آزمون شامل ۲۵ پرسش است.
سلام و درود
«تکرار مادر مهارت‌هاست»
در راستای افزایش مهارت شما آزمون‌های متنوع و زیادی از خط به خط این گفتار برای شما آماده شده است. هر آزمون دارای ۲۰ سوال ۲ گزینه‌ای است.
برای تثبیت مطلب در حافظه و یادگیری هر چه بیشتر مطلب، در آزمون‌های آنلاین «آینده‌نگاران مغز» شرکت کنید.
برای شرکت در انواع آزمون‌های آنلاین «گفتار دستگاه تولیدمثل در زن» بر لینک زیر کلیک کنید:
کتاب الکترونیکی پرسش‌های دو گزینه‌ای
پرسش‌های دو گزینه‌ای و خط به خط گفتارهای زیست‌شناسی چیست و گسترهٔ حیات؛ برای دانلود اینجا کلیک کنید.
برای مشاهده «کتاب الکترونیکی» کلیک کنید.
کتاب الکترونیکی تعمیق و تثبیت یادگیری زیست‌شناسی
پرسش‌های جاهای خالی و خط به خط گفتار یاخته‌های بافت عصبی؛ برای دانلود اینجا کلیک کنید.
برای مشاهده «کتاب الکترونیکی» کلیک کنید.
فصل تولیدمثل
شامل گفتارهای:
گفتار ۱. دستگاه تولیدمثل در مرد
گفتار ۲. دستگاه تولیدمثل در زن
گفتار ۳. رشد و نمو جنین
گفتار ۴. تولیدمثل در جانوران
بارم‌بندی مربوط به این فصل:
نیمسال اول: ۰ نمره
نیمسال دوم: ۴ نمره
شهریور ماه: ۲/۵ نمره
در حال آماده سازی برای طرح پرسش
قدردان شکیبایی شما هستیم!
گفتار دستگاه تولیدمثل در زن
همان‌طور که در شکل ۶ می‌بینید، این دستگاه شامل اندام‌هایی است که مجموعاً نقش‌های زیر را بر عهده دارند.
- تولید یاختۀ جنسی ماده (تخمک)
- انتقال یاخته‌های جنسی ماده به سمت رحم
- ایجاد شرایط مناسب برای لقاح زامه و تخمک
- حفاظت و تغذیۀ جنین در صورت تشکیل
- تولید هورمون‌های جنسی زنانه
شکل ۶- دستگاه تولیدمثل در زن
تخمدان‌ها: غدد جنسی ماده‌اند که درون محوطۀ شکم قرار دارند و با کمک طنابی پیوندی و ماهیچه‌ای به دیوارۀ خارجی رحم متصل‌اند.
ساختار تخمدان با بیضه تفاوت دارد. درون آن لوله‌های پیچ در پیچ وجود ندارد. درون هر تخمدان نوزاد دختر در حدود یک میلیون مام یاخته (اووسیت) اولیه وجود دارد. هر مام یاخته را یاخته‌های تغذیه‌کننده احاطه می‌کنند. به مجموعۀ آن‌ها انبانک (فولیکول) گفته می‌شود. پس از تولد، تعداد انبانک افزایش نخواهد یافت و به دلایل نامعلومی تعداد زیادی از مام‌یاخته‌ها و یاخته‌های تغذیه‌کننده از بین می-روند. تغییراتی را که در تخمدان رخ می‌دهد در شکل ۷ می‌بینید.
شکل ۷- تخمدان و تغییرات آن در دوره جنسی
بخش‌های دیگر دستگاه تولیدمثل در زن شامل رحم، لوله‌های رحم، گردن رحم و واژن هستند. رحم، اندام کیسه مانند، گلابی شکل و ماهیچه‌ای است که جنین درون آن، رشد و نمو می‌یابد. دیوارۀ داخلی رحم، در دوران قاعدگی و بارداری دچار تغییراتی می‌شود. بخش پهن و بالای رحم به دو لوله متصل است که به آن‌ها لوله‌های رحم (لوله‌های فالوپ) می‌گویند. انتهای این لوله‌ها، شیپورمانند و دارای زوائدی انگشت مانند است. پوشش داخل لوله‌های رحم مخاطی و مژک‌دار است. زنش مژک‌های آن، مام یاخته را به سمت رحم می‌رانند.
بخش پایین رحم، باریک‌تر شده که به آن گردن رحم می‌گویند. این قسمت به داخل واژن باز می‌شود. واژن محل ورود یاخته‌های جنسی نر، خروج خون قاعدگی و در هنگام زایمان طبیعی، محل خروج جنین است.
دورۀ جنسی در زنان
این دوره با قاعدگی یا عادت ماهانه شروع می‌شود که در آن دیوارۀ داخلی رحم همراه با رگ¬های خونی تخریب و مخلوطی از خون و بافت¬های تخریب شده و از بدن خارج می‌شود.
عادت ماهانه با بلوغ جنسی آغاز می‌شود ابتدا نامنظم، ولی کم¬کم منظم می‌شود. نظم آن مهم‌ترین شاخص کارکرد صحیح دستگاه تولیدمثلی زن است.
معمولاً در زن‌های سالم بین ۴۵ تا ۵۰ سالگی عادت ماهانه متوقف می‌شود که این پدیده را یائسگی می‌نامند. علت یائسگی از کار افتادن تخمدان‌هاست که زودتر از بقیۀ دستگاه‌های بدن پیر می-شوند. پس دوره باروری و تولیدمثلی در زن حدود ۳۰ تا ۳۵ سال است. تغذیۀ نامناسب، کار زیاد و سخت، فشار روحی و جسمی به گونه‌ای چشمگیر از طول این مدت می‌کاهد.
فعالیت ۳
شروع یائسگی همراه با علائمی است. در مورد علائم این دوره و روش‌های کاهش بروز این علائم، تحقیق کرده و گزارش آن را در کلاس ارائه کنید.
تخمک‌زایی
فرآیند تخمک‌زایی از یاختۀ دولاد و زاینده‌ای به نام مامه‌زا (اووگونی)، قبل از تولد و از دوران جنینی شروع می‌شود. مراحل تولید تخمک در شکل ۸ دیده می‌شود.
فعالیت ۴
با توجه به شکل ۸ دربارۀ پرسش‌های زیر با هم گفت گو کنید.
در انسان مام یاخته اولیه، ثانویه و تخمک از لحاظ فام‌تن‌ها چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟ اولین جسم قطبی با دومین اجسام قطبی چه تفاوتی دارند؟ مراحل تخمک‌زایی در این شکل را با مراحل زامه‌زایی (شکل ۲) مقایسه کنید. شباهت‌ها و تفاوت‌های آن‌ها را بنویسید.
شکل ۸- مراحل تخمک‌زایی
مراحل تخمک‌زایی در دوران جنینی آغاز و پس از شروع کاستمان در پروفاز ۱ متوقف می‌شود. با رسیدن به سن بلوغ هر ماه در یکی از انبانک‌ها، مام یاخته اولیه کاستمان را ادامه می‌دهد، ولی دوباره متوقف شده، یاخته حاصل به صورت مام یاخته ثانویه از تخمدان خارج می‌شود. حرکت زوائد انگشت مانند انتهای لولۀ رحم در اطراف آن، مام یاخته ثانویه را به درون لولۀ رحم هدایت می‌کند. در صورتی تقسیم کاستمان کامل می‌شود که زامه به آن برخورد کند و فرآیند لقاح آغاز شود. در این حالت، مام یاخته ثانویه تقسیم کاستمان را تکمیل می‌کند و تخمک ایجاد می‌کند که با زامه لقاح می‌یابد و تخم تشکیل می‌شود. اگر زامه با آن برخورد نکند یا لقاح نشود، مام یاخته همراه با خون‌ریزی دوره‌ای از بدن دفع می‌شود.
از تفاوت‌های اساسی تخمک‌زایی با زامه‌زایی تقسیم نامساوی سیتوپلاسم است به این صورت که در تخمک‌زایی پس از هر بار تقسیم هسته در کاستمان تقسیم نامساوی سیتوپلاسم صورت می‌گیرد؛ در نتیجه یک یاخته بزرگ و یک یاخته کوچک‌تر به نام جسم قطبی به وجود می‌آید. این کار با هدف رسیدن مقدار بیشتری از سیتوپلاسم و اندامک‌ها به تخمک است تا بتواند در مراحل اولیۀ رشد و نمو جنین نیازهای آن را برآورده کند.
به ندرت ممکن است زامه با جسم قطبی نیز لقاح یابد و تودۀ یاخته‌ای بی‌شکلی را ایجاد کند که پس از مدتی از بدن دفع می‌شود.
در جنس ماده، نوسانات هورمونی دو رویداد چرخه‌ای را پدید می‌آورد، این دو چرخۀ وابسته به هم در تخمدان‌ها و رحم انجام می‌شود. چرخۀ تخمدانی، زمان‌بندی بالغ شدن مام یاخته را در تخمدان تنظیم و چرخۀ رحمی، رحم را برای بارداری آماده می‌کند.
چرخۀ تخمدانی: پیش‌تر خواندید که در تخمدان مام یاخته به همراه یاخته‌های اطرافشان انبانک را تشکیل می‌دهند که از دورۀ جنینی در تخمدان وجود دارند. در هر دورۀ جنسی یکی از انبانک‌هایی که از همه رشد بیشتری پیدا کرده است، چرخۀ تخمدانی را آغاز و ادامه می‌دهد. لایه‌های یاخته‌ای این انبانک تکثیر و حجیم می¬شوند و از یک سو شرایط رشد و نمو مام یاخته درون انبانک را فراهم و از سوی دیگر هورمون استروژن را ترشح می‌کنند که با رشد انبانک میزان آن افزایش می‌یابد (شکل ۷).
چرخۀ تخمدانی با تأثیر هورمون‌های FSH و LH تنظیم و هدایت می‌شود. FSH سبب بزرگ و بالغ شدن انبانک می‌شود. حدود روز چهاردهم دوره در انبانک بالغ شده‌ای که در این زمان به دیوارۀ تخمدان چسبیده است تخمک¬گذاری انجام می‌شود (شکل ۹-الف). در فرآیند، مام یاخته ثانویه همراه با تعدادی از یاخته‌های انبانکی از سطح تخمدان خارج و وارد محوطۀ شکمی می¬شوند. یاخته‌های انبانکی چسبیده به مام یاخته در ادامۀ مسیر به تغذیه و محافظت از آن کمک می‌کنند. افزایش LH عامل اصلی تخمک¬گذاری است. به دنبال تخمک‌گذاری، باقی‌ماندۀ انبانک در تخمدان به صورت تودۀ یاخته¬ای درمی‌آید که به آن جسم زرد می‌گویند (شکل ۹-ب). یاخته‌های جسم زرد با تأثیر هورمون LH فعالیت ترشحی خود را افزایش می‌دهند و دو هورمون استروژن و پروژسترون ترشح می¬کنند. اگر بارداری رخ دهد، جسم زرد به فعالیت خود تا مدتی ادامه می¬دهد و با این هورمون‌ها جدار رحم و در نتیجه جنین جایگزین شده در آن حفظ می¬شود. اگر بارداری رخ ندهد، جسم زرد در اواخر دورۀ جنسی تحلیل می‌رود و به جسمی غیرفعال به نام جسم سفید تبدیل می‌شود. غیرفعال شدن جسم زرد باعث کاهش استروژن و پروژسترون در خون می‌شود. کاهش این هورمون‌ها موجب ناپایداری جدار رحم و تخریب و ریزش آن می‌شود که علامت شروع دورۀ جنسی بعدی است (شکل ۱۰).
شکل ۹- الف) تخمک‌گذاری تخمدان
شکل ۹- ب) جسم زرد در تخمدان
شکل ۱۰- چرخۀ تخمدانی
چرخۀ رحمی: قاعدگی در روزهای اول هر دوره رخ می‌دهید که به‌طور متوسط هفت روز طول می‌کشد. پس از آن، دیوارۀ داخلی رحم مجدداً شروع به رشد و نمو می‌کند، ضخامت آن زیاد می‌شود و در آن چین‌خوردگی‌ها، حفرات و اندوختۀ خونی زیادی به وجود می‌آید. همان‌طور که در شکل ۱۱ می‌بینید، رشد و نمو دیوارۀ داخلی تا بعد از نیمۀ دوره نیز ادامه می‌یابد. پس از آن، سرعت رشد آن کم می‌شود، ولی فعالیت ترشحی در آن افزایش می‌یابد. نتیجۀ این فعالیت‌ها آماده شدن جدار رحم برای پذیرش و پرورش جنین است.
شکل ۱۱- چرخۀ رحمی. ریزش و رشد دیواره رحم
اگر در حدود نیمۀ دورۀ جنسی زامه در مجاورت مام یاخته ثانویه قرار گیرد، پس از تکمیل مراحل تخمک‌زایی لقاح صورت می‌پذیرد و تخم پس از انجام تقسیماتی در لولۀ رحمی، در یکی از فرورفتگی‌های جدار رحم جایگزین می‌شود. جایگزینی شامل نفوذ جنین به درون جدار رحم و ایجاد رابطۀ خونی و تغذیه‌ای با مادر است. اگر لقاح صورت نگیرد مام یاختۀ ثانویه بدون جایگزین دفع می‌شود و حدود روز بیستم و هشتم، تخریب دیوارۀ داخلی و دفع خون (قاعدگی) آغاز می‌شود که شروع دورۀ جنسی و چرخۀ رحمی بعدی را نشان می‌دهد.
تمام وقایع گفته شده با تأثیر هورمون‌های جنسی زنانه (استروژن و پروژسترون) که از تخمدان‌ها ترشح می‌شوند انجام می¬گیرد.
تنظیم هورمونی دستگاه تولیدمثل در زن
هورمون‌های هیپوتالاموس، هیپوفیز پیشین و تخمدان‌ها زمان وقایع متفاوت در دستگاه تولیدمثلی زن را تنظیم می‌کنند. تنظیم میزان این هورمون‌ها به صورت بازخوردی (خودتنظیم) انجام می‌شود (شکل ۱۲).
در ابتدای دوره مقدار دو هورمون جنسی استروژن و پروژسترون در خون کم است. این کمبود به هیپوتالاموس پیامی می‌دهد که هورمون آزادکننده‌ای ترشح کند. هورمون آزادکننده بخش پیشین هیپوفیز را تحریک می‌کند تا ترشح هورمون‌های FSH و LH را افزایش دهد.
استروژن و پروژسترون باعث رشد دیوارۀ داخلی رحم و ضخیم شدن آن می‌شود و با این کار، رحم را برای بارداری احتمالی آماده می‌کنند. همچنین با تأثیر بر هیپوتالاموس با بازخورد منفی از ترشح هورمون آزادکننده FSH و LH می‌کاهند. این بازخورد از رشد و بالغ شدن انبانک‌های جدید در طول دورۀ جنسی جلوگیری می‌کند.
در انتهای دوره، کاهش میزان این هورمون‌ها در خون به‌ویژه روی دیوارۀ داخلی رحم تأثیر می‌گذارد. استحکام دیوارۀ داخلی رحم کاهش می‌یابد و در طول چند روز بعد، تخریب می¬شود و قاعدگی رخ می‌دهد. کاهش پروژسترون و استروژن همچنین بر هیپوتالاموس اثر و ترشح مجدد هورمون آزادکننده، FSH و LH را آغاز می¬کند که همان شروع دورۀ جنسی بعدی است.
استروژن در واقع دو نقش متضاد را ایفا می‌کند؛ افزایش اندک آن از آزاد شدن FSH و LH ممانعت می‌کند (بازخورد منفی)، اما حدود روز چهاردهم دوره، افزایش یک‌بارۀ آن، محرکی برای آزاد شدن مقدار زیادی FSH و LH از هیپوفیز پیشین در تخمدان، باقی ماندۀ انبانک به جسم زرد تبدیل شود.
شکل ۱۲- غدد هورمون‌های مؤثر در تولیدمثل زن
فعالیت ۵
در بعضی منابع، دورۀ جنسی تخمدان‌ها را به دو قسمت انبانکی و جسم زردی (لوتئال) تقسیم‌بندی می-کنند. به نظر شما:
۱- هر قسمت مربوط به چه بخشی از دورۀ جنسی است؟
۲- در هر قسمت، چه هورمون‌هایی از هیپوفیز بیشتر روی تخمدان اثر می‌گذارند؟
۳– در هر قسمت چه هورمون‌هایی از تخمدان ترشح می‌شوند و چه تغییری در میزان این هورمون‌ها رخ می‌دهید؟
۴- جداکنندۀ این دو بخش چه مرحله‌ای است؟
» فایل word
» فایل pdf
کتاب زیست‌شناسی یازدهم
فصل ۱- تنظیم عصبی
گفتار ۱. یاخته‌های بافت عصبی
گفتار ۲. ساختار دستگاه عصبی
فصل ۲- حواس
گفتار ۱. گیرنده‌های حسی
گفتار ۲. حواس ویژه
گفتار ۳. گیرنده‌های حسی جانوران
فصل ۳- دستگاه حرکتی
گفتار ۱. استخوان‌ها و اسکلت
گفتار ۲. ماهیچه و حرکت
فصل ۴- تنظیم شیمیایی
گفتار ۱. ارتباط شیمیایی
گفتار ۲. غده‌های درون‌ریز
فصل ۵- ایمنی
گفتار ۱. نخستین خط دفاعی: ورود ممنوع
گفتار ۲. دومین خط دفاعی: واکنش‌های عمومی‌اما سریع
گفتار ۳. سومین خط دفاعی: دفاع اختصاصی
فصل ۶- تقسیم یاخته
گفتار ۱. فام‌تن (کروموزوم)
گفتار ۲. رِشتِمان (میتوز)
گفتار ۳. کاستمان (میوز) و تولیدمثل جنسی
فصل ۷- تولیدمثل
گفتار ۱. دستگاه تولیدمثل در مرد
گفتار ۲. دستگاه تولیدمثل در زن
گفتار ۳. رشد و نمو جنین
گفتار ۴. تولیدمثل در جانوران
فصل ۸- تولیدمثل نهاندانگان
گفتار ۱. تولیدمثل غیرجنسی
گفتار ۲. تولیدمثل جنسی
گفتار ۳. از یاخته تخم تا گیاه
فصل ۹- پاسخ گیاهان به محرک‌ها
گفتار ۱. تنظیم‌کننده‌های رشد در گیاهان
گفتار ۲. پاسخ به محیط
در ادامه خود را بیازمایید:
در ادامه بخوانید:
بارم‌بندی زیست‌شناسی یازدهم
بارم بندی زیست‌شناسی ۲ سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲
درس زیست‌شناسی یازدهم
ارزشیابی از دانش آموزان در این درس به دو صورت مستمر و پایانی انجام می‌شود.
ارزشیابی مستمر براساس فعالیت های گروهی یا انفرادی دانش آموزان در کلاس یا خارج از کلاس و در طول سال تحصیلی انجام می‌شود. این ارزشیابی براساس مشاهدات معلم و تعامل بین معلم و دانش آموز در هنگام انجام هر فعالیت و بر اساس عملکرد دانش آموزان در انجام فعالیت‌ها، مانند ارائه گزارش، مشارکت در بحث های گروهی، پاسخ به پرسش‌های کتبی و شفاهی انجام می‌شود.
نمره این ارزشیابی برای هر نوبت (نوبت اول سال و نوبت دوم سال) ۲۰ نمره است.
ارزشیابی پایانی در دو نوبت به صــورت آزمون کتبی انجام می‌شــود. در نوبت اول ۲۰ نمره از پنج فصــل اول کتاب (تا پایان صفحه ۷۸) است. در نوبت دوم پنج نمره به قسمت اول و ۱۵ نمره به قسمت دوم کتاب اختصاص دارد. بارم بندی فصل ها برای نوبت اول، دوم و شهریور مطابق جدول زیر پیشنهاد می‌شود.
توجه داشته باشید که طرح پرسش از مطالب مربوط به بیشتر بدانید، واژه شناسی، پاورقی ها و پیوست های آخر کتاب در همه آزمون‌ها ممنوع است.
| شماره فصل و عنوان | نیمسال اول | نیمسال دوم | شهریور |
| ۱- تنظیم عصبی | ۴ | ۱ | ۲ |
| ۲- حواس | ۴ | ۱ | ۲ |
| ۳- دستگاه حرکتی | ۳/۵ | ۱ | ۲ |
| ۴- تنظیم شیمیایی | ۳/۵ | ۱ | ۱/۵ |
| ۵- ایمنی | ۴ | ۱ | ۲ |
| فعالیت‌ها | ۲ | – | – |
| ۶- تقسیم یاخته | – | ۳ | ۲ |
| ۷- تولید مثل | – | ۴ | ۲/۵ |
| ۸- تولید مثل نهاندانگان | – | ۳ | ۲ |
| ۹- پاسخ گیاهان به محرک‌ها | – | ۳ | ۲ |
| فعالیت‌ها | – | ۲ | ۲ |
| جمع | ۲٠ | ۲۰ | ۲۰ |
