لووتیروکسین و لیوتیرونین؛ هورمون های تیروئیدی در روانپزشکی؛ افسردگی و اختلال دوقطبی

هورمون‌های تیروئیدی لووتیروکسین و لیوتیرونین

هورمون‌های تیروئید شامل لووتیروکسین (Levothyroxine) و لیوتیرونین (Liothyronine) هستند که هر دو نقش مهمی در تنظیم متابولیسم بدن ایفا می‌کنند. این دو هورمون به عنوان نسخه‌های سنتتیک از هورمون‌های طبیعی تیروئید مورد استفاده قرار می‌گیرند.

۱. لووتیروکسین (T4): نسخه مصنوعی از هورمون تیروکسین (T4) است. این هورمون به عنوان دارویی برای درمان کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) استفاده می‌شود. تیروکسین به آرامی در بدن به فرم فعال خود، یعنی تری‌یدوتیرونین (T3)، تبدیل می‌شود. مصرف آن معمولاً یک بار در روز است و اثر طولانی‌مدتی دارد.

۲. لیوتیرونین (T3): فرم فعال و مصنوعی هورمون تری‌یدوتیرونین (T3) است که در موارد خاص مانند درمان‌های سریع‌تر یا نیاز به تأثیر فوری‌تر استفاده می‌شود. T3 معمولاً سریع‌تر از T4 عمل می‌کند، اما اثرات آن کوتاه‌تر است.

به طور کلی، لووتیروکسین به دلیل ثبات و تأثیر طولانی‌مدت، به عنوان داروی اصلی برای درمان کم‌کاری تیروئید تجویز می‌شود، در حالی که لیوتیرونین در موارد خاص یا به عنوان مکمل استفاده می‌گردد.

رابطه هورمون‌های تیروئیدی و افسردگی

ارتباط بین هورمون‌های تیروئید، به‌ویژه لووتیروکسین (T4) و لیوتیرونین (T3)، با افسردگی از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) و اختلالات تیروئیدی می‌توانند باعث بروز علائمی شبیه به افسردگی شوند، زیرا هورمون‌های تیروئید نقش کلیدی در تنظیم عملکرد سیستم عصبی مرکزی و خلق‌وخو ایفا می‌کنند.

۱. کم‌کاری تیروئید و افسردگی:

   – در بیماران مبتلا به کم‌کاری تیروئید، به دلیل کاهش سطح هورمون‌های تیروئیدی، متابولیسم بدن کاهش یافته و علائمی مانند خستگی، کاهش انرژی، کاهش انگیزه و مشکلات حافظه ظاهر می‌شود که می‌تواند با علائم افسردگی اشتباه گرفته شود. در واقع، در برخی موارد کم‌کاری تیروئید ممکن است به صورت افسردگی خود را نشان دهد.

۲. درمان با لووتیروکسین و لیوتیرونین:

   – لووتیروکسین (T4) معمولاً اولین داروی تجویز شده برای درمان کم‌کاری تیروئید است. در مواردی که کمبود هورمون‌های تیروئید باعث علائم افسردگی می‌شود، درمان با لووتیروکسین می‌تواند این علائم را بهبود بخشد.

   – لیوتیرونین (T3): برخی تحقیقات نشان داده‌اند که افزودن لیوتیرونین به درمان‌های افسردگی مقاوم به درمان (depression resistant to treatment) می‌تواند در بهبود علائم افسردگی مؤثر باشد. لیوتیرونین (T3) به دلیل اثرات سریع‌تر و قوی‌تر خود بر مغز، گاهی به عنوان مکمل برای افرادی که به داروهای ضد افسردگی پاسخ نمی‌دهند، استفاده می‌شود.

۳. افسردگی مقاوم به درمان:

   – در برخی موارد از افسردگی که به داروهای ضدافسردگی پاسخ نمی‌دهد، پزشکان ممکن است از دوزهای پایین لیوتیرونین (T3) به عنوان یک درمان مکمل استفاده کنند. این کار برای افرادی که کمبود هورمون‌های تیروئیدی ندارند نیز می‌تواند مفید باشد، زیرا T3 ممکن است به تقویت تأثیر درمان‌های ضد افسردگی کمک کند.

نکته مهم:

هرچند که ارتباط بین هورمون‌های تیروئید و افسردگی ثابت شده است، ولی تنظیم دقیق دوزهای هورمون‌های تیروئید باید با دقت و تحت نظارت پزشک انجام شود.

هورمون‌های تیروئیدی و اختلال دوقطبی

اختلال دوقطبی و هورمون‌های تیروئید مانند لووتیروکسین (T4) و لیوتیرونین (T3) ممکن است از چندین جنبه به هم مرتبط باشند. تنظیم هورمون‌های تیروئید نقش مهمی در تعادل روانی و خلق‌وخو دارد، و اختلال در عملکرد تیروئید می‌تواند بر شدت و درمان اختلال دوقطبی تأثیر بگذارد. در ادامه به توضیح این ارتباطات می‌پردازیم:

۱. اختلال تیروئید و اختلال دوقطبی:

   – افرادی که به اختلالات تیروئیدی مانند کم‌کاری تیروئید مبتلا هستند، ممکن است بیشتر در معرض اختلالات خلقی مانند افسردگی و حتی اختلال دوقطبی قرار گیرند. برعکس، برخی بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی نیز ممکن است مشکلات تیروئیدی داشته باشند، به ویژه پس از مصرف داروهای تثبیت‌کننده خلق مانند لیتیوم که می‌تواند به کم‌کاری تیروئید منجر شود.

۲. افزایش خطر هیپوتیروئیدیسم در بیماران دوقطبی:

   – مصرف داروهایی مانند لیتیوم، که به‌طور رایج برای تثبیت خلق در اختلال دوقطبی تجویز می‌شود، می‌تواند عملکرد تیروئید را مختل کند و باعث کم‌کاری تیروئید شود. این مشکل تیروئیدی ممکن است به تشدید علائم افسردگی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی کمک کند.

۳. استفاده از هورمون‌های تیروئید در درمان اختلال دوقطبی:

   – لیوتیرونین (T3): در مواردی که اختلال دوقطبی به درمان‌های مرسوم پاسخ نمی‌دهد، گاهی از T3 (لیوتیرونین) به عنوان یک درمان مکمل استفاده می‌شود. این روش به ویژه در بیماران با افسردگی مقاوم به درمان مؤثر است. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که افزودن T3 می‌تواند به بهبود علائم افسردگی و نوسانات خلقی در بیماران دوقطبی کمک کند.

   – لووتیروکسین (T4): تحقیقات نشان می‌دهد که در برخی موارد، به ویژه در فاز افسردگی اختلال دوقطبی، استفاده از لووتیروکسین می‌تواند به بهبود علائم افسردگی کمک کند. همچنین ممکن است به عنوان یک مکمل به درمان با داروهای تثبیت‌کننده خلق اضافه شود.

۴. تأثیر عدم تعادل تیروئید در فازهای خلقی:

   – در بیماران دوقطبی، عدم تعادل هورمون‌های تیروئیدی می‌تواند باعث تشدید فازهای افسردگی یا شیدایی شود. کم‌کاری تیروئید اغلب با فازهای افسردگی مرتبط است، در حالی که پرکاری تیروئید ممکن است باعث تحریک‌پذیری یا افزایش ریسک فاز شیدایی شود.

۵. نظارت دقیق بر درمان:

   – استفاده از هورمون‌های تیروئید مانند T3 یا T4 در بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی باید تحت نظارت پزشک باشد، زیرا دوزهای نادرست می‌توانند باعث نوسانات خلقی بیشتر شوند. 

نتیجه‌گیری:

بین اختلالات تیروئید و اختلال دوقطبی ارتباط مهمی وجود دارد، به ویژه از این جهت که کم‌کاری تیروئید می‌تواند علائم افسردگی در این بیماران را تشدید کند. استفاده از هورمون‌های تیروئید مانند لیوتیرونین یا لووتیروکسین به عنوان درمان مکمل می‌تواند در برخی موارد کمک‌کننده باشد، اما نیاز به تنظیم دقیق و مراقبت بالینی دارد.

لیتیم و کم کاری تیروئید

لیتیوم یکی از داروهای اصلی مورد استفاده در درمان اختلال دوقطبی است، به ویژه برای تثبیت خلق و پیشگیری از دوره‌های شیدایی و افسردگی. با این حال، یکی از عوارض جانبی شناخته‌شده لیتیوم، تأثیر آن بر عملکرد غده تیروئید و ایجاد کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) است.

تأثیر لیتیوم بر تیروئید:
۱. کم‌کاری تیروئید ناشی از لیتیوم:
– لیتیوم می‌تواند باعث کاهش تولید هورمون‌های تیروئیدی شود. این دارو با تأثیر بر غده تیروئید، باعث کاهش توانایی تیروئید در تولید هورمون‌های تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) می‌شود. در نتیجه، بیمار دچار کم‌کاری تیروئید می‌شود که به‌طور بالقوه علائمی مانند خستگی، افزایش وزن، افسردگی، و خشکی پوست را به دنبال دارد.

۲. مکانیسم اثر لیتیوم بر تیروئید:
– لیتیوم می‌تواند با کاهش آزادسازی هورمون‌های تیروئیدی از غده تیروئید، مانع از تبدیل T4 به T3 (فرم فعال‌تر هورمون) شود.
– همچنین، لیتیوم ممکن است به‌طور مستقیم روی سلول‌های تیروئید اثر بگذارد و باعث افزایش اندازه غده تیروئید یا ایجاد گواتر شود.

۳. شیوع کم‌کاری تیروئید در مصرف‌کنندگان لیتیوم:
– مطالعات نشان می‌دهند که بین ۵ تا ۳۵ درصد از بیماران که تحت درمان با لیتیوم قرار دارند، دچار کم‌کاری تیروئید می‌شوند. این موضوع به ویژه در زنان و افراد مسن شایع‌تر است.

علائم کم‌کاری تیروئید ناشی از لیتیوم:
– خستگی مفرط
– افزایش وزن
– افسردگی یا تشدید علائم افسردگی
– خشکی پوست
– یبوست
– عدم تحمل سرما
– ضعف عضلانی

درمان کم‌کاری تیروئید ناشی از لیتیوم:
۱. تجویز لووتیروکسین:
– اگر کم‌کاری تیروئید در اثر مصرف لیتیوم ایجاد شود، پزشکان معمولاً درمان با لووتیروکسین (T4) را توصیه می‌کنند. این داروی جایگزین هورمون تیروئیدی است و به تنظیم سطح هورمون‌های تیروئید و بهبود علائم کمک می‌کند.

۲. نظارت بر عملکرد تیروئید:
– برای بیمارانی که از لیتیوم استفاده می‌کنند، به‌طور منظم آزمایش‌های تیروئیدی (مانند TSH) توصیه می‌شود تا هر گونه تغییر در عملکرد تیروئید به سرعت تشخیص داده شود.

۳. ادامه مصرف لیتیوم:
– در بسیاری از موارد، حتی اگر کم‌کاری تیروئید ایجاد شود، بیمار همچنان می‌تواند به مصرف لیتیوم ادامه دهد و با مصرف لووتیروکسین این مشکل را مدیریت کند. پزشک تصمیم خواهد گرفت که آیا نیاز به تغییر دارو است یا خیر.

نتیجه‌گیری:
لیتیوم به عنوان داروی اصلی برای درمان اختلال دوقطبی می‌تواند باعث ایجاد کم‌کاری تیروئید شود، اما این عارضه معمولاً قابل مدیریت است. مصرف لووتیروکسین و نظارت منظم بر عملکرد تیروئید می‌تواند به کاهش عوارض کمک کند و بیمار همچنان می‌تواند از مزایای لیتیوم بهره‌مند شود.

هورمون‌های تیروئیدی و مصرف کنندگان لیتیم

مصرف لیتیوم، که به‌طور گسترده برای درمان اختلال دوقطبی استفاده می‌شود، می‌تواند باعث ایجاد کم‌کاری تیروئید شود. در این موارد، استفاده از هورمون‌های تیروئیدی مانند لووتیروکسین (T4) و لیوتیرونین (T3) ممکن است برای مدیریت علائم کم‌کاری تیروئید ضروری باشد. در ادامه به نحوه تعامل این داروها و استفاده آن‌ها در مصرف‌کنندگان لیتیوم می‌پردازیم.

۱. کم‌کاری تیروئید ناشی از لیتیوم:
– لیتیوم می‌تواند عملکرد غده تیروئید را کاهش دهد و باعث کاهش تولید هورمون‌های تیروئیدی T4 و T3 شود. این کم‌کاری تیروئید ممکن است علائمی مانند خستگی، افزایش وزن، افسردگی و کاهش متابولیسم ایجاد کند. کم‌کاری تیروئید ناشی از لیتیوم شایع است و به ویژه در زنان و افراد مسن رخ می‌دهد.

۲. استفاده از لووتیروکسین (T4) در مصرف‌کنندگان لیتیوم:
– لووتیروکسین (T4) رایج‌ترین دارویی است که برای درمان کم‌کاری تیروئید تجویز می‌شود. در بیماران مصرف‌کننده لیتیوم که دچار کم‌کاری تیروئید شده‌اند، پزشکان معمولاً لووتیروکسین را برای جایگزینی هورمون تیروئیدی از دست رفته تجویز می‌کنند.
– لووتیروکسین به تدریج در بدن به T3 (فرم فعال‌تر هورمون) تبدیل می‌شود و به بهبود متابولیسم، انرژی و عملکرد ذهنی کمک می‌کند. این دارو به طور معمول به خوبی تحمل می‌شود و می‌تواند به مدیریت علائم کم‌کاری تیروئید در بیمارانی که همچنان از لیتیوم استفاده می‌کنند، کمک کند.

۳. استفاده از لیوتیرونین (T3) در مصرف‌کنندگان لیتیوم:
– لیوتیرونین (T3)، فرم فعال‌تر هورمون تیروئیدی است و در موارد خاصی ممکن است به عنوان درمان مکمل استفاده شود. این دارو معمولاً زمانی استفاده می‌شود که بیمار به لووتیروکسین به تنهایی پاسخ نمی‌دهد یا نیاز به تاثیر سریع‌تر دارد.
– اگرچه لووتیروکسین (T4) معمولاً برای درمان کم‌کاری تیروئید کافی است، در برخی بیماران که همچنان علائم کم‌کاری تیروئید یا افسردگی دارند، اضافه کردن لیوتیرونین (T3) ممکن است به بهبود بیشتر علائم کمک کند.

۴. نظارت و مدیریت درمان:
– برای بیمارانی که لیتیوم مصرف می‌کنند، نظارت منظم بر عملکرد تیروئید (معمولاً با اندازه‌گیری سطح TSH، T4 و T3) ضروری است. این نظارت به پزشکان اجازه می‌دهد تا هر گونه تغییر در عملکرد تیروئید را به موقع تشخیص داده و دوز مناسب لووتیروکسین یا لیوتیرونین را تنظیم کنند.
– اگر بیمار علائم کم‌کاری تیروئید را تجربه کرد، پزشک ممکن است ابتدا درمان با لووتیروکسین را شروع کند و در صورت نیاز، لیوتیرونین را اضافه کند.

۵. ترکیب داروها و مصرف لیتیوم:
– در بسیاری از موارد، بیماران می‌توانند به مصرف لیتیوم ادامه دهند و کم‌کاری تیروئید ناشی از آن را با استفاده از هورمون‌های تیروئیدی مانند لووتیروکسین یا لیوتیرونین مدیریت کنند. این ترکیب به بیماران اجازه می‌دهد تا از فواید لیتیوم در مدیریت اختلال دوقطبی بهره‌مند شوند، در حالی که عملکرد تیروئید آن‌ها تحت کنترل است.
– پزشک باید به دقت دوز هر دو دارو را تنظیم کند تا از نوسانات هورمونی و عوارض جانبی جلوگیری شود.

نتیجه‌گیری:
مصرف لیتیوم می‌تواند منجر به کم‌کاری تیروئید شود که معمولاً با لووتیروکسین (T4) درمان می‌شود. در برخی موارد، لیوتیرونین (T3) نیز به عنوان درمان مکمل اضافه می‌شود. مصرف‌کنندگان لیتیوم باید به‌طور منظم عملکرد تیروئید خود را بررسی کنند و تحت نظر پزشک از این هورمون‌های تیروئیدی استفاده کنند تا تعادل هورمونی حفظ شده و علائم کم‌کاری تیروئید کنترل شود.