بهداشت در دوران نوجوانی؛ توصیه‌های خودمراقبتی برای بهداشت فردی

بهداشت فردی

» برای دانلود پی‌دی‌اف بهداشت فردی، اینجا کلیک نمایید.

بهداشت در دوران نوجوانی

اِنّ الله طیّبٌ، یُحبُّ الطیب؛ خداوند، پاک است و پاکیزگی را دوست دارد.

رسول اکرم (ﷺ) نهج الفصاحه ص ۲۹۳

آیا می‌دانید؟!

• در ایران، در گروه سنی دوازده سال، به طور میانگین هر دانش آموز حدود دو دندان پوسیده، کشیده شده و پرشده دارد. این شاخص در گروه سنی ۱۵ سال به حدود ۳ می‌رسد و در گروه سنی ۳۵ تا ۴۴ سال برابر با ۱۳/۹۸ و برای گروه سنی ۶۵ تا ۷۴ سال ۲۵/۷ است.

• در کشور، سن ازدواج در مردان به بالای ۳۵ سال و در دختران به بالای ۳۰ سال رسیده است و شاهد تأخیر در فرزندآوری زوجین هستیم.

• ۲۳/۶ درصد افراد بالای ۱۵ سال در کشور دچار نوعی اختلال روان هستند که بیش از ۶۰ درصد این آمار مربوط به افسردگی بوده است.

فعالیت ۱: گفت‌وگوی کلاسی

• مشاهدات شما درباره خبرهایی که خواندید و علل آن چیست؟

• به نظر شما اهمیت بهداشت و تأثیر آن در زندگی افراد چیست؟

از حقوق اولیۀ بشر محسوب می‌شود و محور توسعه در همه نظام‌های دنیا، سلامت است. 

• شما تا چه حد بهداشت را در زندگی خود رعایت می‌کنید؟

در ادامه بخوانید: » اعتیاد به مواد مخدر و عوارض آن؛ محرک‌ها، مخدرها و توهم‌زاها

بهداشت فردی

بهداشت و سلامت از حقوق اولیه افراد در هر جامعه‌ای محسوب می‌شود. صاحب نظران مسائل بهداشتی، دانش‌آموزان را از آسیب¬پذیرترین قشرهای جامعه می‌دانند که در معرض تهاجم انواع تهدیدات اجتماعی، روانی، جسمانی قرار دارند و در صورت عدم رعایت موازین بهداشتی بیشترین آسیب به آن‌ها وارد می‌شود و بخش اعظم این آسیب‌ها ناشی از عدم اطلاع آنان از دانش، بینش و رفتارهای بهداشتی لازم در این زمینه است. برای نمونه، ابتلا به بیماری سرماخوردگی و آنفلوآنزا که به طور مستقیم ناشی از عادت‌های غیربهداشتی است، می‌تواند دانش¬آموزان زیادی را درگیر کند.

آموزش و فراگیری عادت‌ها و رفتارهای صحیح بهداشتی، افراد را قادر می‌سازد تا بتوانند بیماری‌ها و ناتوانی‌های جسمی و روحی خود را که مانع رسیدن به دوران بزرگسالی و سالمندی سالم و موفق است، کنترل کنند و به طول عمر و ارتقای کیفیت زندگی خود نیز بیفزایند.

بهداشت فردی عبارت است از کلیه فعالیت‌ها و اقداماتی که هر فرد به طور مسئولانه برای حفظ، تأمین و ارتقای سلامت خود و یا در نهایت برای اطرافیانش انجام می‌دهد. این فعالیت‌ها و اقدامات شامل مراقبت از اعضا و جوارح بدن (چشم، گوش، پوست و مو، دهان و دندان و …)، تغذیه، ورزش، خواب و استراحت می‌شود.

رعایت بهداشت فردی علاوه بر حفظ آراستگی فرد، از انتقال عوامل بیماری زا به دیگران جلوگیری می‌کند و این امر به تأمین سلامت جامعه کمک می‌کند. علاوه بر این، افراد سالم و آراسته به راحتی نظر دیگران را جلب می‌کنند و این امر باعث تقویت حس خود ارزشمندی و عزت نفس در آن‌ها می‌شود.

در ادامه بخوانید: » پیشگیری از رفتارهای پرخطر؛ استعمال دخانیات و اختلالات مصرف مواد

بهداشت چشم

چشم حساس‌ترین عضو بدن است و برای حفظ بهداشت چشم و برخورداری از بینایی مطلوب، معاینه منظم چشم‌ها، شناسایی و رفع مشکلات چشمی، آشنایی با عوارض چشمی و مراقبت مداوم از چشم‌ها ضروری است.

مشکلات بینایی معمولاً با نشانه‌هایی همراه است که فرد را متوجه مشکل خود می‌کند تا به پزشک مراجعه کند، ولی گاهی افراد به خصوص افراد کم سن و سال متوجه این نشانه‌ها نمی‌شوند؛ از این رو لازم است برای همه افراد هر یک تا دو سال یک بار معاینات چشمی انجام بگیرد تا در صورت وجود عیوب انکساری و یا بیماری بتوان با اقدام به موقع از پیشرفت آن جلوگیری کرد.

در ادامه بخوانید: » پیشگیری از بیماری‌ها؛ بیماری‌های واگیر؛ سلامت و بهداشت

فعالیت ۲: خودارزیابی

نشانه‌های زیر را در خودتان بررسی کنید و در صورت وجود هر یک از آن‌ها در ستون مقابل علامت بزنید.

علائم و نشانه‌ها	بلی	خیر
نگه داشتن خیلی نزدیک یا دور متن خواندنی در مقابل چشم به هنگام مطالعه
احساس خستگی زودهنگام چشم‌ها هنگام مطالعه، رانندگی و …
احساس سردرد گاه به گاه به خصوص در ساعت‌های انتهایی روز
احساس خارش، سوزش و یا درد در چشم
مشاهده ترشحات چشمی پس از خواب شبانه
نداشتن دید کافی هنگام غروب آفتاب
تفاوت غیر معمول در وضوح بینایی در تاریکی و روشنایی
تفاوت زیاد در وضوح بینایی بین دو چشم

دستورالعمل: وجود یک یا چند علامت بالا، نشانه‌ای از مشکلات بینایی است. در صورت مشاهده هریک از علائم مذکور حتماً به پزشک مراجعه کنید.

در ادامه بخوانید: » پیشگیری از بیماری‌ها؛ بیماری‌های غیرواگیر؛ سلامت و بهداشت

حدت بینایی و یا دید مطلوب، میزان سلامت چشم‌ها و سطح توانایی حس بینایی را نشان می‌دهد. عیوب انکساری که به علت بروز تغییراتی در ساختار کره چشم به وجود می‌آیند از جمله عواملی هستند که می‌توانند حدت بینایی را دچار اختلال کنند. عیب‌های انکساری چشم عبارت‌اند از:

نزدیک بینی: در نزدیک بینی، چشم ما اشیای نزدیک را واضح اما اشیای دور را تار می‌بینند. در چشم‌های افراد نزدیک بین معمولاً کره چشم بزرگ‌تر از حد طبیعی است. به موازات رشد و تکامل بدن در دوران نوجوانی، نزدیک بینی معمولاً تشدید می‌شود.

دوربینی: در دوربینی، اشیای دور واضح و اشیای نزدیک تار دیده می‌شوند. کره چشم افراد دوربین معمولاً کوچک‌تر از حد طبیعی است.

چشم دوربین چشم نزدیک بین چشم طبیعی

شکل ۱. انواع عیوب انکساری چشم عبارت‌اند از: نزدیک بینی (Myopia)، دوربینی (Hyperopia)، آستیگماتیسم (Astigmatism) و پیرچشمی (Presbyopia).

در ادامه بخوانید: » سؤالات امتحان نهایی سلامت و بهداشت؛ سلامت چیست؛ سبک زندگی

آستیگماتیسم: در آستیگماتیسم، شکل غیر عادی قرنیه موجب تاری دید می‌شود. آستیگماتیسم، هم بر دید دور و هم بر دید نزدیک تأثیر می‌گذارد. چشم بعضی‌ها ممکن است هم آستیگمات باشد، هم نزدیک بین یا دوربین.

پیرچشمی: پیر چشمی نیز یکی دیگر از عیوب انکساری چشم است که به دلیل تصلب عدسی چشم به وقوع می‌پیوندد و از میان سالی شروع می‌شود. عیوب انکساری را می‌توان با عینک، لنز طبی، جراحی و اشعه لیزر اصلاح کرد. عینک‌ها و لنزهای طبی باعث می‌شوند تصاویر به شکل مطلوبی روی شبکیه بیفتند و حدت بینایی به حالت طبیعی برگردد و دید فرد اصلاح شود. از آنجا که لنزها روی قرنیه چشم مستقر می‌شوند، نظافت و نگهداری مطلوب آن‌ها برای پیشگیری از عفونت چشم ضرورت دارد.

مراقبت از چشم

علاوه بر عیوب انکساری، چشم در معرض تهدیدات محیطی فراوانی قرار دارد و سالانه افراد زیادی به دلیل آسیب چشمی به بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند.

در ادامه بخوانید: » پیشگیری از حوادث خانگی؛ آتش‌سوزی؛ سقوط؛ سلامت و بهداشت

فعالیت ۳: گفت‌وگوی گروهی

• مهم‌ترین آسیب‌های چشمی که تا کنون با آن‌ها مواجه شده‌اید کدام اند؟

خونریزی چشم، خراش قرنیه، نفوذ اشیا خارجی در چشم، ضربه به چشم، سوختی شیمیایی چشم، 

• آیا می دانید به هنگام بروز آسیب چشمی، برای جلوگیری از آسیب بیشتر به چشم چه اقدامات اولیه‌ای را باید انجام داد؟

خونریزی چشم

خونریزی چشم در اثر پارگی رگ های چشم و در گاهی مواقع به دلیل ضربه های چشمی اتفاق می افتد. خونریزی چشم بسیار شایع بوده و می تواند در اثر آسیب های خیلی جزئی بروز کند. علائمی که با آن مواجه می شوید قرمز شدن ناحیه سفیدی چشم است. این عارضه چندان خطرناک نیست و به مرور زمان بهبود می یابد.

خراش قرنیه

یکی از دلایل رایج ساییدگی یا خراش قرنیه، ضربه به چشم و یا مالییدن چشم هنگامی است که جسم خارجی مثل شن و خاک در آن وجود دارد. ساییدگی قرنیه باعث سوزش چشم، حساسیت به نور، قرمزی و ریزش اشک می شود. اگر احساس می کنید چیزی در چشم تان وجود دارد و یا چشم تان خراش برداشته حتما به پزشک مراجعه کنید.

خراش ها همچنین می توانند چشم شما را به عفونت باکتریایی یا قارچی تبدیل کنند. انواع خاصی از باکتری ها و قارچ ها می توانند از طریق خراش وارد چشم شده و حتی باعث کوری شوند.

پزشک معمولا برای این تروما آنتی بیوتیک و پماد تجویز می کند. قطره های چشمی، استومینوفن ها و داروهای غیر استروئیدی نیز می توانند به کاهش درد کمک کنند.

نفوذ اشیاء خارجی در چشم

اگر حین حادثه چیزی داخل چشمتان رفت، خیلی زود به اورژانس مراجعه کرده و اصلا آن را نمالید و سعی نکنید آن شیء را از چشم تان خارج کنید. زیرا هرچه سعی و تلاش به خرج دهید فقط آسیب وارده به چشم تان را بیشتر خواهید کرد.

در اکثر موارد پزشک می تواند جسم خارجی را با بی حسی موضعی از چشم بیرون آورد. فقط در صورت امکان تا رسیدن به درمانگاه چشم خود را بسته نگه دارید.

ضربه به چشم

چشم های ورم کرده و کبود می تواند ناشی از ضربه های سنگین باشد، مانند برخورد توپ به چشم. بهترین راه درمان این نوع صدمات گذاشتن کیسه یخ روی محل آسیب دیده است. اما مراجعه به چشم پزشک را فراموش نکنید و برای اطمینان به صورت کامل معاینه شوید.

سوختگی شیمیایی چشم

موادی مثل اسیدها، قلیا ها و دیگر موارد ارگانیک شیمیایی مثل گاز های اشک آور می توانند باعث سوختگی شیمیایی چشم شوند.

سوختگی های شیمیایی ممکن است بصورت آسیب نقطه‌ای به قرنیه، خونریزی زیر ملتحمه و یا سوختگی کامل قرنیه ظاهر شوند.

اگر به سوختگی شیمیایی چشم گرفتار شدید، قبل از مراجعه به پزشک فورا چشم تان را با آب شستشو دهید. بعد از آن پزشک با ماده ای مخصوص آنقدر چشم را شستشو می دهد تا PH آن به حالت نرمال برگردد.

 

در ادامه بخوانید: » محیط کار و زندگی سالم؛ پیشگیری از اختلالات اسکلتی – عضلانی؛ کمردرد

برخی از شایع‌ترین آسیب‌های چشمی و اقدامات اولیه‌ای که باید در صورت بروز آن‌ها، انجام شود به شرح زیر است:

• فرو رفتن گرد و غبار به درون چشم: برای محافظت از چشم در برابر گرد و غبار بهتر است تا حد امکان از قرار گرفتن در چنین وضعیتی اجتناب شود و در صورت نیاز حتماً از عینک محافظ چشم استفاده شود. در صورت ورود گرد و غبار به چشم، با آب جوشانده سرد شده چشم را شست و شو دهید. برای این کار ظرفی مناسب و تمیز را پر از آب سالم کرده و با قرار دادن چشم‌ها در آن و چند مرتبه پلک زدن تلاش کنید تا جسم خارجی (گرد و غبار) از چشم بیرون آید (شکل ۳). 

شکل ۳. در صورت ورود گرد و غبار به چشم از مالش چشم خودداری کنید.

• آلوده شدن چشم با مواد شیمیایی: برخی افراد به علت سر و کار داشتن با مواد شیمیایی مانند کار با سفید کننده‌ها، حشره کش ها، شوینده‌ها و… ممکن است دچار ناراحتی‌های چشمی شوند. برای جلوگیری از این آسیب توصیه می‌شود هنگام کار با مواد شیمیایی حتماً از عینک‌های محافظ استفاده شود. ولی در صورت آلوده شدن چشم با مواد شیمیایی، لازم است چشم را با آب فراوان به طور پی در پی شست و شو داد و در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرد (شکل ۴). 

شکل ۴. نحوه شست و شوی چشم هنگام آلودگی با مواد شیمیایی

در ادامه بخوانید: » بهداشت ازدواج و باروری؛ بلوغ جسمانی، بلوغ روانی و بلوغ اجتماعی

فرو رفتن جسم خارجی به چشم: فرو رفتن جسم خارجی به چشم، ناشی از قلاب سنگ، آتش بازی، تفنگ بادی و یا اجسام نوک تیز هنگام تصادف و یا خوردن ضربه به چشم در حین ورزش و بازی قابل ذکر است.

برای جلوگیری از این آسیب پیشنهاد می‌شود نکات ایمنی رعایت شود و در زمان بازی و ورزش تا حد امکان از داشتن عینک معمولی خودداری و در صورت نیاز حتماً از عینک‌های ورزشی استفاده شود.

هنگام فرو رفتن جسم خارجی به چشم یا ضربه به چشم، مصدوم را به پشت بخوابانید و سر و چشم او را ثابت نگه دارید تا حرکت نکند، یک باند (گاز) استریل روی چشم آسیب دیده قرار دهید (فشار نیاورید) و بعد از گذاشتن باند روی آن یک محافظ چشمی قرار دهید. بهتر است مصدوم برای جلوگیری از حرکت چشم، هر دو چشم خود را ببندد. از دستکاری چشم پرهیز کرده و در اسرع وقت مصدوم را به پزشک برسانید (شکل ۵). 

شکل ۵. نحوه ثابت نگه داشتن سر مصدوم هنگام فرو رفتن جسم خارجی و یا ضربه به چشم

در ادامه بخوانید: » سؤالات امتحان نهایی سلامت و بهداشت پایه دوازدهم انسانی خرداد ۱۴۰۰

• برق زدگی چشم: برق زدگی‌های ناشی از تشعشعات تخلیه الکتریکی و حرارت همچون سوختگی قرنیه چشم در جوشکاران و انعکاس نور در چشم اسکی بازان از موارد برق زدگی چشم است.

برای جلوگیری از این آسیب توصیه می‌شود هنگام کار حتماً از عینک محافظ استفاده شود. در صورت بروز این عارضه لازم است بعد از شست و شوی چشم‌ها با آب، چشم‌ها را خشک کرده و با یک بانداژ استریل ببندید تا از پلک زدن به مدت ۸ تا ۱۲ ساعت جلوگیری شود. در صورت مشکل حاد آن، لازم است حتماً به چشم پزشک مراجعه شود.

• عارضه خشکی و سوزش چشم هنگام کار با رایانه: در تقریباً ۳ تا ۴ درصد کسانی که زیاد با وسایل الکترونیکی کار می‌کنند، این عارضه دیده می‌شود و علائم آن عبارت است از: خستگی و خشکی چشم، سوزش، ریزش اشک و تاری دید که همچنین ممکن است سبب درد در گردن و شانه‌ها نیز بشود.

شکل ۵. عارضه خشکی و سوزش چشم یا بیماری ناشی از کار مدام با کامپیوتر

در ادامه بخوانید: » بهداشت و ایمنی مواد غذایی؛ آلودگی و فساد مواد غذایی؛ سلامت و بهداشت

کارشناسان برای جلوگیری و کاهش این عوارض، رعایت نکات زیر را توصیه می‌کنند:

• هنگام کار کردن با رایانه به طور ارادی پلک بزنید.

• در صورتی که خشکی چشم شدید باشد، می‌توان از قطره‌های اشک مصنوعی استفاده کرد.

• مرکز صفحه مانیتور باید حدود ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر از چشم پایین‌تر قرار گیرد. و صفحه مانیتور را طوری قرار دهید که نور پنجره یا روشنایی اتاق به آن نتابد و باید روشنایی اتاق را به نصف وضعیت معمولی کاهش دهید.

• بعد از ۵ تا ۱۰ دقیقه کار با وسایل الکترونیکی خیره ماندن و نگاه مستمر به مانیتور رایانه و صفحه تلفن همراه، خشکی و خستگی چشم ایجاد می‌کند. هر ۲۰ دقیقه به مدت ۲۰ ثانیه به فاصله ۶ متری و دورتر نگاه کنید.

• فاصله مانیتور با چشمان باید ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر باشد.

• روشنایی و کنتراست مانیتور خود را در حدی که چشم احساس راحتی کند، تنظیم کنید.

در ادامه بخوانید: » سؤالات امتحان نهایی سلامت و بهداشت پایه دوازدهم دی‌ماه سال ۱۳۹۹

فعالیت ۴: گفت‌وگوی کلاسی

گاهی افراد اقدام به انجام رفتارهایی، مانند استفاده از انواع لنزهای رنگی، لوازم آرایش چشم و… می‌کنند. تأثیر این گونه رفتارها بر سلامت چشم را مورد تحلیل و بررسی قرار دهید و برای جلوگیری از عوارض آن‌ها راه‌های مناسب پیشنهاد کنید.

به گفته متخصصان قرنیه، میزان نفوذ اکسیژن در لنزهای رنگی به دلیل جنسی که دارد متفاوت از لنز‌های طبی است. به همین دلیل زمان و شرایط استفاده از آن ها نیز متفاوت است. اگر این نوع لنزها بیشتر از زمانی که باید در چشم بماند، مانع از رسیدن اکسیژن به قرنیه چشم می‌شود، درست مثل کشیدن کیسه پلاستیکی دور سر! این افراد در آینده دچار درد شدید موقع بیدار شدن، احساس خشکی در طول روز، سرخی، تحریک مزمن و احساس وجود جسم خارجی در چشم می‌شوند.بایدها و نبایدها

  با توجه به این که چشم و قرنیه هر فرد ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که دیگری ندارد یا فرد ممکن است مشکل و حساسیت خاصی داشته باشد که از آن بی‌خبر است، استفاده از این لنز‌ها همچون لنزهای طبی باید با تشخیص پزشک بر اساس چند ملاک مهم انجام شود مثل تناسب لنز و قرنیه، وضعیت فیزیولوژیک چشم و سن. لنز باید دارای نام تجاری مورد تایید بهداشت، اندازه مناسب و تاریخ انقضا باشد. استفاده از لنز تزیینی بدون نسخه پزشک خطراتی همچون ساییدگی قرنیه، واکنش‌های آلرژیک مثل خارش، آبریزش چشم، کاهش بینایی، عفونت و کوری در پی دارد.

دستورالعمل‌های مراقبتی برای استفاده لنز در چشم

  تمیز و ضدعفونی کردن آن را با دقت انجام دهید.

 هرگز با دستان آلوده لنز را لمس نکنید. قبل و بعد از استفاده دستان خود را به خوبی ضدعفونی کنید سپس اقدام به برداشتن یا گذاشتن لنز کنید.

 در صورت مشاهده قرمزی چشم، احساس درد به مدت طولانی و کاهش بینایی که از نشانه‌های عفونت است، فوری آن را از چشم بیرون آورید و برای استفاده مجدد با پزشک تان مشورت کنید.

  لنزهای خود را با دیگری به اشتراک نگذارید، همان‌طور که حاضر نیستید از مسواک دیگران استفاده کنید. چشم‌ها اندازه و شکل یکسان ندارند و لنزهای تماسی شما فقط برای شما تجویز شده است.

 جا لنزی را هر دو هفته یک‌بار پس از باز ‌کردن دو درپوش آن، چند دقیقه در آب در حال جوشیدن قرار دهید که ضدعفونی و سپس در مجاورت هوا بگذارید تا خشک شود. البته بهتر است این‌کار را برای استفاده از جا لنزی نو هم انجام دهید.

  موقع خواب، لنز را از چشم خارج کنید و بلافاصله آن را در جا لنزی قرار دهید و داخل آن مایع ضدعفونی‌ کننده مخصوص بریزید.

 محلول‌های شست و شوی لنز معمولا با توجه به دستور سازنده آن، بین یک تا سه ماه پس از باز شدن در محلول قابل استفاده هستند و بعد از آن باعث فاسد شدن و چسبندگی لنز می‌شوند.

 در صورت مصرف دارویی خاص، به عوارض آن دقت کنید و با چشم پزشک خود در این باره مشورت کنید. داروهایی مثل آنتی‌هیستامین‌ها باعث خشکی چشم می‌شود که در صورت استفاده از لنز این عارضه شدت بیشتری می یابد.

 از آن جایی که لنز تماسی، سوراخ‌های ریزی دارد، این سوراخ ها در تماس مستقیم با هوای آلوده و گرد و غبار هوا بسته و مانع رسیدن اکسیژن به چشم می‌شود. بنابراین به‌منظور سلامت چشم خود و طول عمر لنز در روزهای آلوده از آن استفاده نشود.

  بهتر است از محصولات آرایشی ضد حساسیت، استاندارد و مختص خودتان استفاده کنید. در غیر این صورت باعث نقل و انتقال میکروب‌های چشم فرد دیگر به چشم خود می‌شوید.

  از رفتن به استخر و سونا با وجود لنز خودداری کنید. آب استخر دارای کلر و مواد ضدعفونی‌کننده است و قطعا آلودگی‌ها و میکروب‌هایی دارد که در صورت ورود به چشم باعث ایجاد عفونت می‌شود مگر این که عینک شنای شما کاملا روی صورت ثابت شود و از عبور آب و بخار جلوگیری کند.

عفونت چشم بر اثر آرایش

ابتلا به عفونت چشم، یکی از دلایلی است که افراد را از آرایش منع می کند. از این مورد گذشته هیچکس علاقه ای به داشتن چشمان قرمز و ملتهب ندارد. شما به راحتی می توانید با رعایت برخی کارهای پیش پا افتاده و بسیار راحت و همچنین استفاده از تدابیری طبیعی و عقلانی در کارهای روزمره خود از این امر جلوگیری نمایید.

چنانچه موارد آرایشی بیشتر از حد مجاز استفاده شود، باکتری ها و قارچ ها می توانند به راحتی رشد کرده و به سلامت بینایی شما آسیب بزنند. لوازم آرایشی از هر نوعی که باشد ، هم برای چشم و هم برای پوست، باید مطابق با دستورات سازنده آن، دور ریخته شده و جایگزین شوند. برای مثال معمولاً تاریخ استفاده از ریمل مژه ها ۳ ماه است و پس از گذشت این مدت باید دور انداخته و ریمل دیگری را جایگزین نمایید. جهت دانستن مدت زمان اعتبار هر محصول می توانید تاریخ تولید و تاریخ انقضا که روی جعبه آن نوشته شده است را مطالعه کنید.

علاوه بر این برس و دیگر لوازم کاربردی خود را مرتباً تمیز کنید تا عوامل بیماری زا از بین بروند و آسیبی به چشمتان وارد نشود. متخصص و جراح چشم توصیه می کند که در صورت ابتلا به عفونت چشم، تمامی لوازم آرایش خود را دور بریزید و آنها را جایگزین نمایید و تا اتمام دوره درمان از هیچ لوازم آرایشی استفاده نکنید. توجه داشته باشید که حتماً توصیه پزشک را گوش نمایید چرا که با استفاده مجدد از لوازم آرایش قدیم خود پس از درمان، عفونت چشم شما دوباره بر می گردد.

در ادامه بخوانید: » سؤالات امتحان نهایی سلامت و بهداشت پایه دوازدهم شهریور سال ۱۴۰۰

بهداشت گوش

گوش اندام شنوایی انسان است که دو وظیفه مهم دریافت امواج صوتی و حفظ تعادل بدن را بر عهده دارد. گوش همچنین ارتباط انسان را با دیگران و محیط پیرامون فراهم می‌کند. مراقبت از سلامت گوش‌ها یکی از عوامل حفظ سلامت عمومی بدن است.

در ادامه بخوانید: » بهداشت روان؛ اضطراب، افسردگی، خشم؛ سلامت و بهداشت

فعالیت ۵: خودارزیابی

نشانه‌های زیر را بررسی کنید و در صورت وجود هر یک از آن‌ها در خودتان در ستون مقابل علامت بزنید.

دستورعلائم و نشانه‌ها	بلی	خیر
احساس درد در گوش
ترشح غیر عادی از گوش
ناتوانی در شنیدن صدای افراد در گفت و گوهای حضوری
ناتوانی در شنیدن صدای افراد در گفت و گوهای تلفنی در یک یا هر دو گوش
نیاز به بلند کردن صدای تلویزیون در حدی که شدت صدا برای دیگران آزاردهنده باشد
ناتوانی در تشخیص صداهای افراد مختلف
ناتوانی در شنیدن کلام دیگران در یک اتاق شلوغ
ناتوانی در شنیدن صدا در موقعیت‌های اجتماعی
احساس شنیدن هر گونه صدای اضافی در گوش‌ها و یا در سر مثل صدای سوت
احساس بری و سنگینی در گوش‌ها همراه سرگیجه

دستور العمل: وجود یک یا چند مورد از علامت‌های فوق در شما، نشآن‌های از مشکلات شنوایی است؛ حتماً به پزشک مراجعه کنید.

در ادامه بخوانید: » سوالات امتحان‌‌ نهایی سلامت و بهداشت؛ محیط کار و زندگی سالم

لاله گوش و مجرای آن که بخش بیرونی گوش (گوش خارجی) را تشکیل می‌دهند، وظیفه جمع‌آوری امواج صوتی و انتقال آن به بخش میانی گوش را بر عهده دارند از این رو رعایت بهداشت این بخش از گوش و مراقبت از آن دارای اهمیت بسیار است. به این منظور لازم است لاله گوش را به طور مرتب با یک پارچه پاکیزه و نرم، تمیز کنید. همچنین پس از حمام کردن و شنا بهتر است گوش‌ها را به آرامی و با استفاده از گوشه یک حوله تمیز، کاملاً خشک کنید. هرگز نباید اجسام خارجی و نوک تیز را وارد گوش خود کرد زیرا گاهی باعث می‌شود پرده گوش آسیب ببیند و احتمال ایجاد برخی عفونت‌ها افزایش یابد که این عوارض می‌توانند به کاهش شنوایی منجر شوند.

شکل ۶. پرده گوش سالم و پارگی پرده گوش

گاهی ممکن است یک عامل بیماری‌زا باعث التهاب و حساسیت گوش خارجی شود که معمولاً با درد و خارش همراه است. این عفونت معمولاً به علت شنا یا استحمام مکرر و طولانی مدت اتفاق می افتد. در این وضعیت خاراندن و استفاده از گوش پاک کن باعث تشدید عفونت می‌شود، از این رو لازم است به پزشک مراجعه شود تا از تداوم عفونت که منجر به کاهش شنوایی می‌شود، جلوگیری به عمل آید.

مراقبت از گوش

صدا هم می‌تواند مایه آرامش باشد و هم می‌تواند اسباب آسیب رساندن به فرد و آزار و اذیت دیگران را فراهم آورد.

در ادامه شرکت کنید: » سبک زندگی؛ دو گزینه‌ای؛ آزمون ۱

فعالیت ۶: گفت‌وگوی کلاسی

• شما هر روز صبح با چه صدایی از خواب بلند می‌شوید و در طول روز چه صداهایی می‌شنوید؟

• فکر می‌کنید این صداها چه تأثیری بر سلامت شما دارند؟

• شما برای مراقبت از سلامت گوش و شنوایی خود، چه روش‌هایی را به کار می‌گیرید؟

وقتی سروصدا از حد می‌گذرد با آثار و عوارضی برای سلامت افراد همراه است. چنین شرایطی را آلودگی صوتی می‌نامیم. آلودگی صوتی به معنای سروصدای شدید و طولانی مدت است که می‌تواند علاوه بر کم شنوایی، باعث بروز وزوز گوش، استرس، خستگی و تحریک‌پذیری فرد شود.

کم شنوایی یکی از شایع‌ترین مشکلات گوش در افراد است. کم شنوایی طیف وسیعی (از خفیف تا شدید) دارد و در دو طبقه مادر زادی و اکتسابی طبقه بندی می‌شود. امروزه بسیاری از نوجوانان برای ساعت‌های متمادی و متوالی به صدای بلند، از طریق پخش کننده‌های قابل حمل موسیقی گوش می‌کنند. متخصصان گوش و حلق و بینی هشدار می‌دهند که زیاد گوش کردن از طریق این ابزارها، احتمال ابتلا به کم شنوایی اکتسابی را افزایش می‌دهد. حتی اگر صدای آن از نظر شنونده چندان بلند و گوش خراش هم نباشد. استفاده از این ابزار سلول‌های مویی (مژک¬دار) گوش داخلی را تخریب می‌کند. این سلول‌ها مسئول انتقال ارتعاشات صوتی به مغز هستند از این رو افرادی که از این ابزارها استفاده می‌کنند، در معرض کم شنوایی قرار دارند.

تنها راه قطعی تشخیص کم شنوایی، آزمایش شنوایی توسط شنوایی سنج است.

در ادامه شرکت کنید: » برنامه غذایی سالم؛ دو گزینه‌ای؛ آزمون ۱

نشانه‌های اولیه کم شنوایی ناشی از سرو صدا عبارت‌اند از:

• مشکل در شنیدن و فهمیدن صحبت دیگران، به خصوص در اماکن شلوغ و پرسروصدا؛

• نیاز به افزایش شدید صدای تلویزیون؛

• در خواست‌های مکرر از دیگران برای تکرار آنچه گفته‌اند؛

• ناتوانی در شنیدن صداهای بلندی مانند گریه بچه با صدای زنگ تلفن در اتاق دیگر.

در ادامه شرکت کنید: » برنامه غذایی سالم؛ دو گزینه‌ای؛ آزمون ۱

قانون استفاده از ابزارهای شنیداری و هدفون به شرح زیر است:

• قانون اول، نصف میزان حداکثر : صدای پخش شده، معادل نصف میزان حداکثر صدا باشد یعنی اگر دامنه صدا از ۱ تا ۱۰ است، حداکثر صدا روی عدد ۵ تنظیم شود.

• قانون دوم، ۶۰ درصد، ۶۰ دقیقه: استفاده از ابزارهای شنیداری با حداکثر ۶۰ درصد حد بالای آن باید

حداکثر روزی ۶۰ دقیقه باشد و هر چه شدت صدا بالاتر برود باید مدت زمان گوش کردن کمتر شود.

در ادامه شرکت کنید: » کنترل وزن و تناسب اندام؛ دو گزینه‌ای؛ آزمون ۱

فعالیت ۷: خودارزیابی

• مدت زمانی را که از هدفون و سایر ابزارهای شنیداری در طول روز استفاده می‌کنید و شدت صدایی را که هنگام استفاده از این ابزارهای شنیداری در نظر می‌گیرید، مشخص کنید و آن‌ها را با دو قانون فوق مقایسه کنید.

• شما تا چه میزان این دو قانون را که پزشکان توصیه می‌کنند رعایت می‌کنید؟

بهداشت پوست و مو

پوست به عنوان مهم‌ترین پوشش بدن، نقش مهمی در سلامت انسان دارد و سموم و مواد زاید بدن را به شکل عرق از بدن خارج می‌کند. پوست بزرگ‌ترین عضو بدن است و می‌تواند از بدن در مقابل حمله‌های میکروبی و عوارض زیان بار نور خورشید محافظت کند. پوست بدن انسان عملکردی شبیه حس‌گرها دارد و قادر است پیام‌ها را از محیط بگیرد و به مغز منتقل کند. پوست، عضوی پیچیده است که به مراقبت مناسب نیاز دارد.

فعالیت ۸: گفت‌وگوی کلاسی

• خطراتی که پوست نوجوانان را تهدید می‌کنند، کدام اند؟

• شما برای مراقبت از پوست خود چه روش‌هایی را به کار می‌گیرید؟

در ادامه شرکت کنید: » آزمون‌های آنلاین سلامت و بهداشت

بعضی از افراد پوست حساسی دارند. پوست این افراد معمولاً به محصولات شوینده واکنش نشان می‌دهد و بسیاری از محصولات بهداشتی که عطر تندی دارند، می‌توانند در آن‌ها حساسیت پوستی ایجاد کنند. در این مواقع اگر خارش ناشی از حساسیت به درمآن‌های خانگی متداول جواب ندهد، رجوع به متخصص پوست ضرورت خواهد داشت. یکی دیگر از عوارض شایع پوستی آکنه است.

آکنه (جوش غرور جوانی) یک اختلال پوستی شایع در دوران بلوغ و جوانی است که در آن، غده‌های چربی پوستی و پیاز مو ملتهب می‌شوند و متعاقب آن، جوش‌هایی روی صورت و بدن پدیدار می‌گردند.

شکل ۷. آکنه معمولاً به شکل سه نوع جوش معمولی، جوش سر سفید و جوش سرسیاه دیده می‌شود.

شکل ۸. عدم دست کاری آکنه از مهم‌ترین نکات بهداشتی پوست است.

آکنه درمان قطعی ندارد و معمولاً با افزایش سن از بین می‌رود. ضایعات آکنه عمدتاً روی صورت، گردن، شانه، بازو یا سینه دیده می‌شود. معمولاً این ضایعات در حوالی بلوغ پدیدار می‌شوند. در حوالی بلوغ، افزایش ناگهانی هورمون‌ها باعث تحریک غده‌های چربی می‌شود و به این ترتیب، چربی بیشتری در سطح پوست تولید و زمینه ساز بروز آکنه می‌شود.

برخی عوامل همچون استرس، برخی از داروها، قاعدگی، قرار گرفتن در معرض نور خورشید، تعریق و دست کاری جوش‌ها باعث تشدید آکنه می‌شوند.

آلودگی هوا و نور خورشید از مهم‌ترین عوامل محیطی آسیب رسان به پوست هستند که عوارض قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آن‌ها در تصاویر زیر نشان داده شده است.

در ادامه شرکت کنید: » بیماری‌های واگیر؛ دو گزینه‌ای؛ آزمون ۱

پوست: کم آب شدن پوست، ایجاد خشکی و خارش، تیره شدن رنگ پوست

پیشانی: ایجاد خطوط بیشتر افزایش خطوط اخم

چشم‌ها: تیرگی اطراف چشم، ایجاد خطوط بیشتر، افتادگی بیش‌تر ابروها

چانه و بینی: ایجاد جوش‌های سرسیاه، افتادگی پوست حانه

گونه‌ها: متورم می‌شود و جوش‌های چرکی در منافذ پوست ایجاد می‌شود

لب‌ها: بیشتر شدن خطوط خنده ، کاهش خاصیت ارتجاعی پوست

شکل ۹. عوارض آلودگی هوا بر روی پوست

• نفوذ به لایه‌های زیرین پوست

• آسیب غیر مستقیم بر DNA

• نفوذ به لایه‌های روبی پوست

• آسیب مستقیم بر DNA

• پیری زودرس و چروک در پوست

• آفتاب سوختگی و التهاب

شکل ۱۰. تأثیر اشعه ماورای بنفش نور خورشید بر روی پوست

در ادامه شرکت کنید: » بیماری‌های غیرواگیر؛ دو گزینه‌ای؛ آزمون ۱

قرار گرفتن در معرض نور خورشید برای تولید ویتامین D در بدن ضرورت دارد اما اگر در این کار افراط شود می‌تواند منجر به بروز عوارضی مانند آفتاب سوختگی شود. به علاوه قرار گرفتن در معرض اشعه زیان‌بار فرابنفش نور خورشید به مدت طولانی، خطر ابتلا به سرطان پوست و پیری زودرس پوست را افزایش می‌دهد. از این¬رو پزشکان توصیه می‌کنند که در بیرون از خانه حتماً پیراهن آستین بلند بپوشید؛ ضد آفتاب بزنید؛ کلاه بگذارید و عینک آفتابی بزنید تا از عوارض اشعه فرابنفش نور خورشید در امان بمانید.

بوی نامطبوع بدن و پا: همراه با خروج مواد زائد از پوست، باکتری‌هایی که در نقاط مختلف پوست خصوصاً در نواحی گرم و مرطوب زندگی می‌کنند سبب تخمیر مواد موجود در عرق و پوست شده و ایجاد بوی نامطبوعی می‌کند. فعالیت غدد مولد عرق در سنین بلوغ زیاد بوده و با ورزش، گرمی هوا، پوشیدن لباس‌های ضخیم، خستگی، عصبانیت، نگرانی و هیجان بیشتر می‌شود.

بوی بد پا که یکی از مشکلات افراد در زمینه بهداشت فردی است، از فعالیت باکتری‌هایی که در کف پا و بین انگشتان پا جمع می‌شوند ناشی می‌گردد.

شکل ۱۱. بوی نامطبوع بدن یکی از مشکلات شایع ناشی از تعریق در برخی از افراد است.

در ادامه شرکت کنید: » بهداشت و ایمنی مواد غذایی؛ دو گزینه‌ای؛ آزمون ۱

فعالیت ۹: گفت‌وگوی گروهی

• برای رفع بوی نامطبوع بدن و پا، چه روش‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟

• بسیاری از افراد برای جلوگیری از بوی نامطبوع بدن و پا از محصولات بهداشتی و یا مواد طبیعی یا روش‌های دیگری استفاده می‌کنند، تأثیرات مثبت و منفی (جسمانی، فرهنگی، اقتصادی و …) این روش‌ها را مورد بررسی و تحلیل قرار دهید و خودتان نیز روش‌های مناسب پیشنهاد کنید.

شست و شوی مو و پیرایش آن: مو نیز در واقع بخشی از پوست است که به صورت زائدهای باریک و رشته مانند از پوست سر خارج شده است. موی سر، به طور میانگین، هر ماه حدود ۱/۵ سانتی‌متر رشد می‌کند. وظیفه اصلی مو محافظت از بدن است، مثلاً موی سر از جمجمه محافظت می‌کند، موی ابرو مانع از ورود عرق پیشانی به داخل چشم می‌شود و مژه‌ها مانند سایه بانی از چشم در برابر آفتاب و ذرات خارجی محافظت می‌کنند. سرعت رشد مو بر حسب فصل، جنسیت فرد و میزان بلندی موهای او ممکن است متغیر باشد.

شکل ۱۲. شست و شوی مو و آراستگی آن بخش مهمی از بهداشت و مراقبت از موها و آراستگی فردی است.

در ادامه شرکت کنید: » آزمون‌های آنلاین زیست‌شناسی ۱

فعالیت ۱۰: گفت‌وگوی گروهی

• پیشنهاد شما برای روش صحیح شست و شوی مو، آرایش و پیرایش آن چیست؟

• امروزه به این منظور از روش‌ها و محصولات بسیاری استفاده می‌شود، تأثیرات مثبت و منفی (جسمانی، فرهنگی، اقتصادی و …) آن‌ها را مورد بررسی و تحلیل قرار دهید و روش‌های مناسب را پیشنهاد دهید.

از محصولات بهداشتی بسیاری می‌توان برای شست وشوی مو استفاده کرد، اما همیشه بهتر است محصولی انتخاب شود که سازگاری مطلوبی با مو داشته باشد. این نکته بسیار مهم است که هنگام استفاده از هر محصول، دستورالعمل‌های روی بسته را به دقت بخوانید و انجام دهید. مواد موجود در محصولات شوینده مو گاهی باعث حساسیت پوستی، ریزش مو و سوزش چشم می‌شود. استفاده نادرست یا افراط در استفاده از محصولات شوینده به مو آسیب می‌رساند، مثلاً بعضی از افرادی که از رنگ مو استفاده کرده‌اند، ممکن است دچار عوارضی مانند ریزش مو، سوختگی، قرمزی و حساسیت ناشی از رنگ مو شوند.

برای شست و شوی مناسب، ابتدا باید موها را کاملاً با آب گرم خیس کرد و سپس شامپو را با توک انگشتان به لا به لای موها مالید تا خوب کف آلود شود. البته فردی که موهای چرب دارد، نباید پوست سر خود را محکم ماساژ دهد چون ماساژ می‌تواند غده‌های چربی موجود در پوست سر را تحریک کند و این امر به بیشتر شدن چربی موها منجر شود. سپس باید با یک آبکشی مناسب، کف‌ها را پاک کرد.

برای خشک کردن مو، یک حوله بردارید و برای جذب آب اضافی و خشک کردن موهایتان از ضربه‌های آهسته دست‌هایتان کمک بگیرید. موهای مرطوب را باید به آرامی شانه کرد. شانه کردن موهای مرطوب ممکن است باعث شکستن آن‌ها شود. پس باید اجازه داد موها به طور طبیعی خشک شوند. در صورت استفاده از سشوار باید از آن در حالت گرم یا سرد استفاده کرد. تنظیم سشوار روی حالت داغ می‌تواند باعث خشکی و شکنندگی مو و دو شاخه شدن انتهای آن شود. همچنین اتوی مو یا استفاده از بیگودی داغ نیز ممکن است به مو آسیب برساند.

حذف موهای زائد: موها به طور طبیعی در مناطق مختلف بدن مانند سر، ابرو، مژه، زیر بغل و ناحیه اندام‌های تناسلی رشد می‌کنند و میزان رشد آن‌ها با توجه به عوامل ژنتیکی در افراد متفاوت است. کوتاه نگه داشتن موها، به خصوص حذف موهای زائد بدن در نواحی پوشیده آن از منظر بهداشتی دارای اهمیت زیادی است و عدم رعایت آن فرد را با مشکلات و بیماری‌های پوستی مواجه می‌کند.

برای از بین بردن موهای زائد بدن از محصولات و روش‌های مختلف استفاده می‌شود که بعضی از آن‌ها ممکن است منجر به بروز حساسیت‌های پوستی شود، بنابراین در به کارگیری روش‌های مختلف و استفاده از محصولات بهداشتی حذف موهای زائد باید دقت کافی صورت گیرد تا پوست یا پیاز مو آسیب نبیند.

بیشتر بدانید

برای از بین بردن موهای زائد، علاوه بر ماشین اصلاح، از محصولات بهداشتی همچون کرم‌ها و فوم‌های موبر نیز می‌توان استفاده کرد. کرم‌ها و فوم‌های موبر، مواد شیمیایی (طبیعی، صنعتی) هستند که موهای سطحی را در خود حل می‌کنند و می‌زدایند. روش دیگر استفاده از وکس یا موم داغ بر روی پوست بدن است.

حذف موها با لیزر، روش دیگری برای حذف موهای زائد است که باعث از بین رفتن پیاز مو می‌شود و در عین حال به بافت‌های اطراف نیز آسیب نمی‌رساند. الکترولیز نیز روشی است که در آن، الکتریسیته از طریق یک میله آهنی باریک در سطح پوست منتشر می‌شود تا پیاز مو را از بین ببرد.

خواب یک احیا کنند؛ عالی

استراحت و خواب کافی لازمه حفظ و ارتقای سلامت جسمی و روانی، حفظ و ارتقای توان ذهنی و رشد و تکامل مطلوب انسان است. خواب کافی و مطلوب علاوه بر بازیابی انرژی فرد و دست یافتن او به توان موردنیاز در فعالیت‌های جسمی و ذهنی، به رشد و تکامل وی، بالاخص در دوران کودکی و نوجوانی، نیز کمک می‌کند؛ چرا که هورمون رشد در طول خواب آزاد می‌شود. بنابراین همه افراد بالاخص جوانان و نوجوانان به خواب کافی نیاز دارند.

فعالیت ۱۱: گفت‌وگوی گروهی

• برخی از افراد به دلایل مختلف تا پاسی از شب بیدار می‌مانند یا قبل از کامل شدن خواب، ناچارند خیلی زود از خواب برخیزند، به نظر شما تأثیر عادت کم خوابی بر سلامت چیست؟

• پیشنهاد شما درباره الگوی صحیح مدت خواب و زمان خوابیدن چیست؟

ما به چه میزان خواب نیاز داریم؟ افراد در مقدار خواب مورد نیاز از همدیگر متفاوت‌اند. نیاز به خواب از فردی به فرد دیگر و در سنین مختلف تغییر می‌کند و به میزان فعالیت افراد نیز وابسته است. این عقیده که همه افراد به هفت یا هشت ساعت خواب در طول شب نیاز دارند، درست نیست، بسیاری از مطالعات حاکی از آن است که نیاز افراد به خواب در طول زندگی‌شان تغییر می‌کند، مثلاً نوزادان حدود ۱۶ الی ۱۷ ساعت از روز را می‌خوابند و به همان نسبت که بزرگ‌تر می‌شوند به خواب کمتری نیاز پیدا می‌کنند. هر فرد معمولاً در ۵ سالگی به ۱۱ ساعت خواب و در نوجوانی به ۸ الی ۹ ساعت خواب نیاز پیدا می‌کند و در ۷۰ سالگی ممکن است به کمتر از ۶ ساعت خواب نیاز داشته باشد.

کم خوابی ضمن اینکه افراد را با مشکلاتی همچون خواب ماندن، خواب آلودگی و احساس خستگی و کسالت در طول روز، چرت زدن و … روبه رو می‌سازد، خطر ابتلای به بیماری را نیز در او افزایش می‌دهد، زیرا افرادی که از خواب کافی برخوردار نیستند، سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند.

شکل ۱۳. آثار و عوارض ناشی از کم¬خوابی

کمک راهنمای خواب خوب شبانه به شرح زیر است.

۱. ساعت خوابیدن و بیدار شدن خود را در طول هفته منظم کنیم (در ساعت معینی بخوابیم و بیدار شویم).

۲. عصرها از خوابیدن طولانی پرهیز کنیم (بیش از یک ساعت نخوابیم).

۳. از خوابیدن در ساعت‌های پایانی عصر و نزدیک به شب پرهیز کنیم.

۴. ۱ تا ۲ ساعت قبل از خواب از نوشیدن مایعات محرک مثل چای، قهوه و نوشابه پرهیز کنیم.

۵. شب‌ها از دیدن فیلم‌های خشن و غمناک پرهیز کنیم.

۶. از رختخواب فقط برای خوابیدن استفاده کنیم به مطالعه کردن یا فعالیت‌های دیگر.

۷. زمانی که احساس خواب می‌کنیم به رختخواب برویم. فاصله بین رفتن به رختخواب با خوابیدن نباید بیشتر از ۱۵ الی ۳۰ دقیقه باشد.

۸. به هیچ وجه سعی نکنیم خود را به زور در رختخواب نگه داریم، در صورتی که خوابمان نمی‌برد از رختخواب خارج شویم و به کاری که علاقمند هستیم بپردازیم.

۹. در صورتی که افکار مزاحم در رختخواب مانع خواب ما می‌شوند، از رختخواب خارج شویم و افکار خود را بازگو کنیم (به زبان بیاوریم) یا روی یک کاغذ بنویسیم و سپس به رختخواب برویم.

فعالیت ۱۲: خودارزیابی

• الگوی خواب خود را به کمک راهنمای خواب، ارزیابی کنید و در صورت نیاز، آن را اصلاح کنید.

بهداشت دهان و دندان

دهان به عنوان اولین بخش دستگاه گوارش، از لب‌ها شروع شده و به حلق ختم می‌گردد و عمل جویدن، صحبت کردن، خندیدن، چشیدن، گاز گرفتن و بلعیدن غذا را انجام می‌دهد. ساختارهای موجود در دهان، شامل: لب¬ها، زبان، کام، فک بالا، فک پایین، دندان‌ها، لثه‌ها، حفره دهان و غدد بزاقی هستند. در داخل استخوآن‌های فک بالا و پایین، دندان‌ها قرار دارند که وظایف اصلی آن‌ها عمل جویدن، تکلم و حفظ زیبایی صورت است. هر یک از دندان‌ها بر اساس شکل خود توانایی‌های ویژه‌ای برای بریدن (دندان‌های پیش)، پاره کردن (دندان نیش) و نرم و خرد کردن (دندان‌های آسیا) غذاها دارند.

بهداشت دهان و دندان یک ضرورت و بخشی از وظیفه حفظ سلامت عمومی بدن در تمام عمر است. هدف از بهداشت دهان و دندان، رعایت اصول خاص بهداشتی و تمیز کردن دهان و دندان برای حفظ سلامت بافت‌های مخاطی دهان و دندان‌ها است.

فعالیت ۱۳: گفت‌وگوی گروهی

• نشانه‌های پوسیدگی دندان چیست؟

• چه عواملی باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌شوند؟

• روش‌های حفظ بهداشت دهان و دندان و جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها چیست؟

پوسیدگی دندان

پوسیدگی دندان یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که تمام گروه‌های سنی و جنسی را تهدید می‌کند و گاهی اوقات باعث از دست رفتن دندان نیز می‌شود و هرینه های زیادی را بر فرد تحمیل می‌کند. از این رو مراجعه مداوم (هر شش ماه یک بار) به دندان پزشک و معاینه مرتب دندان‌ها توصیه می‌شود. به طور کلی می‌توان گفت چهار عامل اصلی در ایجاد پوسیدگی دندان نقش دارند:

۱. میکروب‌ها: در دهان هر فرد به طور طبیعی انواع و اقسام میکروب‌ها وجود دارند ولی همه میکروب‌های موجود در دهان پوسیدگی زا نیستند. در واقع انواع خاصی از میکروب‌ها در پلاک میکروبی وجود دارند که می‌توانند پوسیدگی را به وجود آورند.

شکل ۱۴. عوامل اصلی مؤثر بر پوسیدگی دندان

۲. مواد قندی: مواد قندی و کربوهیدرات‌ها باعث پوسیدگی دندان‌ها می‌شوند. میزان چسبندگی ماده غذایی، تعداد دفعات مصرف و نوع قند در ایجاد پوسیدگی نقش دارند.

۳. مقاومت شخص و دندان: عوامل متعددی همچون وضعیت بزاق دهان، شکل و فرم دندان‌ها، طرز قرارگیری دندان، میزان مقاومت دندان نسبت به اسید تولید شده توسط میکروب‌ها، نوع میکروب‌های موجود در حفره دهان و سلامت عمومی فرد بر میزان ایجاد پوسیدگی تأثیر دارند.

۴. زمان و سرعت ایجاد پوسیدگی: پوسیدگی دندان در یک لحظه و یک روز انجام نمی‌شود، بلکه مدت زمانی لازم است تا مینا حل شده و بافت مینا از بین برود. تحقیقات نشان داده است که بعد از خوردن غذا و رسیدن مواد قندی به میکروب‌های پلاک، ۲ تا ۵ دقیقه طول می‌کشد تا اسید ایجاد شود. در طی مدت ۱۰ دقیقه میزان اسید به حداکثر مقدار خود می‌رسد. سپس ۲۰ تا ۶۰ دقیقه در همان حال باقی می‌ماند و بعد از آن به تدریج به حالت عادی بر می‌گردد. با هر بار خوردن غذای حاوی مواد قندی، محیط پلاک میکروبی اسیدی می‌شود و تا این محیط اسیدی به حالت عادی برگردد، با خوردن مجدد مواد قندی، محیط دهان دوباره اسیدی می‌گردد. به این ترتیب در صورت عدم شست و شوی به موقع، دندان‌ها دچار پوسیدگی می‌شوند.

شکل ۱۵. مراحل پوسیدگی دندان

پوسیدگی یک روند تدریجی نسبتاً طولانی است و معمولاً با یک تغییر رنگ (قهوه‌ای یا سیاه رنگ) آغاز می‌شود، با ادامه پوسیدگی به لایه زیرین (داخل عاج)، دندان، حساس به سرما، گرما و شیرینی می‌شود و حتی گاهی در دندان، دردهای مداوم و شدید ایجاد می‌شود. هنگامی که پوسیدگی به مرکز دندان (عصب) برسد به طور معمول دردهای شدید شبانه، مداوم و خود به خودی به وجود می‌آید و در صورت عدم درمان، در انتهای ریشه دندان عفونت ایجاد می‌شود که می‌تواند با ایجاد تورم بر روی لثه یا گاه تورم در صورت همراه باشد (آبسه دندانی).

برای جلوگیری از پوسیدگی دندان ضمن پرهیز از مصرف مواد قندی و سیگار لازم است نسبت به شست و شوی مرتب دهان و دندان با روش‌های مناسب و صحیح اقدام شود. حداقل دو بار مسواک زدن صبح‌ها قبل یا بعد از صبحانه و شب‌ها قبل از خواب و یک بار استفاده از نخ دندان در طول یک شبانه روز مورد تأکید است.

فعالیت ۱۴: گفت وگوی گروهی

• گاهی افراد دچار بوی بد دهان می‌شوند، علل ایجاد بوی بد دهان چیست؟ برای رفع آن شما چه راه‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟

بوی بد تنفس نباید با بوی آزاردهنده زودگذری که ناشی از خوردن غذا (مثل سیر) یا سیگار کشیدن است، اشتباه شود. تنفس بد بوی صبحگاهی که حین بیدار شدن از خواب تجربه می‌شود، ناشی از کاهش جریان بزاق و افزایش تخمیر حین شب بوده و خود به خود پس از صرف صبحانه و یا استفاده از مسواک و نخ دندان برطرف می‌شود.

چنانچه فرد به صورت دائم دچار بوی بد تنفس باشد، نشان‌گر نوعی بیماری یا پوسیدگی دندان است که با تأکید بر رعایت اصول بهداشت دهان و دندان و زبان (مسواک کردن زبان) لازم است به دندان پزشک مراجعه کند.

فعالیت ۱۵: خودارزیابی

• در هر شبانه روز حداقل دو نوبت و در هر نوبت حداقل به مدت ۲ دقیقه و با استفاده از مسواک مناسب باید دندان‌های خود را مسواک بزنیم، در شکل زیر روش‌های صحیح مسواک زدن و استفاده از نخ دندان نشان داده شده است.

۱- مسواک را با زاویه ۴۵ درجه بگیرید و در امتداد خط لثه و به طور عمودی مسواک را بکشید. در هنگام مسواک زدن، سر مسواک باید هم به سطح دندان‌ها و هم با لثه‌ها تماس داشته باشد.

۲- سطح خارجی دندان‌ها را با حرکت افقی مسواک به سمت عقب و جلو و حرکات چرخشی مسواک، تمیز کنید. در هر مرحله، یک گروه ۲ الی ۳ تایی از دندان‌ها را با این شیوه تمیز کنید.

۳- مسواک را با زاویه ۴۵ درجه نسبت به دندان‌ها و خطوط لثه بگیرید و به صورت مشابهی، با حرکات چرخشی و حرکت عقب به جلوی مسواک سطح داخلی دندان‌ها را نیز مسواک بزنید.

۴- مسواک را بچرخانید و نیمه جلویی مسواک را پشت دندان‌های جلویی بگذارید و با حرکت عقب و جلو، این قسمت را تمیز کنید.

۵- سر مسواک را روی دندان‌های آسیاب بگذارید و به آرامی و با حرکت دادن مسواک به عقب و جلو، این قسمت را نیز تمیز کنید. برای تمیز کردن زبان از باکتری‌های بدبو، مسواک را روی عقب زبان بگذارید و به سمت جلو بکشید.

۱- حدود ۴۰ سانتی متر از نخ دندان را جدا کنید و هر کدام از دو سر نخ دندان را به دور انگشت وسط خود بپیچید و قسمت میانی نخ دندان را بین انگشت‌های سبابه و انگشت شست هر دست بگیرید به طوری که حدوداً ۳ تا ۵ سانتی متر از نخ دندان بین انگشتان شما باشد. از انگشتان شست خود برای حرکت دادن نخ دندان بین دندان‌های بالا استفاده کنید.

۲- بین ۳ تا ۵ سانتی متر از نخ دندان را بین انگشتان خود بگیرید و برای حرکت دادن نخ دندان در بین دندان‌های پایینی از انگشت سبابه استفاده کنید.

۳- نخ دندان را با حرکت زیگزاگی آرام بین دندان‌ها حرکت دهید و نخ دندان را به یکباره بین دندان‌ها فشار ندهید و به آرامی تمام کناره‌های دندان را با نخ دندان تمیز کنید.

۴- نخ دندان را به سمت بالا و پایین حرکت دهید و در زیر خط لثه‌ای نیز ببرید. هریک از دندان‌ها را تمیز کنید و برای هر دندان از قسمت تمیز نخ دندان استفاده کنید.

فعالیت ۱۳ پژوهشگری

• نحوه مسواک زدن و استفاده از نخ دندان خود را با شکل‌های فوق مقایسه کنید و در صورت نیاز روش مسواک زدن و استفاده از نخ دندان خود را اصلاح کنید.

توصیه‌های خودمراقبتی بهداشت فردی

• مطالعه و کارهای چشمی را در نور کافی انجام دهید. مدت زمان استفاده از گوشی همراه و سایر وسایل الکترونیکی را در طول روز محدود کنید. در هنگام استفاده از این ابزارها نکات بهداشتی چشم را رعایت کنید.

• برای حفظ سلامت چشم و شادابی پوست خود در رژیم غذایی روزانه، مصرف سبزی و میوه‌های مختلف و نوشیدن آب کافی را بگنجانید.

• در صورت بروز هر نوع ناراحتی در دیدن، مثل تار شدن دید ، دیدن جرقه‌های نورانی، کج و معوج دیدن خطوط صاف، درد و قرمزی چشم‌ها و… و یا داشتن سابقه خانوادگی بیماری‌های چشمی به چشم پزشک مراجعه کنید.

• برای حفظ سلامت چشم و پوست خود از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور آفتاب پرهیز کنید و در صورت قرار گرفتن در معرض نور خورشید، لباس پوشیده و آستین بلند، کلاه‌های لبه پهن، عینک‌های آفتابی با ویژگی حفاظت در برابر اشعه فرا بنفش و کرم‌های ضد آفتاب استفاده کنید.

• به منظور پیشگیری از آسیب‌های گوش، از مصرف خودسرانه دارو، به خصوص آنتی بیوتیک ها و داروهای دست ساز خانگی خودداری کنید.

• پس از استحمام یا شنا، گوش خود را با گوشه یک حوله خشک و تمیز به آرامی خشک کنید و هرگز اجسام نوک تیز و از این قبیل را وارد گوش خود نکنید.

• صدای رادیو، تلویزیون و سایر وسایل صوتی را در محدوده ایمن نگه دارید و از گوش کردن مداوم و صدای بلند، به ویژه از طریق هدفون، خودداری کنید.

• هنگام کار با ماشین آلات پرسروصدا، ابزارآلات برقی با حضور مداوم در مکآن‌هایی که معمولاً پرسروصدا هستند، از ابزارهای حفاظت از شنوایی مثل گوشی‌های محافظ، کلاهک‌ها و محافظ‌های گوش استفاده کنید.

• از محصولات بهداشتی- آرایشی استاندارد و متناسب با نوع پوست و مو و آب و هوای محل زندگی خود استفاده کنید.

• نسبت به شست و شوی بدن و موی سر به روش صحیح اقدام کنید.

• به میزان کافی بخوابید، الگوی خواب خود را منظم کنید و از کم خوابی پرهیز کنید.

• برای حفظ بهداشت دهان و دندان خود از نخ دندان و مسواک زدن به شیوه صحیح استفاده کنید.

• برای بررسی وضعیت دهان و دندان به طور منظم (هر ۶ ماه یک بار) به دندان پزشک مراجعه کنید.

• تعویض مسواک خود را هر چند وقت یک بار (۳ الی ۴ ماه) انجام دهید و از مسواک زدن با موهای خمیده و نامنظم و دارای تغییر رنگ استفاده نکنید.