گفتار اول – گفتار ساختار و عملکرد قلب | جای خالی برای یادگیری فعال زیست دهم

زیستیار تعاملی آیندهنگاران مغز | زیستبان یادگیری با جایخالی
این مجموعه آموزشی، گامی نوین و هوشمندانه در مسیر یادگیری مفهومی، فعال و ماندگار زیستشناسی پایه دهم است که توسط برند آیندهنگاران مغز و به سرپرستی نویسنده داریوش طاهری تهیه شده است. در این پروژه، متون خطبهخط کتاب درسی با حذف هوشمندانهی واژگان کلیدی، به جایخالیهای تعاملی تبدیل شدهاند تا فرآیند یادگیری را از حالت منفعل به فعال و مشارکتی بدل کنند.
این روش آموزشی، ذهن خواننده را به درگیر شدن عمیقتر با متن، بازیابی فعال اطلاعات و خودسنجی مستمر وادار میکند؛ ویژگیهایی که کلید تسلط بر مفاهیم و آمادگی برای آزمونهایی مانند کنکور به شمار میآیند.
هر گفتار این مجموعه، دقیقاً با جملهبندی اصلی کتاب درسی ارائه شده است و با جایخالیهایی همراه است که کاربر میتواند روی آنها تمرکز کرده، فکر کند و در صورت نیاز، با کلیک روی دکمه «نمایش پاسخ»، پاسخ درست را مشاهده نماید. بدین ترتیب، تجربهای تعاملی، کاربردی و عمیق در یادگیری زیستشناسی فراهم شده است.

گردش مواد در بدن
شاید شما هم این جملات را شنیده باشید: شخصی پس از مراجعه برای رگنگاری ([نمایش پاسخ])، متوجه شده که تعدادی از رگهای [نمایش پاسخ] قلبش گرفته است و باید عمل کند. آزمایش [نمایش پاسخ] نشان داد که [نمایش پاسخ] خونم بالا اما [نمایش پاسخ] طبیعی است؛ قلب [نمایش پاسخ] راهی برای حفظ زندگی افرادی است که قلب آنها از [نمایش پاسخ].
منظور از رگنگاری، رگهای [نمایش پاسخ]، قلب مصنوعی و [نمایش پاسخ] چیست؟ آیا [نمایش پاسخ] جانداران گردش مواد دارند؟ گردش مواد در انسان با بقیهٔ [نمایش پاسخ] چه تفاوتی دارد؟ در این فصل با آشنایی بیشتر با دستگاه [نمایش پاسخ] در انسان و [نمایش پاسخ] جانوران، پاسخ [نمایش پاسخ] از پرسشها را خواهید یافت.
گفتار ۱. قلب
در سالهای گذشته آموختید که دستگاه گردش مواد در انسان، از [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] تشکیل شده است. در شکل 1، بخشهای تشکیل دهنده [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] متصل به آن را میبینید.
شکل ۱- [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] متصل به آن
واژهشناسی
تاجی (Coronary / کرونر)
کلمه کرونر به معنای تاجی است و به رگهای غذادهنده قلب گفته میشود.
با گردش خون [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] آشنا هستید. با توجه به شکل 2، [نمایش پاسخ] هر کدام را در بدن مشخص، و [نمایش پاسخ] دو نوع گردش خون را با هم مقایسه کنید.
شکل ۲- گردش خون [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ]
با توجه به آنچه قبلاً آموختید، در گروههای درسی خود در مورد پرسشهای زیر با همدیگر گفتوگو کنید و پاسخ مناسبی برای آنها بیابید:
ــ هر [نمایش پاسخ] خون را از کجا دریافت میکند؟
ــ هر [نمایش پاسخ] خون را به کجا میفرستد؟
ــ خون طرف [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] قلب، با هم چه تفاوتهایی دارد؟
ــ چرا ضخامت دیوارهٔ [نمایش پاسخ] چپ و راست با هم متفاوت است؟
تأمین [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] قلب
خونی که از [نمایش پاسخ] قلب عبور میکند، نمیتواند نیازهای [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] قلب را برطرف کند. خون مورد نیاز قلب با [نمایش پاسخ] ویژهای به نام [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] که از [نمایش پاسخ] منشعب شدهاند، تأمین میشود. خونی که در این [نمایش پاسخ] جریان دارد، پس از رفع نیاز [نمایش پاسخ] قلبی از طریق [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] وارد [نمایش پاسخ] میشود. بسته شدن [نمایش پاسخ] تاجی توسط [نمایش پاسخ] یا [نمایش پاسخ] دیوارهٔ آنها ([نمایش پاسخ])، ممکن است باعث [نمایش پاسخ] شود؛ چون در این حالت به [نمایش پاسخ] از [نمایش پاسخ] قلب، [نمایش پاسخ] نمیرسد و [نمایش پاسخ] آن میمیرند (شکل 3).
شکل ۳- رگهای [نمایش پاسخ] قلب
دریچههای قلب
وجود [نمایش پاسخ] در هر بخشی از دستگاه [نمایش پاسخ] باعث [نمایش پاسخ] شدن جریان خون در آن قسمت میشود. در ساختار دریچهها، بافت [نمایش پاسخ] بهکار نرفته بلکه همان بافت [نمایش پاسخ] است که چین خورده است و [نمایش پاسخ] را میسازد؛ وجود بافت [نمایش پاسخ] در این دریچهها به [نمایش پاسخ] آنها کمک میکند. [نمایش پاسخ] خاصّ دریچهها و تفاوت [نمایش پاسخ] در دو طرف آنها، باعث [نمایش پاسخ] یا [نمایش پاسخ] شدن دریچهها میشود.
بین دهلیز و بطن [نمایش پاسخ] هست که در هنگام انقباض [نمایش پاسخ]؛ از بازگشت خون به [نمایش پاسخ]، جلوگیری میکند. دریچهٔ بین دهلیز و بطن [نمایش پاسخ] را دریچهٔ [نمایش پاسخ] میگویند، زیرا از [نمایش پاسخ] قطعهٔ آویخته تشکیل شده است. بین دهلیز و بطن [نمایش پاسخ]، دریچهٔ [نمایش پاسخ] لختی قرار دارد. در ابتدای [نمایش پاسخ] خروجی از [نمایش پاسخ]، دریچههای [نمایش پاسخ] قرار دارند که از بازگشت خون به [نمایش پاسخ] جلوگیری میکنند (شکل 4).
شکل ۴- [نمایش پاسخ] قلب
بیشتر بدانید
پژواکنگاری قلب (اکوکاردیوگرافی)
با استفاده از پژواکنگاری قلب میتوان نمایی از دیوارههای قلبی، دریچهها و ابتدای سرخرگهای بزرگ را بهدست آورد. در این روش، از امواج صوتی ساده استفاده میشود و هیچگونه پرتو یا موج خطرناکی به فرد انتقال پیدا نمیکند. در نوع سادهٔ پژواکنگاری از زوایای مختلفٍ قلب، تصویری ساده تهیه میشود. در پژواکنگاری دو بُعدی تصویر با جزئیات بیشتری مشخص میشود و برای اندازهگیری اندازهٔ قلب، اجزا و میزان کارایی آنها مورد استفاده قرار میگیرد. پژواکنگاری دوپلر برای اندازهگیری سرعت جریان خون در داخل قلب و رگهـای بـزرگ، تصاویـر رنـگی (قـرمـز و آبـی) ایجاد مـیکند کـه شاید بهترین و دقیقترین روش در ارزیابی ناهنجاریهای مادرزادی قلبی و اشکالات دریچهای باشد.
صداهای قلب
اگر گوش خود را به سمت [نمایش پاسخ] قفسه سینهٔ کسی بچسبانید یا گوشیپزشکی را روی [نمایش پاسخ] خود یا شخصی دیگر قرار دهید، [نمایش پاسخ] قلب را میشنوید.
صدای اوّل ([نمایش پاسخ]) [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] است و به بستهشدن دریچههای [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] هنگام شروع انقباض [نمایش پاسخ] مربوط است. صدای دوم ([نمایش پاسخ]) [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] و مربوط به بستهشدن دریچههای [نمایش پاسخ] ابتدای [نمایش پاسخ] و همراه با شروع [نمایش پاسخ] بطن است. متخصصان با گوش دادن دقیق به [نمایش پاسخ] قلب و [نمایش پاسخ] آنها، از سالم بودن [نمایش پاسخ] آگاه میشوند. در [نمایش پاسخ] بیماریها بهویژه اختلال در [نمایش پاسخ] دریچهها، [نمایش پاسخ] قلب یا نقایص [نمایش پاسخ] مثل کامل نشدن [نمایش پاسخ] حفرههای قلب، [نمایش پاسخ] صداهای [نمایش پاسخ] شنیده شود.
فعالیت ۱
تشریح قلب گوسفند
وسایل و مواد لازم: قلب سالم گوسفند، تشتک تشریح، قیچی، [نمایش پاسخ] شیاردار
الف) مشاهدهٔ شکل ظاهری: سطح [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ]، چپ و راست قلب را مشخص کنید.

ضخامت دیوارهٔ قلب در [نمایش پاسخ] را با هم مقایسه کنید. چرا بطن [نمایش پاسخ]، دیوارهٔ قطورتری دارد؟
ــ رگهای [نمایش پاسخ] را مشاهده و آنها را در [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] قلب، مقایسه کنید.
ــ در [نمایش پاسخ] قلب، سرخرگها و [نمایش پاسخ] قابل مشاهدهاند. [نمایش پاسخ] سرخرگها و سیاهرگها را با هم مقایسه کنید.
ــ با وارد کردن [نمایش پاسخ] یا مداد به داخل رگها و اینکه به [نمایش پاسخ] میروند، میتوان آنها را از یکدیگر تمیز داد.
ب) مشاهدهٔ بخشهای [نمایش پاسخ] قلب
ــ گُمانه را از دهانهٔ [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] به بطن راست وارد کنید. دیوارهٔ [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] را در امتداد سوند، با قیچی ببرید. با باز کردن آن، دریچهٔ [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ]، برآمدگیهای [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] را میتوان دید.
ــ به همین روش، سرخرگ [نمایش پاسخ] و بطن [نمایش پاسخ] را شکاف دهید و جزئیات بطن چپ را مشاهده کنید.
ــ در ابتدای سرخرگ [نمایش پاسخ]، بالای دریچهٔ [نمایش پاسخ]، میتوانید [نمایش پاسخ] ورودی سرخرگهای [نمایش پاسخ] را ببینید.
ــ با عبور دادن گُمانه از میان دریچههای [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] به سمت بالا و بریدن دیواره در مسیر گُمانه، می توانید دیوارهٔ داخلی [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] متصل به آنها را بهتر ببینید.
به دهلیز چپ، [نمایش پاسخ] سیاهرگ [نمایش پاسخ] و به دهلیز [نمایش پاسخ]، سیاهرگهای [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] و سیاهرگ [نمایش پاسخ] وارد میشود. اگر رگهای قلب از ته بریده نشده باشد، با [نمایش پاسخ] بهراحتی میتوان آنها را تشخیص داد.
قلب [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] است و دیوارهٔ آن [نمایش پاسخ] لایه دارد (شکل 5).
داخلیترین لایهٔ آن [نمایش پاسخ] و شامل یک لایهٔ [نمایش پاسخ] بافت [نمایش پاسخ] است که زیر آن، بافت [نمایش پاسخ] وجود دارد. این بافت [نمایش پاسخ] را به لایهٔ [نمایش پاسخ] یا [نمایش پاسخ] قلب میچسباند. درونشامه در تشکیل [نمایش پاسخ] قلب نیز شرکت میکند.
لایهٔ [نمایش پاسخ] ضخیمترین لایهٔ قلب است که [نمایش پاسخ] قلب نیز نامیده میشود. این لایه [نمایش پاسخ] از یاختههای [نمایش پاسخ] قلبی تشکیل شده است. بین این یاختهها، بافت [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] نیز قرار دارد. [نمایش پاسخ] از یاختههای ماهیچهای قلب به رشتههای [نمایش پاسخ] موجود در این بافت [نمایش پاسخ] متصل هستند. بافت [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] باعث [نمایش پاسخ] دریچههای قلبی میشود. بیرونیترین لایهٔ دیوارهٔ قلب [نمایش پاسخ] است. این لایه روی خود برمیگردد و [نمایش پاسخ] را بهوجود میآورد. برونشامه و [نمایش پاسخ] از بافت [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] و بافت [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] تشکیل شدهاند. بین [نمایش پاسخ] و پیراشامه فضایی وجود دارد که با [نمایش پاسخ] پر شده است. این مایع ضمن [نمایش پاسخ] از قلب، به حرکت [نمایش پاسخ] آن کمک میکند.
شکل ۵_ ساختار [نمایش پاسخ] قلب
ساختار ماهیچهٔ قلب
ماهیچهٔ قلبی، ترکیبی از ویژگیهای ماهیچهٔ [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] دارد. همانند ماهیچهٔ [نمایش پاسخ]، دارای ظاهری [نمایش پاسخ] است. از طرف دیگر همانند یاختههای ماهیچهٔ [نمایش پاسخ]، بهطور [نمایش پاسخ] منقبض میشوند. یاختههای آن [نمایش پاسخ] یک هستهای و [نمایش پاسخ] دوهستهایاند. یکی از ویژگیهای یاختههای [نمایش پاسخ] قلب ارتباط آنها از طریق [نمایش پاسخ] (در[نمایش پاسخ]) است. ارتباط [نمایش پاسخ] در این صفحات به گونهای است که باعث میشود پیام [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] به سرعت بین یاختههای [نمایش پاسخ] قلب منتشر شود و قلب در [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] مانند یک [نمایش پاسخ] واحد عمل کند (شکل 6). البته در محل ارتباط ماهیچه [نمایش پاسخ] به ماهیچهٔ [نمایش پاسخ]، بافت [نمایش پاسخ] عایقی وجود دارد که مانع از انقباض [نمایش پاسخ] دهلیزها و [نمایش پاسخ] میشود.
شکل ۶- ساختار [نمایش پاسخ] قلب و ارتباطهای [نمایش پاسخ] آن
شبکه [نمایش پاسخ] قلب
[نمایش پاسخ] یاختههای [نمایش پاسخ] قلب ویژگیهایی دارند که آنها را برای تحریک [نمایش پاسخ] قلب اختصاصی کرده است. پراکندگی این یاختهها بهصورت شبکهای از [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] در بین سایر یاختههاست که به مجموع آنها شبکه [نمایش پاسخ] میگویند. یاختههای این شبکه با دیگر یاختههای [نمایش پاسخ] قلبی ارتباط دارند. در این شبکه پیامهای [نمایش پاسخ] برای شروع [نمایش پاسخ] ماهیچه قلبی ایجاد میشوند و به [نمایش پاسخ] در [نمایش پاسخ] قلب گسترش مییابند.
شبکه هادی قلب شامل [نمایش پاسخ] گره و دستههایی از [نمایش پاسخ] تخصص یافته برای ایجاد [نمایش پاسخ] سریع [نمایش پاسخ] است. گره اوّل یا گره [نمایش پاسخ] در دیوارهٔ [نمایش پاسخ] دهلیز [نمایش پاسخ] و زیر منفذ [نمایش پاسخ] قرار دارد. این گره [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] پیامهای الکتریکی است، به همین دلیل به آن [نمایش پاسخ] یا [نمایش پاسخ] میگویند. گره [نمایش پاسخ] یا گره [نمایش پاسخ] در دیوارهٔ [نمایش پاسخ] دهلیز [نمایش پاسخ]، و در عقب دریچهٔ [نمایش پاسخ] است. ارتباط بین این [نمایش پاسخ] گره از طریق [نمایش پاسخ] شبکه [نمایش پاسخ] انجام میشود که جریان الکتریکی ایجاد شده در گره [نمایش پاسخ] را به گره [نمایش پاسخ] منتقل میکند. پس از گره [نمایش پاسخ] رشتههایی از بافت [نمایش پاسخ] که در دیوارهٔ بین دو [نمایش پاسخ] وجود دارند به دو مسیر [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] تقسیم میشوند و جریان [نمایش پاسخ] را در [نمایش پاسخ] پخش میکنند. در نتیجه پیام الکتریکی به یاختههای [نمایش پاسخ] قلبی منتقل میشود و بطنها بهطور [نمایش پاسخ] منقبض میشوند (شکل 7).

شکل ۷_ شبکهٔ [نمایش پاسخ] قلب؛ شبکه [نمایش پاسخ] به رنگ سبز نمایش داده شده است.
فعالیت ۲
با توجه به شکل بافت [نمایش پاسخ] در قلب، اهمیت دو مورد زیر را در کار قلب توضیح دهید:
۱- فرستادن پیام از گره [نمایش پاسخ] به درون بطن، با فاصلهٔ [نمایش پاسخ] انجام میشود.
۲- انقباض بطنها از قسمت [نمایش پاسخ] آنها شروع میشود و به سمت [نمایش پاسخ] ادامه مییابد.
بیشتر بدانید
آزمون ورزش (تست ورزش)
یکی از راههای بررسی عملکرد قلب آزمون ورزش است. در این روش فعالیت راه رفتن و یا دویدن بر روی یک نقالة متحرک، شبیهسازی میشود. فشارخون و نوار قلب فرد را در این حالت اندازهگیری و ثبت میکنند. پزشک متخصص با بررسی و تفسیر نتایج به سالم بودن قلب یا وجود تنگی در رگهای تاجی قلب پیمیبرد و یا انجام روشهای دیگر را توصیه میکند.
چرخهٔ ضربان قلب
قلب [نمایش پاسخ] در هر [نمایش پاسخ]، یک [نمایش پاسخ] دارد و ممکن است در یک فرد با عمر [نمایش پاسخ] در طول عمر، نزدیک به [نمایش پاسخ] بار منقبض شود، بدون اینکه مانند ماهیچههای [نمایش پاسخ] بتواند استراحتی [نمایش پاسخ] داشته باشد.
استراحت ([نمایش پاسخ]) و انقباض ([نمایش پاسخ]) قلب را، که به طور [نمایش پاسخ] انجام میشود، [نمایش پاسخ] یا [نمایش پاسخ] میگویند. در هر چرخه، قلب با خون [نمایش پاسخ] پر، و سپس منقبض میشود و خون را به [نمایش پاسخ] بدن میفرستد. در هر [نمایش پاسخ]، این مراحل دیده میشود (شکل 8).
۱- استراحت [نمایش پاسخ]: [نمایش پاسخ] قلب در حال استراحت است. خون [نمایش پاسخ] وارد [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] و خون سیاهرگهای [نمایش پاسخ] به دهلیز [نمایش پاسخ] وارد میشود. زمان: حدود [نمایش پاسخ]
۲- انقباض [نمایش پاسخ]: بسیار [نمایش پاسخ] است و انقباض [نمایش پاسخ] صورت میگیرد و با انجام آن، [نمایش پاسخ] به طور کامل با خون پر میشوند. زمان: حدود [نمایش پاسخ]
۳- انقباض [نمایش پاسخ]: انقبـاض [نمایش پاسخ] صورت میگیرد و خون از طریق [نمایش پاسخ] به [نمایش پاسخ] قسمتهای بدن ارسال میشود. زمان: حدود [نمایش پاسخ]
شکل ۸- مراحل [نمایش پاسخ] قلب
فعالیت
با توجه به چرخهٔ ضربان قلب، به موارد زیر پاسخ دهید:
الف) در هر مرحله از [نمایش پاسخ] قلبی، وضعیت [نمایش پاسخ] قلبی را بررسی، و باز یا بستهبودن آنها را مشخص کنید.
ب) با توجه به زمانهای مشخص شده در [نمایش پاسخ] قلبی، تعداد [نمایش پاسخ] قلب را در دقیقه محاسبه کنید.
برونده قلبی
حجم خونی که در هر انقباض [نمایش پاسخ] از [نمایش پاسخ] بطن خارج و وارد [نمایش پاسخ] میشود، حجم ضربهای نامیده میشود. اگر این مقدار را در [نمایش پاسخ] ضربان قلب در [نمایش پاسخ] ضرب کنیم، [نمایش پاسخ] قلبی بهدست میآید. برونده قلبی متناسب با سطح [نمایش پاسخ] بدن تغییر میکند و عواملی مانند [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] بدن، مقدار [نمایش پاسخ] بدنی، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] بدن، در آن مؤثر است. میانگین برونده قلبی در [نمایش پاسخ] در حالت استراحت حدود [نمایش پاسخ] در [نمایش پاسخ] است.
فعالیت ۴
گفتیم که برونده قلبی در بزرگسالان، در حالت استراحت حدود [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] است. با توجه به تعداد ضربان قلب در دقیقه، [نمایش پاسخ] را بر حسب [نمایش پاسخ] محاسبه کنید.
نوار قلب چه میگوید؟
شاید تا به حال [نمایش پاسخ] کسی را دیده باشید. منحنی رسم شده، نشانگر چیست؟
یاختههای [نمایش پاسخ] قلبی در هنگام چرخهٔ ضربان قلب، فعالیت [نمایش پاسخ] را نشان میدهند. جریان [نمایش پاسخ] حاصل از [نمایش پاسخ] قلب را میتوان در سطح [نمایش پاسخ] دریافت و بهصورت [نمایش پاسخ] ثبت کرد.
نوار قلب شامل سه موج [نمایش پاسخ] است (شکل ۹). فعالیت الکتریکی [نمایش پاسخ] به شکل موج P و فعالیت الکتریکی [نمایش پاسخ] به شکل موج QRS ثبت میشود. انقباض هریک از این بخشها، اندکی [نمایش پاسخ] از شروع فعالیت الکتریکی آن بخش است. موج T اندکی [نمایش پاسخ] از پایان انقباض بطنها و بازگشت آنها به حالت [نمایش پاسخ] ثبت میشود.
بررسی تغییراتی که در [نمایش پاسخ] رخ میدهد، میتواند به متخصصان در تشخیص بیماریهای قلبی کمک کند.
شکل ۹- [نمایش پاسخ]
بیشتر بدانید
اسکن قلب
این روش برای تشخیص خونرسانی سرخرگهای تاجی قلب در دو حالت همراه با آزمون ورزش و استراحت انجام میشود. فرد مدتی بر روی نقالهٔ متحرک میدود، سپس یک رادیودارو به یکی از سیاهرگهای او تزریق میشود. دستگاه آشکارساز پرتوهای حاصل از رادیو دارو را بهصورت تصاویر رنگی ثبت میکند. در مرحلهٔ دوم، بدون انجام ورزش به بیمار رادیودارو تزریق و تصویربرداری انجام میشود. تصویرهای دو مرحله را مقایسه و تفسیر میکنند. در این روش، آسیبهای قلبی و تنگی موجود در رگهای آن مشخص میشوند.