آزمون شامل ۲۵ پرسش است.
سلام و درود
«تکرار مادر مهارت‌هاست»
در راستای افزایش مهارت شما آزمون‌های متنوع و زیادی از خط به خط این گفتار برای شما آماده شده است. هر آزمون دارای ۱۰ سوال ۲ گزینه‌ای است.
برای تثبیت مطلب در حافظه و یادگیری هر چه بیشتر مطلب، در آزمون‌های آنلاین «آینده‌نگاران مغز» شرکت کنید.
برای شرکت در انواع آزمون‌های آنلاین «گفتار ساختار و عملکرد لولهٔ گوارش» بر لینک زیر کلیک کنید:
کتاب الکترونیکی پرسش‌های دو گزینه‌ای
پرسش‌های دو گزینه‌ای و خط به خط گفتارهای زیست‌شناسی چیست و گسترهٔ حیات؛ برای دانلود اینجا کلیک کنید.
برای مشاهده «کتاب الکترونیکی» کلیک کنید.
کتاب الکترونیکی تعمیق و تثبیت یادگیری زیست‌شناسی
پرسش‌های جاهای خالی و خط به خط گفتار زیست‌شناسی چیست؛ برای دانلود اینجا کلیک کنید.
برای مشاهده «کتاب الکترونیکی» کلیک کنید.
فصل گوارش و جذب مواد
شامل گفتارهای:
گفتار ۱. ساختار و عملکرد لولۀ گوارش
گفتار ۲. جذب مواد و تنظیم فعّالیت دستگاه گوارش
گفتار ۳. تنوع گوارش در جانداران
بارم‌بندی مربوط به این فصل:
نیمسال اول: ۶ نمره
نیمسال دوم: ۲ نمره
شهریور ماه: ۳ نمره
در حال آماده سازی برای طرح پرسش
قدردان شکیبایی شما هستیم!
گفتار ساختار و عملکرد لولۀ گوارش
پرسش‌های دو گزینه‌ای
▪️در هر جمله با انتخاب یکی از عبارات داخل پرانتز جمله درست را به دست آورید.
الف)
پرسش‌های سطر به سطر
▪️جاهای خالی عبارات زیر را با کلمات مناسب کامل کنید.
الف)
پرسش‌های توصیفی – تشریحی
وووو
پرسش‌های یادگیری موثر
▪️درست یا نادرست بودن جملات زیر را مشخص کنید. در جملات نادرست، عبارت‌های غلط را پیدا کرده و زیر آنها خط بکشید.
الف)
پرسش‌های مقایسه‌ای
◾هر یک از
سوال‌های تشریحی با فونت و نگارش عالی و بر اساس کتاب‌های جدید به زودی منتشر خواهد شد.
۱. کدام ماهیچه با انقباض خود از برگشت محتویات لوله به بخش قبلی جلوگیری می‌کند؟
ماهیچه حلقوی به نام اسفنکتر (بنداره)
۲. نام ماهیچه حلقوی که بخش‌های مختلف لوله گوارش را از هم جدا می‌کند، چیست؟
اسفنکتر (بنداره)
۳. بنداره‌های لوله گوارش چه موقع باز می‌شوند؟
هنگام عبور مواد غذایی
۴. نوع ماهیچه‌های انتهایی لوله گوارش را بنویسید؟
صاف و مخطط
۵. بنداره بین معده و روده باریک چه نام دارد؟
بنداره پیلور
۶. لایه‌های دیواره لوله گوارش به ترتیب از خارج به داخل کدامند؟
لایۀ بیرونی، ماهیچه‌ای، زیر مخاطی و مخاطی
۷. دیواره کدام اندام لوله گوارش علاوه بر لایه‌های ماهیچه‌ای حلقوی و طولی، یک لایه ماهیچه‌ای مورب نیز دارد؟
دیواره معده
۸. کدام نوع بافت در همه لایه‌های دیواره لوله گوارش وجود دارد؟
بافت پیوندی سست
۹. کدام لایه دیواره لوله گوارش، بخشی از صفاق است؟
لایه بیرونی
۱۰. پرده‌ای که اندام‌های درون شکم را از خارج به هم وصل می‌کند، چیست؟
صفاق
۱۱. کدام لایه دیواره لوله گوارش موجب می‌شود مخاط روی لایه ماهیچه‌ای بچسبد و به راحتی روی آن بلغزد یا چین بخورد؟
زیرمخاط
۱۲. در کدام لایه‌های دیواره لوله گوارش شبکه‌ای از یاخته‌های عصبی وجود دارد؟
در لایه ماهیچه‌ای و زیر مخاط شبکه‌ای از یاخته‌های عصبی وجود دارد.
۱۳. چگونگی شروع حرکات کرمی‌لوله گوارش را بنویسید؟
ورود غذا لولۀ گوارش را گشاد و یاخته‌های عصبی دیوارۀ لوله را تحریک می‌کند. یاخته‌های عصبی، ماهیچه‌های دیواره را به انقباض وادار میکنند. در نتیجه، یک حلقۀ انقباضی در لوله ظاهر می‌شود که به جلو (از دهان به سمت مخرج) حرکت می‌کند.
۱۴. نقش‌های حرکات کرمی‌لوله گوارش چیست؟
غذا را در طول لوله با سرعتی مناسب به جلو می‌راند و نقش مخلوط کنندگی.
۱۵. در کدام بخش‌های لوله گوارش حرکات کرمی‌فقط نقش مخلوط کنندگی دارد؟
وقتی که حرکت رو به جلوی محتویات لوله با برخورد به یک بنداره متوقف می‌شود مثل وقتی که محتویات معده به پیلور برخورد میکنند.
۱۶. کدام حرکت لوله گوارش، غذا را در طول لوله با سرعتی مناسب به جلو می‌راند؟
حرکت کرمی و تا حدی قطعه قطعه کننده
۱۷. در چه هنگام حرکت کرمی‌لوله گوارش وارونه می‌شود؟
هنگام استفراغ
۱۸. در کدام نوع حرکت لوله گوارش، محتویات، ریزتر و بیشتر با شیره‌های گوارشی مخلوط شوند؟
قطعه قطعه کننده و تا حدی حرکت کرمی
۱۹. در کدام فرایند دستگاه گوارش مولکول‌های درشت به مولکول‌های کوچک تبدیل می‌شود؟
شیمیایی
۲۰. مزیت آسیاب شدن غذا در دهان چیست؟
آسیاب شدن غذا به ذره‌های بسیار کوچک برای فعّالیت بهتر آنزیم‌های گوارشی، لازم است.این کار از خراشیده شدن لولۀ گوارش بر اثر تماس با غذا جلوگیری، و عبور ذره‌های غذا را از لوله نیز آسان می‌کند؛ زیرا ضمن گوارش، غذا با بزاق مخلوط، و به توده‌ای قابل بلع، تبدیل می‌شود.
۲۱. ترکیبات بزاق چیست؟
بزاق ترکیبی از آب، یون‌هایی مانند بیکربنات و انواعی از آنزیم‌ها (آمیلاز و لیزوزیم) و موسین است.
۲۲. آنزیم‌های بزاق را نام ببرید؟
لیزوزیم و آنزیم آمیلاز
۲۳. کدام آنزیم بزاق در از بین بردن باکتری‌های درونی دهان نقش دارد؟
لیزوزیم
۲۴. کدام ماده بزاق آب فراوانی جذب و ماده مخاطی‌ایجاد می‌کند؟
موسین (گلیکوپروتئین)
۲۵. کدام ماده از آسیب شیمیایی لوله گوارش جلوگیری می‌کند؟
ماده مخاطی و بیکربنات
۲۶. سه غدۀ بزاقی بزرگ کدام اند؟
غده‌های بناگوشی، زیر آرواره‌ای و زیر زبانی
۲۷. هنگام بلع چگونه راه‌های حلق بسته می‌شوند؟
زبان راه دهان، زبان کوچک راه بینی و اپی گلوت راه نای
۲۸. با رسیدن غذا به کدام بخش، بلع به شکل غیر ارادی ادامه می‌یابد؟
حلق
۲۹. چرا بندارۀ ابتدای مری در فاصلۀ زمانی بین بلع‌ها، بسته است؟
از ورود هوا به مری جلوگیری می‌کند
۳۰. چگونه بندارۀ ابتدای مری، شل، و غذا به مری وارد می‌شود؟
هنگام بلع، دیوارۀ ماهیچه‌ای حلق منقبض می‌شود و حرکت کرمی‌آن، غذا را به مری می‌راند.
۳۱. چه عاملی حرکت غذا را در مری آسان تر می‌کند؟
غده‌های مخاط مری، با ترشح مادۀ مخاطی
۳۲. فراوان ترین یاخته بافت پوششی معده چیست؟
یاخته ترشح کننده ماده مخاطی
۳۳. بزرگ ترین نوع یاخته بافت پوششی معده چیست؟
یاخته کناری
۳۴. کدام یاخته‌های بافت پوششی معده در عمق غده وجود دارد؟
یاخته اصلی و یاخته ترشح کننده هورمون
۳۵. گوارش غذا در معده در اثر چه عواملی است؟
شیرۀ معده و حرکات آن
۳۶. پس از‌این که غذا به طور کامل با شیره معده آمیخته شد مخلوط حاصل چه نام دارد؟
کیموس
۳۷. یاخته‌های پوششی سطحی مخاط معده کدام مواد را ترشح میکنند؟
ماده مخاطی و بیکربنات
۳۸. کدام یاخته‌های معده ماده ی مخاطی زیادی ترشح میکنند؟
یاخته‌های پوششی سطحی معده و برخی از یاخته‌های غده‌های آن
۳۹. چه عواملی سد حفاظتی محکمی‌در مقابل اسید و آنزیم معده به وجود می‌آورند؟
ماده مخاطی لایه ژله‌ای چسبناک و بیکربنات‌این لایه را قلیایی می‌کند.
۴۰. آنزیم‌های معده کدام اند و توسط کدام یاخته‌های غدد ترشح می‌شوند؟
یاخته‌های اصلی غده‌ها، آنزیم‌های معده (پروتئازها و لیپاز) را ترشح میکنند.
۴۱. پپسینوژن چگونه به پپسین تبدیل می‌شود؟
پپسینوژن بر اثر کلریدریک اسید به پپسین تبدیل می‌شود. پپسین خود با اثر بر پپسینوژن تبدیل آن را سریع تر می‌کند
۴۲. پیش ساز پروتئازهای معده را به طور کلی چه نام دارد؟
پیش ساز پروتئازهای معده را به طور کلی پپسینوژن می‌نامند.
۴۳. کدام آنزیم، پروتئین‌ها را به مولکول‌های کوچک تر نه مونومر تجزیه می‌کند؟
آنزیم پپسین، پروتئین‌ها را به مولکول‌های کوچک تر نه مونومر تجزیه می‌کند.
۴۴. یاخته‌های کناری غده‌های معده چه موادی ترشح میکنند؟
کلریدریک اسید و عامل (فاکتور) داخلی
۴۵. برای جذب ویتامین ب۱۲ کدام ماده ترشحی معده ضروری است؟
فاکتور داخلی معده
۴۶. اگر معده بر داشته شود زندگی فرد به خطر می‌افتد علت چیست؟
فرد به کم خونی خطرناکی دچار می‌شود؛ زیرا ویتامین ۱۲B که برای ساختن گویچه‌های قرمز در مغز استخوان لازم است، جذب نمیشود و زندگی فرد به خطر می‌افتد.
۴۷. چه هنگام انقباض‌های کرمی‌معده، به صورت موجی آغاز می‌شود؟
پس از بلع غذا، معده اندکی انبساط می‌یابد.
۴۸. کیموس معده چگونه به روده باریک وارد می‌شود؟
امواج انقباض از بخش‌های بالاتر معده به سمت پیلورحرکت می‌کنندبا راندن غذا به سمت پیلور، که به طور معمول بسته است، کمی‌کیموس از پیلور عبور می‌کند با شدت پیدا کردن حرکات کرمی، حلقۀ انقباضی محکمی‌به سمت پیلور حرکت می‌کند و با کاهش انقباض پیلور، کیموس بیشتری به رودۀ باریک، وارد می‌شود.
۴۹. چرا بر اثر ریفلاکس به تدریج مخاط مری آسیب می‌بیند؟
زیرا حفاظت دیواره آن به اندازه معده و روده باریک نیست.
۵۰. برگشت اسید معده چه نام دارد؟
ریفلاکس
۵۱. اگر انقباض بندارۀ انتهای مری کافی نباشد، فرد دچار چه حالتی می‌شود؟
برگشت اسید معده (ریفلاکس)
۵۲. چرا در اثر برگشت شیرۀ معده به مری، به تدریج، مخاط مری آسیب می‌بیند؟
زیرا حفاظت دیوارۀ آن به اندازۀ معده و رودۀ باریک، نیست.
۵۳. علت‌های ریفلاکس چیست؟
سیگار کشیدن مصرف نوشابه‌های الکلی، رژیم غذایی نامناسب و استفاده بیش اندازه از غذاهای آماده و تنش و اضطراب از علت‌های برگشت اسیداند.
۵۴. ابتدای روده باریک چه نام دارد؟
ابتدای آن، دوازدهه نام دارد.
۵۵. مراحل پایانی گوارش در کدام بخش لولۀ گوارش انجام می‌شود؟
مراحل پایانی گوارش در روده باریک و به ویژه در ابتدای آن که دوازدهه نام دارد انجام می‌شود.
۵۶. چه عواملی در گوارش نهایی کیموس نقش دارند؟
مواد شیرۀ روده، لوزالمعده و صفرا که به دوازدهه می‌ریزند به کمک حرکات روده، در گوارش نهایی کیموس نقش دارند.
۵۷. نقش حرکت‌های رودۀ باریک چیست؟
گوارش مکانیکی و پیش بردن کیموس در طول روده،آن را در سراسر مخاط روده می‌گستراند تا تماس آن با شیره‌های گوارشی و نیز یاخته‌های پوششی مخاط، افزایش یابد.
۵۸. یاخته‌های پوششی مخاط رودۀ باریک چه موادی ترشح میکنند؟
ماده مخاطی، آب و یون‌های مختلف از جمله بیکر بنات، ترشح میکنند. گروهی از‌این یاخته‌ها آنزیم‌های گوارشی دارند.
۵۹. یاخته‌های کدام اندام صفرا را می‌سازند؟
کبد (جگر)
۶۰. نام آنزیم صفرا چیست؟
صفرا آنزیم ندارد.
۶۱. ترکیب صفرا به صورت است؟
صفرا آنزیم ندارد و ترکیبی از نمک‌های صفراوی، بیکربنات، بیلی روبین، کلسترول و فسفولیپید لسیتین است.
۶۲.کدام نوع فسفولیپید در کیسه صفرا وجود دارد؟
فسفولیپید لسیتین
۶۳. صفرا چه هنگام به دوازدهه می‌ریزد؟
صفرا بلافاصله کمی‌بعد از ورود کیموس
۶۴. نقش صفرا در گوارش چیست؟
در گوارش و ورود چربی‌ها به محیط داخلی و نیز دفع برخی مواد، مانند بیلی روبین و کلسترول اضافی
۶۵. ماده‌ای که از تخریب هموگلوبین گویچه‌های قرمز در کبد به وجود می‌آید چه نام دارد؟
بیلی روبین
۶۶. افزایش بیلی روبین در خون موجب کدام بیماری می‌شود ؟
یرقان
۶۷. سنگ کیسه صفرا با رسوب کدام ترکیب‌ایجاد می‌شود؟
ترکیبات صفرا مانند کلسترول
۶۸. میزان کلسترول صفرا به چه عاملی بستگی دارد؟
به میزان چربی غذا
۶۹. چه کسانی بیشتر در معرض سنگ کیسه صفرا قرار دارند؟
افرادی که چند سال رژیم پرچربی داشته باشند، بیشتر در معرض تولید سنگ صفرا قرار دارند.
۷۰. علت پدید آمدن یرقان در بافت‌ها افزایش کدام ترکیب است؟
بیلی روبین
۷۱. لوزالمعده چه موادی را به دوازدهه می‌ریزد؟
آنزیم‌ها و بیکربنات
۷۲. پروتئازهای لوزالمعده کجا فعال می‌شوند؟
درون رودۀ باریک
۷۳. کدام ترشح اثر اسید معده را خنثی می‌کند؟
بیکربنات
۷۴. pH درون دوازدهه به چه صورت است؟ و عامل چنین اسیدیته‌ای چیست؟
قلیایی – بیکربنات
۷۵. چه عاملی دیواره دوازدهه را از اثر اسید معده حفظ می‌کند؟
مقدار زیاد ترشح بیکربنات سدیم از لوزالمعده و ماده مخاطی
۷۶. نقش بیکربنات ترشح شده از لوزالمعده چیست؟
دیوارۀ دوازدهه از اثر اسید حفظ و محیط مناسب برای فعالیت آنزیم‌های لوز المعده فراهم می‌شود.
۷۷. نام دیگر هر یک از قند‌های زیر چیست؟
الف) ساکارز: قند نیشکر
ب) لاکتوز: قند شیر
۷۸. واحد ساختاری نشاسته و گلیکوژن چیست؟
گلوکز – گلوکز
۷۹. نوع هر یک از کربوهیدرات‌های زیر چیست؟
الف) نشاسته: پلی ساکارید
ب) گلیکوژن: پلی ساکارید
ج) لاکتوز: دی ساکارید
د) ساکارز: دی ساکارید
۸۰. کدام آنزیم نشاسته را به مالتوز تبدیل می‌کند؟ و در ترشحات کدام بخش‌های لولۀ گوارش وجود دارد؟
آمیلاز بزاق و لوزالمعده نشاسته را به دی ساکاریدی به نام مالتوز و مولکول‌های درشت تر تبدیل می‌کند.
۸۱. کدام آنزیم‌های لوله گوارش، دی ساکاریدها را به مونوساکارید تبدیل می‌کند؟
یاخته‌های رودۀ باریک آنزیم‌هایی دارند که‌این مولکول‌ها را به مونوساکارید تبدیل می‌کند.
۸۲. آنزیم‌های گوارشی با کدام نوع واکنش کربوهیدرات‌های درشت تر را به مونوساکارید تبدیل میکنند؟
آنزیم‌های گوارشی با واکنش آب کافت (هیدرولیز) کربوهیدرات‌های درشت تر را به مونوساکارید تبدیل میکنند
۸۳. برای آب کافت یک دی ساکارید چند ملکول آب مصرف می‌شود؟
یک مولکول
۸۴. گوارش شیمیایی پروتئین‌ها در کدام اندام لولۀ گوارش آغاز می‌شود؟ و کدام آنزیم نقش دارد؟
پپسین در محیط اسیدی معده
۸۵. در کدام بخش لولۀ گوارش پروتئین‌ها به واحدهای سازندۀ خود (آمینواسیدها) تبدیل می‌شوند؟ کدام آنزیم‌ها نقش دارند؟
در رودۀ باریک در نتیجۀ فعّالیت پروتئازهای لوز المعده و آنزیم‌های یاخته‌های رودۀ باریک
۸۶. برای آب کافت کامل یک پروتئین تک رشته‌ای و دارای ۱۰۰ آمینواسید چند ملکول آب مصرف می شود؟
۹۹
۸۷. فراوان ترین لیپیدهای رژیم غذایی چیست؟
تری گلیسرید
۸۸. نخستین گام در گوارش چربی‌ها چیست؟
تبدیل آنها به قطره‌های ریز در دمای بدن
۸۹. چه عواملی موجب ریز شدن قطره‌های چربی در لولۀ گوارش می‌شود؟
دمای بدن، صفرا و حرکات مخلوط کنندۀ رودۀ باریک
۹۰. نام دیگر چربی‌ها چیست؟
تری گلیسریدها
۹۱. برای آن که آنزیم لیپاز بتواند بر چربی‌ها اثر کند چه وقایعی رخ می‌دهد؟
نخستین گام در گوارش چربی‌ها تبدیل آنها به قطره‌های ریز است تا آنزیم لیپاز بتواند بر آنها اثر کند.
۹۲. هر تری گلیسرید از پیوند چه ملکول به وجود می‌آید؟
تری گلیسریدها از پیوند یک مولکول گلیسرول و سه مولکول اسید چرب به وجود می‌آید.
۹۳. کدام باکتری موجب عفونت لوله گوارش می‌شود؟
عفونت در اثر هلیکوباکترپیلوری به کار می‌رود.
۹۴. نام دیگر رودۀ بزرگ چیست؟
کولون
در حال آماده کردن برای پرسش های تشریحی
قدردان صبوری شما هستیم
تصویر ریز پرز رودۀ باریک با میکروسکوپ الکترونی
غذا خوردن یکی از لذت‌های زندگی است؛ اما فراتر از آن، غذایی که می‌خوریم، در گذر از دستگاه گوارش به شکلی در می‌آید که می‌تواند مواد و انرژی لازم برای سالم ماندن، درست عمل کردن و رشد و نمو یاخته‌های بدن را فراهم کند. البته غذای نامناسب و با اضافه بر نیاز، مشکلاتی را برای بدن ایجاد می‌کند. اضافه وزن و چاقی، یکی از مسائلی است که سلامت جمعیت کنونی و آینده ما را به خطر می‌اندازد.
⚫ بدن ما چگونه انواع غذاها را برای ورود به یاخته‌ها آماده می‌کند؟
⚫ اضافه وزن چگونه به وجود می‌آید و چه مشکلاتی را برای بدن ایجاد می‌کند؟
⚫ چرا برخی افراد با اینکه غذای کافی و گوناگون می‌خورند، دچار کمبود مواد مغذی هستند؟
⚫ گوارش در سایر جانداران چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با گوارش انسان دارد؟
برای پاسخ به این پرسش‌ها، با دستگاه گوارش آشنا می‌شویم و عملکرد آن را در انسان و برخی جانوران بررسی می‌کنیم.
ساختار و عملکرد لولهٔ گوارش
در گذشته آموختید دستگاه گوارش از لوله گوارش و اندام‌های دیگر مرتبط با آن تشکیل شده است. لوله گوارش چه قسمت‌هایی دارد (شکل ۱)؟
شکل۱- لولۀ گوارش و اندام‌های مرتبط با آن
لوله گوارش، لوله پیوسته ای است که از دهان تا مخرج ادامه دارد. در قسمت‌هایی از لوله گوارش ماهیچه‌های حلقوی به نام بنداره (اسفنکتر) وجود دارد. بنداره‌ها در تنظیم عبور مواد نقش دارند (شکل ۲).
شکل ۲- بندارۂ انتهای مری
غده‌های بزاقی؛ پانکراس (لوزالمعده)، کبد (جگر) و کیسه صفرا با لوله گوارش مرتبط اند و در گوارش غذا نقش دارند.
ساختار لولهٔ گوارش: دیواره بخش‌های مختلف لوله گوارش، ساختار تقریباً مشابهی دارند. این لوله از خارج به داخل، چهار لایه دارد: لایه بیرونی، ماهیچه ای، زیر مخاطی و مخاطی. هر لایه، از انواع بافت‌ها تشکیل شده است (شکل ۳- الف). در همه این لایه‌ها بافت پیوندی سست وجود دارد.
لایه بیرونی، بخشی از صفاق است. صفاق پرده ای است که اندام‌های درون شکم را به هم وصل می‌کند (شکل ۳-ب).
شکل۳ــ الف) ساختار لایه‌های لولۀ گوارش
ب) بخشی از صفاق مربوط به روده‌ها
لایه ماهیچه ای در دهان، حلق، ابتدای مری و بنداره خارجی مخرج از نوع مخطط است. این لایه در بخش‌های دیگر لوله گوارش شامل یاخته‌های ماهیچه ای صاف است که به شکل حلقوی و طولی سازمان یافته اند. دیواره معده یک لایه ماهیچه ای مورب نیز دارد.
زیر مخاط (لایه زیر مخاطی) موجب می‌شود مخاط، روی لایه ماهیچه ای بچسبد و به راحتی روی آن بلغزد یا چین بخورد. در لایه ماهیچه ای و زیر مخاط، شبکه ای از یاخته‌های عصبی وجود دارد.
مخاط (لایه مخاطی) یاخته‌هایی از بافت پوششی دارد که در بخش‌های مختلف لوله گوارش، کارهای متفاوتی مثل جذب و ترشح را انجام می‌دهند.
حرکات لوله گوارش: انقباض ماهیچه‌های دیواره لوله گوارش، حرکات انتهای روده منظمی‌را در آن به وجود می‌آورد. لوله گوارش، دو حرکت کرمی‌و قطعه قطعه کننده دارد.
در حرکات کرمی، ورود غذا لوله گوارش را گشاد و یاخته‌های عصبی دیواره لوله را تحریک می‌کند. یاخته‌های عصبی، ماهیچه‌های دیواره را به انقباض وادار میکنند. در نتیجه، یک حلقه انقباضی در لوله ظاهر می‌شود که غذا را به حرکت در می‌آورد (شکل ۴).
شکل۴ــ حرکات کرمی
حرکات کرمی‌نقش مخلوط کنندگی نیز دارند؛ به ویژه وقتی که حرکت محتویات لوله با برخورد به یک بنداره، متوقف شود؛ مثل وقتی که محتویات معده به پیلور برخورد میکنند. پیلور، بندارهٔ بین معده و روده باریک است. در این حالت، حرکات کرمی‌فقط می‌توانند محتویات لوله را مخلوط کنند.
در حرکات قطعه قطعه کننده بخش‌هایی از لوله به صورت یک در میان منقبض می‌شوند. سپس این بخش‌ها از حالت انقباض خارج و بخش‌های دیگر منقبض می‌شوند. تداوم این حرکات در لوله گوارش موجب می‌شود محتویات لوله، ریزتر و بیشتر با شیره‌های گوارشی مخلوط شوند (شکل ۵).
شکل۵- حرکت‌های قطعه قطعه کننده
فعالیت
مری یک گوسفند یا گاو را تهیه و لایه‌های آن را مشاهده کنید.
گوارش غذا
دستگاه گوارش طی فرایند گوارش مکانیکی، غذا را آسیاب می‌کند و با فرایند گوارش شیمیایی، مولکول‌های بزرگ را به مولکول‌های کوچک تبدیل می‌کند. این فرایندها چگونه انجام می‌شوند؟ چه عواملی در آنها نقش دارند؟
گوارش در دهان: با ورود غذا به دهان، جویدن غذا و گوارش مکانیکی آن آغاز می‌شود. آسیاب شدن غذا به ذره‌های بسیار کوچک برای فعالیت بهتر آنزیم‌های گوارشی، و اثر بزاق بر آن لازم است. سه جفت غده بزاقی بزرگ و غده‌های بزاقی کوچک، بزاق ترشح میکنند (شکل ۶). بزاق، ترکیبی از آب، یون‌ها، انواعی از آنزیم‌ها و موسین است. آنزیم آمیلاز بزاق به گوارش نشاسته کمک می‌کند. لیزوزیم، آنزیمی‌است که در از بین بردن باکتری‌های درون دهان نقش دارد. موسین، گلیکوپروتئینی است که آب فراوانی جذب و مادهٔ مخاطی ایجاد می‌کند. ماده مخاطی دیواره لوله گوارش را از خراشیدگی حاصل از تماس غذا یا آسیب شیمیایی (بر اثر اسید یا آنزیم) حفظ می‌کند و ذره‌های غذایی را به هم می‌چسباند و آنها را به توده لغزنده ای تبدیل می‌کند.
شکل۶ــ غده‌های بناگوشی، زیرآرواره‌ای و زیرزبانی، بزاق ترشح میکنند.
بلع غذا: هنگام بلع با فشار زبان، توده غذا به عقب دهان و داخل حلق رانده می‌شود. با رسیدن غذا به حلق، بلع به شکل غیرارادی، ادامه پیدا می‌کند. همان طور که می‌دانید حلق را به چهار راه تشبیه میکنند. با استفاده از شکل ۷- الف، توضیح دهید هنگام بلع چگونه راه‌های دیگر حلق بسته می‌شوند؟
شکل۷- الف) هنگام بلع فقط راه مری برای عبور غذا باز است.
توده غذا در ادامه دیواره ماهیچه‌ای حلق منقبض می‌شود و حرکت کرمی‌آن، غذا را به مری می‌راند. حرکت کرمی‌در مری ادامه پیدا می‌کند و با شل شدن بنداره انتهای مری، غذا وارد معده می‌شود (شکل ۷-ب). غده‌های مخاط مری، ماده مخاطی ترشح میکنند تا حرکت غذا آسان‌تر شود.
شکل۷ــب) حرکات کرمی، غذا را در طول مری حرکت می‌دهند.
گوارش در معده: معده، بخش کیسه‌ای شکل لوله گوارش است. دیواره معده، چین خوردگی‌هایی دارد که با پرشدن معده باز می‌شوند تا غذای بلع شده در آن انبار شود. گوارش غذا در معده در اثر شیرهٔ معده و حرکات آن انجام می‌شود. در پایان گوارش در معده مخلوط حاصل از گوارش که کیموس نام دارد، با باز شدن بنداره پیلور وارد ابتدای روده باریک می‌شود (شکل ۸). به ابتدای روده باریک دوازدهه می‌گویند.
شکل ۸ــ حرکات معده در اثر انقباض ماهیچه‌های آن ایجاد می‌شوند. یاخته‌های لایۀ ماهیچه‌ای دیوارۀ معده در سه جهت طولی، حلقوی و مورب قرار گرفته اند.
شیره معده: یاخته‌های پوششی مخاط معده در بافت پیوندی زیرین فرو رفته اند و حفره‌های معده را به وجود می‌آورند. مجاری غده‌های معده، به این حفره‌ها راه دارند. یاخته‌های پوششی سطحی مخاط معده و برخی از یاخته‌های غده‌های آن، ماده مخاطی فراوان ترشح میکنند که به شکل لایه ژله‌ای چسبناکی، مخاط معده را می‌پوشاند. یاخته‌های پوششی سطحی، بیکربنات (-HCO3) نیز ترشح میکنند که لایه ژله ای حفاظتی را قلیایی می‌کند (شکل ۹). به این ترتیب سد حفاظتی محکمی‌در مقابل اسید و آنزیم به وجود می‌آید.
شکل ۹ــ الف) غده‌های معده
ب) یاخته‌های غده‌های معده، مواد مختلف شیرۀ معده را ترشح میکنند.
یاخته‌های اصلی غده‌ها، آنزیم‌های معده را ترشح میکنند. پیش ساز پروتئازهای معده را به طور کلی پپسینوژن می‌نامند. پپسینوژن بر اثر کلریدریک اسید به پپسین تبدیل می‌شود. پپسین خود با اثر بر پپسینوژن، تولید پپسین را بیشتر می‌کند (شکل ۹). آنزیم پپسین، پروتئین‌ها را به مولکول‌های کوچک تر تجزیه می‌کند. یاخته‌های کناری غده‌های معده، کلریدریک اسید و عامل (فاکتور) داخلی معده ترشح میکنند. عامل داخلی معده، برای ورود ویتامین B۱۲ به یاخته‌های روده باریک ضروری است. اگر این یاخته‌ها تخریب شوند یا معده برداشته شود، علاوه بر ساخته نشدن کلریدریک اسید، فرد به کم خونی خطرناکی دچار می‌شود؛ زیرا ویتامین B۱۲ که برای ساختن گویچه‌های قرمز در مغز استخوان لازم است، جذب نمیشود و زندگی فرد به خطر می‌افتد.
با ورود غذا، معده اندکی انبساط می‌یابد و انقباض‌های معده، آغاز می‌شوند. این انقباض‌ها غذا را با شیره معده می‌آمیزند که نتیجه آن تشکیل کیموس معده است. همان طور که گفتیم با باز شدن بنداره پیلور، کیموس وارد دوازدهه می‌شود.
برگشت اسید معده (ریفلاکس): اگر انقباض بنداره انتهای مری کافی نباشد، فرد دچار برگشت اسید می‌شود. در این حالت در اثر برگشت شیره معده به مری، به تدریج، مخاط مری آسیب می‌بیند؛ زیرا حفاظت دیواره آن به اندازه معده و روده باریک، نیست. سیگار کشیدن، الکل، رژیم غذایی نامناسب و استفاده بیش از اندازه از غذاهای آماده، تنش و اضطراب، از علت‌های برگشت اسید معده اند.
فعالیت
آزمایشی طراحی کنید که نشان دهد آنزیم پپسین در حضور کلریدریک اسید، پروتئین سفیده تخم مرغ را گوارش می‌دهد. توجه کنید که آنزیم‌ها در دمای ویژه ای فعالیت میکنند.
گوارش در روده باریک: کیموس به تدریج وارد روده باریک می‌شود تا مراحل پایانی گوارش به ویژه در دوازدهه انجام شود. صفرا، شیره‌های روده و لوزالمعده که به دوازدهه می‌ریزند به کمک حرکات روده، در گوارش نهایی کیموس نقش دارند (شکل ۱۰).
شکل ۱۰- صفرا از راه مجاری صفراوی کبد به یک مجرای مشترک وارد و در کیسه صفرا ذخیره می‌شود.
حرکت‌های روده باریک: حرکت‌های روده باریک، علاوه بر گوارش مکانیکی و پیش بردن کیموس در طول روده، کیموس را در سراسر مخاط روده می‌گستراند تا تماس آن با شیره‌های گوارشی و نیز یاخته‌های پوششی مخاط، افزایش یابد.
کیسه صفرا شیره روده: روده باریک این شیره را ترشح می‌کند. شیره روده شامل موسین، آب، یون‌های مختلف از جمله بیکربنات و آنزیم مجرای صفرا است.
صفرا: کبد، صفرا را می‌سازد. صفرا آنزیم ندارد و ترکیبی از مجراهای لوزالمعده، نمک‌های صفراوی، بیکربنات، کلسترول و فسفولیپید است. صفرا به دوازدهه می‌ریزد و به گوارش چربی‌ها کمک می‌کند. همچنین بیکربنات صفرا به خنثی کردن حالت اسیدی کیموس معده کمک می‌کند.
گاهی ترکیبات صفرا در کیسه صفرا رسوب میکنند و سنگ ایجاد می‌شود. رژیم غذایی پرچرب در ایجاد سنگ کیسه صفرا نقش دارد (شکل ۱۱).
شکل ۱۱- سنگ کیسه صفرا
شیره لوزالمعده: آنزیم‌ها و بیکربنات لوزالمعده به دوازدهه می‌ریزند. لوزالمعده، آنزیم‌های لازم برای گوارش شیمیایی انواع مواد را تولید می‌کند. پروتئازهای لوزالمعده درون روده باریک فعال می‌شوند. بیکربنات اثر اسید معده را خنثی می‌کند. به این ترتیب دیواره دوازدهه از اثر اسید حفظ و محیط مناسب برای فعالیت آنزیم‌های لوزالمعده فراهم می‌شود.
فعالیت
پروتئازهای لوزالمعده قوی و متنوع‌اند و می‌توانند خود لوزالمعده را نیز تجزیه کنند. فکر می‌کنید بدن چگونه از این مسئله جلوگیری می‌کند؟
گوارش کربوهیدرات‌ها: رژیم غذایی ما شامل انواع گوناگون کربوهیدرات‌هاست. مونوساکاریدها بدون گوارش جذب می‌شوند. دی ساکاریدها و پلی ساکاریدها برای جذب شدن باید گوارش یابند و به مونوساکارید تبدیل شوند.
آنزیم‌های گوارشی با واکنش آب کافت (هیدرولیز)، مولکول‌های درشت را به مولکول‌های کوچک تبدیل میکنند. در آب کافت همراه با مصرف آب، پیوند بین مولکول‌ها شکسته می‌شود. شکل ۱۲ واکنش آب کافت را در تبدیل دی ساکارید به مونوساکارید نشان می‌دهد.
شکل ۱۲ــ آبکافت یک دی‌ساکارید
دستگاه گوارش ما آنزیم مورد نیاز برای گوارش همه کربوهیدرات‌ها را نمی‌سازد، مثلاً آنزیم مورد نیاز برای تجزیه سلولز را نمی‌سازد.
گوارش پروتئین‌ها: پپسین گوارش پروتئین‌ها را در معده آغاز می‌کند. در روده باریک در نتیجه فعالیت پروتئازهای لوزالمعده و آنزیم‌های روده باریک، پروتئین‌ها به آمینواسیدها، تجزیه می‌شوند.
گوارش تری‌گلیسریدها: فراوان‌ترین لیپیدهای رژیم غذایی، تری گلیسریدها هستند.
آنزیم لیپاز، تری‌گلیسریدها را به واحدهای سازنده آن تجزیه می‌کند. صفرا و حرکات مخلوط کننده روده باریک موجب ریز شدن چربی‌ها می‌شوند. گوارش چربی‌ها، بیشتر در اثر فعّالیت لیپاز لوزالمعده در دوازدهه انجام می‌شود.
فعالیت
اثر آمیلاز بزاق بر نشاسته
مواد و وسایل لازم: یک گرم نشاسته، محلول لوگول، آب، ۳ لوله آزمایش، جا لوله ای، سه ظرف شیشه ای با حجم ۱۵۰، ۱۰۰ و ۵۰ میلی لیتر، دماسنج، شعله گاز آزمایشگاه، توری و سه پایه
روش کار
۱- یکی از افراد گروه، دهان خود را دو یا سه مرتبه با آب بشوید و سپس بزاق خود را درون ظرف شیشه ای تمیزی بریزد.
۲- در یک ظرف شیشه ای ۱۵۰ میلی لیتری، یک گرم نشاسته بریزید و به آن ۱۰۰ میلی لیتر آب اضافه کنید.
٣- سه لوله آزمایش تمیز بردارید و آنها را شماره گذاری کنید.
۴- در لوله آزمایش شماره ۱، دو میلی لیتر از محلول نشاسته و در لوله آزمایش شماره ۲، یک میلی لیتر بزاق بریزید؛ سپس به محتویات هر لوله، یک قطره لوگول بیفزایید.
۵- در لوله آزمایش شماره ۳، دو میلی لیتر محلول نشاسته و دو میلی لیتر بزاق و یک قطره لوگول بریزید.
۶- هر سه لوله آزمایش را با استفاده از حمام آب گرم، در دمای ۳۷ درجه قرار دهید. تغییرات را مشاهده و یادداشت کنید. علت تغییراتی را که مشاهده کردید، توضیح دهید.
» فایل word
» فایل pdf
کتاب زیست‌شناسی دهم
فصل ۱ـ دنیای زنده
گفتار ۱. زیست‌شناسی چیست؟
گفتار ۲. گستره حیات
گفتار ۳. یاختـه و بافـت در بـدن انسـان
فصل ۲ـ گوارش و جذب مواد
گفتار ۱. ساختار و عملکرد لولۀ گوارش
گفتار ۲. جذب مواد و تنظیم فعّالیت دستگاه گوارش
گفتار ۳. تنوع گوارش در جانداران
فصل ۳ـ تبادلات گازی
گفتار ۱. سازوکار دستگاه تنفس در انسان
گفتار ۲. تهویۀ ششی
گفتار ۳. تنوع تبادلات گازی
فصل ۴ـ گردش مواد در بدن
گفتار ۱. قلب
گفتار ۲. رگ‌ها
گفتار ۳. خون
گفتار ۴. تنوع گردش مواد در جانداران
فصل ۵ ـ تنظیم اسمزی و دفع مواد زائد
گفتار ۱. هم ایسـتایی وکلیه‌ها
گفتار ۲. تشـکیل ادرار و تخلیـۀ آن
گفتار ۳. تنوع دفع و تنظیم اسمزی در جانداران
فصل ۶ ـ از یاخته تا گیاه
گفتار ۱. ویژگی‌هـای یاختـۀ گیاهـی
گفتار ۲. سامانۀ بافتی
گفتار ۳. ساختار گیاهان
فصـل ۷ـ جـذب و انتقـال مـواد در گیاهـان
گفتار ۱. تغذیـۀ گیاهـی
گفتار ۲. جانداران مؤثر در تغذیۀ گیاهی
گفتار ۳. انتقـال مـواد در گیاهـان
در ادامه خود را بیازمایید:
در ادامه بخوانید:
بارم‌بندی زیست‌شناسی دهم ۱۴۰۲-۱۴۰۱
درس زیست‌شناسی ۱
ارزشیابی از دانش آموزان در این درس به دو صورت مستمر و پایانی انجام می‌شود.
ارزشیابی مستمر براساس فعالیت های گروهی یا انفرادی دانش آموزان در کلاس یا خارج از کلاس و در طول سال تحصیلی انجام می‌شود. این ارزشیابی براساس مشاهدات معلم و تعامل بین معلم و دانش آموز در هنگام انجام هر فعالیت و بر اساس عملکرد دانش آموزان در انجام فعالیت‌ها، مانند ارائه گزارش، مشارکت در بحث های گروهی، پاسخ به پرسش‌های کتبی و شفاهی انجام می‌شود.
نمره این ارزشیابی برای هر نوبت (نوبت اول سال و نوبت دوم سال) ۲۰ نمره است.
ارزشیابی پایانی در دو نوبت به صــورت آزمون کتبی انجام می‌شــود. در نوبت اول ۲۰ نمره از پنج فصــل اول کتاب (تا آخر گفتار ۲ فصل چهار، آخر صفحه ۶٠) است. در نوبت دوم پنج نمره به قسمت اول و ۱۵ نمره به قسمت دوم کتاب اختصاص دارد. بارم بندی فصل ها برای نوبت اول، دوم و شهریور مطابق جدول زیر پیشنهاد می‌شود.
توجه داشته باشید که طرح پرسش از مطالب مربوط به بیشتر بدانید، واژه شناسی، پاورقی ها و پیوست های آخر کتاب در همه آزمونها ممنوع است.
| شماره فصل و عنوان | نوبت اول ۲۰ نمره قسمت اول کتاب | نیمسال دوم (۵ نمره قسمت اول و ۱۵ نمره قسمت دوم) |
| ۱- دنیای زنده | ۴/۵ | ۱ |
| ۲- گوارش و جذب مواد | ۶ | ۲ |
| ۳- تبادلات گازی | ۴ | ۱ |
| ۴- گردش مواد در بدن گفتار ۱ | ۲/۵ | ۱ |
| فعالیت‌ها | ۳ | |
| ۵- گردش مواد در بدن گفتارهای ۲ و ۳ و ۴ | – | ۳/۵ |
| ۶- تنظیم اسمزی و دفع مواد زائد | – | ۲/۵ |
| ۷- از یاخته تا گیاه | – | ۴ |
| ۸- جذب و انتقال مواد در گیاهان | – | ۳ |
| فعالیت‌ها | – | ۲ |
| جمع | ۲٠ | ۲۰ |
| شماره فصل و عنوان | شهریور |
| ۱- دنیای زنده | ۲ |
| ۲- گوارش و جذب مواد | ۳ |
| ۳- تبادلات گازی | ۲ |
| ۴- گردش مواد در بدن | ۳/۵ |
| ۵- تنظیم اسمزی و دفع مواد زائد | ۱/۵ |
| ۶- از یاخته تا گیاه | ۳ |
| ۷- جذب و انتقال مواد در گیاهان | ۲/۵ |
| فعالیت‌ها | ۲/۵ |
| جمع | ۲٠ |
آقای طاهری دستتون درد نکنه