دعای مطالعه [ نمایش ]
بِسْمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
اَللّهُمَّ اَخْرِجْنى مِنْ ظُلُماتِ الْوَهْمِ
خدایا مرا بیرون آور از تاریکىهاى وهم،
وَ اَکْرِمْنى بِنُورِ الْفَهْمِ
و به نور فهم گرامى ام بدار،
اَللّهُمَّ افْتَحْ عَلَیْنا اَبْوابَ رَحْمَتِکَ
خدایا درهاى رحمتت را به روى ما بگشا،
وَانْشُرْ عَلَیْنا خَزائِنَ عُلُومِکَ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
و خزانههاى علومت را بر ما باز کن به امید رحمتت اى مهربانترین مهربانان.
» فصل سردرد، صورت و افزایش فشار داخل جمجمه
» » سردرد در ضایعات فضاگیر مغزی (Space-occupying Lesions)
سردرد در ضایعات فضاگیر مغزی
علت‌شناسی سردرد در ضایعات فضاگیر مغز
سردرد ناشی از ضایعات فضاگیر مغزی مانند تومور مغزی (Brain Tumor)، آبسه مغزی (Brain Abscess) و ضایعات گرانولوماتوز (Granulomatous Lesions) معمولاً به دلیل افزایش فشار داخل جمجمه‌ای (Increased Intracranial Pressure) رخ می‌دهد. این نوع سردرد اغلب غیراختصاصی است و با ویژگی خاصی از دیگر انواع سردرد قابل‌تفکیک نیست، ولی می‌تواند نشانه‌ای مهم از یک بیماری زمینه‌ای جدی باشد.
اپیدمیولوژی سردرد در بیماران مبتلا به ضایعات مغزی
در مطالعات اپیدمیولوژیک، ۵۰ تا ۷۵ درصد بیماران مبتلا به تومورهای مغزی اولین تظاهرشان سردرد است. این آمار بالا نشان‌دهنده اهمیت سردرد به‌عنوان یکی از نخستین علائم هشداردهنده برای وجود ضایعات فضاگیر مغزی است.
ویژگی زمانی و مکانی سردرد در ضایعات فضاگیر
در ضایعاتی که رشد سریعی دارند، به‌ویژه در نواحی اینفراتنتوریال (Infratentorial) مانند مخچه (Cerebellum) و ساقه مغز (Brainstem)، سردرد به‌طور زودهنگام بروز پیدا می‌کند. علت آن هم فضای محدود این نواحی و افزایش سریع فشار موضعی است که سبب تحریک مننژها و ساختارهای حساس به درد می‌شود.
تبیین و گسترش علمی:
سردرد ناشی از ضایعات فضاگیر برخلاف بسیاری از سردردهای اولیه مانند میگرن (Migraine) یا تنشی (Tension-type Headache)، به‌صورت پیشرونده، مقاوم به درمان‌های معمول، و اغلب همراه با علائم نورولوژیک دیگر مانند تهوع، استفراغ، تاری دید یا تشنج ظاهر می‌شود. این سردردها ممکن است صبح‌ها بدتر باشند یا با سرفه، عطسه یا خم شدن تشدید شوند که نشانگر افزایش فشار داخل جمجمه‌ای است.
پزشکان باید در مواجهه با سردرد جدید یا تغییر الگوی سردرد مزمن در افراد میانسال یا مسن، حتماً احتمال وجود توده‌های مغزی را مدنظر قرار دهند و اقدامات تصویربرداری مانند MRI مغز را در اسرع وقت انجام دهند.
در ادامه، دو جدول کاربردی و علمی برای مرور سریع و منظم اطلاعات مربوط به علائم هشداردهنده سردرد و تفاوت سردردهای اولیه با سردردهای ناشی از ضایعات فضاگیر مغزی (Space-Occupying Lesions) ارائه می‌شود. این جداول به‌ویژه برای مرور مطالب پیش از آزمون، نگارش مقاله یا آموزش بالینی مفید هستند:
جدول ۱: علائم هشداردهنده سردرد (Red Flags)
| ردیف | علامت هشداردهنده | توضیح بالینی و اهمیت |
|---|---|---|
| ۱ | سردرد تحت‌حاد و پیشرونده | روند افزایشی و مداوم، احتمال تومور یا آبسه |
| ۲ | شروع سردرد بعد از ۴۰ سالگی | شروع جدید در سن بالا، مشکوک به علت ثانویه |
| ۳ | تغییر الگوی سردرد قبلی | نشانه‌ای از تغییر پاتولوژیک زمینه‌ای |
| ۴ | تهوع و استفراغ غیرقابل توجیه | احتمال افزایش ICP |
| ۵ | سردردی که از خواب بیدار کند | اختصاصی ضایعات اینتراکرانیال |
| ۶ | تشدید با مانور والسالوا / تغییر وضعیت | حساس به تغییر فشار داخل جمجمه |
| ۷ | شدت بیشتر در صبح | به دلیل تجمع شبانه مایع مغزی-نخاعی |
| ۸ | اختلال هوشیاری | درگیری ساختارهای عمقی مغز یا افزایش ICP |
| ۹ | معاینه نورولوژیک غیرطبیعی | نشانه‌ای از آسیب ساختاری |
| ۱۰ | همراهی با تشنج | احتمال ضایعه تحریک‌کننده قشر مغز |
| ۱۱ | سردرد یک‌طرفه مداوم | احتمال وجود تومور یا ضایعه فضاگیر |
| ۱۲ | عدم پاسخ به درمان | بیانگر علت غیرساده و مقاوم |
| ۱۳ | سردرد رعدآسا (Thunderclap) | خطر خونریزی ساب‌آراکنوئید |
| ۱۴ | شروع جدید در بیمار HIV+ یا با سرطان | مشکوک به عفونت یا متاستاز مغزی |
| ۱۵ | همراهی با اختلال غدد درون‌ریز | مثل گالاکتوره؛ شک به تومور هیپوفیز |
جدول ۲: تفاوت بین سردرد اولیه و سردرد ناشی از ضایعات فضاگیر مغزی
| ویژگی | سردرد اولیه (مانند میگرن) | سردرد ناشی از ضایعه فضاگیر مغزی |
|---|---|---|
| شروع | تدریجی یا ناگهانی، ولی تکرار شونده | معمولاً جدید و پیشرونده |
| شدت | متغیر، گاهی شدید | معمولاً مداوم و بدتر شونده |
| زمان اوج | طی چند دقیقه یا ساعت | گاهی با بیدار شدن از خواب |
| تهوع/استفراغ | شایع در میگرن | اغلب با افزایش ICP همراه |
| پاسخ به درمان | اغلب با داروهای ضد درد و ضد میگرن | پاسخ ضعیف به درمان‌های رایج |
| همراهی با علائم نورولوژیک | اغلب گذرا و قابل برگشت | ممکن است پایدار و پیشرونده باشند |
| یافته‌های تصویربرداری | طبیعی | ممکن است تومور، آبسه یا هیدروسفالی دیده شود |
پرسش‌هایی درباره سردرد در ضایعات فضاگیر مغزی
خانم ۴۲ ساله بدون هیچگونه سابقه قبلی از حدود ۳ ماه قبل دچار سردرد شده است که سردرد اوایل صبح بدتر بوده و با سرفه تشدید می‌شود. سردرد دوطرفه بوده و در معاینه، ادم پاپی وجود دارد. اقدام تشخیصی اول کدامیک از موارد زیر است؟
(پرانترنی شهریور ۹۳ – قطب ۲ کشوری [دانشگاه تبریز])
الف) LP
ب) اندازه‌گیری ESR
ج) MRI مغزی
د) الکتروانسفالوگرافی
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه ج
پاسخ تشریحی:
بررسی کلیدواژه‌ها و نکات بالینی مهم در سؤال
در این سؤال با یک خانم ۴۲ ساله مواجه هستیم که با سردرد جدید طی ۳ ماه اخیر مراجعه کرده است. از ویژگی‌های مهم سردرد او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
بدتر بودن سردرد در صبح (Morning headache)
-
تشدید سردرد با سرفه (Cough-induced headache)
-
سردرد دوطرفه (Bilateral headache)
-
ادم پاپی (Papilledema) در معاینه فوندوسکوپی
این ویژگی‌ها به‌ویژه ادم پاپی، به شدت احتمال افزایش فشار داخل جمجمه (Increased Intracranial Pressure) را مطرح می‌کند. در چنین شرایطی، قبل از هرگونه اقدام تهاجمی مانند پونکسیون کمری (Lumbar Puncture)، باید از عدم وجود ضایعه فضاگیر یا هیدروسفالی مطمئن شد، زیرا انجام LP در حضور ضایعه فضاگیر می‌تواند منجر به هرنیاسیون مغزی (Brain herniation) شود.
بررسی گزینه‌ها
الف) LP (پونکسیون کمری)
این گزینه در حضور ادم پاپی و شک به افزایش فشار داخل جمجمه، مطلقاً ممنوع است مگر اینکه تصویربرداری اولیه طبیعی باشد.
ب) اندازه‌گیری ESR
اندازه‌گیری ESR ممکن است در بیماری‌هایی مانند آرتریت تمپورال (Temporal arteritis) کمک‌کننده باشد، اما در این بیمار بدون سابقه سردرد قبلی، علائم سیستمیک، یا درد تمپورال، این تست در قدم اول ارزش تشخیصی ندارد.
ج) MRI مغزی
بهترین اقدام اولیه در بیماری که با سردرد جدید، بدتر شونده در صبح، تشدید با سرفه، و ادم پاپی مراجعه کرده، انجام MRI مغز (Brain MRI) است تا علل فضاگیر، تومور، هیدروسفالی یا ترومبوز وریدی مغز بررسی شود.
د) الکتروانسفالوگرافی (EEG)
EEG برای بررسی تشنج و اختلالات عملکرد الکتریکی مغز کاربرد دارد و در ارزیابی اولیه سردرد با ویژگی‌های مطرح‌کننده فشار داخل جمجمه جایی ندارد.
نتیجه‌گیری و پاسخ نهایی
در بیماری با سردرد جدید همراه با ادم پاپی، قبل از هر اقدامی باید وجود یا عدم وجود ضایعه فضاگیر مشخص شود، و این موضوع با MRI مغز قابل بررسی است.
پاسخ صحیح: گزینه ج) MRI مغزی
در بیماران دچار سردرد کدامیک از علائم زیر به نفع وجود یک بیماری جدی و خطرناک می‌باشد؟
(پرانترنی اسفند ۹۵ – قطب ۱ کشوری [دانشگاه گیلان و مازندران])
الف) سن بیشتر از ۳۰ سال
ب) سابقه سردرد در خانواده
ج) سردردی که به دنبال سرفه شروع شود.
د) سردردی که بیشتر از ۲۴ ساعت طول بکشد.
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه ج
پاسخ تشریحی:
توضیح بر اساس کلیدواژه‌ها
در ارزیابی سردرد (Headache)، شناسایی علائم هشداردهنده (Red Flags) بسیار حیاتی است؛ زیرا این علائم می‌توانند نشانه‌ای از یک علت جدی و تهدیدکننده حیات مانند تومور مغزی، خونریزی ساب‌آراکنوئید، مننژیت، ترومبوز ورید مغزی یا افزایش فشار داخل جمجمه باشند. شناخت این هشدارها برای جلوگیری از تشخیص دیرهنگام ضروری است.
از مهم‌ترین علائم هشداردهنده در سردرد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-
شروع سردرد با فعالیت‌هایی مثل سرفه یا مانور والسالوا
-
ادم پاپی یا اختلال هوشیاری
-
شروع سردرد در سن بالا (بیش از ۵۰ سال)
-
سردردی که بیمار را از خواب بیدار کند
-
سردرد جدید در بیمار مبتلا به نقص ایمنی یا سرطان
-
عدم پاسخ به درمان‌های معمول
-
وجود علائم نورولوژیک همراه
-
سردرد رعدآسا (Thunderclap headache)
اکنون به بررسی گزینه‌ها می‌پردازیم.
بررسی گزینه‌ها
الف) سن بیشتر از ۳۰ سال
این مورد یک یافته طبیعی در بسیاری از افراد است و به‌تنهایی هشداردهنده محسوب نمی‌شود. اگر سن بالاتر از ۵۰ سال باشد، آنگاه می‌تواند یک علامت خطر تلقی شود.
ب) سابقه سردرد در خانواده
وجود سابقه خانوادگی می‌تواند در تشخیص میگرن یا سایر سردردهای اولیه مفید باشد، اما علامت هشدار دهنده محسوب نمی‌شود.
ج) سردردی که به دنبال سرفه شروع شود
این مورد یک علامت هشداردهنده مهم محسوب می‌شود، زیرا می‌تواند نشانه‌ای از افزایش فشار داخل جمجمه (Increased Intracranial Pressure)، هیدروسفالی یا حتی ضایعه فضاگیر مغزی باشد. همچنین گاهی در مواردی چون سردرد ناشی از مال‌فرمیشن Chiari نیز دیده می‌شود.
د) سردردی که بیشتر از ۲۴ ساعت طول بکشد
ماندگاری طولانی سردرد به‌تنهایی نشانه خطرناک نیست، به‌خصوص اگر علائم همراه دیگری وجود نداشته باشد.
نتیجه‌گیری و پاسخ نهایی
از بین گزینه‌های ارائه شده، تنها سردردی که به دنبال سرفه آغاز شود به‌عنوان یک علت هشداردهنده در نظر گرفته می‌شود که می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال جدی و تهدیدکننده حیات باشد.
پاسخ صحیح: گزینه ج) سردردی که به دنبال سرفه شروع شود.
»» تمامی کتاب
