دعای مطالعه [ نمایش ]
بِسْمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
اَللّهُمَّ اَخْرِجْنى مِنْ ظُلُماتِ الْوَهْمِ
خدایا مرا بیرون آور از تاریکىهاى وهم،
وَ اَکْرِمْنى بِنُورِ الْفَهْمِ
و به نور فهم گرامى ام بدار،
اَللّهُمَّ افْتَحْ عَلَیْنا اَبْوابَ رَحْمَتِکَ
خدایا درهاى رحمتت را به روى ما بگشا،
وَانْشُرْ عَلَیْنا خَزائِنَ عُلُومِکَ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
و خزانههاى علومت را بر ما باز کن به امید رحمتت اى مهربانترین مهربانان.
» کتاب نورولوژی بالینی آیندهنگاران مغز
»» تومورهای مغزی؛ آدنوم هیپوفیز (Pituitary Adenoma)
آدنوم هیپوفیز
تعریف و منشأ تومور آدنوم هیپوفیز
آدنوم هیپوفیز (Pituitary Adenoma) یک تومور خوش‌خیم (Benign Tumor) است که از سلول‌های هیپوفیز قدامی (Anterior Pituitary) منشأ می‌گیرد. این تومورها از شایع‌ترین نئوپلاسم‌های داخل جمجمه‌ای محسوب می‌شوند و بسته به اندازه و وضعیت ترشح هورمونی، ممکن است بدون علامت باقی بمانند یا با طیفی از علائم بالینی ظاهر شوند.
انواع آدنوم هیپوفیز (Types of Pituitary Adenomas)
آدنوم‌های هیپوفیز بر اساس اندازه تومور (Tumor Size) به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
۱. میکروآدنوم (Microadenoma):
تومورهایی با اندازه کمتر از ۱۰ میلی‌متر (کمتر از ۱ سانتی‌متر). این دسته معمولاً علائم فشاری ندارند، اما اگر هورمون‌ساز باشند، ممکن است با علائم غدد درون‌ریز (Endocrine Symptoms) بروز یابند.
۲. ماکروآدنوم (Macroadenoma):
تومورهایی بزرگ‌تر از ۱۰ میلی‌متر که ممکن است به ساختارهای اطراف مانند کیاسمای بینایی (Optic Chiasm) فشار وارد کنند و موجب اختلالات بینایی (Visual Disturbances) شوند.
تظاهرات بالینی (Clinical Manifestations)
آدنوم‌های هیپوفیز معمولاً از دو مسیر موجب علائم بالینی می‌شوند:
۱. علائم فشاری (Mass Effect Symptoms):
-
اختلال میدان بینایی (Visual Field Defect)، به‌ویژه همی‌آنوبیای دوطرفه (Bitemporal Hemianopia) به علت فشار بر کیاسما
-
سردرد (Headache) به دلیل کشش پرده‌های اطراف تومور
-
دوبینی (Diplopia) در صورت درگیری اعصاب حرکتی چشم
-
در موارد نادر، نشت مایع مغزی‌نخاعی (CSF Rhinorrhea) به دلیل تهاجم تومور به سینوس‌ها
۲. اختلالات هورمونی (Endocrine Dysfunctions):
-
هایپرپرولاکتینمی (Hyperprolactinemia): شایع‌ترین اختلال، موجب آمنوره (Amenorrhea)، گالاکتوره (Galactorrhea) و ناباروری (Infertility) می‌شود
-
کوشینگ (Cushing’s Disease): به علت ترشح بیش‌ازحد ACTH
-
آکرومگالی (Acromegaly): ناشی از ترشح بیش‌ازحد GH
-
کم‌کاری هیپوفیز (Hypopituitarism): در اثر فشار توده‌ای بر بافت طبیعی هیپوفیز
مطالعات پاراکلینیک (Paraclinical Studies)
۱. تصویربرداری (Imaging):
MRI مغز با و بدون ماده حاجب بهترین روش برای تشخیص و ارزیابی تومورهای ناحیه سلار (Sellar Region) است. MRI به تشخیص اندازه، محل، و احتمال تهاجم به بافت‌های اطراف کمک می‌کند.
۲. ارزیابی هورمونی (Hormonal Workup):
شامل سنجش پرولاکتین (Prolactin)، هورمون رشد (GH)، ACTH، TSH، LH، FSH و کورتیزول سرم (Serum Cortisol) جهت تشخیص دقیق نوع عملکرد تومور.
درمان آدنوم هیپوفیز (Treatment)
روش درمان بسته به اندازه، نوع ترشح هورمونی و وجود یا عدم وجود علائم فشاری انتخاب می‌شود:
-
جراحی ترانس‌اسفنوئیدال (Transsphenoidal Surgery): روش انتخابی در بیشتر موارد، به‌ویژه در ماکروآدنوم‌ها یا تومورهای فشاری
-
درمان دارویی (Medical Therapy): برای پرولاکتینوما (Prolactinoma) خط اول درمان است؛ داروهای مؤثر عبارتند از:
-
بروموکریپتین (Bromocriptine)
-
کابرگولین (Cabergoline)
-
-
رادیوتراپی (Radiotherapy): در موارد عود، رشد تومور پس از جراحی، یا موارد مقاوم به درمان دارویی کاربرد دارد
جدول: مروری بر ویژگی‌های کلیدی آدنوم هیپوفیز
| ویژگی | توضیحات |
|---|---|
| تعریف | تومور خوش‌خیم هیپوفیز قدامی |
| انواع بر اساس اندازه | میکروآدنوم (<1cm)؛ ماکروآدنوم (≥1cm) |
| علائم نورولوژیک | اختلال بینایی، سردرد، دوبینی، CSF رینوره |
| اختلالات هورمونی | کوشینگ، آکرومگالی، هایپرپرولاکتینمی، آمنوره |
| روش تشخیصی ارجح | MRI با و بدون کنتراست + بررسی‌های هورمونی |
| درمان‌ها | جراحی، دارو (به‌ویژه در پرولاکتینوم)، رادیوتراپی |
| پیش‌آگهی | عموماً خوب در موارد میکروآدنوم؛ بستگی به نوع هورمون و پاسخ به درمان دارد |
نتیجه‌گیری
آدنوم هیپوفیز با وجود آن‌که توموری خوش‌خیم است، می‌تواند از طریق اختلال عملکرد هورمونی یا ایجاد فشار موضعی، پیامدهای جدی به همراه داشته باشد. شناخت دقیق علائم، تشخیص به‌موقع از طریق MRI و ارزیابی هورمونی، و انتخاب درمان مناسب، تأثیر بسزایی در کاهش عوارض و بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد.
افزایش آگاهی والدین و پزشکان درباره علائم اولیه، نقش مهمی در ارتقای تشخیص زودهنگام ایفا می‌کند و از پیامدهای جبران‌ناپذیر عصبی جلوگیری می‌کند. مجموعه «آیندهنگاران مغز» با ارائه محتوای دقیق و مبتنی بر شواهد، در این مسیر گام برداشته و به ارتقای سطح دانش جامعه در حوزه بیماری‌های مغز و اعصاب (Neurological Disorders) کمک می‌کند.
»» تمامی کتاب
