مقدمه
نویسندگی در مقالات علمی پژوهشی به عنوان یک اعتبار آکادمیک و شاخصی برای قضاوت ارزش تحصیلی و تعیین پاداش پژوهشگران در مراکز علمی شناخته می‌شود. در این مقاله، به بررسی معیارهای نویسندگی در مقالات علمی پرداخته شده است. اطلاعات ارائه‌شده براساس آخرین نسخه کتاب How to Write a Paper و دستورالعمل‌های ICMJE (International Committee of Medical Journal Editors) استخراج شده است.
بررسی اجمالی
اکثر مجلات بیومدیکال، برای پذیرش یک فرد به عنوان نویسنده، به دستورالعمل‌های ICMJE یا همان گروه ونکوور (Vancouver Group) پایبند هستند. ویراستاران این ژورنال‌ها معمولاً از نویسندگان می‌خواهند که با امضای یک بیانیه رسمی، پذیرش قوانین این گروه را تأیید کنند.
نقش نویسندگان و مشارکت‌کنندگان
نویسندگی نه‌تنها باعث اعتبار علمی می‌شود، بلکه می‌تواند پیامدهای اجتماعی و مالی مهمی داشته باشد. در عین حال، مسئولیت و پاسخگویی در قبال مقاله منتشرشده را نیز به همراه دارد. توصیه‌های ICMJE برای اطمینان از این است که:
-
تنها مشارکت‌کنندگان فکری مهم به عنوان نویسنده شناخته شوند.
-
نویسندگان از مسئولیت علمی و اخلاقی خود آگاه باشند.
میزان مشارکت موردنیاز برای نویسندگی
بسیاری از مجلات، برای افزایش شفافیت، اطلاعاتی در مورد مشارکت هر فرد منتشر می‌کنند. این اقدام، ابهامات مربوط به نقش نویسندگان را کاهش می‌دهد، اما همچنان معیاری مشخص برای تعیین میزان کمیت و کیفیت مشارکت ارائه نمی‌دهد. برای حل این موضوع، ICMJE معیارهای مشخصی را برای نویسندگی در نظر گرفته است.
چه کسی به عنوان نویسنده شناخته می‌شود؟
طبق دستورالعمل ICMJE، فردی می‌تواند به عنوان نویسنده مقاله شناخته شود که هر چهار معیار زیر را داشته باشد:
-
مشارکت قابل توجه در یکی از موارد زیر:
-
ایده‌پردازی یا طراحی مطالعه
-
جمع‌آوری، تجزیه‌وتحلیل یا تفسیر داده‌ها
-
-
نویسندگی و بازبینی مقاله
-
نگارش پیش‌نویس مقاله یا بازبینی انتقادی آن با تمرکز بر محتوای علمی مهم
-
-
تأیید نهایی مقاله
-
پذیرش نسخه نهایی مقاله قبل از انتشار
-
-
پذیرش مسئولیت اخلاقی و علمی
-
توافق برای پاسخگویی درباره تمام بخش‌های مقاله و اطمینان از صحت و یکپارچگی محتوای آن
-
نکات تکمیلی درباره نویسندگی
-
یک نویسنده مقاله باید بتواند مسئولیت بخش‌های مختلف کار را بپذیرد و همچنین از اعتبار علمی سایر نویسندگان اطمینان حاصل کند.
-
فقط دریافت بودجه، جمع‌آوری داده‌ها، نظارت کلی بر تحقیق یا ویرایش نهایی مقاله، دلیل کافی برای نویسنده بودن محسوب نمی‌شود.
-
هر فردی که هر چهار معیار بالا را دارد، باید به عنوان نویسنده ذکر شود و حذف افراد واجد شرایط، برخلاف اصول علمی و اخلاقی است.
وظیفه تعیین نویسندگان بر عهده چه کسی است؟
-
مسئولان تحقیق باید در مرحله برنامه‌ریزی پژوهش، افراد واجد شرایط نویسندگی را تعیین کرده و در صورت نیاز، اصلاحات لازم را در طول اجرای پژوهش انجام دهند.
-
سردبیران مجلات وظیفه‌ای در قبال تعیین نویسندگان ندارند. اگر در مورد نویسندگی اختلافی وجود داشته باشد، این موضوع باید توسط مؤسسه یا دانشگاه محل انجام پژوهش بررسی شود، نه توسط سردبیر مجله.
نکته: رعایت معیارهای نویسندگی در مقالات علمی، موجب حفظ اعتبار پژوهش‌ها، رعایت اصول اخلاقی و افزایش شفافیت در نویسندگی مقالات پژوهشی می‌شود. ICMJE معیارهای روشنی برای تعیین نویسندگان ارائه کرده است که بر مبنای مشارکت علمی و مسئولیت‌پذیری است. رعایت این اصول باعث می‌شود که تنها افراد شایسته، اعتبار نویسندگی را کسب کنند.
ترتیب نویسندگان در مقالات علمی
۱. معیارهای تعیین ترتیب نویسندگان
ترتیب نویسندگان (Byline) در یک مقاله علمی بر اساس توافق گروه نویسندگان تعیین می‌شود و ممکن است در مجلات مختلف، اصول متفاوتی داشته باشد. در برخی موارد، نویسندگان می‌توانند ترتیب نویسندگان را در پاورقی مقاله توضیح دهند.
-
محدودیت تعداد نویسندگان: برخی مجلات تعداد نویسندگان را محدود می‌کنند. به عنوان مثال، National Library of Medicine (NLM) تنها ۲۴ نویسنده اول و نویسنده آخر را فهرست می‌کند، و اگر تعداد نویسندگان بیش از ۲۵ نفر باشد، سایر نویسندگان ذکر نمی‌شوند.
-
تغییر نویسندگان پس از انتشار: در صورتی که پس از ارسال یا انتشار مقاله، تغییری در فهرست نویسندگان ایجاد شود (حذف یا اضافه کردن نویسنده)، ویراستاران مجله باید از تمام نویسندگان فهرست‌شده و نویسنده جدید/حذف‌شده، بیانیه امضاشده دریافت کنند.
۲. نویسنده مسئول (Corresponding Author)
نویسنده مسئول فردی است که نقش اصلی را در ارتباط با مجله ایفا می‌کند و وظیفه دارد:
-
هماهنگی فرآیند ارسال مقاله، داوری همتا، و چاپ
-
ارائه جزئیات نویسندگان و تأییدیه کمیته اخلاق
-
ارائه اسناد مربوط به کارآزمایی بالینی و افشای روابط مالی و پژوهشی (Disclosure of relationships)
-
در دسترس بودن برای پاسخگویی به سؤالات داوران، ویراستاران و خوانندگان حتی پس از انتشار مقاله
ICMJE توصیه می‌کند که ویراستاران مجلات نسخه‌ای از مکاتبات مربوط به مقاله را برای تمام نویسندگان فهرست‌شده ارسال کنند.
۳. فرآیند تعیین نویسندگان در تیم‌های تحقیقاتی بزرگ
در پژوهش‌هایی که توسط تیم‌های بزرگ با چندین نویسنده انجام می‌شود:
-
تیم پژوهشی باید قبل از شروع کار تصمیم بگیرد که چه کسانی نویسنده مقاله هستند.
-
قبل از ارسال مقاله، نویسنده مسئول مشخص شود.
-
تمامی اعضایی که به عنوان نویسنده معرفی می‌شوند، باید هر چهار معیار نویسندگی ICMJE را داشته باشند.
-
برخی از تیم‌های بزرگ، به جای فهرست‌کردن نام تک‌تک نویسندگان، نام گروه تحقیقاتی را به عنوان نویسنده ذکر می‌کنند و در بخش توضیحات، اعضای کلیدی را معرفی می‌کنند.
۴. مشارکت‌کنندگانی که نویسنده نیستند
برخی از مشارکت‌کنندگان در پژوهش ممکن است نقش مهمی داشته باشند اما واجد شرایط نویسندگی نباشند. این افراد باید در بخش تقدیر و تشکر (Acknowledgment) ذکر شوند.
فعالیت‌هایی که به تنهایی معیار نویسندگی محسوب نمی‌شوند:
-
دریافت بودجه پژوهشی (Acquisition of funding)
-
نظارت کلی بر تحقیق (General supervision)
-
پشتیبانی اداری (Administrative support)
-
کمک در نگارش مقاله بدون مشارکت علمی مستقیم (Assistance in writing)
-
ویرایش فنی، زبانی و تصحیح مقاله (Technical Editing, Language Editing & Proofreading)
نمونه‌هایی از نحوه قدردانی از مشارکت‌کنندگان:
-
Served as Scientific Advisor (مشاوره علمی ارائه داد)
-
Critically reviewed the study proposal (طرح پژوهش را به‌صورت انتقادی بررسی کرد)
-
Collected Data (جمع‌آوری داده‌ها را انجام داد)
-
Provided and cared for study patients (مراقبت و ارائه خدمات به بیماران مطالعه را برعهده داشت)
-
Participated in writing or technical editing of the manuscript (در نگارش یا ویرایش فنی مقاله مشارکت داشت)
۵. Guarantors (ضامنان پژوهش)
برخی مجلات مانند BMJ از تیم‌های تحقیقاتی درخواست می‌کنند که یک یا چند نفر را به عنوان Guarantor (ضامن علمی پژوهش) تعیین کنند. این افراد مسئولیت کل پژوهش و صحت داده‌ها را برعهده می‌گیرند و از نظر اخلاقی و علمی، تضمین می‌کنند که کار بدون نقص انجام شده است.
نکته: ترتیب نویسندگان یک مقاله باید به‌طور جمعی و منصفانه تعیین شود. نویسنده مسئول وظیفه اصلی هماهنگی با مجله را دارد. در پروژه‌های بزرگ، لازم است که قبل از آغاز پژوهش، نویسندگان و نقش‌های آن‌ها مشخص شوند. همچنین، کسانی که مشارکت علمی محدودی دارند، نباید به عنوان نویسنده فهرست شوند، اما می‌توانند در بخش قدردانی ذکر شوند.
مسائل مرتبط با نویسندگی در مقالات علمی
نویسندگی مقالات علمی نه‌تنها نشان‌دهنده خلاقیت و توانایی علمی پژوهشگران است، بلکه مزایای متعددی مانند شناسایی در میان همتایان علمی و دریافت حمایت‌های مالی دارد. بااین‌حال، این ارزشمندی گاهی موجب بروز رفتارهای غیراخلاقی در نویسندگی می‌شود. ازجمله مهم‌ترین این موارد “سایه‌نویسی” (Ghostwriting) و “نویسندگی مهمان” (Guest Authorship) است.
۱. سایه‌نویسی (Ghost Authorship)
سایه‌نویسی به حالتی گفته می‌شود که فرد یا افرادی که در نگارش مقاله نقش داشته‌اند، به‌عنوان نویسنده معرفی نمی‌شوند و حتی در بخش تقدیر و تشکر نیز نامی از آن‌ها برده نمی‌شود. در مقابل، افرادی که هیچ نقشی در انجام پژوهش و نگارش مقاله نداشته‌اند، ممکن است به‌عنوان نویسنده معرفی شوند.
عواقب سایه‌نویسی:
-
سرکوب نقش پژوهشگران جوان: پژوهشگران جوانی که بیشترین تلاش را در تحقیق انجام داده‌اند، از داشتن اعتبار علمی و آکادمیک محروم می‌شوند.
-
اعتبار نادرست به مقاله: هنگامی که مقاله‌ای توسط یک نویسنده مهمان منتشر می‌شود، خوانندگان نمی‌توانند از سوگیری‌های احتمالی آگاه شوند.
-
دستکاری علمی توسط شرکت‌های ذی‌نفع: برخی شرکت‌های خصوصی یا صنعتی نویسنده‌ای را برای نگارش مقاله استخدام می‌کنند تا نتایج تحقیق را به‌گونه‌ای ارائه دهد که مورد تأیید شرکت باشد. سپس نام یک محقق مشهور بدون مشارکت واقعی در پژوهش، به‌عنوان نویسنده ثبت می‌شود. این نوع سایه‌نویسی خطرناک‌ترین نوع آن محسوب می‌شود.
۲. نویسندگی مهمان (Guest Authorship)
نویسنده مهمان فردی است که بدون داشتن همکاری علمی قابل‌توجه در یک مقاله، نامش در فهرست نویسندگان قرار می‌گیرد.
دلایل انجام نویسندگی مهمان:
-
افزایش شانس پذیرش مقاله: اضافه‌کردن نام یک محقق برجسته و شناخته‌شده به مقاله، می‌تواند احتمال پذیرش آن در مجلات معتبر را افزایش دهد.
-
افزایش اعتبار نویسندگان دیگر: برخی محققان با اضافه‌کردن نام اساتید برجسته به مقاله خود، تلاش می‌کنند مقاله را از لحاظ علمی معتبرتر جلوه دهند.
۳. تفاوت سایه‌نویسی و نویسندگی مهمان
| ویژگی | سایه‌نویسی (Ghost Authorship) | نویسندگی مهمان (Guest Authorship) |
|---|---|---|
| تعریف | حذف نام افرادی که در تحقیق و نگارش مقاله نقش داشته‌اند. | افزودن نام فردی که در پژوهش و نگارش مقاله مشارکتی نداشته است. |
| تأثیر بر اعتبار علمی | کاهش اعتبار نویسندگانی که واقعاً در پژوهش نقش داشته‌اند. | افزایش اعتبار علمی نویسنده‌ای که نامش در مقاله اضافه شده است. |
| سوگیری علمی | امکان دستکاری نتایج توسط افراد و شرکت‌های ذی‌نفع. | افزایش مصنوعی اعتبار مقاله با افزودن نام یک فرد شناخته‌شده. |
نکته: سایه‌نویسی و نویسندگی مهمان، هر دو از مشکلات جدی اخلاق در پژوهش محسوب می‌شوند. این اقدامات می‌توانند صداقت علمی را خدشه‌دار کرده و موجب گمراهی خوانندگان و جامعه علمی شوند. برای جلوگیری از این مسائل، مجلات معتبر و کمیته‌های اخلاق پژوهشی باید شفافیت در نویسندگی مقالات را افزایش داده و از پژوهشگران بخواهند که مشارکت واقعی نویسندگان را به‌طور دقیق مشخص کنند.
