سوال های تشریحی گفتار سوم فصل اول زیست شناسی دهم

---

---

---

---

برای مشاهده «کتاب الکترونیکی» کلیک کنید.

---

---

برای مشاهده «کتاب الکترونیکی» کلیک کنید.

---

---

---

---

---

---

در حال آماده سازی برای طرح پرسش

قدردان شکیبایی شما هستیم!

---

---

گفتار یاختـه و بافـت در بـدن انسـان

---

---

پرسش‌های دو گزینه‌ای

---

▪️در هر جمله با انتخاب یکی از عبارات داخل پرانتز جمله درست را به دست آورید. 

الف) 

---

پرسش‌های سطر به سطر

---

▪️جاهای خالی عبارات زیر را با کلمات مناسب کامل کنید. 

الف)

---

پرسش‌های توصیفی – تشریحی

---

وووو

---

پرسش‌های یادگیری موثر

---

▪️درست یا نادرست بودن جملات زیر را مشخص کنید. در جملات نادرست، عبارت‌های غلط را پیدا کرده و زیر آنها خط بکشید. 

الف) 

---

پرسش‌های مقایسه‌ای

---

هر یک از

به زودی سوال‌های تشریحی با فونت و نگارش عالی و بر اساس کتاب‌های جدید در سایت منتشر خواهد شد.

۱. واحد ساختار و عملکرد بدن جانداران است؟

یاخته

۲. محیط زندگی یاخته‌ها در جانوران چیست؟

مایع بین یاخته ای

۳. غشای یاخته تراوایی نسبی دارد. یعنی چه؟

یعنی نفوذپذیری انتخابی یعنی فقط برخی از مولکول‌ها و یون‌ها می‌توانند از آن عبور کنند.

۴. غشای یاخته از چه مولکول‌هایی تشکیل شده است؟

غشای یاخته از مولکول‌های لیپید، پروتئین و کربوهیدرات تشکیل شده است

۵. بخش لیپیدی غشای یاخته از چه مولکول‌هایی تشکیل شده است؟

بخش لیپیدی غشا، مولکول‌هایی به نام فسفولیپید و کلسترول دارد.

۶. فراوان‌ترین مولکول سازنده غشای یاخته چیست؟

فسفولیپید

۷. عبور مواد از غشا چگونه صورت می‌گیرد؟

موادی که می توانند از غشا عبور کنند، از فضای بین مولکول‌های لیپیدی می گذرند و یا مولکول‌های پروتئینی به آنها کمک می‌کنند. مواد با فرایندهای ویژه ای از غشای یاخته عبور می کنند.

۸. شکل نشانگر کدام فرایند عبور مواد ازغشای یاخته است؟

انتشار ساده

۹. جریان مولکول‌ها از جای پر غلظت به جای کم غلظت (در جهت شیب غلظت) چه نام دارد؟

انتشار ساده

۱۰. نتیجۀ انتشار هر ماده چیست؟

یکسان شدن غلظت آن در دو سوی غشاست.

۱۱. علت انتشار ساده وجود کدام نوع انرژی در مولکول‌های مواد است؟

مولکول‌ها به دلیل داشتن انرژی جنبشی می توانند منتشر شوند.

۱۲. در کدام فرایندهای عبور مواد از غشاء، یاخته انرژی مصرف نمی کند؟

انتشار، انتشار تسهیل شده، اسمز

۱۳. اکسیژن و کربن دی اکسید از چه روشی از غشاء، عبور می کنند؟

انتشار ساده

۱۴. شباهت انتشار ساده و انتشار تسهیل شده چیست؟

در هر دو فرایند مواد در جهت شیبِ غلظت از غشاء عبور می کنند.

۱۵. فرق انتشار ساده و انتشار تسهیل شده چیست؟

در انتشار تسهیل شده پروتئین‌های غشا انتشار مواد را تسهیل می کنند.

۱۶. به انتشار آب از غشایی با تراوایی نسبی چه می گویند؟

به انتشار آب از غشایی با تراوایی نسبی، اسمز می گویند.

۱۷. فشار لازم برای توقف اسمز چیست؟

فشار اسمزی محلول

۱۸. سرعت جابجایی آب در فرایند اسمز به چه عاملی بستگی دارد؟

به اختلاف غلظت آب در دوسوی غشاء

۱۷. چرا یاخته‌های بدن انسان از خطر تورم و ترکیدن حفظ می شوند؟

فشاراسمزی مایع اطراف یاخته‌ها تقزیباً مشابه درون آنهاست، در نتیجه آب بیش از حد وارد نمی شود و به طور معمول، یاخته‌ها از خطر تورم و ترکیدن حفظ می ­شوند.

۱۸. فرآیندی که در آن یاخته مواد را برخلاف شیب غلظت منتقل می کند چه نام دارد؟

انتقال فعال

۱۹. درکدام فرایند، مولکول‌های پروتئین با صرف انرژی، ماده ای را برخلاف شیب غلظت منتقل می کنند؟

انتقال فعال

۲۰. فرق انتقال فعال و انتشارساده چیست؟

در فرایند انتقال فعال، مولکول‌های پروتئین با صرف انرژی، ماده ای را برخلاف شیب غلظت منتقل کنند.

۲۱. یاخته‌ها می توانند از کدام مولکول انرژی کسب کنند؟

ATP

۲۲‌ یاخته‌ها می توانند انرژی را درچه مولکولی ذخیره کنند؟

ATP

۲۳. فرآیند خروج ذره‌های بزرگ از یاخته چه نام دارد؟

برون رانی (اگزوسیتوز)

۲۴. در کدام فرایند عبور مواد از غشاء، کیسه‌های غشایی تشکیل می شود؟

درون بری (آندوسیتوز) و برون رانی (اگزوسیتوز)

۲۵. کدام فرایندهای عبور مواد از غشاء به انرژی ATP نیاز دارند؟

درون بری (آندوسیتوز)، برون رانی (اگزوسیتوز) و انتقال فعال

۲۶. برخی یاخته‌ها ذره‌های بزرگ را با چه فرایندی جذب می کنند؟

درون بری (آندوسیتوز)

۲۷. در زیر یاخته‌های کدام بافت بدن، بخشی به نام غشای پایه وجود دارد؟

بافت پوششی

۲۸. یاخته­‌های کدام نوع بافت به یکدیگر بسیار نزدیک­ اند و بین آنها فضای بین یاخته ­ای اندکی وجود دارد؟

بافت پوششی

۲۹. کدام بخش یاخته‌های بافت پوششی را به بافت‌های زیر آن، متصل نگه می دارد؟

غشای پایه

۳۰. نوع ترکیب شیمیایی شبکه رشته ای غشای پایه چیست؟

رشته‌های پروتئینی و گلیکوپروتئینی (ترکیب کربوهیدرات و پروتئین)

۳۱. نوع بافت پوششی را در هر یک از بخش‌های زیر بنویسید؟

الف) نفرون: مکعبی یک لایه                       

ب) دیواره مویرگ: سنگ فرشی یک لایه

ج) مری و پوست: سنگ فرشی چند لایه          

د) روده: استوانه ای یک لایه ای

۳۲. یاخته­‌های کدام نوع بافت، بزاق را می ­سازند و به درون مجراهایی که به دهان راه دارند ترشح می­ کنند؟

پوششی

۳۳. بافت پوششی در کدام بخش‌های بدن غده تشکیل می دهد؟

در دهان غده‌های بزاقی و در معده و روده نیز غده‌ها و یاخته‌های ترشحی از نوع بافت پوششی دارند.

۳۴. انواع رشته‌های پروتئینی ساختار بافت پیوندی را بنویسید؟

رشته‌های پروتئینی به نام رشته‌های کلاژن و رشته‌های کشسان.

۳۵. کدام نوع بافت پیوندی معمولأ بافت پوششی را پشتیبانی می کند؟

سست

۳۶. تفاوت‌های بافت پیوندی سست و بافت پیوندی متراکم چیست؟

در بافت پیوندی متراکم میزان رشته‌های کلاژن از بافت پیوندی سست بیشتر، تعداد یاخته‌های آن کمتر و ماده ی زمینه ای آن نیز اندک است. مقاومت این بافت از بافت پیوندی سست بیشتر، ولی انعطاف پذیری آن کمتر است.

۳۷. نوع بافت پیوندی رباط و زردپی چیست؟

متراکم

۳۸. کدام نوع بافت بزرگترین ذخیره ی انرژی در بدن است؟

چربی

۳۹. کدام نوع بافت در کف دست‌ها و پاها نقش ضربه گیری دارد؟

چربی

۴۰. هریک از شکل‌های زیر نشانگر کدام نوع بافت پیوندی است؟

الف) سست             ب) متراکم              پ) بافت چربی

۴۱. انواع بافت پیوندی را بنویسید؟

سست، متراکم، بافت چربی، غضروف، استخوان و خون

۴۲. انواع بافت ماهیچه ای را نام ببرید؟

مخطط (اسکلتی)، صاف و قلبی

۴۳. یاخته اصلی بافت عصبی چه نام دارد؟

نورون

۴۴. اجزای نورون را نام ببرید؟

جسم یاخته ای، دندریت‌ها و آکسون

---

در حال آماده شدن برای پرسش های تشریحی

قدردان صبوری شما هستیم

---

یاخته، واحد ساختار و عملکرد در جانداران است. در شکل ۹ بخش‌های تشکیل دهندهٔ یک یاختهٔ جانوری را می‌بینید. هر یک از بخش‌های یاخته چه کاری انجام می‌دهند؟ می‌توان به سادگی گفت که این یاخته از سه بخش هسته، سیتوپلاسم و غشا تشکیل شده است.

شکل ۹- یاختهٔ جانوری و اندامک‌های آن:

رناتن (ریبوزوم): کار آن ساختن پروتئین است.

شبکه آندوپلاسمی: شبکه‌ای از لوله‌ها و کیسه‌ها که در سراسر سیتوپلاسم گسترش دارند و بر دو نوع زبر (دارای رناتن) و صاف (بدون رناتن) است. شبکه آندوپلاسمی زبر در ساختن پروتئین‌ها و شبکه آندوپلاسمی صاف در ساختن لیپیدها نقش دارد.

دستگاه گلژی: از کیسه‌هایی تشکیل شده است که روی هم قرار می‌گیرند. در بسته‌بندی مواد و ترشح آنها به خارج از یاخته نقش دارد.

راکیزه (میتوکندری): دو غشا دارد و کار آن تأمین انرژی برای یاخته است. 

کافنده‌تن (لیزوزوم): کیسه‌ای است که انواعی از آنزیم‌ها برای تجزیه مواد دارد.

میانک (سانتریول): ساختار استوانه‌ای شکلی است که در سلول به تعداد دو عدد عمود برهم دیده می‌شود و نقش آنها در تقسیم سلولی است.

ریزکیسه (وزیکول): کیسه‌ای است که در جابه‌جایی مواد در یاخته نقش دارد.

هسته

هسته شکل، اندازه و کار یاخته را مشخص و فعالیت‌های آن را کنترل می‌کند. در هسته، دنا قرار دارد. دنا دارای اطلاعات لازم برای تعیین صفات است. هسته پوششی دو لایه (غشای داخلی، غشای بیرونی) دارد. در این پوشش منافذی وجود دارند که از طریق آنها ارتباط بین هسته و سیتوپلاسم برقرار می‌شود. ساختار کروی‌شکلی در هسته دیده می‌شود که هستک نام دارد. هستک در ساختن رناتن نقش دارد. 

سیتوپلاسم

سیتوپلاسم فاصلهٔ بین غشای یاخته و هسته را پُر می‌کند. سیتوپلاسم از اندامک‌ها و مادهٔ زمینه تشکیل شده است. مادهٔ زمینه شامل آب و مواد دیگر است. هر یک از اندامک‌ها در سیتوپلاسم کار ویژه‌ای دارند (شکل ۹). در سال‌های بعد با بعضی از این اندامک‌ها بیشتر آشنا می‌شوید.

غشای یاخته‌ای

اطراف یاخته را غشای یاخته‌ای احاطه کرده است. این غشا مرز بین درون یاخته و بیرون آن است.

مواد گوناگون برای ورود به یاخته یا خروج از آن باید از این غشا عبور کنند. غشای یاخته، نفوذپذیری انتخابی یا تراوایی نسبی دارد؛ یعنی فقط برخی از مواد می‌توانند از آن عبور کنند. غشای یاخته از دو لایه مولکول‌های فسفولیپید تشکیل شده است که در آن مولکول‌های پروتئین و کلسترول قرار دارند. همچنین انواعی از کربوهیدرات‌ها به مولکول‌های فسفولیپیدی و پروتئینی متصل‌اند (شکل ۱۰). این ترکیبات را به ترتیب گلیکولیپید و گلیکوپروتئین نامیده‌اند. 

شکل ۱۰- غشای یاخته

ورود مواد به یاخته و خروج از آن

انتشار ساده: جریان مولکول‌ها از جای پر غلظت به جای کم غلظت (در جهت شیب غلظت) انتشار نام دارد. نتیجهٔ نهایی انتشار هر ماده، یکسان شدن غلظت آن در محیط است. مولکول‌ها به دلیل داشتن انرژی جنبشی می‌توانند منتشر شوند. بنابراین در صورتی که مواد به روش انتشار از غشا عبور کنند، یاخته انرژی مصرف نمی‌کند. مولکول‌هایی مانند اکسیژن و کربن‌دی‌اکسید با این روش از غشا عبور می‌کنند (شکل ۱۱).

شکل ۱۱- انتشار ساده

انتشار تسهیل شده: در این روش پروتئین‌های غشا، انتشار مواد را تسهیل می‌کنند و مواد را در جهت شیب غلظت آنها از غشا عبور می‌دهند (شکل ۱۲).

شکل ۱۲- انتشار تسهیل شده

گذرندگی (اُسمز): شکل ۱۳ را ببینید. در یک طرف غشای نازکی که نفوذپذیری انتخابی یا تراوایی نسبی دارد، آب خالص و در طرف دیگر آن، محلول شکر وجود دارد. حجم مواد در دو طرف غشا یکسان است. فقط مولکول‌های آب می‌توانند از غشا عبور کنند؛ در این حالت، تعداد مولکول‌های آب در واحد حجم، در سمت راست بیشتر است و این مولکول‌ها بیشتر به سمت چپ منتشر می‌شوند. به انتشار آب از غشایی با تراوایی نسبی، اسُمز می‌گویند.

شکل ۱۳- اُسمز

فشار لازم برای توقف کامل اسمز، فشار اسمزی محلول نام دارد. هرچه تفاوت تعداد مولکول‌های آب در واحد حجم، در دو سوی غشا بیشتر باشد، فشار اسمزی بیشتر است و آب سریع‌تر جابه‌جا می‌شود. جابه‌جایی خالص آب از محیطی با فشار اسمزی کمتر به محیطی با فشار اسمزی بیشتر است.

همان‌طور که در شکل می‌بینید در اثر اسمز، حجم محلول سمت چپ افزایش می‌یابد. آیا این پدیده برای یاخته‌ها در بدن ما هم رخ می‌دهد؟ آیا ممکن است ورود آب به درون یاخته در اثر اسمز موجب ترکیدن یاخته‌های بدن ما شود؟ خیر. فشار اسمزی مایع اطراف یاخته‌ها تقریباً مشابه درون آنهاست، در نتیجه آب بیش از حد وارد نمی‌شود و یاخته‌ها از خطر تورم و ترکیدن حفظ می‌شوند.

فعّالیت ۵

الف) در این فعّالیت با چگونگی اسمز از پرده‌ای با تراوایی نسبی آشنا می‌شوید.

وسایل و مواد لازم: ظرف شیشه‌ای (یا بشر) با دهانهٔ کوچک، مقداری آب مقطر (یا آب جوشیده سرد شده)، نی نوشابه‌خوری شفاف، تخم مرغ خام، مقداری خمیر بازی، قاشق فلزی

روش کار:

۱- ۳/۴ ظرف شیشه‌ای را آب بریزید.

۲- با لبه قاشق، به انتهای مدور تخم مرغ آهسته ضربه بزنید و با ناخن تکهٔ کوچکی به اندازهٔ نوک انگشت از پوستهٔ آهکی را جدا کنید. مراقب باشید که پردهٔ نازک زیر پوسته آسیب نبیند.

۳- تخم مرغ را روی ظرف شیشه ای طوری قرار دهید که پوسته نازک آن با آب در تماس باشد.

۴- در طرف مقابل تخم مرغ، سوراخی به اندازه قطر نی ایجاد کنید و نی را تا ۲/۵ سانتیمتر درون سوراخ و غشای نازک زیر آن فرو ببرید.

۵ – فضای بین نی و پوستهٔ تخم مرغ را با خمیر بازی پر کنید.

۶- ظرف را یک شب در جای مناسبی قرار دهید و پس از آن، تغییرات درون نی را مشاهده کنید.

۷- مشاهده‌های خود را یادداشت کنید، و در صورت امکان از آنها عکس تهیه کنید.

توضیح دهید چرا مایع درون نی حرکت می‌کند؟

ب) اگر پوستهٔ آهکی یک تخم مرغ را با قرار دادن آن در سرکه از بین ببریم و تخم مرغ بدون پوسته را یک بار در آب مقطر و بار دیگر در محلول نمک غلیظ قرار دهیم، پیش‌بینی کنید چه تغییری در تخم مرغ ایجاد می‌شود؟ با توجه به آنچه آموختید برای پیش‌بینی خود دلیل بیاورید. 

انتقال فعّال: فرایندی که در آن، یاخته، مواد را برخلاف شیب غلظت منتقل می‌کند، انتقال فعّال نام دارد. در این فرایند، مولکول‌های پروتئین با صرف انرژی، ماده‌ای را برخلاف شیب غلظت منتقل می‌کنند (شکل ۱۴). این انرژی می‌تواند از مولکول «ATP» به‌دست آید. مولکول ATP شکل رایج انرژی در یاخته است. 

شکل ۱۴- انتقال فعال

درون‌بری (آندوسیتوز) و برون‌رانی (اگزوسیتوز): بعضی یاخته‌ها می‌توانند ذره‌های بزرگ را با فرایندی به نام درون‌بری جذب کنند. برون‌رانی فرایند خروج ذره‌های بزرگ از یاخته است. این فرایندها با تشکیل ریزکیسه‌ها همراه است و به انرژی ATP نیاز دارد (شکل ۱۵).

شکل ۱۵-الف) برون‌رانی، ب) درون‌بری

 بافت‌های بدن انسان

می‌دانید بافت‌های بدن انسان را می‌توان به چهار نوع پوششی، پیوندی، ماهیچه‌ای و عصبی دسته‌بندی کرد. در اندام‌ها و دستگاه‌های بدن انواع بافت‌ها به نسبت‌های متفاوت وجود دارند.

بافت پوششی: بافت پوششی، سطح بدن و سطح حفره‌ها و مجاری درون بدن (مانند دهان، معده، روده‌ها و رگ‌ها) را می‌پوشاند. یاخته‌های این بافت، به یکدیگر بسیار نزدیک‌اند و بین آنها فضای بین یاخته‌ای اندکی وجود دارد. در زیر یاخته‌های این بافت، بخشی به نام غشای پایه وجود دارد که این یاخته‌ها را به یکدیگر و به بافت‌های زیر آن متصل نگه می‌دارد. غشای پایه، شبکه‌ای از رشته‌های پروتئینی و گلیکوپروتئینی (ترکیب کربوهیدرات و پروتئین) است. یاخته‌های بافت پوششی به شکل‌های متفاوتی مانند سنگ فرشی، مکعبی و استوانه‌ای در یک یا چند لایه سازمان می‌یابند (شکل ۱۶).

شکل ۱۶- انواع بافت پوششی 

بافت پیوندی: بافت پیوندی از انواع یاخته‌ها، رشته‌های پروتئینی، مانند رشته‌های کلاژن و رشته‌های کشسان (ارتجاعی) و مادهٔ زمینه‌ای تشکیل شده است. مادهٔ زمینه‌ای بافت پیوندی، ممکن است مایع، جامد و یا نیمه جامد باشد. در ادامه به انواع بافت پیوندی می‌پردازیم.

در بافت پیوندی سُست مادهٔ زمینه‌ای شفاف، بی‌رنگ، چسبنده و مخلوطی از انواع مولکول‌های درشت، مانند گلیکوپروتئین است. این بافت معمولاً بافت پوششی را پشتیبانی می‌کند. در بافت پیوندی متراکم میزان رشته‌های کلاژن از بافت پیوندی سست بیشتر، تعداد یاخته‌های آن کمتر و مادهٔ زمینه‌ای آن نیز اندک است؛ بنابراین مقاومت این بافت از بافت پیوندی سست بیشتر است. در زردپی و رباط بافت پیوندی متراکم وجود دارد. بافت چربی نیز نوعی بافت پیوندی است که در آن یاخته‌های سرشار از چربی فراوان است. این بافت بزرگترین ذخیره انرژی در بدن است. بافت چربی نقش ضربه‌گیری دارد و به عنوان عایق حرارتی نیز عمل می‌کند. خون، بافت‌های استخوانی و غضروفی، انواع دیگر بافت پیوندی هستند که به‌تدریج با آنها آشنا می‌شوید.

شکل ۱۷- انواع بافت پیوندی: الف) سُست، ب) متراکم و پ) بافت چربی. 

بافت ماهیچه‌ای: در گذشته، با انواع بافت‌های ماهیچه‌ای در بدن انسان آشنا شدید (شکل ۱۸).

شکل ۱۸- انواع بافت ماهیچه‌ای: الف) مخطط (اسکلتی)، ب) قلبی و پ) صاف

 

فعّالیت

ساختار و کار انواع بافت‌های ماهیچه‌ای بدن را در یک جدول فهرست کنید.

بافت عصبی: می‌دانید یاخته‌های عصبی (نورون‌ها)، یاخته‌های اصلی بافت عصبی هستند (شکل ۱۹). این یاخته‌ها با یاخته‌های بافت‌های دیگر مانند یاخته‌های ماهیچه ارتباط دارند. یاخته‌های عصبی یاخته‌های ماهیچه را تحریک می‌کنند تا منقبض شوند.

 

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

بارم‌بندی زیست‌شناسی دهم ۱۴۰۲-۱۴۰۱

---

شماره فصل و عنوان	نوبت اول ۲۰ نمره قسمت اول کتاب	نیمسال دوم (۵ نمره قسمت اول و ۱۵ نمره قسمت دوم)
۱- دنیای زنده	۴/۵	۱
۲- گوارش و جذب مواد	۶	۲
۳- تبادلات گازی	۴	۱
۴- گردش مواد در بدن گفتار ۱	۲/۵	۱
فعالیت‌ها	۳
۵- گردش مواد در بدن گفتارهای ۲ و ۳ و ۴	–	۳/۵
۶- تنظیم اسمزی و دفع مواد زائد	–	۲/۵
۷- از یاخته تا گیاه	–	۴
۸- جذب و انتقال مواد در گیاهان	–	۳
فعالیت‌ها	–	۲
جمع	۲۰	۲۰

---

شماره فصل و عنوان	شهریور
۱- دنیای زنده	۲
۲- گوارش و جذب مواد	۳
۳- تبادلات گازی	۲
۴- گردش مواد در بدن	۳/۵
۵- تنظیم اسمزی و دفع مواد زائد	۱/۵
۶- از یاخته تا گیاه	۳
۷- جذب و انتقال مواد در گیاهان	۲/۵
فعالیت‌ها	۲/۵
جمع	۲۰