فارماکودینامیک و فارماکوکینتیک هورمون های تیروئیدی؛ لیوتیرونین و لووتیروکسین

فارماکودینامیک هورمون های تیروئیدی

فارماکوکینتیک هورمون‌های تیروئید لیوتیرونین (T3) و لووتیروکسین (T4) شامل جذب، توزیع، متابولیسم و دفع آن‌ها است. این دو هورمون تفاوت‌هایی در فارماکوکینتیک خود دارند که بر زمان شروع و طول مدت اثر آن‌ها تأثیر می‌گذارد.

۱. جذب:
– لووتیروکسین (T4): پس از تجویز خوراکی، تقریباً ۴۰-۸۰٪ از لووتیروکسین جذب می‌شود. جذب آن عمدتاً در بخش فوقانی روده کوچک (دئودنوم و ژژنوم) صورت می‌گیرد. جذب آن تحت تأثیر غذا (به‌ویژه غذاهای غنی از کلسیم و آهن) کاهش می‌یابد، بنابراین توصیه می‌شود لووتیروکسین را با معده خالی مصرف کنید.
– لیوتیرونین (T3): لیوتیرونین حدود ۹۵٪ از طریق روده جذب می‌شود. جذب آن سریع‌تر از T4 است، اما طول مدت اثر کوتاه‌تری دارد.

۲. توزیع:
– هر دو هورمون تیروئیدی به پروتئین‌های پلاسما متصل می‌شوند. این پروتئین‌ها شامل تیروکسین‌بایندینگ گلوبولین (TBG)، آلبومین و پره‌آلبومین هستند.
– لووتیروکسین (T4) بیشتر از لیوتیرونین به پروتئین‌ها متصل می‌شود، به‌طوری‌که ۹۹.۹۷٪ T4 در گردش به پروتئین‌ها متصل است. در مقابل، حدود ۹۹.۷٪ لیوتیرونین (T3) به پروتئین‌های پلاسما متصل است. این اتصال بالا باعث طولانی‌تر شدن نیمه‌عمر هورمون‌ها در خون می‌شود.

۳. متابولیسم:
– لووتیروکسین (T4) به‌عنوان پیش‌ماده برای لیوتیرونین (T3) عمل می‌کند و در بافت‌های مختلف (مانند کبد و کلیه‌ها) توسط آنزیم‌های دیودیناز به T3 تبدیل می‌شود. این فرآیند به تنظیم اثرات فیزیولوژیکی T4 کمک می‌کند.
– لیوتیرونین (T3) به‌طور مستقیم از لووتیروکسین یا به مقدار کمتری از خود تیروئید ترشح می‌شود و هورمون فعال تیروئیدی است.
– هر دو هورمون به‌طور گسترده در کبد متابولیزه می‌شوند. بخشی از آن‌ها از طریق تبدیل به سولفات‌ها و گلوکورونیدها متابولیزه شده و از طریق صفرا دفع می‌شوند.

۴. نیمه‌عمر:
– لووتیروکسین (T4) نیمه‌عمر طولانی‌تری دارد، حدود ۶-۷ روز در افراد سالم. این نیمه‌عمر طولانی به‌خاطر اتصال بیشتر به پروتئین‌های پلاسما است. در افراد مبتلا به هیپوتیروئیدیسم، نیمه‌عمر T4 ممکن است افزایش یابد و در پرکاری تیروئید کاهش یابد.
– لیوتیرونین (T3) نیمه‌عمر کوتاه‌تری دارد، حدود ۱-۲ روز، زیرا کمتر به پروتئین‌های پلاسما متصل می‌شود و متابولیسم سریع‌تری دارد.

۵. دفع:
– بخش اعظم هورمون‌های تیروئید به‌صورت غیرمستقیم از طریق سیستم صفراوی و سپس مدفوع دفع می‌شوند. مقدار کمی از هورمون‌ها نیز از طریق ادرار دفع می‌شود.
– پس از تجویز، T4 و T3 در بدن به‌صورت پیوسته از طریق متابولیسم و دفع تنظیم می‌شوند تا اثرات هورمونی طولانی‌مدت را فراهم کنند.

تفاوت‌ها در فارماکوکینتیک T3 و T4:
– لووتیروکسین (T4) به دلیل نیمه‌عمر طولانی‌تر و متابولیسم آهسته‌تر برای درمان‌های طولانی‌مدت کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) استفاده می‌شود. این دارو به‌صورت روزانه مصرف می‌شود و نیاز به تنظیم دقیق دوز دارد.
– لیوتیرونین (T3) به‌دلیل اثر سریع‌تر و نیمه‌عمر کوتاه‌تر، بیشتر برای موارد حاد و زمانی که نیاز به افزایش سریع هورمون‌های تیروئیدی باشد، استفاده می‌شود. به دلیل نیمه‌عمر کوتاه‌تر، این دارو معمولاً کمتر برای درمان‌های طولانی‌مدت به‌کار می‌رود.

خلاصه:
– لووتیروکسین (T4) جذب آهسته‌تری دارد و به‌عنوان پیش‌ماده‌ای برای تولید لیوتیرونین (T3) عمل می‌کند. نیمه‌عمر طولانی‌تر و اتصال بیشتر به پروتئین‌های پلاسما، آن را برای استفاده در درمان‌های طولانی‌مدت مناسب می‌کند.
– لیوتیرونین (T3) جذب سریع‌تری دارد و به‌طور مستقیم به گیرنده‌های تیروئیدی متصل می‌شود و اثرات سریع‌تری دارد، اما به دلیل نیمه‌عمر کوتاه‌تر و سرعت بالای متابولیسم، کمتر برای درمان‌های بلندمدت تجویز می‌شود.

فارماکوکینتیک هورمون های تیروئیدی

فارماکودینامیک هورمون‌های تیروئید لیوتیرونین (T3) و لووتیروکسین (T4) به عملکرد آن‌ها در سطح سلولی و تأثیرات فیزیولوژیکی آن‌ها در بدن برمی‌گردد. این هورمون‌ها به تنظیم متابولیسم، رشد و توسعه بدن، و عملکرد طبیعی بسیاری از سیستم‌های بدن کمک می‌کنند.

۱. مکانیسم اثر لیوتیرونین (T3) و لووتیروکسین (T4):
– لووتیروکسین (T4) فرم پیش‌ساز هورمون فعال تیروئیدی است و باید در بدن به لیوتیرونین (T3) تبدیل شود تا اثرات بیولوژیکی خود را اعمال کند. آنزیم‌های دیودیناز در بافت‌های محیطی (کبد، کلیه و بافت‌های دیگر) T4 را به T3 تبدیل می‌کنند.
– لیوتیرونین (T3) هورمون فعال‌تر است که مستقیماً به گیرنده‌های هسته‌ای تیروئید (TRs) متصل می‌شود. این گیرنده‌ها بر روی DNA در هسته سلول قرار دارند و پس از اتصال هورمون، بیان ژن‌های هدف را تنظیم می‌کنند.

۲. اثر بر متابولیسم:
– افزایش متابولیسم پایه (BMR): هورمون‌های تیروئید باعث افزایش تولید انرژی و مصرف اکسیژن در سلول‌ها می‌شوند. این اثر از طریق تحریک میتوکندری‌ها و افزایش تولید ATP (انرژی سلولی) اعمال می‌شود. بنابراین، افراد با دوزهای بالای این هورمون‌ها متابولیسم بالاتری دارند.
– افزایش گلیکولیز و لیپولیز: هورمون‌های تیروئید باعث افزایش تجزیه گلیکوژن و چربی‌ها برای تأمین انرژی می‌شوند. این امر باعث کاهش ذخایر چربی و گلوکز بدن می‌شود.

۳. اثر بر سیستم قلبی-عروقی:
– هورمون‌های تیروئید اثرات مثبت اینوتروپیک (افزایش قدرت انقباض قلب) و کرونوتروپیک (افزایش ضربان قلب) دارند. این اثرات به دلیل افزایش بیان گیرنده‌های β-آدرنرژیک و افزایش حساسیت قلب به کاتکول‌آمین‌ها (مانند آدرنالین) است.
– نتیجه این تغییرات، افزایش برون‌ده قلبی، فشار خون و جریان خون به بافت‌های مختلف است.

۴. اثر بر رشد و تکامل:
– هورمون‌های تیروئید نقش مهمی در رشد و تکامل طبیعی بدن ایفا می‌کنند. آن‌ها برای رشد و توسعه سیستم عصبی مرکزی، استخوان‌ها و بافت‌های مختلف ضروری هستند.
– کمبود هورمون‌های تیروئید در دوران جنینی یا نوزادی می‌تواند منجر به مشکلات جدی مانند کرتینیسم (تاخیر شدید در رشد جسمی و ذهنی) شود.

۵. اثر بر دستگاه عصبی:
– هورمون‌های تیروئید برای عملکرد طبیعی سیستم عصبی ضروری هستند. آن‌ها می‌توانند سرعت واکنش‌های عصبی را افزایش داده و بر خلق و خو و تمرکز تأثیر بگذارند.
– افزایش بیش‌ازحد این هورمون‌ها می‌تواند منجر به اضطراب، بی‌قراری و تحریک‌پذیری عصبی شود.

۶. اثر بر دستگاه گوارش:
– هورمون‌های تیروئید باعث افزایش حرکات دستگاه گوارش می‌شوند و می‌توانند متابولیسم مواد مغذی را در این سیستم تسریع کنند. در مواردی از پرکاری تیروئید، افزایش سرعت تخلیه معده و روده ممکن است منجر به اسهال شود.

۷. تنظیم هورمون‌ها:
– هورمون‌های تیروئید با بازخورد منفی بر هیپوتالاموس و هیپوفیز، تولید هورمون‌های محرک تیروئید (TSH و TRH) را کاهش می‌دهند و از این طریق سطوح هورمون‌های تیروئیدی را تنظیم می‌کنند.

خلاصه:
لیوتیرونین و لووتیروکسین با اتصال به گیرنده‌های هسته‌ای تیروئید باعث تغییرات گسترده در بیان ژن‌ها و فعالیت سلولی می‌شوند. این هورمون‌ها نقش کلیدی در تنظیم متابولیسم، رشد، توسعه و عملکرد طبیعی سیستم‌های مختلف بدن دارند.

عوارض فارماکولوژیکی هورمون‌های تیروئیدی

هورمون‌های تیروئید، مانند لیوتیرونین (T3) و لووتیروکسین (T4)، برای درمان کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) استفاده می‌شوند. این داروها عموماً ایمن هستند، اما مصرف نادرست یا بیش‌ازحد آن‌ها می‌تواند عوارض جانبی فارماکولوژیکی ایجاد کند. برخی از این عوارض شامل موارد زیر است:

عوارض جانبی لیوتیرونین و لووتیروکسین:
۱. عوارض قلبی‌عروقی:
– تاکی‌کاردی (افزایش ضربان قلب)
– افزایش فشار خون
– آریتمی‌های قلبی (نامنظمی ضربان قلب)
– آنژین صدری (درد قفسه سینه)

۲. علائم بیش‌فعالی تیروئید (هیپرتیروئیدیسم):
– اضطراب
– بی‌قراری
– تعریق بیش‌ازحد
– کاهش وزن
– بی‌خوابی

۳. عوارض دستگاه گوارش:
– اسهال
– تهوع و استفراغ
– کاهش اشتها

۴. عوارض عصبی:
– سردرد
– بی‌قراری
– لرزش (ترمور)

۵. عوارض استخوانی:
– افزایش ریسک استئوپنی یا استئوپروز (کاهش تراکم استخوان)، به‌ویژه در زنان یائسه

۶. دیگر عوارض:
– افزایش حساسیت به گرما
– تعریق بیش‌ازحد
– ریزش مو (به‌طور موقت در شروع درمان)

مصرف صحیح و تنظیم دقیق دوز توسط پزشک ضروری است تا از بروز این عوارض جلوگیری شود.