نام فارسی: آلکساندر فلمینگ
سال ولادت و مرگ: ۱۹۵۵-۱۸۸۱ میلادی
الکساندر فلمینگ (Sir Alexander Fleming) کاشف پنی‌سیلین است. او در سال ۱۹۴۵ موفق به دریافت جایزه نوبل پزشکی شد.
ملیت: اسکاتلند آلکساندر فلمینگ کاشف پنی‌سیلین در سال ۱۸۸۱ در «لاچفیلد» اسکاتلند زلده شد. وی از مدرسه‌ی پزشکی بیمارستان «سنت‌مری» لندن فارغ‌التحصیل شد و پس از پایان تحصیلات به تحقیق و بررسی در زمینه‌ی ایمنی‌شناسی و مصونیت‌ها پرداخت. سپس به عنوان پزشک نظامی در جنگ جهانی اول زخم‌های عفونی را مورد مطالعه قرار داد و متوجه شد که اغلب مواد ضد عفونی کننده خیلی بیش از آنکه میکروب‌ها را از پای درآورند سلولهای بدن را از بین می‌برند. به این ترتیب فلمینگ به ضرورت وجود ماده‌ای که بتواند بدون آسیب زدن به سلولهای سالم باکتری را از بین ببرد، پی برد.
پس از جنگ فلمینگ به بیمارستان سنت مری بازگشت و به کار تحقیق خود مشغول شد. در سال ۱۹۲۲ ماده‌ای را کشف کرد که آن را «لیسوزیم» نامید. لیسوزیم، آنزیمی است که در بدن انسان تولید می‌شود و در ترکیبات مخاط و اشک وجود دارد، به سلولهای بدن آسیب نمی‌رساند. این ماده اگرچه برخی از میکرب‌‌ها را از بین می‌برد ولی در برابر میکرب‌های خاصّی که به انسان آسیب می‌رساند بی اثر است. این کشف با وجود جالب بودن از اهمیت چندانی برخوردار نبود.
در سال ۱۹۲۸ فلمینگ کشف بزرگ خود را به انجام رساند. یکی از ظروف حاوی کشت باکتری «استافیلوکوک» در معرض هوا قرار گرفت که در نتیجه برخی قسمت‌های آن از کپک پوشیده شده. فلمینگ متوجه شد در آن قسمت‌هایی که در نتیجه برخی قسمت‌هایی که کپک نفوذ کرده است باکتری به کلّی از بین رفته‌اند. او به این نتیجه رسید ماده‌ای که کپک تولید می‌کند پادزهر باکتری استافیلوکوک است. وی توانست نشان دهد که ماده مزبور از رشد بسیاری از انواع باکتری مضر برای انسان جلوگیری می‌کند. این ماده که فلمینگ آن را به خاطر عامل تولیدکننده‌ی آن (پنی سیلیوم نوتانیوم) پنی سیلین نامید. برای انسان و حیوان زیان‌آور نبود. حاصل کار فلمینگ در سال ۱۹۲۹ منتشر شد. ولی توجه چندانی را جلب نکرد. فلمینگ دریافته بود که پنی‌سیلین استفاده‌های پزشکی بسیار مهمی می‌تواند داشته‌باشد. امّا به هرحال او نتوانست تکنیکی را برای تصفیه و پالایش پنی‌سیلین ارائه کند و این داروی اعجاب انگیز تا ده سال بعد بدون استفاده باقی ماند.
سرانجام در اواخر دهه ۱۹۳۰ دو محقق انگلیسی «هوارد والتر فلوری» و «ارنست بوریس چاین» به مقاله فلمینگ برخوردند. آنها تجربه فلمینگ را تکرار کرده و ماده حاصله را روی حیوانات آزمایشگاهی تجربه کردند در سال ۱۹۴۱ پنی‌سیلین روی نمونه‌هایی از بیماران به کار برده شد. این آزمایش‌ها نشان داد که داروی جدید به شکلی حیرت‌انگیز مؤثر و کارا می‌باشد.
با ترغیب دولت‌های آمریکا و انگلیس شرکتهای داروسازی وارد فعالیت در این زمینه شده و سریعاً روش‌هایی را برای تولید مقادیر زیاد پنی‌سیلین ابداع کردند. در آغاز پنی‌سیلین انحصاراً برای استفاده مصدومان جنگی نگهداری می‌شد ولی تا سال ۱۹۴۴ برای معالجه غیرنظامی‌ها در انگلیس و آمریکا در دسترس همگان قرار گرفت. با پایان جمگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ استفاده از پنی‌سیلین در سراسر جهان معمول شد.
کشف پنی‌سیلین انگیزه‌ای برای جستجو و تحقیق برای یافتن سایر آنتی‌بیوتیک‌ها شد و آن تحقیقات منجر به کشف بسیاری از «داروهای معجزه‌گر» دیگر گردید. با وجود این پنی‌سیلین همچنان به عنوان پر مصرف‌ترین آنتی‌بیوتیک باقی ماند.
یکی از دلایل ادامه تفوّق پنی‌سیلین آن است که این دارو علیه طیف وسیعی از موجودات ذره‌بینی آسیب رسان مؤثر است. از این دارو در درمان سفلیس، سوزاک، تب سرخ، دیفتری و همچنین برخی اشکال آرتریت، بُرُنشیت، مننژیت، مسمومیت خون، می‌شود. یکی دیگر از امتیازات پنی‌سیلین استعمال بی‌ضرر مقادیر زیاد آن است. یک دُز ۵۰۰۰۰واحدی پنی‌سیلین برای درمان برخی عفونت‌ها مؤثر است. امّا تزریق یکصد میلیون واحد پنی‌سیلین در روز بدون هیچ گونه مخاطره و عوارض جانبی تجویز می‌شود. البته برخی افراد نسبت به پنی‌سیلین حساسیت داردند ولی این دارو برای بیشتر مردم سلامتی و توانایی را به ارمغان می‌آورد.
از آنجا که پنی‌سیلین تاکنون جان میلیونها نفر را نجات داده و مطمئناً در آینده جان افراد بیشتری را نجات خواهد داد تنها معدود افرادی اهمیت کشف پنی‌سیلین را زیر سوال برده‌اند. البته جایگاه واقعی و دقیق فلمینگ در این فهرست بستگی به این امر دارد که برای «فلوری» و چاین» چه اعتباری قائل شویم. من بر این باورم که تمام اعتبار این کار از آنِ فلمینگ است که کشف اصلی حاصل تحقیقات اوست. بدون او احتمالاً باید سال‌های زیادی می‌گذشت تا پنی‌سیلین کشف شود. همین که او نتایج کار خود را منتشر کرد دیگر از این که زود تکنیک و روش لازم برای تولید و پالایش پنی‌سیلین نیز ابداع می‌شود.
فلمینگ از ازدواج سعادتمند خود صاحب یک فرزند شد. در سال ۱۹۴۵ جایزه نوبل در پزشکی به طور مشترک به او و فلوری و چاین داده شد. فلمینگ در سال ۱۹۵۵ درگذشت.
نوشته: میشل اچ.هارت
ترجمه: محمد حسین آهویی
انتشارات روزنه
به بهانه بزرگداشت «الکساندر فلمینگ»؛
ماجرای کشف سلاح سردی به نام پنی‌سیلین!
امروز تولد «الکساندر فلمینگ» کاشف داروی پنی‌سیلین است کسی که شاید خودش هم نمی‌دانست که با پیدا کردن این دارو طی گذر زمان جان چند تن را می‌تواند از مرگ نجات دهد.
«آمپول» واژه‌ای بود که در کودکی ما حکم یک سلاح سرد را داشت. خودش که هیچ حتی اسمش هم ترس به جانمان می‌انداخت؛ برای همین هم در بیشتر مواقع بین خانواده‌های ایرانی علاوه بر خاصیت درمانی خاصیت تربیتی هم داشت و در ۹۰ درصد اوقات از اسم آن برای آرام کردن بچه‌های بازیگوش استفاده می‌شد. در بیشتر ایام هم آمپول برایمان فقط و فقط در یک نوع خلاصه می‌شد و آن هم چیزی نبود جز پنی‌سیلین؛ دارویی که با وجود دردناک بودنش موقع فرو کردن سرنگ در جانمان، حکم شوالیه‌ای را داشت که رفته رفته هرچه بزرگتر می‌شدیم برای خلاصی از مکافات ویروس‌های مختلف دوست داشتیم برای بهبود هرچه زودتر درد لحظه‌ای آن را به جان بخریم و خودمان را راحت کنیم. در تقویم جهانی امروز روز بزرگداشت «الکساندر فلمینگ»کاشف این داروی شفابخش و نوستالژیک است. دارویی که طی همه این سال‌ها توانسته جان آدم‌های زیادی را در دنیا نجات دهد.
پزشکی که دوست داشت جراح شود ولی کاشف شد
کشف اصلی پنی سیلین را به «الکساندر فلمینگ» نسبت می‌دهند. یک پزشک اسکاتلندی که در قرن ۱۹ زندگی می‌کرده و اگر بخواهید نگاهی به دوران زندگی و کودکی‌اش بیندازید به یک دانشمند تیپیکال برخواهید خورد که مثل بسیاری از کاشفان و محققان تاریخ، بچگی سختی را پشت سرگذاشته است. او در هفت سالگی پدرش را از دست داده بود و مادرش عهده دار بزرگ کردن او و چهار خواهر و برادر دیگرش شد. او در دوران نوجوانی‌اش برای ادامه تحصیل در مدرسه به لندن نزد برادرش رفت برای درآوردن هزینه‌های زندگی‌اش در یک شرکت کشتیرانی مشغول به کار شد. او وقتی وارد دانشگاه شد قصد داشت تا جراح شود اما بعدها به او کار در یک آزمایشگاه پیشنهاد شد و او تا پایان عمر زندگی خودش را در آنجا صرف کرد.
از جنگ جهانی اول تا زخم عفونی سربازان
شاید یکی از اتفاقات مهمی که فلمینگ را به سمت کشف پنی سیلین تشویق کرده است حضور او در جنگ جهانی اول به عنوان یک پزشک نظامی بود. جایی که کار اصلی او التیام بخشیدن به زخم سربازان حین جنگ بود؛ زخم‌هایی که عفونی می‌شد و برطرف کردن این مشکل آرام آرام به یکی از دغدغه‌های اصلی فلمینگ تبدیل شد؛ چون در آن زمان مواد ضد عفونی کننده پیش از اینکه میکروب را نابود کنند، سلولهای خود بدن را از بین می بردند. به همین جهت او به دنبال ماده‌ای بود که علاوه بر برطرف کردن عفونت به بافت بدن نیز آسیبی نرساند.
دارویی که بهره برداری آن ۱۰ سال طول کشید
یکی از نخستین کشف‌های فلمینگ که یک جورهایی شاید مقدمه پیدایش پنی سیلین به شمار می‌رفت کشف ماده‌ای به نام لیسوزیم است.یک آنزیم که در مخاط و اشک پیدا می‌شد ولی یک مشکل بزرگ داشت آن هم اینکه این ماده بعضی میکروب‌ها را از بین می‌برد ولی در برابر میکروب‌های خاصّی که به انسان آسیب می‌رساند اثری ندارد. اما کشف بزرگ این دانشمند در سال ۱۹۲۸ اتفاق افتاد. وقتی که او ظرف کشت باکتری «استافیلوکوک» را در معرض هوا قرار داد متوجه کپک‌هایی شد که در برخی ازقسمت‌های آن پوشیده شده و باکتری همان قسمت‌ها هم از بین رفته برای همین او به این نتیجه رسید که این کپک پادزهر باکتری استافیلوک است. پادزهری که می‌تواند از بسیاری از بیماری‌های مضر در انسان جلوگیری کند. او اسم این ماده را گذاشت«پنی سیلیوم نوتانیوم» اما چون تا ۱۰ سال روشی برای به دست آوردن و پالایش آن پیدا نکرد از این دارو در دنیا بهره برداری نشد؛ اما بعد از جنگ جهانی دوم استفاده از این داروی شفابخش در جهان گسترش پیدا کرد و جایزه نوبل را برای فلمینگ به ارمغان آورد.
شوکی که می‌تواند به قیمت جان بیمار تمام شود
اما در تمام این سال‌ها پنی سیلین کنار همه ویژگی های خوبش در درمان سریع، یک خصوصیت منفی هم داشته چیزی که باعث شده در چند سال گذشته پزشکان کمتر از قبل به تجویز این دارو اقدام کنند. پنی سیلین جزو دسته آنتی‌بیوتیک‌ها محسوب می‌شود برای همین عده‌ای از کارشناسان معتقدند از آنجایی که تقریبا تمامی آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی حساسیت‌زا هستند پنی سیلین هم از این قاعده مستثنی نیست؛ که از مهمترین آنها می‌شود به شوک آنافیلاکسی اشاره کرد. با اینکه حساسیت نسبت به پنی‌سیلین را یک در صدهزار نفر تخمین زده اند ولی باز هم واکنش آلرژیک به آن انقدر خطرناک هست که در تجویز این دارو احتیاط کنند. پزشکی درباره این دارو گفته است: «بسیاری فکر می‌کنند با تست پیش از تزریق می‌شود به آلرژیک بودن آن برای بیمار پی برد اما نکته‌ای که وجود دارد این است که روش های تست این دارو هم یک روش منسوخ محسوب می‌شود چون اگر کسی واقعا به پنی سیلین حساسیت داشته باشد ممکن است با همان مقدار کم در تست هم دچار عوارض شود.»
