معاینه نورولوژی؛ آفازی بروکا، ورنیکه، گلوبال و هدایتی

آفازی

تعریف آفازی (Aphasia):
آفازی نوعی اختلال زبانی است که به دلیل آسیب به نواحی زبانی مغز (معمولاً در نیمکره چپ) ایجاد می‌شود. این اختلال می‌تواند در تولید، درک، خواندن، نوشتن و تکرار گفتار تأثیر بگذارد و معمولاً در اثر سکته مغزی، تروما، تومورهای مغزی یا بیماری‌های نورودژنراتیو رخ می‌دهد.

انواع اصلی آفازی و ویژگی‌های آنها

آفازی بروکا (Broca’s Aphasia)

تعریف:
آفازی بروکا نوعی اختلال زبانی است که در اثر آسیب به ناحیه بروکا (در لوب فرونتال چپ، معمولاً ناحیه ۴۴ و ۴۵ برودمن) ایجاد می‌شود. این ناحیه مسئول تولید گفتار و هماهنگی حرکات گفتاری است.

ویژگی‌های بالینی

علت‌ها

• سکته مغزی (بیشتر در شریان مغزی میانی چپ)
• آسیب تروماتیک به سر
• تومورها یا ضایعات مغزی در ناحیه بروکا
• بیماری‌های نورودژنراتیو (مانند آفازی پیشرونده اولیه)

درمان

• گفتاردرمانی برای بهبود مهارت‌های ارتباطی
• روش‌های جبرانی مانند استفاده از حرکات دست یا نوشتن
• توانبخشی شناختی برای کمک به بازیابی مهارت‌های زبانی
• تحریک مغزی (rTMS یا tDCS) در برخی موارد آزمایشی

تفاوت با سایر انواع آفازی

• برخلاف آفازی ورنیکه، درک زبان تقریباً طبیعی است.
• برخلاف آفازی هدایتی، مشکل اصلی در تولید گفتار است نه در تکرار.
• برخلاف آفازی گلوبال، گفتار هرچند مختل است، اما به‌طور کامل از بین نرفته است.

این بیماران معمولاً با تلاش و درمان بهبودی نسبی پیدا می‌کنند، ولی در برخی موارد مشکلات زبانی دائمی باقی می‌مانند.

آفازی ورنیکه (Wernicke’s Aphasia)

تعریف:
آفازی ورنیکه نوعی اختلال زبانی است که به دلیل آسیب به ناحیه ورنیکه (در لوب تمپورال چپ، معمولاً ناحیه ۲۲ برودمن) ایجاد می‌شود. این ناحیه مسئول درک زبان و پردازش معنایی کلمات است.

ویژگی‌های بالینی

علت‌ها

• سکته مغزی (اغلب در شریان مغزی میانی چپ، شاخه لوب تمپورال)
• تومورها یا ضایعات مغزی در ناحیه ورنیکه
• آسیب‌های تروماتیک مغز
• بیماری‌های نورودژنراتیو (مانند آفازی پیشرونده اولیه)

درمان

• گفتاردرمانی برای بهبود درک و تولید گفتار
• استراتژی‌های جبرانی مانند زبان بدن و ابزارهای تصویری
• تحریک مغزی (rTMS یا tDCS) در برخی موارد آزمایشی
• توانبخشی شناختی برای کمک به بیمار در بازیابی عملکرد زبانی

تفاوت با سایر انواع آفازی

• برخلاف آفازی بروکا، گفتار روان است، اما بی‌معنی و پراکنده.
• برخلاف آفازی هدایتی، مشکل اصلی در درک زبان است نه در تکرار.
• برخلاف آفازی گلوبال، توانایی گفتاری تا حدی حفظ شده، اما بدون معنای واضح است.

نکته مهم: به دلیل اینکه بیماران نقص درک دارند و از مشکل خود آگاه نیستند، ممکن است همکاری آن‌ها در درمان دشوار باشد.

آفازی گلوبال (Global Aphasia)

تعریف:
آفازی گلوبال شدیدترین نوع آفازی است که در آن هم درک زبان و هم تولید گفتار به شدت مختل می‌شود. این نوع آفازی معمولاً به دلیل آسیب گسترده به ناحیه‌های بروکا و ورنیکه و مسیرهای ارتباطی بین آن‌ها (لوب‌های فرونتال، تمپورال و پاریتال چپ) ایجاد می‌شود.

ویژگی‌های بالینی

علت‌ها

• سکته مغزی شدید در شریان مغزی میانی چپ
• ضایعات وسیع در نیمکره چپ (تروما، تومور، آنوکسی)
• بیماری‌های تخریب‌کننده عصبی پیشرفته

درمان

• گفتاردرمانی برای بهبود توانایی‌های ارتباطی
• روش‌های جبرانی مانند زبان بدن، تصاویر، و فناوری‌های کمکی
• توانبخشی عصبی برای بازسازی عملکردهای زبانی
• حمایت از خانواده و مراقبان برای ارتباط مؤثر با بیمار

تفاوت با سایر انواع آفازی

• برخلاف آفازی بروکا، حتی درک زبان هم مختل است.
• برخلاف آفازی ورنیکه، گفتار بیمار روان نیست و شدیداً محدود شده است.
• برخلاف آفازی هدایتی، هم تکرار و هم درک به شدت مختل هستند.

پیش‌آگهی: این نوع آفازی معمولاً نشان‌دهنده آسیب مغزی شدید است و بهبودی کامل نادر است، اما برخی بیماران با توانبخشی می‌توانند روش‌های جایگزین ارتباطی بیاموزند.

آفازی هدایتی (Conduction Aphasia)

تعریف:
آفازی هدایتی نوعی اختلال زبانی است که به دلیل آسیب به فاسیکول قوسی (Arcuate Fasciculus) ایجاد می‌شود. این مسیر ارتباطی بین ناحیه بروکا (مسئول تولید گفتار) و ناحیه ورنیکه (مسئول درک گفتار) است. در این نوع آفازی، بیمار درک و روانی گفتار نسبتاً طبیعی دارد، اما در تکرار جملات دچار مشکل شدید است.

ویژگی‌های بالینی

علت‌ها

• سکته مغزی در ناحیه پاریتال تحتانی چپ (اغلب در شریان مغزی میانی چپ)
• آسیب‌های تروماتیک یا جراحی مغز
• بیماری‌های نورودژنراتیو (مانند آفازی پیشرونده اولیه)

درمان

• گفتاردرمانی برای بهبود توانایی تکرار و نامیدن
• تمرینات شناختی و زبانی برای تقویت ارتباط بین نواحی مغزی
• روش‌های جبرانی مانند استفاده از مترادف‌ها یا نوشتن برای کمک به ارتباط

تفاوت با سایر انواع آفازی

• برخلاف آفازی بروکا، گفتار روان است.
• برخلاف آفازی ورنیکه، درک زبان طبیعی است.
• برخلاف آفازی گلوبال، گفتار و درک تا حد زیادی حفظ شده‌اند.
• مشکل اصلی در تکرار جملات است، که مشخصه اصلی این نوع آفازی محسوب می‌شود.

پیش‌آگهی: این نوع آفازی معمولاً نسبت به انواع دیگر پیش‌آگهی بهتری دارد و بیماران می‌توانند با درمان تا حد زیادی مهارت‌های زبانی خود را بازیابند.

جدول ویژگی‌های انواع آفازی به شکل منظم‌تر

توضیح مختصر:

• آفازی بروکا: بیمار مشکل در بیان کلمات دارد، اما درک زبان نسبتاً حفظ شده است.
• آفازی ورنیکه: گفتار روان ولی بی‌معنی است، و درک زبان مختل می‌شود.
• آفازی گلوبال: هم تولید گفتار و هم درک آن به شدت مختل است.
• آفازی هدایتی: بیمار توانایی تکرار جملات را ندارد، اما گفتار و درک نسبتا طبیعی هستند.

علت‌های شایع آفازی

• سکته مغزی (شایع‌ترین علت) – معمولاً در اثر انسداد شریان مغزی میانی چپ
• آسیب‌های تروماتیک مغز (TBI)
• تومورهای مغزی در نواحی زبانی
• بیماری‌های نورودژنراتیو (مانند آفازی پیشرونده اولیه در دمانس)
• عفونت‌های مغزی (مثل آنسفالیت)

درمان آفازی

▪️ گفتاردرمانی: شامل تمرینات بهبود مهارت‌های گفتاری و ارتباطی
▪️ توانبخشی شناختی: استفاده از روش‌های جبرانی مانند زبان بدن و ابزارهای کمکی
▪️ تحریک مغزی (rTMS یا tDCS): روش‌های نوین برای کمک به بهبود مهارت‌های زبانی
▪️ حمایت خانواده و آموزش تکنیک‌های ارتباطی جایگزین

پیش‌آگهی بستگی به شدت آسیب مغزی، نوع آفازی، میزان توانبخشی و همکاری بیمار دارد. برخی از بیماران بهبود قابل توجهی پیدا می‌کنند، اما در موارد شدید، مشکلات زبانی ممکن است دائمی باشد.

پرسش‌هایی در مورد آفازی

 در معاینه یک بیمار که با شروع ناگهانی اختلال تکلم به اورژانس آورده شده است. متوجه علائم زیر می‌شوید: بیمار روان صحبت می‌کند ولی درک مطلب و تکرار مختل است. بیمار حجم زیادی از کلمات را بیان می‌کند که بی‌معنا، همراه با خطاهای پارافازیک و گاهی همراه با نئولوژیسم است. این علائم مربوط به کدامیک از انواع آفازی است؟ (پرانترنی اسفند ۹۶ – قطب ۱۰ کشوری [دانشگاه تهران]) 
الف) بروکا
ب) گلوبال
ج) ورنیکه
د ارتباطی