نوروفیزیولوژی

حس‌های پیکری؛ حس مکانیکی، حس حرارت و حس درد

امتیازی که به این مقاله می دهید چند ستاره است؟
[کل: ۰ میانگین: ۰]

حس‌های پیکری، مکانیسم‌های عصبی هستند که اطلاعات حسی را از کل بدن دریافت می‌کنند.[۱] در واقع این حس‌ها باعث آگاهی از اثر محرک‌ها در پوست و اندام‌های داخلی می‌شوند، ولی دقت آنها به اندازه “حواس ویژه” نیست. منظور از حواس ویژه، حس‌های بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و تعادل است. پوست بدن، گیرنده‌‌های مختلفی دارد که حس‌های متفاوتی را مانند لمس، فشار، گرما، سرما، لرزش، خارش و درد را منتقل می‌کنند. عضلات و زردپی‌های آنها دارای گیرنده‌هایی هستند که حس‌های جنبشی را انتقال داده، باعث آگاهی از میزان انقباض عضلات و طرز قرار گرفتن اندام‌ها می‌شود. گیرنده‌های اندام‌های داخلی مانند لوله گوارش از محرک‌های درونی خبر می‌فرستد. همه این اندام‌ها کم و بیش دارای گیرنده‌های حسی درد نیز هستند که یکی از حس‌های پیکری است.[۲]

طبقه‌بندی حس‌های پیکری

حس‌های پیکری در سه گروه فیزیولوژیک طبقه‌بندی می‌شوند:

  • حس‌های پیکری مکانیکی که شامل حس لامسه و وضعیت است و به وسیله جابجایی مکانیکی برخی از بافت‌های بدن تحریک می‌شوند.
  • حس‌های حرارت که سرما و گرما را ادراک می‌کنند.
  • حس درد که به وسیله هر عاملی که بافت را تخریب کند، فعال می‌شود. [۳]

سایر طبقه‌بندی‌های حس‌های پیکری

  • حس‌های اکستروسپتیو (بیرونی): آنهایی هستند که در سطح بدن قرار دارند.
  • حس‌های پروپریوسپتیو (داخلی): آنهایی هستند که با وضیعت فیزیکی بدن در ارتباط هستند و شامل حس وضعیت، حس عضلات و تاندون‌ها، حس فشاری که از کف‌ پا می‌رسد و حتی حس تعادل (که اغلب به عنوان یک حس “خاص” در نظر گرفته می‌شود نه یک حس پیکری) هستند.
  • حس‌های احشایی: آنهایی هستند که از احشاء بدن می‌آیند. معمولا منظور از این کلمه، حس‌های مربوط به ارگان‌های داخلی است.
  • حس‌های عمقی: آنهایی هستند که از بافت‌های عمقی می‌آیند نظیر عضلات و استخوان‌. این حس‌ها عمدتا شامل فشار عمقی، درد و لرزش هستند. [۴]

در این مقاله، طبقه‌بندی اول از حس‌های پیکری را توضیح می‌دهیم:

حس

۱. حس لامسه

حس لامسه شامل لمس، فشار، ارتعاش و قلقلک است. نتایج آزمایش‌های فری(Frey) نشان می‌دهد که پراکندگی نقاط لمس در انگشتان، لب و زبان از دیگر مناطق بدن بیشتر است و به همین سبب در زندگی روزانه برای تمییز کیفیت محرک‌ها، از این مناطق بیشتر استفاده می‌شود. [۵]

احساس سرما، گرما، فشار و غیره به عنوان کیفیت حس لامسه به شمار می‌آیند. از سال ۱۸۹۰ میلادی روشن شده است که پوست بدن در تمام نقاط برای کیفیت‌های یکسان، حساس نیست. آزمایش‌ها و تحقیقات “فری”، “گلدشایدر” و دیگران نشان می‌دهد که قسمت‌هایی از پوست نسبت به سرما، قسمتی نسبت به گرما، قسمتی نسبت به لمس و قسمتی دیگر نسبت به درد حساسند. نقاط دیگر سطح پوست که بین مناطق حساس قرار دارند، ‌عموما از خود حساسیتی نشان نمی‌دهند. [۶]

ارتباط بین حس‌های لامسه (لمس، فشار و ارتعاش)

هرچند لمس، فشار و ارتعاش اغلب در گروه‌های جداگانه قرار می‌گیرند و همگی به وسیله یک نوع گیرنده درک می‌شوند، اما سه تفاوت مهم بین آنها وجود دارد:

الف. حس لمس عمدتا از تحریک گیرنده‌های لمسی در پوست یا در بافت‌های زیر پوست حاصل می‌شود.

ب. حس فشار عموما از تغییر شکل بافت‌های عمقی ناشی می‌شود.

ج. حس‌ ارتعاش از تغییر مکرر سیگنال‌های حسی ایجاد می‌شود، ولی برخی از انواع این گیرنده‌ها با گیرنده‌های لمسی و فشار یکسان هستند. [۷]

گیرنده‌های لامسه‌ای

حداقل ۶ نوع مختلف گیرنده لامسه‌ای وجود دارد ولی بسیاری از گیرنده‌های دیگر نیز وجود دارند که به این گیرنده‌ها شبیه هستند. برخی از این گیرنده‌ها خصوصیات ویژه‌ای دارند که به صورت زیر است:

اول اینکه تعدادی انتهای آزاد عصبی که در هر قسمتی از پوست و بسیاری از بافت‌های دیگر یافت می‌شوند، می‌توانند فشار و لمس را حس کنند. برای مثال، حتی تماس خفیف با قرنیه چشم (که هیچ نوع انتهای عصبی به جز انتهاهای آزاد عصبی ندارد) باعث برانگیخته شدن حس‌های فشار و لمس می‌شود.

دوم اینکه، یکی از گیرنده‌های لمس با حساسیت زیاد، جسم مایسنر است. این گیرنده، انتهای عصبی یک رشته عصبی حسی میلین‌دار بزرگ (AB) است که توسط یک کپسول بلند احاطه شده است. درون این کپسول تعداد زیادی شاخه‌های انتهایی رشته‌‌های عصبی قرار دارند. اجسام مایسنر در قسمت‌های فاقد موی پوست و به‌خصوص نوک انگشتان، لب‌ها و سایر مناطق پوست قرار دارند که شخص با استفاده از آنها قادر است موقعیت فضایی محرک لمس را به خوبی درک کند. جسم مایسنر در کسری از ثانیه پس از اثر محرک، سازش پیدا می‌کند. این امر به این معنی است که آنها به‌خصوص نسبت به حرکت اشیاء در سطح پوست و نیز لرزش کم فرکانس، حساس هستند.

سوم اینکه، نوک انگشتان و سایر مناطق حاوی تعداد زیادی جسم مایسنر، معمولا تعداد زیادی گیرنده‌های لمس با نوک پهن دارند. یکی از انواع این گیرنده‌ها “دیسک مرکل” است. قسمت‌های مودار پوست نیز تعدادی از این نوع گیرنده‌ها دارند. این گیرنده‌ها مسؤل ایجاد سیگنال‌های ثابتی هستند که به شخص اجازه می‌دهند اجسامی را که به‌طور مداوم در تماس با پوست هستند حس کند. دیسک‌های مرکل، اغلب به صورت گروهی در یک عضو گیرنده‌ای به نام گیرنده گنبدی ایگو (Iggo dome) واقع شده‌اند. این گیرنده‌ها همراه با اجسام مایسنر، در محل‌یابی لمسی منطقه خاصی از سطح بدن و در تعیین قوام آنچه لمس می‌شود، نقش مهمی‌ دارند.

چهارم اینکه حرکت خفیف هر مو، روی سطح بدن یک رشته عصبی را که در قاعده آن است، تحریک می‌کند. بنابراین، هر مو و رشته‌ عصبی قاعده‌ای آن که به عضو انتهایی مو موسوم است، نیز یک گیرنده لمس است. این گیرنده نظیر جسم مایسنر دو چیز را به‌طور عمده درک می‌کند:

  • حرکت اشیاء بر سطح بدن
  • تماس ابتدایی جسم با بدن

پنجم اینکه، در لایه‌های عمیق‌تر پوست و نیز بافت‌های داخلی عمقی، تعدادی “عضو انتهایی رافینی” قرار گرفته است. این گیرنده‌ها حاوی تعداد زیادی شاخه‌های انتهایی کپسول‌دار هستند و در ارسال مداوم سیگنال‌های مربوط به تغییر شکل‌های پایدار بافت‌ها نظیر فشار و سنگینی طول کشیده، نقش مهمی ایفا می‌کند. آنها همچنین در کپسول مفاصل یافت می‌شوند و به ارسال سیگنال درباره درجه چرخش مفصل کمک می‌کنند.

ششم اینکه، گیرنده‌های پاچینی (که نسبت به فشار و ارتعاش حساسیت بالایی دارند) هم در زیر پوست و هم در قسمت عمقی بافت‌های بدن وجود دارند. آنها تنها به وسیله فشار موضعی و سریع بافت‌ها تحریک می‌شوند. این گیرنده‌ها به‌خصوص برای درک لرزش بافت یا سایر تغییرات سریع در وضعیت مکانیکی بافت‌ها نقش مهمی بر عهده دارند. [۸]

نقاط لمس و آستانه

اگر دو سوزن پرگار که فاصله آنها ۱۰ میلی‌متر است، با سطح داخل انگشت تماس یابد، هر دو سوزن پرگار را به‌طور جداگانه‌ احساس می‌کنیم، در حالی که هنگام تماس این دو سوزن با پشت دست، تفاوت آنها را احساس نخواهیم کرد. این آزمایش ساده نشان می‌دهد که سطح پوست در تحریک‌های یکسان حساسیت نشان نمی‌دهد و بین این دو قسمت، آستانه اختلاف فضایی وجود دارد. [۹]

۲. حس وضعیت یا احساس وضعی – عضلانی[۱۰]

انسان به هنگام بیداری قادر است از وضعیت اندام خود آگاهی یابد. همچنین می‌تواند از حرکت غیرفعال مفاصل در اثر نیروهای خارجی یا داخلی اطلاع یابد. این نوع توانایی به نام “احساس وضعی – عضلانی” معروف است و گیرنده‌های آن ‌که از نوع دانه‌های رافینی(که به گرما و تحریکات مفصلی حساس‌اند) است، در پوست، ماهیچه‌ها، زردپی‌ها و مفاصل قرار دارند. در تاریکی یا هنگامی که چشم خود را بسته‌اید، متوجه شده‌اید که می‌توانید با دقت زیاد موقعیت اندام و وضعیت دست و پای خود را به خوبی تشخیص دهید؛ این کیفیت احساس وضعی – عضلانی را، حس جا و مکان[۱۱] می‌نامیم. در حقیقت حس جا و مکان از زاویه قرار گرفتن مفاصل و در نتیجه از وضعیت دست و پا خبر می‌دهند. وقتی که ما بدون استفاده از حس بینایی، وضعیت مفاصل را تغییر می‌دهیم؛ مثلا ساعد را در مفصل آرنج خم یا راست می‌کنیم، می‌توانیم علاوه بر جهت، از سرعت حرکت نیز اطلاع یابیم. این کیفیت احساس وضعی – عضلانی را حس حرکت[۱۲] می‌نامند. هنگامی که وزنه‌های مختلفی را که ۱۰ درصد یا بیشتر با یکدیگر تفاوت دارند توسط ریسمانی که به آنها بسته شده است بلند می‌کنیم، می‌توانیم وزنه‌ها را با توجه به وزنشان از یکدیگر تشخیص دهیم؛ به عبارت دیگر، در این حالت، نیروی ماهیچه که برای بلند کردن وزنه‌ها به‌کار می‌رود، تخمین زده می‌شود؛ بدین ترتیب توانایی تخمین نیروی ماهیچه برای بلند کردن اجسام وزن‌دار، یا مقاومتی که موجب تغییر وضع مفاصل شده است، کیفیت احساس وضعی – عضلانی حس نیرو[۱۳] محسوب می‌شود.[۱۴]

۳. حس‌های حرارت

دو کیفیت گرما و سرما با حس حرارتی، ادراک می‌شوند. در پوست انسان و دیگر پستاندارن، گیرنده‌های سرما و گرما وجود دارند که نه تنها برای ادراک هوشیارانه حرارت، بلکه با هماهنگی هسته‌های هیپوتالاموس برای تنظیم درجه حرارت بدن اهمیت دارند.

الف. احساس حرارت و سازش‌یافتگی: وقتی فرد دست خود را در آب گرم ۳۳ درجه سانتی‌گراد قرار می‌دهد، نخست گرمی آب را احساس می‌کند که در صورت ثبات درجه آب، این احساس گرمی با گذشت زمان کاهش می‌یابد؛ برعکس اگر در یک روز تابستانی فرد بدن خود را در آب ۲۸ درجه سانتی‌گراد قرار دهد، ابتدا احساس خنکی به وی دست می‌دهد که پس از مدت کوتاهی این احساس را ندارد؛ زیرا فرد با درجه حرارت مذکور سازش می‌یابد. قلمرو درجه حرارتی که در آن احساس سازش کامل دست می‌دهد به درجه حرارت خنثی معروف است. در درجه حرارت بیشتر یا کمتر از درجه حرارت خنثی(بیش از ۳۶ درجه و کمتر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد) معمولا به فرد احساس گرما یا سرمای دائمی دست می‌دهد. باید یادآوری شود که در درجه حرارت بیش از ۴۳ درجه و یا کمتر از ۱۷ درجه سانتی‌گراد احساس گرما یا سرما با احساس درد همراه است.

ب. نیرومندی احساس حرارت: احساس حرارت ناشی از تغییر درجه حرارت پوست به درجه حرارت آغاز، سرعت تغییر آن درجه و وسعت منطقه پوست بستگی دارد. آستانه ادراک در درجه حرارت کم پوست، برای احساس گرما زیاد و برای احساس سرما کم است. وقتی درجه حرارت آغاز فزونی می‌یابد، آستانه گرما کاهش و آستانه سرما افزایش پیدا می‌کند. سرعت تغییر درجه حرارت به میزان یک درجه در ثانیه یا شش درجه در دقیقه تأثیر کمی بر آستانه‌ گرما و سرما دارد. در تغییر درجه حرارت کمتر، هر دو آستانه گرما و سرما افزایش می‌یابد. برعکس در سرد شدن خیلی کند پوست، منطقه وسیعی از پوست به ویژه وقتی که توجه فرد به سوی موضوع دیگر جلب می‌شود، سرد می‌گردد. احساس گرما و سرما در نقاط مختلف بدن به نقاط گرما و سرمای موجود در پوست نیز بستگی دارد. معمولا در پوست کف دست در هر سانتی‌متر مربع ۱ تا ۵ نقطه سرما و کمتر از یک نقطه(یعنی ۴ ٪) گرما وجود دارد. فراوانی نقاط سرما و گرما در حساس‌‌‌ترین منطقه پوست بدن، یعنی چهره(۱۶ تا ۱۹ نقطه سرما و ۱ نقطه گرما) از همه جا بیشتر است.[۱۵]

ج. گیرنده‌های گرما و سرما: گیرنده‌های سرما و گرما به تعداد متفاوتی در زیر پوست و اندام‌های داخلی بدن قرار دارند. تعداد گیرنده‌های سرما در اغلب نواحی بدن چند برابر گیرنده‌های گرما است. اگر گرما یا سرما از حدی بیشتر شود، گیرنده‌های درد را تحریک می‌کند. گیرنده‌های گرما و سرما نسبتا سازش‌پذیرند. تحریک گیرنده‌های حرارتی بر اثر تغییر متابولیسم آنها صورت می‌گیرد.[۱۶]

۴. حس درد

درد، به عنوان مهمترین کیفیت حسی در انسان به شمار می‌رود و انسان را از تحریکات تخریبی در ارگانیزم مطلع ساخته، موجب مراجعه به پزشک می‌شود؛ برای پزشک هم وجود درد برای تشخیص محل تحریک‌های تخریبی، اهمیت دارد. درد بر اساس محل ایجاد و خصوصیاتش، در انواع مختلف طبقه‌بندی می‌شود که به این صورت می‌باشد: نوع درد که به دو کیفیت جسمی(سوماتیک) و احشایی(ویسرال) تقسیم می‌شود که در کیفیت جسمی چنانچه درد از نواحی سطح پوست باشد، درد سطحی نامیده می‌شود؛ مانند درد سوزن و درد نیشگون. در درد سطحی پس از تماس سوزن با دست، درد به وضوح احساس می‌شود و با متوقف کردن تحریک، بلافاصله از بین می‌رود. این درد، ‌به درد اول معروف است و در تحریک بیشتر، معمولا پس از نیم تا ۱ ثانیه، دردی مبهم و سوزشی احساس شده، که با متوقف کردن تحریک، به آهستگی محو می‌شود(درد نیشگون) و به درد دوم مشهور می‌باشد. چنانچه درد از نواحی ماهیچه‌‌ها، استخوان‌ها، بافت پیوندی و مفاصل باشد، درد عمیق نامیده می‌شود. درد عمیق مانند درد سطحی از نوع درد جسمی(سوماتیک) به شمار می‌آید. تشنج‌ ماهیچه‌ای و سردرد از این نوع درد هستند؛ معمولا درد عمیق با طبیعت مبهم و سوزش همراه است. علاوه بر وجه تمایز بین درد اول و دوم سطحی و درد عمیق، یک تفاوت مهم دیگر نیز قابل توجه است و آن اینکه درد دوم سطحی و درد عمیق با بی‌میلی و احساس کسالت و مریضی همراه است و معمولا با بازتاب‌های غیرارادی از قبیل تهوع، عرق کردن و کاهش فشار خون همراه است. درد اول سطحی معمولا با بازتاب‌های فرار همراه است و در حقیقت موجب حفاظت موجود زنده می‌گردد. درد احشایی شبیه درد عمیق با طبیعت مبهم و سوزشی همراه بازتاب‌های غیرارادی است مانند درد آپاندیس، درد سنگ مثانه، کلیه و صفرا و …[۱۷]

[۱] . گایتون، آرتور؛ فیزیولوژی پزشکی، ترجمه حوری سپهری، تهران، اندیشه رفیع، ۱۳۸۷، چاپ سوم، ص ۵۸۲.

[۲] . حائری روحانی، سیدعلی؛ فیزیولوژی اعصاب و غدد درون‌ریز، تهران، سمت، ۱۳۸۲، چاپ پنجم، ص ۶۷.

[۳] . فیزیولوژی پزشکی، ص ۵۸۲.

[۴] . همان.

[۵] خداپناهی، محمدکریم؛ روان‌شناسی فیزیولوژیک، تهران، سمت، ۱۳۸۳، چاپ دوم، ص ۱۵۶.

[۶] . ایروانی، محمود و خداپناهی، محمدکریم؛ روان‌شناسی احساس و ادراک، تهران، سمت، ۱۳۸۴، چاپ نهم، ص ۸۵.

[۷] . فیزیولوژی پزشکی، ص ۵۸۲.

[۸] . همان، ص ۵۸۲ و ۵۸۳.

[۹] . روان‌شناسی احساس و ادراک، ص ۸۵.

[۱۰] Kinesthesis Sensation

[۱۱] Position Sensation

[۱۲] Motor Sensation

[۱۳] Strength Sensation

[۱۴] . روان‌شناسی احساس و ادراک، ص ۹۱ و ۹۲.

[۱۵] روان‌شناسی فیزیولوژیک، ص ۱۶۳ و ۱۶۴.

[۱۶] فیزیولوژی اعصاب و غدد درون‌ریز، ص ۷۲.

[۱۷] . روان‌شناسی احساس و ادراک، ص ۹۶ و ۹۷.

امتیاز کاربران

[taq_review]

 

The Senses: The Somatosensory System

We traditionally speak of the “the five senses”—a notion that goes back to Aristotle. But this is a simplification. In particular, what we refer to as “touch,” the fifth sense, is a kind of shorthand for a group of senses.

The sensation of actual touch—something in contact with the skin—is picked up by specialized receptor structures and conveyed by specific nerve fibers to the brain. There are separate but parallel receptors and nerve pathways for the sensations of temperature, body position and movement, and pain.

Think of this group of senses as subsystems within the somatosensory system—members of a family that are closely related but unique and independent.

Somatosensory Receptors

While receptors for the other senses are localized in compact sense organs (the ears for hearing, the eyes for sight, the nose for smell), receptors for touch and its kindred senses are distributed all over the skin and inside the body.

Many of these receptors are essentially nerve endings encapsulated in the cells of surrounding skin, muscle, or other tissue that have been modified into structures to convey physical forces (pressure, stretching, motion) to them. Stimulating these mechanical receptors allows the flow of charged particles into the nerve, transforming the physical force

into the brain’s language of electrical impulses. Other nerve endings in the system respond to changes in their chemical environment (chemoreceptors) or to temperature (thermoreceptors).

These receptors are quite specialized. One type of touch receptor responds to a light brushing contact with the skin, another to firmer touch, others to hard pressure and to vibration. There are at least six different thermoreceptors, each tuned to its own temperature range, from cold to warm to hot.

The somatosensory system also includes receptors and neurons that convey information about body position and movement to the brain. These proprioceptors are housed in muscle, bone, and tendons and respond to stretch and contraction, tension and release.

Examples of different types of receptors located under our skin. Illustration by Elizabeth A. Weaver II

How Is Pain Different?

Pain is a member of the somatosensory family, with a difference: the other senses carry data about the external and internal environment that may or may not need prompt attention. Pain is primarily a protective system whose signals are hard to ignore.

Although pain is often the reaction to a physical extreme (of temperature, pressure, twisting force on a joint, muscle contraction), it is not registered by the usual receptors for that sensation but by specialized nociceptors. These are bare nerve endings that are activated by mechanical force or by chemicals released by damaged or inflamed tissue. Nociceptors are specialized, too: different ones respond to different kinds of tissue injury or distress, to register sharp, dull, or aching pain.

Visceral nociceptors, buried in the internal organs, convey painful sensations that warn of disease.

From the Body to the Brain

Nerve impulses carrying somatic sensations travel along fibers (peripheral nerves) to the cell bodies of their respective neurons, which are located near the spinal cord. There, the release of neurotransmitters passes the signal along to fibers of the spinal cord itself, which run up to the brain. Throughout this process, signals from the diverse types of sensation remain separate, traveling via parallel pathways.

For most of these signals, the primary destination in the brain is the somatosensory cortex, a wide strip of the most evolved part of the brain that runs across the top of the brain from ear to ear. Here and through connections with other brain regions, the myriad sensations of touch, temperature, and proprioception finally come together to be integrated into coherent, conscious experience—the perception of the physical self and its immediate contact with the world around it.

The brain can interpret where sensations are coming from because the somatosensory cortex is organized to reflect the way the body is laid out—a kind of “body map.” The map isn’t scaled to body size, but reflects sensitivity: the hands and face are relatively small physically, but because they are highly sensitive to touch, the parts of the somatosensory cortex that represent them are disproportionately large compared to those devoted to other body parts.

Actually, the brain’s work of integration goes a lot further—vision, hearing, smell, and taste meld with somatosensory information to create a multidimensional yet unified perception of what is going on in and around you. Pain pathways facilitate rapid response. While some signals go all the way to the somatosensory cortex, others connect at the thalamus—a kind of switchboard area of the brain—to regions that ready us for action, such as the emotion-regulating limbic system and structures that control heart rate and respiration.

Many proprioceptive signals also terminate below the higher brain. Sensations from muscles and tendons involved in posture, reflex, and coordination are processed in the cerebellum, in addition to the cortex. For this reason, we ordinarily remain unaware of the continual physical adjustments that the brain and body execute to keep us upright and moving smoothly.

The Body in Motion

It is no accident that the somatosensory cortex is located directly adjacent to the motor cortex, which initiates voluntary movements. Both external and internal sensations provide essential information to guide when and how we move.

The two cortices face each other, with multiple connections to facilitate feedback. They’re organized similarly; the motor cortex has its own body map, although it is scaled somewhat differently, assigning space according to the finesse and complexity of the movements executed by the body part, rather than the part’s sensitivity.

More generally, the brain’s sensory systems (including vision and hearing, smell and taste) are intimately interconnected and interactive with its motor systems, suggesting how essential it is, from an evolutionary point of view, to understand the world around us if we are to act safely and effectively.

 

آیا این مقاله برای شما مفید بود؟
بله
تقریبا
خیر
منبع
پژوههDana foundation

داریوش طاهری

اولیــــــن نیستیــم ولی امیـــــد اســــت بهتـــرین باشیـــــم...! خدایــــــــــا! نام و آوازه مــــــرا چنان در حافظــه‌ها تثبیت کن که آلزایمـــــــــر نیز تــوان به یغمـا بـردن آن را نـداشتــــــه باشـد...! خدایـــــــــا! محبّـت مــرا در دل‌های بندگانت بینداز ... خدایــــــا! مــــرا دوســــت بــــدار و محبوبــم گـــردان...!

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا