دعای مطالعه [ نمایش ]
بِسْمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
اَللّهُمَّ اَخْرِجْنى مِنْ ظُلُماتِ الْوَهْمِ
خدایا مرا بیرون آور از تاریکىهاى وهم،
وَ اَکْرِمْنى بِنُورِ الْفَهْمِ
و به نور فهم گرامى ام بدار،
اَللّهُمَّ افْتَحْ عَلَیْنا اَبْوابَ رَحْمَتِکَ
خدایا درهاى رحمتت را به روى ما بگشا،
وَانْشُرْ عَلَیْنا خَزائِنَ عُلُومِکَ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
و خزانههاى علومت را بر ما باز کن به امید رحمتت اى مهربانترین مهربانان.
» سرگیجه و اختلالات وستیبولار
» » وستیبولوپاتی‌های توکسیک (Toxic Vestibulopathies)
وستیبولوپاتی‌های توکسیک
وستیبولوپاتی‌های توکسیک (Toxic Vestibulopathies)
وستیبولوپاتی‌های توکسیک به مجموعه‌ای از اختلالات اطلاق می‌شود که در آن‌ها داروها یا مواد شیمیایی خاص با اثر سمی (Toxic Effect) بر ارگان انتهایی سیستم وستیبولار (Vestibular End Organ) باعث ایجاد سرگیجه (Vertigo)، اختلال تعادل (Balance Disorder) و سایر علائم مرتبط با عملکرد نرمال دستگاه وستیبولار می‌شوند.
این وضعیت معمولاً ناشی از مصرف داروهای خاص یا مواد شیمیایی است که توانایی نفوذ به لابیرنت داخلی گوش (Inner Ear Labyrinth) را داشته و باعث تخریب یا اختلال عملکرد در سلول‌های مویی (Hair Cells) در ناحیه وستیبولار می‌گردند.
داروهای شایع با اثرات وستیبولوکسیک (Vestibulotoxic Drugs)
۱. استرپتومایسین (Streptomycin) و جنتامایسین (Gentamicin):
از گروه آمینوگلیکوزیدها (Aminoglycosides) هستند که می‌توانند باعث اختلال پیشرونده در عملکرد سیستم وستیبولار شوند. این داروها با تخریب سلول‌های مویی در سیستم تعادلی، منجر به سرگیجه مزمن، عدم تعادل و گاهی ناتوانی در حرکت می‌شوند.
۲. کانامایسین (Kanamycin) و آمیکاسین (Amikacin):
این داروها نیز در گروه آمینوگلیکوزیدها قرار دارند اما برخلاف مورد قبلی، بیشتر موجب آسیب شنوایی (Hearing Loss) نسبت به آسیب وستیبولار می‌شوند. با این حال در دوزهای بالا یا استفاده طولانی‌مدت، احتمال آسیب دوگانه شنوایی و وستیبولار وجود دارد.
۳. الکل (Alcohol):
مصرف مزمن یا حاد الکل می‌تواند باعث سرگیجه وضعیتی حاد (Acute Positional Vertigo) و در درازمدت منجر به اختلال تعادلی پیشرونده شود. الکل عملکرد طبیعی کانال‌های نیم‌دایره‌ای و مغز را مختل کرده و بر تعادل اثر می‌گذارد.
۴. سالیسیلات‌ها (Salicylates):
به‌ویژه آسپرین (Aspirin) در دوزهای بالا می‌تواند باعث بروز سرگیجه (Vertigo)، وزوز گوش (Tinnitus) و کاهش شنوایی موقت یا دائمی شود. این تأثیرات معمولاً قابل برگشت هستند اما در مصرف طولانی‌مدت ممکن است پایدار شوند.
۵. سیس‌پلاتین (Cisplatin):
یکی از داروهای ضد سرطان پرکاربرد است که در صورت استفاده مزمن می‌تواند به کاهش شنوایی، وزوز گوش و اختلالات وستیبولار مزمن منجر شود. مکانسیم اصلی اثر آن آسیب به سلول‌های حسی در حلزون و ارگان‌های وستیبولار است.
در ادامه، جدول جامع داروهای توکسیک برای سیستم وستیبولار همراه با تأثیرات بالینی هر یک ارائه می‌شود:
| نام دارو / ماده | تأثیر بر سیستم وستیبولار و شنوایی | ویژگی بالینی کلیدی |
|---|---|---|
| استرپتومایسین (Streptomycin) | اختلال وستیبولار پیشرونده (Progressive Vestibular Dysfunction) | سرگیجه مزمن، عدم تعادل، تخریب سلول‌های مویی وستیبولار |
| جنتامایسین (Gentamicin) | اختلال شدید وستیبولار، نسبت به سایر آمینوگلیکوزیدها بیشتر وستیبوتوکسیک است | سرگیجه شدید، اتاکسی وستیبولار، کاهش توانایی تعادل |
| کانامایسین (Kanamycin) | آسیب بیشتر به شنوایی نسبت به سیستم وستیبولار | کاهش شنوایی، احتمال آسیب توأم وستیبولار در دوز بالا |
| آمیکاسین (Amikacin) | اختلال شنوایی بارزتر از آسیب وستیبولار | وزوز گوش، کاهش شنوایی، اختلال تعادلی خفیف |
| الکل (Alcohol) | سرگیجه حاد وضعیتی، اختلال مزمن در تعادل | ناپایداری در حرکت، سرگیجه پس از مصرف، آتاکسی مزمن |
| سالیسیلات (Salicylates) | سرگیجه، وزوز گوش، کاهش شنوایی در دوز بالا | عوارض موقت در اغلب موارد، بازگشت‌پذیر پس از قطع دارو |
| سیس‌پلاتین (Cisplatin) | کاهش شنوایی، وزوز گوش، اختلالات وستیبولار در مصرف طولانی‌مدت | آسیب ماندگار به سلول‌های حلزونی و وستیبولار |
این جدول می‌تواند در آموزش پزشکی، ارزیابی بالینی و اقدامات پیشگیرانه در برابر وستیبولوپاتی‌های دارویی بسیار مفید باشد.
نتیجه‌گیری
وستیبولوپاتی‌های توکسیک یکی از عوارض جانبی جدی مصرف برخی داروها هستند که اغلب قابل پیشگیری‌اند. شناخت داروهای پرخطر، پایش بیماران طی درمان، و آگاهی از علائم اولیه آسیب وستیبولار نقش مهمی در کاهش عوارض پایدار دارد. در بیماران در معرض خطر یا دارای علائم، قطع به‌موقع دارو و جایگزینی آن، همراه با توانبخشی وستیبولار (Vestibular Rehabilitation) می‌تواند کمک‌کننده باشد.
با توجه به افزایش استفاده از داروهای بالقوه سمی، به‌ویژه در بیماران مزمن یا بستری، توجه به سمّیت وستیبولار به عنوان یک اولویت در پزشکی بالینی و داروسازی بالینی ضروری است.
پرسش‌هایی درباره وستیبولوپاتی های توکسیک
خانم ۴۶ ساله به علت درد شکم و دیزوری بستری و تحت درمان با سفتازیدیم، جنتامایسین، دیکلوفناک و فنازوپیریدین قرار گرفته است. پس از یک هفته دچار سرگیجه، تهوع و اختلال تعادل شده است. کدامیک از داروهای وی می‌تواند عامل این علائم باشد؟
(پرانترنی شهریور ۹۵ – قطب ۱۰ کشوری [دانشگاه تهران])
الف) سفتازیدیم
ب) جنتامایسین
ج) دیکلوفناک
د) فنازوپیریدین
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه ب
پاسخ تشریحی:
کلیدواژه‌ها: جنتامایسین، سرگیجه (Vertigo)، تهوع (Nausea)، اختلال تعادل (Balance Disorder)، وستیبولوپاتی توکسیک (Toxic Vestibulopathy)
توضیح علمی بر اساس کلیدواژه‌ها
بروز سرگیجه، تهوع و اختلال در تعادل پس از مصرف برخی داروها، می‌تواند نشان‌دهنده نوعی آسیب سمی به سیستم وستیبولار گوش داخلی باشد که به آن وستیبولوپاتی توکسیک (Toxic Vestibulopathy) گفته می‌شود. این وضعیت معمولاً ناشی از داروهایی است که خاصیت وستیبوتوکسیک (Vestibulotoxic) دارند و می‌توانند با تخریب سلول‌های حسی تعادل در گوش داخلی، باعث ایجاد علائمی چون سرگیجه شدید، تهوع، ناپایداری هنگام راه رفتن و اختلال در تعادل شوند.
یکی از مهم‌ترین گروه‌های دارویی که به‌طور علمی شناخته‌شده دارای چنین اثراتی هستند، آمینوگلیکوزیدها (Aminoglycosides) از جمله جنتامایسین (Gentamicin) هستند.
بررسی گزینه‌ها
الف) سفتازیدیم (Ceftazidime):
یک آنتی‌بیوتیک از گروه سفالوسپورین نسل سوم است که برای درمان عفونت‌های باکتریایی استفاده می‌شود. اگرچه در دوزهای بسیار بالا ممکن است عوارض نورولوژیک نادری بدهد، ولی سرگیجه و اختلال تعادل از عوارض رایج و مهم آن نیست. این دارو وستیبوتوکسیک محسوب نمی‌شود.
ب) جنتامایسین (Gentamicin):
یک آمینوگلیکوزید قوی با خاصیت شناخته‌شده وستیبوتوکسیک است. این دارو می‌تواند به سلول‌های مویی ارگان وستیبولار آسیب برساند و موجب علائمی نظیر سرگیجه، تهوع، اختلال تعادل، آتاکسی و حتی ناتوانی حرکتی شود. این عارضه ممکن است حتی پس از قطع دارو نیز ادامه یابد یا مزمن شود. بنابراین محتمل‌ترین عامل بروز علائم بیمار در این سؤال است.
ج) دیکلوفناک (Diclofenac):
داروی ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID) است که بیشتر به علت عوارض گوارشی یا کلیوی شناخته می‌شود. سرگیجه می‌تواند از عوارض جانبی نادر آن باشد، اما این دارو به‌هیچ‌وجه وستیبوتوکسیک نبوده و باعث اختلال تعادل مزمن نمی‌شود.
د) فنازوپیریدین (Phenazopyridine):
یک داروی ضد درد مجاری ادراری است و برای تسکین سوزش و درد ادراری استفاده می‌شود. از نظر سمی بودن برای سیستم عصبی یا وستیبولار مدرک علمی قوی در دست نیست. در دوز بالا ممکن است عوارضی مانند سردرد یا تهوع دهد اما سرگیجه و اختلال تعادل از عوارض بارز آن نیست.
نتیجه‌گیری و پاسخ صحیح
با توجه به اینکه جنتامایسین تنها داروی موجود در لیست است که دارای خاصیت وستیبوتوکسیک اثبات‌شده می‌باشد و می‌تواند باعث سرگیجه، تهوع و اختلال تعادل شود، در حالی که سایر داروها چنین عارضه‌ای به‌صورت علمی و شایع ندارند، می‌توان نتیجه گرفت که:
پاسخ صحیح: گزینه ب) جنتامایسین
»» تمامی کتاب
