کتاب بیماری های مغز و اعصاب آینده نگاران مغز؛ اختلالات حرکتی دارویی؛ سندروم نورولپتیک بدخیم
دعای مطالعه [ نمایش ]
بِسْمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
اَللّهُمَّ اَخْرِجْنى مِنْ ظُلُماتِ الْوَهْمِ
خدایا مرا بیرون آور از تاریکىهاى وهم،
وَ اَکْرِمْنى بِنُورِ الْفَهْمِ
و به نور فهم گرامى ام بدار،
اَللّهُمَّ افْتَحْ عَلَیْنا اَبْوابَ رَحْمَتِکَ
خدایا درهاى رحمتت را به روى ما بگشا،
وَانْشُرْ عَلَیْنا خَزائِنَ عُلُومِکَ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
و خزانههاى علومت را بر ما باز کن به امید رحمتت اى مهربانترین مهربانان.
» اختلالات حرکتی دارویی
» » سندرم نورولپتیک بدخیم (Neuroleptic Malignant Syndrome)
سندرم نورولپتیک بدخیم (Neuroleptic Malignant Syndrome)
تعریف:
سندرم نورولپتیک بدخیم یک وضعیت تهدیدکننده حیات است که به دنبال مصرف داروهای بلوک‌کننده گیرنده دوپامین (Dopamine Receptor Blockers) مانند آنتی‌سایکوتیک‌ها ایجاد می‌شود. این سندرم بیشتر با مصرف داروهای تیپیک مانند هالوپریدول (Haloperidol) و کلرپرومازین (Chlorpromazine) دیده می‌شود، ولی گاهی توسط داروهای آتیپیک نیز القا می‌گردد.
علائم بالینی:
ویژگی‌های اصلی این سندرم شامل موارد زیر است:
-
رژیدیته شدید عضلانی (Severe Muscle Rigidity)
-
تب بالا (Hyperthermia)
-
اختلال عملکرد سیستم اتونوم (Autonomic Dysfunction) مانند نوسان فشار خون، تاکی‌کاردی و تعریق شدید
-
اختلال هوشیاری (Altered Mental Status) از گیجی تا کما
یافته‌های آزمایشگاهی:
در بررسی‌های آزمایشگاهی موارد زیر شایع است:
-
افزایش کراتین کیناز (Creatine Kinase یا CK) به علت تخریب عضلانی
-
لکوسیتوز (Leukocytosis) یا افزایش گلبول‌های سفید خون
-
ممکن است میوگلوبینوری و نارسایی کلیوی به دنبال رابدومیولیز نیز دیده شود.
درمان:
مداخلات درمانی باید سریع و مؤثر باشد و شامل موارد زیر است:
-
قطع فوری داروی مسبب
-
تجویز داروهای آگونیست دوپامین (Dopamine Agonists) مانند بروموکریپتین (Bromocriptine) یا آمانتادین (Amantadine) به منظور جبران کاهش عملکرد دوپامین
-
استفاده از شل‌کننده عضلانی (Muscle Relaxant) مانند دانترولن (Dantrolene) برای کاهش سفتی عضلات و کنترل تب
-
مراقبت حمایتی در بخش مراقبت‌های ویژه، کنترل دقیق دمای بدن و پایش عملکرد کلیه و تنفس نیز ضروری است.
جمع‌بندی:
سندرم نورولپتیک بدخیم یک اورژانس پزشکی نادر ولی مرگ‌بار است که به دلیل مهار شدید انتقال دوپامین در مسیرهای مغزی ایجاد می‌شود. تشخیص سریع، قطع داروی مسبب، و شروع درمان با آگونیست‌های دوپامین و دانترولن برای جلوگیری از عوارض جبران‌ناپذیر ضروری است.
پرسش‌هایی درباره سندرم نورولپتیک بدخیم
آقای ۳۰ ساله با سابقه اسکیزوفرنی و مصرف داروهای مختلف، به دلیل وقوع خواب‌آلودگی از ۲ روز قبل تحت بررسی است. در معاینه، تعریق فراوان، تاکی‌کاردی، تب و رژیدیتی چهار اندام دارد. کدام علت زیر محتمل‌تر است؟
(پرانترنی – اسفند ۸۵)
الف) آنسفالیت هرپسی
ب) عارضه دارویی
ج) بیماری ویلسون
د) مننژیت باکتریال حاد
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه ب
پاسخ تشریحی
کلیدواژه‌های مهم در این سؤال عبارت‌اند از:
مرد ۳۰ ساله، اسکیزوفرنی، مصرف داروهای مختلف، خواب‌آلودگی، تعریق، تاکی‌کاردی، تب، رژیدیتی چهار اندام
این ترکیب علائم، همراه با سابقه مصرف داروهای آنتی‌سایکوتیک، به شدت به نفع تشخیص سندرم نورولپتیک بدخیم (Neuroleptic Malignant Syndrome) است؛ عارضه‌ای نادر ولی تهدیدکننده حیات که در اثر مهار گیرنده‌های دوپامین در مسیرهای قشری و ساب‌قشری مغز رخ می‌دهد.
علائم کلاسیک آن شامل موارد زیر است:
-
رژیدیته عضلانی منتشر (Generalized Rigidity)
-
تب بالا (Hyperthermia)
-
نشانگان دیس‌اتونومی (Autonomic Dysregulation) مانند تعریق، تاکی‌کاردی، نوسانات فشار خون
-
تغییر وضعیت هوشیاری (Altered Mental Status) مانند خواب‌آلودگی، کنفوزی یا حتی کما
اکنون به بررسی تک‌تک گزینه‌ها می‌پردازیم:
الف) آنسفالیت هرپسی (Herpes Encephalitis):
هرچند ممکن است باعث تب و تغییر وضعیت ذهنی شود، اما رژیدیته عضلانی منتشر ندارد و معمولاً علائم کانونی عصبی مانند اختلال حافظه، تشنج یا اختلال تکلم دیده می‌شود. پاسخ کمتر محتمل است.
ب) عارضه دارویی (Drug-induced Syndrome):
در بیماری با سابقه اسکیزوفرنی و مصرف داروهای ضدروان‌پریشی، و بروز علائم کلاسیک نورولپتیک بدخیم، این گزینه محتمل‌ترین تشخیص است.
ج) بیماری ویلسون (Wilson Disease):
ویلسون بیماری مزمنی است که با علائم تدریجی مانند دیستونی، ترمور، اختلالات روانی و نارسایی کبدی همراه است. بروز حاد تب و رژیدیته همراه با دیس‌اتونومی در ویلسون دیده نمی‌شود. بنابراین نادرست است.
د) مننژیت باکتریال حاد (Acute Bacterial Meningitis):
هرچند علائم تب، تاکی‌کاردی و تغییر سطح هوشیاری در مننژیت نیز دیده می‌شود، اما رژیدیته عضلانی چهار اندام و ارتباط با داروهای ضدروان‌پریشی در اینجا تشخیص مننژیت را کم‌رنگ می‌کند.
نتیجه‌گیری و پاسخ نهایی:
با توجه به علائم بالینی و سابقه دارویی، محتمل‌ترین علت سندرم نورولپتیک بدخیم به عنوان یک عارضه دارویی است.
✅ پاسخ صحیح: گزینه ب) عارضه دارویی
خانم ۳۲ ساله‌ای یک هفته پس از زایمان واژینال دچار سایکوز حاد شده است و برای کنترل علائم وی نورولپتیک تزریقی تجویز شده است. پس از چند روز از تجویز دارو دچار تب و تعریق فراوان، رژیدیته تنه و اندام‌ها و کاهش سطح هوشیاری شده است. MRI مغز و LP طبیعی است. در بررسی خون محیطی، اسیدوز و در بررسی ادرار میوگلوبینوری دارد. علاوه بر اقدامات نگهدارنده و کنترل آب و الکترولیت‌ها کدامیک از درمان‌های اختصاصی زیر برای نامبرده مناسب‌تر است؟
(دستیاری – بهمن ۸۹)
الف) باکلوفن
ب) آسیکلوویر
ج) آنتی‌بیوتیک وسیع‌الطیف
د) دانترولن
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه د
پاسخ تشریحی:
کلیدواژه‌های مهم در این سؤال شامل موارد زیر است:
زن ۳۲ ساله، یک هفته پس از زایمان، شروع سایکوز حاد، مصرف نورولپتیک تزریقی، تب، تعریق، رژیدیته تنه و اندام‌ها، کاهش سطح هوشیاری، MRI و LP طبیعی، اسیدوز متابولیک، میوگلوبینوری
این ترکیب از علائم به‌شدت به نفع سندرم نورولپتیک بدخیم (Neuroleptic Malignant Syndrome یا NMS) است؛ وضعیتی اورژانس و تهدیدکننده حیات که به دنبال مصرف داروهای بلوک‌کننده گیرنده دوپامین رخ می‌دهد.
علائم تیپیک NMS:
-
تب بالا
-
رژیدیته منتشر عضلانی
-
اختلال سطح هوشیاری
-
اختلالات خودکار (Autonomic dysfunction) نظیر تعریق و نوسانات فشار خون
-
میوگلوبینوری و افزایش کراتین کیناز (CK)
-
اسیدوز متابولیک
-
در تصویربرداری و LP معمولاً یافته‌ای به نفع بیماری CNS وجود ندارد.
اکنون بررسی تک‌تک گزینه‌ها:
الف) باکلوفن (Baclofen):
اگرچه باکلوفن یک شل‌کننده عضلانی است، اما در درمان سندرم نورولپتیک بدخیم مؤثر و انتخاب اول نیست. ممکن است در برخی موارد خفیف به‌صورت کمکی استفاده شود، اما در بحران حاد توصیه نمی‌شود.
ب) آسیکلوویر (Acyclovir):
داروی ضد ویروس است که در درمان آنسفالیت هرپسی به کار می‌رود. اما در این بیمار که MRI و LP طبیعی است و علائم بالینی با مصرف نورولپتیک همزمان شده، تشخیص NMS بسیار محتمل‌تر است تا آنسفالیت ویروسی.
ج) آنتی‌بیوتیک وسیع‌الطیف:
در موارد مشکوک به مننژیت یا سپسیس با تب بالا استفاده می‌شود. اما بیمار یافته‌ای در LP یا علائم حیاتی مرتبط با سپسیس ندارد. بنابراین علت باکتریال کمتر مطرح است.
د) دانترولن (Dantrolene):
دانترولن داروی انتخابی برای درمان سندرم نورولپتیک بدخیم است. این دارو با مهار آزادسازی کلسیم از رتیکولوم سارکوپلاسمیک در عضله، رژیدیته عضلانی و تب را کاهش می‌دهد و مؤثرترین درمان در کنار قطع داروی عامل و اقدامات حمایتی است.
نتیجه‌گیری و پاسخ نهایی:
در بیمار با مصرف نورولپتیک، تب، رژیدیته، اختلال هوشیاری، میوگلوبینوری و اسیدوز، تشخیص NMS قطعی است و دانترولن بهترین انتخاب درمانی اختصاصی است.
✅ پاسخ صحیح: گزینه د) دانترولن
»» تمامی کتاب
