تکامل رفتار؛ انتخاب طبیعی به رفتار شکل می‌دهد؛ رفتار شیرهای جوان

تکامل رفتار

انتخاب طبیعی به رفتار شکل می‌دهد.

به یاد دارید که انتخاب طبیعی فرآیندی است که طی آن جمعیت‌ها در پاسخ به محیط تغییر می‌کنند. انتخاب طبیعی صفاتی را برمی گزیند که احتمال بقا و تولید مثل فرد را افزایش می‌دهند؛ به عبارتی با گذشت زمان افراد بیشتری از جمعیت این صفت‌ها را خواهند داشت. شکل‌های مختلف رفتار جانوران نیز مانند سایر صفت‌ها متنوع‌اند. بنابراین انتخاب طبیعی درباره بروز رفتارهای مختلف نیز همانند سایر صفت‌ها نقش دارد.

فهم و درک انتخاب طبیعی در پاسخ به پرسش‌های چرایی کمک می‌کند. رفتار شیرهای شرق افریقا مثال خوبی در این باره است. این شیرها در گروه‌های کوچکی که اصطلاح گله گفته می‌شوند، زندگی می‌کنند. هر گله از چند ماده بالغ و بچه شیر و یک یا چند تایی نر بالغ تشکیل می‌شود. نرهای بالغ پدر همه بچه شیرها هستند و از گله در برابر سایر شیرهای نر محافظت می‌کنند. اما نرها معمولاً فقط به مدت دو سال رهبری گله را برعهده دارند و بعد از این مدت نرهای جوان‌تر آن‌ها را کنار می‌زنند و خود رهبر گله می‌شوند. در این زمان، غالباً، نرهای جوان بچه شیرهای کوچک گله را می‌کشند (شکل ۱- الف)، گرچه این‌ها معمولاً آسیبی به بچه‌های خود نمی‌رسانند و با ملایمت با آن‌ها برخورد می‌کنند (شکل ۱- ب).

شکل ۱- رفتار شیرهای جوان. الف) شیرهای نر جوان بعد از آن که رهبر گله شدند، بچه شیرهای گله را می‌کشند. ب) همین شیرها با فرزندان خود با ملایمت رفتار می‌کنند.

 برای درک این رفتار باید فهمید که نرهای جوان چه سودی از این رفتار می‌برند. گفته شد که هر نر فقط دو سال برای رهبری گله فرصت دارد، بنابراین فرصت آن‌ها برای تولید مثل کوتاه و محدود است. این در حالی است که شیرهای ماده بچه دار، تا بزرگ شدن بچه‌هایشان زاد و ولد نمی‌کنند که این زمان ممکن است بیش از دو سال باشد. حال اگر بچه یک شیر ماده بمیرد، آن شیر تقریباً بلافاصله جفت‌گیری می‌کند.

چرا نرهای جدید بچه شیرها را می‌کشند؟ یک فرضیه این است که نرهای جوان با این کار می‌توانند بچه‌های بیشتری داشته باشند.

همان طور که در مثال شیرهای آفریقایی دیدیم انتخاب طبیعی صفاتی را بر می‌گزیند که در بقا و تولیدمثل افراد و نه گونه، دخالت دارند. کشتن بچه شیرها به معنی افزایش مرگ و میر در میان بچه شیرهاست که احتمال بقای گونه را پایین می‌آورد؛ اما رفتار شیر نر جوان به نحوی است که به نفع خودش باشد و نه به نفع گونه.

بعضی جانوران رفتارهای مشارکتی نشان می‌دهند.

بعضی از رفتارهای جانوران را نمی‌توان براساس فرضیه «انتخاب فرد» تفسیر کرد. زنبورهای کارگر برای دفاع از کندو، مهاجمان را نیش می‌زنند. با این کار نیش در بدن مهاجم باقی می‌ماند و همراه با آن محتویات شکم زنبور نیز بیرون می‌آید و می‌میرد.

مثال دیگر، رفتار زنبورهای عسل ماده است. این زنبورها خود تولید مثل نمی‌کنند. آن‌ها انرژی خود را صرف نگهداری و تغذیه زاده‌های ملکه (که مادر خود آن‌ها هم است) می‌کنند. در نوعی عنکبوت به نام بیوه سیاه، عنکبوت نر پس از جفت‌گیری وارد دهان عنکبوت ماده می‌شود و عنکبوت ماده آن را می‌خورد. علت وجود چنین رفتارهای فداکارانه (بر خلاف شیرهای آفریقایی) چیست؟ برای این که صفتی به نسل بعد انتقال یابد، ژن مربوط به آن باید منتقل شود. بسیاری از ژنهای افراد خویشاوند مشترک است. هر فرد نیمی از ژن‌های خود را از مادر و نیم دیگر را از پدر دریافت می‌کند و بنابراین با هریک از والدین در ۵۰ درصد از ژن‌های خود مشترک است. هم چنین فرزندان نیز تعدادی از ژن‌ها را کاملاً یکسان دریافت می‌کنند. بر این اساس در رفتارهای فداکارانه (زنبورهای عسل) به جای این که ژن‌های خود فرد مستقیماً به نسل بعد منتقل شود، جانور به افراد خویشاوند خود کمک می‌کند تا زاده‌های بیشتری به وجود آورند و از این طریق ژن‌های مشترک آن‌ها بیشتر به نسل بعد منتقل می‌شود. در مثال عنکبوت بیوه سیاه، عنکبوت ماده با تغذیه از عنکبوت نر، انرژی لازم برای پرورش تخم‌ها را به دست می‌آورد و این در حالی است که ژن‌های عنکبوت نر نیز به نسل بعد منتقل شده است.

در واقع هر رفتار جانور که به نظر می‌رسد انجام آن به نفع دیگر افراد است، به طور مستقیم یا غیرمستقیم بقای ژن‌های خود فرد را تضمین می‌کند.

خودآزمایی

۱- نقش انتخاب طبیعی در بروز رفتار چیست؟

۲- رفتار شیر جوان را براساس فرضیه انتخاب فرد توضیح دهید.