معاینه بالینی بینایی؛ حدت بینایی و معاینه با فوندوسکوپی

حدت بینایی

ترجمه:

حدت بینایی (Visual Acuity)

پیش از انجام آزمون حدت بینایی (visual acuity examination)، ضروری است که فاصله دقیق برای ارزیابی بینایی مشخص باشد.
این فاصله بسته به نوع بینایی مورد ارزیابی متغیر است: برای بینایی نزدیک (near vision) فاصله حدود ۳۵ سانتی‌متر و برای بینایی دور (far vision) فاصله ۶ متر در نظر گرفته می‌شود.

تبیین و گسترش علمی:

حدت بینایی (Visual Acuity) یکی از مهم‌ترین شاخص‌های عملکردی چشم است که توانایی چشم را در تشخیص جزئیات و تفکیک اشیاء با وضوح مشخص می‌سنجد. این آزمون برای شناسایی اختلالات انکساری، بیماری‌های شبکیه، و مشکلات عصب بینایی بسیار حیاتی است.

اهمیت تعیین دقیق فاصله:

برای اینکه نتایج آزمون حدت بینایی معتبر باشد، باید در شرایط استاندارد و با فاصله صحیح انجام شود:

• بینایی دور (Far vision): در بیشتر کلینیک‌ها از فاصله ۶ متر (یا ۲۰ فوت در سیستم آمریکایی) استفاده می‌شود. این فاصله به‌گونه‌ای طراحی شده که نیاز به تطابق عدسی چشم برای دیدن تصویر وجود نداشته باشد.

• بینایی نزدیک (Near vision): معمولاً در فاصله ۳۵ تا ۴۰ سانتی‌متر بررسی می‌شود که معادل فاصله مطالعه یا خواندن معمول است.

روش‌های معمول سنجش حدت بینایی:

• چارت اسنلن (Snellen chart): رایج‌ترین روش برای اندازه‌گیری حدت بینایی دور است.

• چارت Jaeger یا Rosenbaum: برای ارزیابی بینایی نزدیک استفاده می‌شوند.

واحدهای بیان حدت بینایی:

• در سیستم متریک: نسبت‌هایی مانند ۶/۶ (بینایی طبیعی)، ۶/۱۲، ۶/۶۰ و غیره.

• در سیستم آمریکایی: نسبت‌هایی مانند ۲۰/۲۰، ۲۰/۴۰، ۲۰/۲۰۰ و غیره.

فاکتورهای مؤثر بر دقت آزمون حدت بینایی:

• نور مناسب محیط

• میزان تمرکز بیمار

• سطح سواد (در خواندن حروف)

• وجود یا عدم وجود وسایل کمک بینایی مانند عینک

بنابراین، آزمون حدت بینایی (Visual Acuity Test) باید در شرایطی دقیق و استاندارد انجام شود تا نتایج آن قابل اعتماد و قابل مقایسه با مراجع علمی باشد. فاصله ۶ متر برای بینایی دور و ۳۵ سانتی‌متر برای بینایی نزدیک، پایه و اساس بسیاری از ابزارهای سنجش بینایی در چشم‌پزشکی و بینایی‌سنجی هستند. رعایت این استانداردها، چه در محیط کلینیکی و چه در محتوای آموزشی آنلاین، نقشی کلیدی در بهبود تشخیص و ارتقاء سئو محتوای سلامت بینایی ایفا می‌کند.

چارت اسنلن

ترجمه:

چارت اسنلن (Snellen Chart)

چارت اسنلن (Snellen chart) ابزاری برای اندازه‌گیری حدت بینایی دور (distance visual acuity) است.
این چارت شامل حروف یا اعداد (letters or numbers) است که در ردیف‌هایی با اندازه‌های کاهنده مرتب شده‌اند.

هر چشم به‌طور جداگانه از فاصله ۶ متری (۶ meters) بررسی می‌شود.
حدت بینایی به‌صورت یک کسر غیرریاضی بیان می‌شود که نشان‌دهنده فاصله‌ای است که بیمار توانسته حروف را بخواند، در مقایسه با فاصله‌ای که فردی با بینایی طبیعی قادر به خواندن همان حروف است.

تبیین و گسترش علمی:

چارت اسنلن (Snellen Chart) یکی از پرکاربردترین ابزارها در سنجش بینایی دور (far vision) است که اولین بار توسط هرمان اسنلن (Herman Snellen) در سال ۱۸۶۲ معرفی شد. طراحی این چارت به‌گونه‌ای است که ارزیابی ساده و سریع توانایی تفکیک بینایی (visual discrimination) را فراهم می‌سازد.

ساختار چارت اسنلن:

• چارت شامل ۱۱ ردیف است که اندازه حروف در هر ردیف کوچک‌تر می‌شود.

• بزرگ‌ترین حرف در بالای چارت معمولاً معادل حدت بینایی ۲۰/۲۰۰ (یا ۶/۶۰) است.

• هر ردیف، معادل یک سطح خاص از حدت بینایی است (مثلاً ۲۰/۴۰، ۲۰/۲۰، و غیره).

نحوه تفسیر نتایج:

• نسبت ۲۰/۲۰ یا ۶/۶ نشان‌دهنده دید طبیعی است.

• نسبت ۲۰/۴۰ به این معناست که فرد تنها می‌تواند چیزی را از فاصله ۲۰ فوتی ببیند که یک فرد با دید طبیعی از فاصله ۴۰ فوتی می‌بیند.

• نسبت ۲۰/۲۰۰ نشان‌دهنده دید بسیار ضعیف و معیار قانونی نابینایی در برخی کشورهاست.

اصول صحیح استفاده از چارت:

• نور محیط باید مناسب و یکسان باشد.

• هر چشم به‌صورت جداگانه و با پوشاندن چشم مقابل بررسی شود.

• بیمار نباید حروف را از قبل حفظ کرده باشد.

• اگر بیمار از عینک یا لنز اصلاحی استفاده می‌کند، نتایج باید هم با و هم بدون آن‌ها ثبت شود.

کاربرد بالینی چارت اسنلن:

• غربالگری اختلالات انکساری مانند نزدیک‌بینی (myopia)، دوربینی (hyperopia)، و آستیگماتیسم (astigmatism)

• ارزیابی تأثیر درمان‌ها یا جراحی‌های چشم

• مستندسازی پیشرفت یا افت عملکرد بینایی در بیماری‌هایی مانند آب‌مروارید (cataract) یا دژنراسیون ماکولا (macular degeneration)

بنابراین، چارت اسنلن (Snellen Chart) ابزاری کلاسیک و همچنان بسیار مؤثر برای ارزیابی دقیق بینایی دور (distance vision) است. این آزمون ساده، استاندارد و جهانی، در تشخیص و پایش اختلالات بینایی نقش کلیدی دارد. 

ترجمه:

برای مثال، اگر بیمار فقط بتواند حرف بالای چارت را بخواند که معمولاً از فاصله ۶۰ متری قابل مشاهده است، حدت بینایی به صورت ۶/۶۰ (۶/۶۰) ثبت می‌شود.

اگر بیمار نتواند از فاصله ۶ متری حرف ۶/۶۰ را بخواند، فاصله به‌تدریج کاهش می‌یابد.

اگر بیمار این حرف را از فاصله ۵ متری ببیند، حدت بینایی به صورت ۵/۶۰ (۵/۶۰) ثبت می‌شود.

اگر بیمار نتواند حرف بالای چارت را حتی از فاصله ۱ متری هم ببیند، مراحل بعدی به ترتیب زیر انجام می‌شود:

• درخواست از بیمار برای شمارش انگشتان (Count fingers)

• ارزیابی حرکات دست (Hand movements)

• در صورت عدم توانایی در تشخیص حرکت دست، بررسی درک نور (Light perception) انجام می‌شود.

تبیین و گسترش علمی:

مراحل بررسی بینایی در افراد با حدت بینایی شدیداً کاهش یافته

در بیمارانی که نتوانند حتی بزرگ‌ترین حرف چارت اسنلن را بخوانند، لازم است مراحل دقیق و استانداردی برای ارزیابی باقی‌مانده عملکرد بینایی انجام گیرد. این مراحل برای تعیین دقیق‌ترین سطح حدت بینایی (Visual Acuity) و مستندسازی آن در پرونده پزشکی و تصمیم‌گیری درمانی ضروری است.

۱. کاهش تدریجی فاصله

اگر بیمار نتواند حروف چارت را از فاصله استاندارد ۶ متری (۶ meters) بخواند، آزمون از فواصل نزدیک‌تر مانند ۵ متر، ۴ متر تا ۱ متر تکرار می‌شود. نسبت به همان صورت “فاصله/۶۰” ثبت می‌گردد.

۲. شمارش انگشتان (Counting Fingers)

اگر از نزدیک‌ترین فاصله نیز چارت قابل خواندن نباشد، آزمون شمارش انگشتان انجام می‌شود. معاینه‌گر از فاصله مشخصی (مثلاً ۱ متر) چند انگشت را بالا می‌برد و از بیمار می‌پرسد که چند انگشت را می‌بیند. نتیجه با عبارت CF at 1 meter یا مشابه آن ثبت می‌شود.

۳. تشخیص حرکات دست (Hand Movement – HM)

اگر بیمار قادر به شمارش انگشتان هم نباشد، دست معاینه‌گر از طرفین در مقابل چشم حرکت داده می‌شود. در صورت تشخیص حرکت، با HM positive و در غیر این‌صورت HM negative مستند می‌گردد.

۴. درک نور (Light Perception – LP)

آخرین مرحله، بررسی درک نور است. منبع نوری قوی به چشم تابانده می‌شود. اگر بیمار درک کند که نور در حال تابش است، LP positive (وجود درک نور) ثبت می‌شود. در غیر این‌صورت NLP (No Light Perception) به‌عنوان نابینایی کامل ثبت خواهد شد.

اهمیت بالینی و کاربردها:

• ارزیابی بینایی در افراد مشکوک به آب‌سیاه پیشرفته (advanced glaucoma)، دژنراسیون شبکیه (retinal degeneration) یا آسیب عصب بینایی (optic nerve damage)

• کاربرد در ثبت وضعیت قانونی نابینایی (legal blindness)

• راهنمای تصمیم‌گیری برای درمان‌های بینایی کم‌بازمانده (low vision therapy)

بنابراین، در ارزیابی دقیق حدت بینایی (visual acuity)، اگر بیمار نتواند حتی بزرگ‌ترین حروف چارت اسنلن را بخواند، مراحل جایگزینی مانند شمارش انگشتان (counting fingers)، تشخیص حرکات دست (hand movements) و در نهایت درک نور (light perception) انجام می‌شود. این مراحل به‌طور استاندارد در بررسی بالینی و مستندسازی میزان بینایی باقی‌مانده در بیماران دچار اختلالات شدید بینایی حیاتی هستند و می‌توانند پایه‌ای برای تصمیم‌گیری‌های درمانی و قانونی باشند.

دید رنگی

ترجمه:

دید رنگی (Color Vision)

برخی اطلاعات مهم را می‌توان از طریق مقایسه درک رنگ‌های خاص بین دو چشم از بیمار به دست آورد.

اختلال در تشخیص رنگ‌های قرمز و سبز (Red-Green) معمولاً در اختلالات عصب بینایی (Optic Nerve Disorders) شایع‌تر است.

اختلال در تشخیص رنگ‌های آبی و زرد (Blue-Yellow) بیشتر در اختلالات شبکیه (Retinal Disorders) مشاهده می‌شود.

تبیین و گسترش علمی:

اهمیت بررسی دید رنگی در تشخیص اختلالات بینایی

بررسی دید رنگی (Color Vision) یکی از ابزارهای بالینی مؤثر برای تمایز بین اختلالات مربوط به عصب بینایی (Optic Nerve) و شبکیه (Retina) است. این ارزیابی معمولاً با استفاده از تست‌های استاندارد مانند تست ایشی‌هارا (Ishihara Test) انجام می‌شود، اما در شرایط بالینی می‌توان از روش‌های ساده‌تری مانند مقایسه ادراک رنگ بین دو چشم نیز بهره برد.

اختلال رنگ قرمز-سبز (Red-Green Color Deficiency):

در بیماران با آسیب به عصب بینایی (Optic Nerve)، معمولاً دید رنگی در محور قرمز-سبز دچار اختلال می‌شود. این وضعیت در بیماری‌هایی نظیر نوریت اپتیک (Optic Neuritis) یا فشار بر عصب بینایی (مثلاً توسط تومورها) دیده می‌شود. بیماران ممکن است قرمزی اشیاء را کمتر یا خاکستری‌تر ببینند.

اختلال رنگ آبی-زرد (Blue-Yellow Color Deficiency):

در بیماری‌های مرتبط با شبکیه (Retina)، اختلال در دید رنگی معمولاً محور آبی-زرد را درگیر می‌کند. این مورد در شرایطی مانند دژنراسیون ماکولا (Macular Degeneration) یا رتینوپاتی دیابتی (Diabetic Retinopathy) شایع است.

روش ساده بالینی:

در معاینات سریع، می‌توان از بیمار خواست که به جسمی به رنگ مشخص (مثلاً قرمز) نگاه کند و بگوید آیا این رنگ را در هر دو چشم به‌صورت یکسان می‌بیند یا خیر. در صورتی که یکی از چشم‌ها، رنگ را کم‌رنگ‌تر، خاکستری‌تر یا متفاوت گزارش دهد، ممکن است آسیب عصب بینایی یا شبکیه مطرح باشد.

بنابراین، بررسی دید رنگی (Color Vision Testing) روش ساده و غیرتهاجمی برای افتراق بین آسیب‌های عصب بینایی (Optic Nerve) و شبکیه (Retina) است. اختلال در رنگ قرمز-سبز بیشتر با بیماری‌های عصب بینایی و اختلال در رنگ آبی-زرد معمولاً با بیماری‌های شبکیه مرتبط است. استفاده از این روش بالینی ساده می‌تواند کمک بزرگی در تشخیص افتراقی بیماران دچار کاهش بینایی باشد و راه را برای بررسی‌های پیشرفته‌تر هموار کند.

معاینه فوندوسکوپی طبیعی

ترجمه:

معاینه فوندوسکوپی طبیعی (Normal Fundoscopy)

دیسک بینایی (Optic Disc) به‌صورت نارنجی تا صورتی دیده می‌شود و دارای حاشیه‌ای کاملاً مشخص است.
رگ‌های خونی کوچک (Small Vessels) از حاشیه دیسک بینایی عبور می‌کنند.

تبیین و گسترش علمی:

نمای طبیعی دیسک بینایی در فوندوسکوپی (Normal Optic Disc Appearance in Fundoscopy)

در یک معاینه فوندوسکوپی طبیعی (Normal Fundoscopy)، اولین ساختاری که پزشک مشاهده می‌کند، دیسک بینایی (Optic Disc) است. این دیسک محل ورود عصب بینایی (Optic Nerve) به داخل چشم است و در وضعیت طبیعی ویژگی‌های مشخصی دارد.

رنگ دیسک بینایی (Color of Optic Disc):
رنگ دیسک بینایی در افراد سالم معمولاً بین نارنجی تا صورتی متغیر است. این رنگ طبیعی نشان‌دهنده جریان خون کافی و عملکرد نرمال عصب بینایی است.

حاشیه دیسک (Disc Margin):
در وضعیت طبیعی، حاشیه دیسک بینایی کاملاً مشخص، صاف و واضح است. از بین رفتن وضوح این حاشیه می‌تواند نشانه‌ای از ادم دیسک بینایی (Papilledema) یا سایر آسیب‌های عصب بینایی باشد.

رگ‌های عبوری از دیسک (Vessels Crossing the Disc):
در نمای طبیعی، شاخه‌های کوچک شریان‌ها (Arteries) و وریدها (Veins) از حاشیه دیسک عبور می‌کنند و به بخش‌های مختلف شبکیه (Retina) منشعب می‌شوند. مشاهده واضح و تقارن آن‌ها نشانه عملکرد طبیعی جریان خون شبکیه‌ای (Retinal Circulation) است.

اهمیت بالینی:

ارزیابی نمای طبیعی دیسک بینایی نقش حیاتی در بررسی سلامت مسیر بینایی (Visual Pathway) دارد. هرگونه انحراف از این ظاهر نرمال ممکن است هشداردهنده اختلالاتی مانند نوروپاتی بینایی (Optic Neuropathy)، فشار داخل جمجمه‌ای بالا (Increased Intracranial Pressure) یا گلوکوم (Glaucoma) باشد.

بنابراین، معاینه فوندوسکوپی (Fundoscopy) یکی از ابزارهای مهم در تشخیص مشکلات چشمی و نورولوژیک است. ظاهر طبیعی دیسک بینایی (Optic Disc) باید نارنجی-صورتی، با حاشیه واضح و همراه با عبور منظم رگ‌های خونی شبکیه (Retinal Vessels) باشد. شناسایی انحراف از این الگو به پزشک در تشخیص به‌موقع بیماری‌های چشمی و عصبی کمک می‌کند.

معاینه فوندوسکوپی

ترجمه:

معاینه فوندوسکوپی (Funduscopic Exam)

مشاهده‌ی دیسک بینایی (Optic Disc) و شبکیه (Retina) یکی از بخش‌های حیاتی معاینه عصبی (Neurologic Examination) محسوب می‌شود.

این معاینه در محیطی نسبتاً تاریک انجام می‌شود، در حالی که از بیمار خواسته می‌شود روی نقطه‌ای دور تمرکز کند تا اندازه مردمک (Pupil Size) به حداکثر برسد.

استفاده از قطره‌های میدریاتیک (Mydriatic Drops) در بیماران مبتلا به گلوکوم زاویه بسته (Angle-Closure Glaucoma)، بیماران کما (Comatose Patients)، و بیماران دچار ترومای مغزی (Head Trauma) ممنوع است.

تبیین و گسترش علمی:

اهمیت معاینه فوندوسکوپی در ارزیابی نورولوژیک

فوندوسکوپی (Funduscopic Exam) یا همان معاینه‌ی ته چشم، یکی از مهم‌ترین روش‌ها در ارزیابی سیستم عصبی مرکزی است. از آن‌جایی که دیسک بینایی (Optic Disc) بخشی از عصب بینایی (Optic Nerve) محسوب می‌شود که مستقیماً قابل مشاهده است، بررسی آن می‌تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد بیماری‌های نورولوژیک و چشمی ارائه دهد.

شرایط انجام معاینه:

معاینه در محیط تاریک انجام می‌شود تا مردمک‌ها به‌صورت طبیعی گشاد شوند و میدان دید بیشتری فراهم شود. تمرکز بیمار بر یک نقطه دور باعث کاهش تطابق و افزایش قطر مردمک (Pupil Dilation) می‌شود که به پزشک کمک می‌کند تا نمای بهتری از شبکیه و دیسک بینایی داشته باشد.

محدودیت‌ها و هشدارها:

اگرچه استفاده از قطره‌های میدریاتیک (Mydriatic Drops) مانند تروپیکامید می‌تواند باعث گشاد شدن مردمک و بهبود دید در معاینه فوندوسکوپی شود، اما در برخی شرایط این کار خطرناک است. از جمله:

• گلوکوم زاویه بسته (Angle-Closure Glaucoma): قطره ممکن است باعث افزایش ناگهانی فشار داخل چشم شده و وضعیت اورژانسی ایجاد کند.

• بیماران در کما (Comatose): در این بیماران اندازه و واکنش مردمک اطلاعات حیاتی درباره عملکرد مغز فراهم می‌کند، بنابراین گشاد کردن مصنوعی مردمک می‌تواند باعث گمراهی در ارزیابی شود.

• ترومای مغزی (Head Trauma): در این بیماران، پاسخ مردمک به نور نقش حیاتی در پایش فشار داخل جمجمه دارد و نباید با قطره دست‌کاری شود.

بنابراین، معاینه فوندوسکوپی (Funduscopic Exam) یکی از مؤثرترین ابزارهای بالینی برای ارزیابی دیسک بینایی (Optic Disc) و شبکیه (Retina) است. این معاینه، به‌ویژه در نورولوژی، نقش حیاتی در تشخیص آسیب‌های عصب بینایی (Optic Nerve) و بیماری‌های چشمی یا مغزی دارد. آگاهی از موارد منع استفاده از قطره‌های گشادکننده مردمک (Mydriatic Drops) مانند بیماران مبتلا به گلوکوم زاویه بسته، بیماران کما و مبتلایان به ترومای مغزی برای حفظ ایمنی بیمار و صحت تشخیص بالینی الزامی است.

اجزای فوندوسکوپ

ترجمه:

اجزای فوندوسکوپ (Fundoscope Components)

• تکیه‌گاه ابرویی لاستیکی (Rubber Brow Rest)

• لنز (Lens)

• صفحه انتخاب لنز (Lens Selector Disk)

• لنز دارای نور (Illuminated Lens)

• نشانگر لنز (Lens Indicator)

• محفظه یا نگهدارنده (Receptacle)

• آداپتور (Adapter)

• کلید روشن/خاموش (On/Off Switch)

تبیین و گسترش علمی:

ساختار و عملکرد اجزای فوندوسکوپ (Fundoscope Components)

فوندوسکوپ (Fundoscope) یا افتالموسکوپ، یک ابزار تشخیصی حیاتی در پزشکی است که برای بررسی دیسک بینایی (Optic Disc)، شبکیه (Retina) و رگ‌های خونی شبکیه (Retinal Blood Vessels) استفاده می‌شود. برای درک بهتر عملکرد این ابزار، آشنایی با اجزای آن ضروری است.

تکیه‌گاه ابرویی لاستیکی (Rubber Brow Rest):
بخش لاستیکی که بر روی ابروی پزشک تکیه می‌کند و به تثبیت موقعیت دستگاه روی صورت کمک می‌کند.

لنز (Lens):
عدسی‌هایی با قدرت‌های مختلف که برای تنظیم وضوح تصویر استفاده می‌شوند. این لنزها امکان تمرکز روی لایه‌های مختلف چشم را فراهم می‌کنند.

صفحه انتخاب لنز (Lens Selector Disk):
دیسک چرخانی که لنزهای مختلف را انتخاب می‌کند و امکان تغییر سریع بزرگنمایی و تنظیم فوکوس را فراهم می‌سازد.

لنز دارای نور (Illuminated Lens):
لنزی که از طریق آن نور به داخل چشم بیمار تابیده می‌شود تا ساختارهای داخلی چشم به‌وضوح دیده شوند.

نشانگر لنز (Lens Indicator):
نمایشگر عددی یا علامتی که لنز انتخاب‌شده را مشخص می‌کند، مثلاً شماره دیوپتر.

محفظه یا نگهدارنده (Receptacle):
بخشی برای قرار دادن باتری یا قطعات جانبی مانند فیلترها.

آداپتور (Adapter):
برای اتصال دستگاه به منبع تغذیه یا استفاده از اجزای جانبی خاص طراحی شده است.

کلید روشن/خاموش (On/Off Switch):
برای کنترل ورود و قطع جریان برق جهت روشن کردن لامپ داخلی دستگاه استفاده می‌شود.

بنابراین، آشنایی با اجزای فوندوسکوپ (Fundoscope Components) برای انجام معاینه دقیق دیسک بینایی (Optic Disc) و شبکیه (Retina) ضروری است. پزشک با استفاده از اجزایی چون لنزهای قابل انتخاب (Lens Selector Disk)، تکیه‌گاه ابرویی (Rubber Brow Rest) و نور داخلی (Illuminated Lens) می‌تواند ساختارهای داخلی چشم را با وضوح بالا مشاهده کرده و به تشخیص اختلالات چشمی و عصبی کمک کند. تسلط بر کار با این ابزار یکی از مهارت‌های اساسی در معاینه نورولوژیک و چشم‌پزشکی محسوب می‌شود.

ادم دیسک بینایی

ترجمه:

ادم دیسک بینایی (Papilledema)

حاشیه دیسک بینایی (Optic Disc Margin) تار و نامشخص است.
تورم و بزرگ شدن واضح دیسک بینایی (Marked Swelling and Enlargement of the Optic Disc) دیده می‌شود.
رگ‌های خونی کوچکی که از حاشیه دیسک عبور می‌کنند (Small Vessels Crossing the Optic Disc Margin) محو و نامشهود هستند.

تبیین و گسترش علمی:

ادم دیسک بینایی (Papilledema) یکی از مهم‌ترین یافته‌های فوندوسکوپی در ارزیابی بیماران با علائم عصبی است و معمولاً نشان‌دهنده افزایش فشار داخل جمجمه (Increased Intracranial Pressure) می‌باشد. این وضعیت به‌واسطه احتقان و تورم عصب بینایی (Optic Nerve) در محل ورود به کره چشم رخ می‌دهد.

ویژگی‌های ظاهری در فوندوسکوپی:

1. تار شدن حاشیه دیسک بینایی (Blurred Disc Margin):
   در حالت طبیعی، حاشیه دیسک بینایی واضح و مشخص است، اما در ادم دیسک بینایی (Papilledema) این مرزها محو می‌شوند.

2. تورم و اتساع دیسک (Swelling and Enlargement of the Disc):
   افزایش قطر دیسک و برجسته شدن آن به‌وضوح قابل مشاهده است و نشان از فشار وارده از داخل جمجمه دارد.

3. پوشیده شدن رگ‌های عبوری (Obscuration of Vessels):
   رگ‌های خونی کوچک که از مرز دیسک عبور می‌کنند معمولاً به سختی دیده می‌شوند یا کاملاً ناپدید می‌شوند که ناشی از تورم می‌باشد.

علل و اهمیت بالینی:

ادم دیسک بینایی (Papilledema) یک یافته اورژانسی است و باید سریعاً علت افزایش فشار داخل جمجمه شناسایی شود. از علل شایع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تومورهای مغزی (Brain Tumors)

• خونریزی مغزی (Intracranial Hemorrhage)

• هیدروسفالی (Hydrocephalus)

• مننژیت یا انسفالیت (Meningitis/Encephalitis)

این یافته ممکن است همراه با علائمی نظیر سردرد، تهوع، تاری دید یا دوبینی باشد.

بنابراین، ادم دیسک بینایی (Papilledema) نشانه‌ای حیاتی از افزایش فشار داخل جمجمه است که در معاینه فوندوسکوپی با تار شدن حاشیه دیسک بینایی (Blurred Disc Margin)، تورم دیسک (Swollen Optic Disc) و پوشیده شدن رگ‌ها (Obscured Vessels) شناخته می‌شود. تشخیص سریع این وضعیت برای جلوگیری از آسیب دائمی به عصب بینایی (Optic Nerve) و تهدید حیات بیمار ضروری است.

در ادامه، جدول مقایسه‌ای خلاصه و علمی برای بررسی ویژگی‌های فوندوسکوپی نمای طبیعی دیسک بینایی و آتروفی عصب بینایی (Optic Atrophy) ارائه می‌شود. 

جدول مقایسه‌ای فوندوسکوپی: نمای طبیعی دیسک بینایی در برابر آتروفی عصب بینایی (Optic Atrophy)

این جدول برای آموزش بالینی دانشجویان پزشکی، رزیدنت‌های نورولوژی و چشم‌پزشکی طراحی شده است. 

آتروفی عصب بینایی

ترجمه:

آتروفی عصب بینایی (Optic Atrophy)

به دلیل نازک شدن یا از بین رفتن لایه فیبرهای عصب بینایی (optic nerve fiber layer)، حاشیه‌های دیسک (disc margins) واضح به نظر می‌رسند و دیسک بینایی (optic disc) رنگ پریده می‌شود.

تبیین و گسترش علمی:

آتروفی عصب بینایی (Optic Atrophy) حالتی است که در آن فیبرهای عصب بینایی به تدریج از بین می‌روند و بافت عصبی در ناحیه دیسک بینایی تحلیل می‌رود. این پدیده نتیجه آسیب‌های قبلی به مسیر بینایی است و معمولاً یک یافته مزمن محسوب می‌شود، برخلاف ادم دیسک بینایی (Papilledema) که حالت حاد دارد.

ویژگی‌های ظاهری در فوندوسکوپی:

1. رنگ‌پریدگی دیسک (Pale Optic Disc):
   به دلیل کاهش تعداد فیبرهای عصبی و کاهش جریان خون، دیسک از رنگ طبیعی نارنجی/صورتی به سفید مایل به خاکستری تغییر می‌کند.

2. وضوح حاشیه‌های دیسک (Sharp Disc Margins):
   برخلاف ادم دیسک که در آن حاشیه دیسک تار می‌شود، در آتروفی، حاشیه‌ها معمولاً واضح و مشخص باقی می‌مانند.

3. کاهش ضخامت لایه فیبرهای عصب (Thinned Nerve Fiber Layer):
   این موضوع به‌صورت غیرمستقیم با تغییر رنگ و ظاهر دیسک قابل تشخیص است.

علل شایع آتروفی عصب بینایی:

• نوروپاتی بینایی (Optic Neuropathy) به علت‌های مختلف مانند گلوکوم (Glaucoma)، التهاب عصب بینایی (Optic Neuritis) یا فشرده‌سازی تومورال (Tumoral Compression)

• آسیب تروماتیک به عصب بینایی (Optic Nerve Trauma)

• بیماری‌های ارثی مانند بیماری لبر (Leber’s Hereditary Optic Neuropathy)

پیامد بالینی:

آتروفی عصب بینایی معمولاً باعث کاهش دائمی حدت بینایی (Visual Acuity) می‌شود و با از دست دادن بخشی از میدان بینایی یا حتی نابینایی کامل همراه است. تشخیص دقیق علت زمینه‌ای و جلوگیری از پیشرفت آن بسیار حیاتی است، زیرا بازگشت عملکرد عصب پس از آتروفی عملاً امکان‌پذیر نیست.

بنابراین، آتروفی عصب بینایی (Optic Atrophy) یک یافته مهم فوندوسکوپی است که با رنگ‌پریدگی دیسک بینایی (Pale Optic Disc) و وضوح حاشیه‌های دیسک (Sharp Disc Margins) مشخص می‌شود. این وضعیت نشان‌دهنده آسیب مزمن به مسیر بینایی است و به مداخلات به‌موقع برای جلوگیری از پیشرفت کاهش دید نیاز دارد. تشخیص زودهنگام علت زمینه‌ای می‌تواند در حفظ بینایی باقیمانده بیمار نقش حیاتی ایفا کند.

در ادامه یک جدول مقایسه‌ای علمی و ساده‌سازی‌شده برای تمایز بین نمای طبیعی فوندوسکوپی و آتروفی عصب بینایی (Optic Atrophy) ارائه می‌شود تا یادگیری و مرور آن برای آزمون‌های بالینی یا آموزش ساده‌تر شود:

این جدول می‌تواند در ارزیابی فوندوسکوپی به‌ویژه در معاینات نورولوژیک یا چشم‌پزشکی بسیار کمک‌کننده باشد. 

Elahe Amini

Assistant Professor of Neurology

Iran University of Medical Sciences