جدیدى به وجود مىآورد در واقع این جوانهها بخشهایى هستند که گیاه آنها را براى انجام تولید مثل رویشى ایجاد مىکند.
بسیارى از گیاهان زراعى نظیر غلات، حبوبات، سبزىها و پنبه از طریق دانه تکثیر مىشوند. تکثیر بسیارى از گیاهان به وسیله بخشهاى رویشى گیاه نیز انجام مىگیرد. میتوانیم گیاهان را با استفاده ازبخشهایى که براى تولید مثل رویشى تخصص نیافتهاند نیز تکثیر کنیم. مثلاً از قطعههای ساقهی برگ بیدى وبرگهاى بنفشهی آفریقایی براى تکثیر این گیاهان استفاده مىشود.
روش دیگر تکثیر رویشى گیاهان که در درختان انجام مىگیرد، پیوند زدن است. در این روش جوانهاى را از درختى که داراى ویژگىهاى مطلوب و مورد نظر است، به درخت دیگر پیوند مىزنند. مدتى بعد از رشد جوانه، شاخهاى به وجود مىآید که داراى ویژگىهاى درخت مطلوب است (شکل ۱)
شکل ۱ــ نحوهی انجام پیوند در گیاهان
روش دیگرى که براى تکثیر رویشى گیاهان به کار مىرود فن کشت بافت است. در این فن، قطعاتى از گیاه روى محیط کشت سترون (بىمیکروب) کشت داده مىشود. از رشد این قطعات سرانجام گیاهچههاى جدیدى حاصل مىشود.
خودآزمایى
۱- چهار نوع تولید مثل رویشى را در گیاهان شرح دهید و براى هر یک مثالى ارائه دهید.
۲- پنج راه براى ازدیاد گیاهان بیان کنید.
تفکر نقادانه
چرا بعضى افراد براى ازداد یک گیاه خاص، به منظورفروش، ترجیح مىدهند از بخشهاى رویشى گیاه استفاده کنندتا دانهی گیاه؟
فعالیت
١- براى شرح تولید مثل در گیاهان (جنسى و غیرجنسى) یک نقشهی مفهومى رسم کنید براى رسم آن از کلماتى مانند: آرکگن، آنتریدى، تخمزا، آنتروزوئید، تخمک، تخم، پرچم، بساک، مادگى، تخمدان، لقاح، هاگ، تولید مثل رویشى و… استفاده کنید.
با استفاده از شکل روبرو به سوالهای زیر پاسخ دهید:
– چه فرایندی در (الف) رخ میدهد؟
– چه چیزی در (ب) تشکیل میشود؟
– چه ساختارهایی در (ج) تشکیل میشود؟
– چه فرایندی در (د) رخ میدهد؟
– چه بخشهایی از چرخهی زندگی هاپلوئید هستند؟
– چه بخشهایى از چرخهی زندگی، دیپلوئید هستند؟