سوال های تشریحی گفتار دوم فصل سوم زیست شناسی یازدهم

---

---

---

---

برای مشاهده «کتاب الکترونیکی» کلیک کنید.

---

---

برای مشاهده «کتاب الکترونیکی» کلیک کنید.

---

---

---

---

---

---

گفتار ماهیچه و حرکت

---

---

در حال آماده سازی برای طرح پرسش

قدردان شکیبایی شما هستیم! 

---

سوال‌های تشریحی با فونت و نگارش عالی و بر اساس کتاب‌های جدید به زودی منتشر خواهد شد.

۱- بدن انسان چند ماهیچه اسکلتی دارد؟

بدن انسان بیش از ۶۰۰ ماهیچه اسکلتی دارد

۲- بسیاری از حرکات بدن چگونه ایجاد می‌شود؟

با انقباض ماهیچه های اسکلتی، بسیاری از حرکات بدن را ایجاد می کنند.

۳- ماهیچه های اسکلتی چگونه موجب حرکت اندام ها می شوند؟

بسیاری از ماهیچه ها به صورت جفت باعث حرکات اندام ها می شوند.

۴- چرا بسیاری از ماهیچه ها به صورت جفت باعث حرکات اندام ها می شوند؟

زیرا ماهیچه ها فقط قابلیت انقباض دارند. انقباض هر ماهیچه فقط می تواند استخوانی را در جهتی خاص بکشد، ولی آن ماهیچه نمی تواند استخوان را به حالت قبل برگرداند، این وظیفه بر عهدۀ ماهیچۀ متقابل آن است.

۵- کدام ماهیچه می تواند ساعد را به سمت جلو یا بالا بیاورد و کدام ماهیچه می تواند آن را به حالت قبل بر گرداند؟

ماهیچه روی بازو (دوسر بازو) می تواند ساعد را به سمت جلو یا بالا بیاورد، ولی نمی تواند آن را به حالت قبل برگرداند و این حرکت توسط ماهیچه پشت بازو (سه سر بازو) انجام می شود.

۶- کدام ماهیچه ها به صورت جفت باعث حرکت ساعد می شوند؟

دو سر بازو و سه سر بازو

۷- حرکت ساعد (درشت نی و نازک نی) توسط کدام جفت ماهیچه های متقابل صورت می گیرد؟

چهار سر و دو سر ران

۸- کدام ماهیچه های اسکلتی باعث حرکت استخوان نمی شوند؟

بنداره ی خارجی مقعد و اسفنکتر ابتدای مری

۹- کدام ماهیچه های اسکلتی به استخوان متصل نیستند؟

بنداره ی خارجی مقعد و اسفنکتر ابتدای مری

۱۰- کدام ماهیچه های بدن تحت کنترل ارادی ارادی هستند؟

ماهیچه های اسکلتی

۱۱- کدام ماهیچه های بدن هم به صورت ارادی و هم به صورت غیرارادی منقبض می شوند؟

ماهیچه های اسکلتی

۱۲- نمونه ای از انقباض های غیرارادی ماهیچه های اسکلتی کدام است؟

انعکاس

۱۳- ماهیچه ها با انقباض خود در کدام وظایف بدن موثرند؟

ماهیچه ها با انقباض خود در حرکت، حفظ شکل و حالت بدن، ارتباطات و ایجاد حرارت مؤثرند.

۱۴- هر یک از توضیحات زیر نشانگر کدام وظیفه ماهیچه می باشد؟

الف) اتصال استخوان ها به هم و نگهداری بدن به صورت قائم: حفظ حالت بدن

ب) نوشتن یا رسم شکل و ایجاد حالات مختلف چهره: ارتباطات

ج) فعالیت های سوخت و ساز در یاخته های ماهیچه ای: حفظ دمای بدن

۱۵- ماهیچه های اسکلتی چگونه در حفظ دمای بدن موثر می باشند؟

فعالیت های سوخت و ساز در یاخته های ماهیچه ای باعث ایجاد گرمای زیادی می شود

۱۶- ماهیچه های اسکلتی چگونه در حفظ حالت بدن موثر می باشند؟

ماهیچه ها با اتصال به استخوان ها و انقباض خود باعث اتصال استخوان ها به هم و نگهداری بدن به صورت قائم می شوند.

۱۷- نام دیگر یاخته ماهیچه اسکلتی چیست؟

تار ماهیچه ای

۱۸- نوع بافت غلاف احاطه کننده دسته تارهای ماهیچه ای چیست؟

بافت پیوندی رشته ای محکم

۱۹- غلاف های پیوندی احاطه کننده دسته تارهای ماهیچه ای در انتها، به صورت طناب یا نواری محکم به چه نام در می آیند؟

زردپی

۲۰- نوع بافت زردپی چیست؟

بافت پیوندی رشته ای محکم

۲۱- چگونگی شکل گیری زردپی در انتهای ماهیچه اسکلتی چیست؟

دسته تارهای ماهیچه ای با غلافی از بافت پیوندی رشته ای محکم احاطه شده است. این غلاف های پیوندی در انتها، به صورت طناب یا نواری محکم به نام زردپی در می آیند.

۲۲- ماهیچه ها چگونه به استخوان ها متصل می شوند؟

زردپی های دو انتهای ماهیچه

۲۳- دو استخوان چگونه به طرف هم کشیده می شوند؟

با انقباض ماهیچه، دو استخوان به طرف هم کشیده می شوند.

۲۴- نحوه اتصال ماهیچه به استخوان چه اهمیتی دارد؟

نحوۀ اتصال ماهیچه به استخوان طوری است که معمولاً با تغییر کوتاهی در طول ماهیچه، استخوان به اندازۀ زیادی جابه جا می شود.

۲۵- کدام عامل باعث می شود که با کوتاه شدن حدود یک سانتی متر ماهیچۀ جلوی بازو، ساعد دست به اندازۀ زیادی حرکت می کند؟

نحوۀ اتصال ماهیچه به استخوان طوری است که معمولاً با تغییر کوتاهی در طول ماهیچه، استخوان به اندازۀ زیادی جابه جا می شود.

۲۶- ویژگی های ساختاری یاخته های ماهیچه اسکلتی چیست؟

یاخته های ماهیچه ای مانند استوانه ای با چندین هسته دیده می شوند. درون هر یاخته، تعداد زیادی رشته  به نام تارچه ماهیچه ای وجود دارد که موازی هم در طول یاخته قرار گرفته اند

۲۷- نام رشته هایی که موازی هم درون هر یاخته ماهیچه اسکلتی قرار گرفته اند، چیست؟

تارچه ماهیچه ای

۲۸- علت چند هسته ای بودن یاخته های ماهیچه اسکلتی چیست؟

در واقع هر یاخته از به هم پیوستن چند یاخته در دورۀ جنینی ایجاد می شود و به همین علت چند هسته دارد.

۲۹- نام واحدهای تکراری تشکیل دهنده تارچه های ماهیچه اسکلتی چیست؟

تارچه ها از واحدهای تکراری به نام سارکومر تشکیل شده اند

۳۰- کدام عامل به تار ماهیچه ای ظاهر مخطط  (خط خط) می دهد؟

واحدهای تکراری به نام سارکومر به عبارت دیگر ظاهر مخطط این یاخته ها به دلیل وجود دو نوع رشتۀ پروتئینی اکتین و میوزین است که با آرایش خاصی در کنار هم قرار گرفته اند.

۳۱- نام خط های دو انتهای هر سارکومر چیست؟

خط  Z

۳۲- ظاهر مخطط یاخته های ماهیچه اسکلتی به دلیل وجود کدام نوع رشته های پروتئینی است؟

ظاهر مخطط این یاخته ها به دلیل وجود دو نوع رشتۀ پروتئینی اکتین و میوزین است که با آرایش خاصی در کنار هم قرار گرفته اند.

۳۳-جنس رشته های اکتین و میوزین درون یاخته های ماهیچه های اسکلتی چیست؟

پروتئینی

۳۴- به ترتیب کدام رشته های درون یاخته های ماهیچه اسکلتی نازک و کدام از یک طرف به خط Z متصل است؟

اکتین- اکتین

۳۵- به ترتیب کدام رشته های درون یاخته های ماهیچه اسکلتی ضخیم و یک به خط Z متصل نیست؟

میوزین-میوزین

۳۶- رشته های پروتئینی اکتین و میوزین، چگونه درون یاخته ماهیچه اسکلتی کنار هم قرار گرفته اند؟

رشته های اکتین نازک و از یک طرف به خط Z متصل اند. این رشته ها به درون سارکومر کشیده  شده اند. رشته های میوزین،  ضخیم و بین رشته های اکتین جاگرفته اند.

۳۷- رشته های میوزین چگونه به اکتین اتصال دارند؟

این رشته ها سرهایی برای اتصال به اکتین دارند

۳۸- علت تیره و روشن  دیده شدن تارهای ماهیچه ای چیست؟

نحوۀ قرارگیری رشته های اکتین و میوزین یعنی جایی که اکتین و میوزین در کنار یکدیگر است تیره و جایی که فقط یک رشته است روشن است.

۳۹- بخش های مختلف مولکول میوزین چیست؟

سر و دم

۴۰- با رسیدن پیام از مراکز عصبی، تحریک چگونه از یاخته عصبی به یاخته ماهیچه ای می رسد؟

با رسیدن پیام از مراکز عصبی، تحریک از طریق همایه (سیناپس) ویژه ای از یاختۀ عصبی به یاختۀ ماهیچه ای می رسد و ناقل عصبی از پایانۀ یاختۀ عصبی آزاد می شود. با اتصال این ناقلین به گیرنده های خود در سطح یاخته ماهیچه ای، یک موج تحریکی در طول غشای یاخته ایجاد می شود.

۴۱- یک موج تحریکی چگونه در طول غشای یاخته ماهیچه ای ایجاد می شود؟

با اتصال ناقل عصبی آزاد شده از پایانۀ یاختۀ عصبی و اتصال به گیرنده های خود در سطح یاخته ماهیچه ای، یک موج تحریکی در طول غشای یاخته ایجاد می شود.

۴۲- چرا با تحریک یاخته ماهیچه ای، دو خط Z سارکومر به هم نزدیک می شوند؟

با تحریک یاختۀ ماهیچه ای، سرهای پروتئین های میوزین به رشته های اکتین متصل می شوند. با اتصال پروتئین های میوزین به اکتین و تغییر شکل آن، دو خط Z سارکومر به هم نزدیک می شوند.

۴۳- چرا با تحریک یاخته ماهیچه ای، طول ماهیچه کاهش می یابد؟

دو خط Z سارکومر به هم نزدیک می شوند و نزدیک شدن خطوط Z باعث کوتاه شدن طول سارکومرها و در کل، کاهش طول ماهیچه می شود.

۴۴- چرا انقباض ماهیچه به انرژی نیاز دارد؟

لغزیدن میوزین و اکتین در مجاورت هم به انرژی نیاز دارد. برای این کار، باید پل های اتصال میوزین و اکتین دائماً تشکیل و سپس با حرکتی مانند پارو زدن به یک سمت کشیده شود.

۴۵- کدام ماده معدنی در انقباض ماهیچه نقش دارد؟

کلسیم

۴۶- کلسیم در هنگام انقباض ماهیچه از کدام اندامک آزاد می شود؟

از شبکۀ آندوپلاسمی

۴۷- برای توقف انقباض کدام یون ها و با چه فرایندی به شبکه آندوپلاسمی بازگردانده می شوند؟

یون های کلسیم به سرعت با انتقال فعال به شبکۀ آندوپلاسمی بازگردانده

۴۸- در هنگام توقف انقباض چه عاملی باعث می شود اکتین و میوزین از هم جدا می شوند و سارکومر تا زمان رسیدن پیام عصبی بعدی در حالت استراحت بماند؟

بازگشت سریع یون های کلسیم با انتقال فعال به شبکۀ آندوپلاسمی

۴۹- بیشتر انرژی لازم برای انقباض ماهیچه ها از سوختن کدام ماده به دست می آید؟

بیشتر انرژی لازم برای انقباض ماهیچه ها از سوختن گلوکز به دست می آید.

۵۰- انرژی لازم برای انقباض ماهیچه از کدام مواد بدست می آید؟

گلوکز، اسید های چرب و کراتین فسفات

۵۱- گلوکز در ماهیچه به صورت کدام مولکول ذخیره می شود؟

گلیکوژن

۵۲- چرا در ماهیچه ها گلیکوژن به صورت ذخیره وجود دارد؟

در ماهیچه ها گلیکوژن به صورت ذخیره وجود دارد و در صورت لزوم به گلوکز تجزیه می شود. در صورت وجود اکسیژن، تجزیه گلوگز می تواند تا چند دقیقه انرژی لازم برای ساخت ATP را فراهم کند.

۵۳- برای انقباض طولانی تر، ماهیچه ها از کدام ماده استفاده می کنند؟

برای انقباض طولانی تر، ماهیچه ها از اسید های چرب استفاده می کنند.

۵۴- نقش کراتین فسفات در ماهیچه ها چیست؟

با دادن فسفات خود، مولکول ATP را به سرعت بازتولیدکند.

۵۵- کدام ماده با دادن فسفات خود، مولکول ATP را به سرعت در ماهیچه بازتولید می کند؟

کرآتین فسفات

۵۶- واکنش زیر را تکمیل نمایید و در کدام یاخته ها صورت می گیرد؟

 CP +………→ C + ………

نقطه چین سمت چپ: ADP

نقطه چین سمت راست: ATP

یاخته های ماهیچه‌ای

۵۷- ماهیچه ها برای تجزیۀ کامل گلوکز به چه عاملی نیاز دارد؟

اکسیژن

۵۸- در کدام فعالیت ها، تجزیۀ گلوکز به صورت بی هوازی در ماهیچه انجام می شود؟

در فعالیت های شدید که اکسیژن کافی به ماهیچه ها نمی رسد، تجزیۀ گلوکز به صورت بی هوازی انجام می شود.

۵۹- در اثر کدام فعالیت ها و واکنش های ماهیچه اسکلتی لاکتیک اسید تولید می شود؟

در فعالیت های شدید که اکسیژن کافی به ماهیچه ها نمی رسد، تجزیۀ گلوکز به صورت بی هوازی انجام می شود

۶۰- علت گرفتگی و درد ماهیچه ای پس از تمرینات ورزشی طولانی چیست؟

تجزیه گلوکز به صورت بی هوازی، تولید لاکتیک اسید و انباشته شدن آن در ماهیچه

۶۱- با تجزیه کدام ماده پس از تمرینات ورزشی طولانی، اثرات درد و گرفتگی ماهیچه ای کاهش می یابد؟

با تجزیه تدریجی لاکتیک اسید اضافی

۶۲- انواع یاخته های ماهیچه اسکلتی کدامند؟

یاخته های ماهیچه ای را می توان به دو نوع یاخته های تند و کند تقسیم کرد.

۶۳- تقسیم بندی یاخته های ماهیچه اسکلتی براساس چیست؟

تقسیم بندی براساس سرعت انقباض است.

۶۴- تار ماهیچه ای نوع کند، برای کدام حرکات ویژه شده اند؟

تار ماهیچه ای نوع کند، برای حرکات استقامتی مانند شناکردن ویژه شده اند.

۶۵- کدام تارها برای حرکات استقامتی مانند شناکردن ویژه شده اند؟

تار ماهیچه ای نوع کند، برای حرکات استقامتی مانند شناکردن ویژه شده اند.

۶۶- رنگ دانه قرمز ماهیچه اسکلتی چیست؟ در کدام تارها (یاخته ها) مقدار زیادی از آن وجود دارد؟

رنگ دانه قرمز به نام میوگلوبین در تارهای کند انقباض

۶۷- کدام ماده مقداری اکسیژن را در تارهای ماهیچه ای ذخیره می کند؟

میوگلوبین

۶۸- نقش میوگلوبین موجود در تارهای ماهیچه ای چیست؟

مقداری اکسیژن را ذخیره می کند.

۶۹- کدام تارهای ماهیچه اسکلتی بیشتر انرژی خود را به روش هوازی به دست می آورند؟ چگونه؟

تارهای کند انقباض- به دلیل داشتن مقدار فراوان مولکول ذخیره کننده اکسیژن یعنی میوگلوبین

۷۰- تارهای کند انقباض بیشتر انرژی خود را به چه روشی به دست می آورند؟

هوازی

۷۱- هر یک از ویژگی های زیر نشانگر کدام تار ماهیچه ای است؟

الف) تعداد میتوکندری کمتری دارند: تند یا سفید

ب) انرژی خود را بیشتر از راه تنفس بی هوازی به دست می آورند: تند یا سفید

ج) مقدار میوگلوبین این تارها کمتر است: تند یا سفید

د) سریع خسته می شوند: تند یا سفید

۷۲- فرق تارهای ماهیچه ای تند و کند انقباض چیست؟

تارهای ماهیچه ای تند (یا سفید) سریع منقبض می شوند. این تارها مسئول انجام انقباضات سریع مثل دوی سرعت و بلندکردن وزنه اند. این تارها تعداد میتوکندری کمتری دارند و انرژی خود را بیشتر از راه تنفس بی هوازی به دست می آورند. مقدار میوگلوبین این تارها هم کمتر است. این تارها سریع انرژی خود را از دست می دهند و خسته می شوند.

۷۳- کدام تارها مسئول انجام انقباضات سریع مثل دوی سرعت و بلندکردن وزنه اند؟

تارهای ماهیچه ای تند (یا سفید)

۷۴- تارهای تند انقباض بیشتر انرژی خود را به چه روشی به دست می آورند؟

تنفس بی هوازی

۷۵- مقدار میوگلوبین کدام تارها کم تر است؟

تارهای ماهیچه ای تند (یا سفید)

۷۶- کدام تارهای ماهیچه ای سریع خسته می شوند؟

تارهای ماهیچه ای تند (یا سفید)

۷۷- افراد کم تحرک، دارای کدام نوع تارماهیچه ای به میزان بیشتری هستند؟

تارهای ماهیچه ای تند (یا سفید)

۷۸- افراد کم تحرک چگونه می توانند تارهای نوع تند را به نوع کند تبدیل کنند؟

افراد کم تحرک، می توانند با ورزش، تارهای نوع تند به نوع کند تبدیل کنند.

۷۹- شیوه های حرکتی در جانوران کدام اند؟

شیوه های حرکتی در جانوران بسیار متنوع است. شنا کردن، پروازکردن، دویدن و خزیدن، نمونه هایی از این حرکات اند.

۸۰- اساس حرکت در جانوران را با هم مقایسه نمایید؟

اساس حرکت در جانوران مشابه است؛ برای حرکت در یک سو، جانور باید نیرویی در خلاف آن وارد کند.

۸۱- برای انجام حرکت، جانوران نیازمند چه ساختارهایی می باشند؟

اسکلتی و ماهیچه ای

۸۲- انواع اسکلت در جانوران کدام اند؟

سه گروه، آب ایستایی ، بیرونی و درونی

۸۳- اسکلت آب ایستایی چگونه به بدن شکل می دهد؟

اسکلت آب ایستایی در اثر تجمع مایع درون بدن به آن شکل می دهد.

۸۴- نوع اسکلت عروس دریایی چیست؟

عروس دریایی اسکلت آب ایستایی دارد.

۸۵- حرکت در جانوران دارای اسکلت آب ایستایی چگونه صورت می گیرد؟

در این جانوران، با فشار جریان آب به بیرون، جانور به سمت مخالف حرکت می کند. این حالت مانند حرکت بادکنک هنگام خالی شدن هوای آن است و باعث رانده شدن بادکنک در خلاف جهت خروج هوا می شود.

۸۶- نوع اسکلت حشرات و حلزون ها چیست؟

اسکلت بیرونی

۸۷- کدام جانوران دارای اسکلت بیرونی هستند؟

حشرات و حلزون ها

۸۸- کدام جانور اسکلت آب ایستایی دارد؟

عروس دریایی

۸۹- وظایف اسکلت بیرونی چیست؟

اسکلت علاوه بر کمک به حرکت، وظیفۀ حفاظتی هم دارد.

۹۰- چرا اسکلت بیرونی در حرکات حشرات و حلزون ها محدودیت ایجاد می کند؟

با افزایش اندازۀ جانور، اسکلت خارجی آن هم باید بزرگتر و ضخیم تر شود. بزرگ بودن اسکلت خارجی، باعث سنگین تر شدن آن می شود که در حرکات جانور محدودیت  ایجاد می کند.

۹۱- چرا اندازه حشرات و حلزون از حد خاصی بیشتر نمی شود؟

با افزایش اندازۀ جانور، اسکلت خارجی آن هم باید بزرگتر و ضخیم تر شود. بزرگ بودن اسکلت خارجی، باعث سنگین تر شدن آن می شود که در حرکات جانور محدودیت  ایجاد می کند.

۹۲- نوع اسکلت مهره داران چیست؟

اسکلت درونی

۹۳- نوع اسکلت کدام جانوران درونی است؟

مهره داران

۹۴- جنس اسکلت کدام مهره داران از نوع غضروفی است؟

در انواعی از ماهی ها مانند کوسه ماهی، جنس این اسکلت از نوع غضروفی است

۹۵- جنس اسکلت کوسه ماهی چیست؟

غضروفی

۹۶- جنس اسکلت بیشتر مهره داران از چیست؟

در انواعی از ماهی ها مانند کوسه ماهی، جنس این اسکلت از نوع غضروفی است، ولی در سایر مهره داران استخوانی است که غضروف نیز دارد.

قدردان شکیبایی شما هستیم! 

---

بدن انسان بیش از ۶۰۰ ماهیچه اسکلتی دارد که با انقباض خود بسیاری از حرکات بدن را ایجاد می‌کنند. با این ماهیچه‌ها در سال‌های قبل آشنا شدید. شکل و بعضی از این ماهیچه‌ها را در بدن انسان نشان می‌دهد.

شکل ۹ – ماهیچه‌های اسکلتی بدن

بسیاری از ماهیچه‌ها به صورت جفت باعث حرکات اندام‌ها می‌شوند؛ زیرا ماهیچه‌ها فقط قابلیت انقباض دارند. انقباض هر ماهیچه فقط می‌تواند استخوانی را در جهتی خاص بکشد، ولی آن ماهیچه نمی‌تواند استخوان را به حالت قبل برگرداند، این وظیفه بر عهده ماهیچه متقابل آن است. برای مثال، ماهیچه روی بازو می‌تواند ساعد را به سمت جلو یا بالا بیاورد، ولی نمی‌تواند آن را به حالت قبل برگرداند و این حرکت توسط ماهیچه پشت بازو انجام می‌شود. بنابراین، هنگامی که یکی از جفت ماهیچه‌های متقابل در حالت انقباض است، ماهیچه دیگر در حال استراحت است (شکل ۱۰). همه ماهیچه‌های اسکلتی باعث حرکت استخوان نمی‌شوند. شما چه ماهیچه‌های اسکلتی را می‌شناسید که به استخوان متصل نیستند؟

ماهیچه پشت بازو در حال انقباض و ماهیچه جلوی بازو در حال استراحت

ماهیچه جلوی بازو در حال انقباض و ماهیچه پشت بازو در حال استراحت

شکل ۱۰۔ عملکرد ماهیچه‌های متقابل

گرچه ماهیچه‌های اسکلتی تحت کنترل ارادی، هستند، ولی بعضی از این ماهیچه‌ها به صورت غیر ارادی هم منقبض می‌شوند. انقباض ماهیچه‌ها در اثر انعکاس نمونه‌ای از این انقباض‌هاست که با آن‌ها در گذشته آشنا شدید. ماهیچه‌ها همچنین با انقباض خود در حفظ شکل و حالت بدن و ایجاد حرارت مؤثرند (جدول ۲).

جدول ۲- اعمال ماهیچه‌های اسکلتی

وظیفه	توضیح
حرکات ارادی	ماهیچه‌ها با اتصال به استخوان‌ها باعث ایجاد حرکت ارادی می‌شوند
کنترل دریچه‌های بدن	ماهیچه‌های اسکلتی نوعی کنترل ارادی برای دهان، مخرج و پلک‌ها ایجاد می‌کنند.
حفظ حالت بدن	ماهیچه‌ها با اتصال به استخوان‌ها و انقباض خود باعث اتصال استخوان‌ها به هم و نگهداری بدن به صورت قائم می‌شوند.
ارتباطات	ماهیچه‌های اسکلتی با کمک به سخن گفتن، نوشتن یا رسم شکل و ایجاد حالات مختلف چهره، در برقراری ارتباط ایفای نقش می‌کنند.
حفظ دمای بدن	فعالیت‌های سوخت و ساز در یاخته‌های ماهیچه‌ای باعث ایجاد گرمای زیادی می‌شود که می‌تواند در حفظ دمای مناسب بدن مؤثر باشد.

ساختار ماهیچه اسکلتی

یک ماهیچه اسکلتی مانند آنچه که در شکل ۱۱ دیده می‌شود از چندین دسته تار ماهیچه‌ای تشکیل شده است. هر دسته تار ماهیچه‌ای از تعدادی یاخته یا تار ماهیچه‌ای تشکیل شده است.

این دسته تارها با غلافی از بافت پیوندی رشته‌ای محکم احاطه شده است. این غلاف‌های پیوندی در انتها، به صورت طناب یا نواری محکم به نام زردپی در می‌آیند (شکل ۱۱). زردپی‌های دو انتهای ماهیچه، به استخوان‌های مختلف متصل می‌شوند. با انقباض ماهیچه، دو استخوان به طرف هم کشیده می‌شوند. نحوه اتصال ماهیچه به استخوان طوری است که معمولاً با تغییر کوتاهی در طول ماهیچه، استخوان به اندازه زیادی جابه جا می‌شود. مثلاً با کوتاه شدن حدود یک سانتی متر ماهیچه جلوی بازو، ساعد دست به اندازه زیادی حرکت می‌کند.

شکل ۱۱- ساختار ماهیچه اسکلتی

یاخته (تار) ماهیچه اسکلتی: در شکل ۱۲، یاخته‌های ماهیچه‌ای مانند استوانه¬ای با چندین هسته دیده می‌شوند. در واقع هر یاخته از به هم پیوستن چند یاخته در دوره جنینی ایجاد می‌شود و به همین علت چند هسته دارد. درون هر یاخته، تعداد زیادی رشته به نام تارچه ماهیچه‌ای وجود دارد که موازی هم در طول یاخته قرار گرفته‌اند (شکل ۱۲).

تارچه‌ها از واحدهای تکراری به نام سارکومر تشکیل شده‌اند که به تار ماهیچه‌ای ظاهر مخطط (خط خط) می‌دهند. در انتهای هر سارکومر خطی به نام خط Z دیده می‌شود. آیا با توجه به شکل ۱۲ می‌توانید علت این نام¬گذاری را حدس بزنید؟ ظاهر مخطط این یاخته‌ها به دلیل وجود دو نوع رشته پروتئینی اکتین و میوزین است که با آرایش خاصی در کنار هم قرار گرفته‌اند. رشته‌های اکتین نازک و از یک طرف به خط Z متصل‌اند. این رشته‌ها به درون سارکومر کشیده شده‌اند. رشته‌های میوزین، ضخیم و بین رشته‌های اکتین جاگرفته اند. این رشته‌ها سرهایی برای اتصال به اکتین دارند. آیا می‌توانید با توجه به شکل ۱۳ و نحوه قرارگیری رشته‌های اکتین و میوزین در شکل ۱۲، علت تیره و روشن دیده شدن این تارهای ماهیچه‌ای را بیان کنید؟

شکل ۱۲- اجزای یک تار و تارچه ماهیچه‌ای

شکل ۱۳- تصویر میکروسکوپی از الف) ساختار ماهیچه مخطط و ب) سارکومر

شکل ۱۴- بخش‌های مختلف مولکول میوزین

مکانیسم انقباض ماهیچه

با رسیدن پیام از مراکز عصبی، تحریک از طریق همایه ویژه‌ای از یاخته عصبی به یاخته ماهیچه‌ای می‌رسد و ناقل عصبی از پایانه یاخته عصبی آزاد می‌شود. با اتصال این ناقلین به گیرنده‌های خود در سطح یاخته ماهیچه‌ای، یک موج تحریکی در طول غشای یاخته ایجاد می‌شود. با تحریک یاخته ماهیچه‌ای، یون‌های کلسیم از شبکه آندوپلاسمی آن آزاد می‌شود. در نتیجه این عمل، سرهای پروتئین‌های میوزین به رشته‌های اکتین متصل می‌شوند.

با اتصال پروتئین‌های میوزین به اکتین و تغییر شکل آن، خطوط Z سارکومر به هم نزدیک می‌شوند. نزدیک شدن خطوط Z باعث کوتاه شدن طول سارکومرها و در کل، کاهش طول ماهیچه می‌شود (شکل ۱۵).

شکل ۱۵- طرح ساده‌ای از انقباض سارکومرها

لغزیدن میوزین و اکتین در مجاورت هم به انرژی نیاز دارد. برای این کار، باید پل‌های اتصال میوزین و اکتین دائماً تشکیل و با حرکتی مانند پارو زدن، خطوط Z به سمت هم کشیده شوند؛ سپس سرهای متصل جدا و به بخش جلوتر وصل شوند. این لیز خوردن، اتصال و جدا شدن سرهای میوزین صدها مرتبه در ثانیه تکرار و در نتیجه ماهیچه اسکلتی منقبض می‌شود (شکل ۱۶).

توقف انقباض: با توقف پیام عصبی انقباض، یون‌های کلسیم به سرعت با انتقال فعال به شبکه آندوپلاسمی بازگردانده و در نتیجه اکتین و میوزین از هم جدا می‌شوند. در این حال، سارکومر تا زمان رسیدن پیام عصبی بعدی در حالت استراحت می‌ماند.

شکل ۱۶ نحوه انقباض ماهیچه

تأمین انرژی انقباض

بیشتر انرژی لازم برای انقباض ماهیچه‌ها از سوختن گلوکز به دست می‌آید. در ماهیچه‌ها گلیکوژن به صورت ذخیره وجود دارد و در صورت لزوم به گلوکز تجزیه می‌شود. در صورت وجود اکسیژن، تجزیه گلوکز می‌تواند تا چند دقیقه انرژی لازم برای ساخت ATP را فراهم کند. برای انقباض طولانی‌تر، ماهیچه‌ها از اسیدهای چرب استفاده می‌کنند.

ماده دیگر کراتین فسفات است که طبق واکنش زیر می‌تواند با دادن فسفات خود، مولکول ATP را به سرعت بازتولید کند.

C + ATP (کراتین)  ➛ CP + ADP (کراتین فسفات)

ماهیچه‌ها برای تجزیه کامل گلوکز به اکسیژن نیاز دارند. در فعالیت‌های شدید که اکسیژن کافی به ماهیچه‌ها نمی‌رسد، تجزیه گلوکز به صورت بی‌هوازی انجام می‌شود. در اثر این واکنش‌ها لاکتیک اسید تولید می‌شود که در ماهیچه انباشته می‌شود. انباشته شدن لاکتیک اسید پس از تمرینات ورزشی طولانی، باعث گرفتگی و درد ماهیچه‌ای می‌شود. لاکتیک اسید اضافی به تدریج تجزیه می‌شود و اثرات درد و گرفتگی ماهیچه‌ای کاهش می‌یابد.

انواع یاخته‌های بافت ماهیچه‌ای

یاخته‌های ماهیچه‌ای را می‌توان به دو نوع یاخته‌های تند و کند تقسیم کرد. این تقسیم¬بندی براساس سرعت انقباض است. بسیاری از ماهیچه‌های بدن هر دو نوع یاخته را دارند. تار ماهیچه‌ای نوع کند، برای حرکات استقامتی مانند شناکردن ویژه شده‌اند. این تارها مقدار زیادی رنگ دانه قرمز به نام میوگلوبین (شبیه هموگلوبین) دارند که می‌توانند مقداری اکسیژن را ذخیره کنند. این تارها بیشتر انرژی خود را به روش هوازی به دست می‌آورند (شکل ۱۷).

تارهای ماهیچه‌ای تند (یا سفید) سریع منقبض می‌شوند. این تارها مسئول انجام انقباضات سریع مثل دوی سرعت و بلند کردن وزنه‌اند. این تارها تعداد میتوکندری کمتری دارند و انرژی خود را بیشتر از راه تنفس بی¬هوازی به دست می‌آورند. مقدار میوگلوبین این تارها هم کمتر است. این تارها سریع انرژی خود را از دست می‌دهند و خسته می‌شوند. افراد کم تحرک، دارای تارماهیچه ای تند بیشتری هستند که با ورزش، تارهای نوع تند به نوع کند تبدیل می‌شوند (شکل ۱۷).

شکل ۱۷- تارهای ماهیچه‌ای تند و کند

فعالیت ۴

الف) به نظر شما چه تفاوت‌هایی بین دوندگان دوی صدمتر و ماراتن از نظر تعداد و درصد تارهای ماهیچه‌ای تند و کند وجود دارد؟

ب) کدام گروه هنگام فعالیت ورزشی حرفه‌ای خود به اکسیژن نیاز بیشتری دارند؟

پ) مقدار میوگلوبین ماهیچه‌های مؤثر در ورزش حرفه‌ای این ورزشکاران چه تفاوتی دارد؟

حرکت در جانوران

جانوران حداقل در بخشی از زندگی خود می‌توانند از جایی به جای دیگری حرکت کنند. شیوه‌های حرکتی در جانوران بسیار متنوع است. شناکردن، پروازکردن، دویدن و خزیدن، نمونه‌هایی از این حرکات‌اند. با این وجود، اساس حرکت در جانوران مشابه است؛ برای حرکت در یک سو، جانور باید نیرویی در خلاف آن وارد کند. برای انجام حرکت، جانوران نیازمند ساختارهای اسکلتی و ماهیچه‌ای هستند.

ساختار اسکلت در جانوران متفاوت است، ولی می‌توان انواع اسکلت در جانوران را به سه گروه آب ایستایی ، بیرونی و درونی طبقه¬بندی کرد. اسکلت آب ایستایی در اثر تجمع مایع درون بدن به آن شکل می‌دهد. عروس دریایی اسکلت آب ایستایی دارد. ضمناً در این جانوران، با فشار جریان آب به بیرون، جانور به سمت مخالف حرکت می‌کند. این حالت مانند حرکت بادکنک هنگام خالی شدن هوای آن است و باعث رانده شدن بادکنک در خلاف جهت خروج هوا می‌شود.

حشرات و سخت پوستان نمونه‌هایی از جانوران دارای اسکلت بیرونی هستند. در این جانوران، اسکلت علاوه بر کمک به حرکت، وظیفه حفاظتی هم دارد. با افزایش اندازه جانور، اسکلت خارجی آن هم باید بزرگ¬تر و ضخیم‌تر شود. بزرگ بودن اسکلت خارجی، باعث سنگین‌تر شدن آن می‌شود که در حرکات جانور محدودیت ایجاد می‌کند. به همین علت، اندازه این جانوران از حدّ خاصی بیشتر نمی‌شود.

مهره‌داران اسکلت درونی دارند. در انواعی از ماهی‌ها مانند کوسه ماهی، جنس این اسکلت از نوع غضروفی است، ولی در سایر مهره¬داران استخوانی است که غضروف نیز دارد. ساختار استخوان در این جانوران بسیار شبیه ساختار استخوان انسان است.

فعالیت ۵

با استفاده از منابع علمی تحقیق کنید هریک از انواع اسکلت درونی یا بیرونی چه مزایا و محدودیت‌هایی دارند. نتایج تحقیق خود را به صورت گزارش در کلاس ارائه کنید.

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

بارم‌بندی زیست‌شناسی یازدهم

---

شماره فصل و عنوان	نیمسال اول	نیمسال دوم	شهریور
۱- تنظیم عصبی	۴	۱	۲
۲- حواس	۴	۱	۲
۳- دستگاه حرکتی	۳/۵	۱	۲
۴- تنظیم شیمیایی	۳/۵	۱	۱/۵
۵- ایمنی	۴	۱	۲
فعالیت‌ها	۲	–	–
۶- تقسیم یاخته	–	۳	۲
۷- تولید مثل	–	۴	۲/۵
۸- تولید مثل نهاندانگان	–	۳	۲
۹- پاسخ گیاهان به محرک‌ها	–	۳	۲
فعالیت‌ها	–	۲	۲
جمع	۲٠	۲۰	۲۰

---