آغازیان و سلامتی؛ چرخه زندگی پلاسمودیوم؛ درمان و پیشگیری از مالاریا

آغازیان و سلامتی

یکی از بزرگترین تأثیراتی که آغازیان بر انسان دارند، اثر بیماری‌زایی آن‌هاست. این اثر را می‌توان از نقطه نظر بیماری و درد، مرگ و هزینه‌های پیشگیری و درمان بیماری‌ها بررسی کرد. بعضی از بیماری‌هایی که توسط آغازیان ایجاد می‌شوند، عبارت‌اند از: مالاریا، توکسوپلاسموز و اسهال خونی آمیبی.

آغازیان می‌توانند از طریق بیمار کردن دام‌های اهلی نیز بر انسان تأثیر بگذارند. هزینه درمان دام‌های بیمار بر مشتری تحمیل می‌شود، چون او باید بهای بیشتری برای خریدن گوشت بپردازد.

آغازیان مفید: آغازیان همزیست در لوله گوارشی انسان و نیز لوله گوارشی جانورانی که انسان از آن‌ها تغذیه می‌کند، زندگی می‌کنند. گاو، بدون کمک آغازیان موجود در لوله گوارش خود، نمی‌تواند سلولزی را که می‌خورد، تجزیه کند.

پلانکتون‌های اقیانوس‌ها، به تقویت زنجیره غذایی کمک می‌کنند. آغازیان، بزرگ‌ترین گروه فتوسنتز کننده کره زمین هستند. چون همه ما از اکسیژن تنفس می‌کنیم. همه ما از این گاز که آغازیان تولید کرده‌اند، بهره می‌جوییم. بسیاری از آغازیان، جزء تجزیه کنندگان‌اند و بنابراین به بازگردانی مواد شیمیایی مهم، مثل نیتروژن، کربن و فسفر به محیط کمک می‌کنند.

مالاریا را چندین گونه از پلاسمودیوم‌ها تولید می‌کنند.

مالاریا یکی از مهلک‌ترین بیماری‌های انسانی است. در هر سال، حدود سه میلیون نفر- که عمدتاً کودک هستند- به علت دسترسی نداشتن به دارو و درمان بر اثر این بیماری می‌میرند. علایم مالاریا عبارتند از: لرز شدید، تب، عرق و عطش شدید. قربانیان این بیماری بر اثر کم خونی، نارسایی کلیه و کبد و آسیب‌های مغزی جان می‌بازند.

چرخه زندگی عامل مالاریا: مالاریا به وسیله چندین گونه جاندار که پلاسمودیوم نامیده می‌شوند، تولید می‌شود و با نیش پشه مخصوصی انتشار می‌یابد. در چرخه زندگی پلاسمودیوم پنج مرحله دیده می‌شود (شکل ۱). وقتی که پشه آلوده، انسانی را نیش می زند تا از خون او تغذیه کند، ابتدا مقداری از بزاق خود را که حاوی ماده‌ای برای جلوگیری از انعقاد خون است، تزریق می‌کند. اگر آن پشه آلوده به پلاسمودیوم باشد، آن گاه همراه با بزاق آن، پلاسمودیوم‌ها وارد خون انسان می‌شوند.

در این مرحله، پلاسمودیوم‌های آلوده کننده، اسپوروزوئیت نامیده می‌شوند. اسپوروزوئیت ها، جگر را آلوده می‌کنند. در جگر، اسپوروزوئیت ها به سرعت تقسیم می‌شوند و میلیون‌ها سلول را که هر یک مروزوئیت نام دارند، پدید می‌آورند. مروزوئیت ها گلبول‌های قرمز خون را آلوده می‌کنند و در آن جا به سرعت تقسیم می‌شوند. طی حدود ۴۸ ساعت گلبول قرمز می‌ترکد و مروزوئیت ها و مواد سمی آزاد می‌شوند. این رویداد منجر به بروز تب و لرز می‌شود که از مشخصات مالاریاست. این چرخه هر ۴۸ تا ۷۲ ساعت (برحسب نوع گونه آلوده کننده) تکرار می‌شود.

در مرحله بعد، بعضی از مروزوئیت های موجود در خون به گامتوسیت نمو می‌یابند. گامتوسیت ها بعد از آن که به وسیله پشه خورده شدند، ابتدا به گامت و سپس به زیگوت تبدیل می‌شوند. در نهایت تعداد زیادی اسپوروزوئیت تشکیل می‌شود که به غدد بزاقی پشه می‌روند. انگل مالاریا قبل از آن که بتواند انسان دیگری را آلوده کند باید در بدن پشه بالغ شود.

۱- وقتی پشه ألوده، انسان را نیش می زند، اسپوروزوئیت ها را به خون او تزریق می‌کند.

۲- اسپوروزوئیت ها، سلول‌های جگر را آلوده می‌کنند و به مروزوئیت نمو می‌یابند.

۳- مروزوئیت ها سلول‌های قرمز خون را آلوده می‌سازند، در آنجا تکثیر می‌یابند و سلول‌های قرمز دیگر را آلوده می‌کنند.

۴- بعضی از مروزوئیت ها به گامتوسیت نمو می‌یابند. وقتی پشه انسان آلوده‌ای را نیش می زند، گامنوسیت ها به بدن پشه منتقل می‌شوند.

۵- گامتوسیت ها درون بدن پشه به گامت تبدیل و به یکدیگر ملحق می‌شوند و زیگوت را تشکیل می‌دهند. از تقسیم زیگوت اسپوروزوئیت ها تشکیل می‌شوند.

شکل ۱- چرخه زندگی پلاسمودیوم. پلاسمودیوم چرخه زندگی پیچیده‌ای دارد که پشه و انسان را در بر می‌گیرد.

درمان و پیشگیری از مالاریا: در اواسط قرن هفدهم، ماده شیمیایی کینین که از پوست نوعی درخت گرفته می‌شد، کشف شد و به عنوان ماده‌ای برای درمان مالاریا مورد استفاده قرار گرفت. مشتقات کینین هم اکنون نیز در درمان مالاریا استفاده می‌شود. کنترل مالاریا از طریق کاهش اندازه جمعیت پشه‌ها قابل اجراست. این امر با کمک پاشیدن حشره کش ها و زدودن محل‌های زاد و ولد پشه ناقل مالاریا با با وارد کردن جانورانی که از لارو این پشه تغذیه می‌کنند انجام می‌شود.

خودآزمایی

۱- به طور خلاصه بیان کنید که آغازیان چگونه بر سلامتی انسان اثر می‌گذارند (دو راه را نام ببرید).

۲- مالاریا چگونه منتشر می‌شود؟

۳- کنترل مالاریا چگونه ممکن است؟