گفتار دوم – گفتار جذب مواد و تنظیم فعالیت دستگاه گوارش | جای خالی برای یادگیری فعال زیست دهم
این مجموعه آموزشی، گامی نوین و هوشمندانه در مسیر یادگیری مفهومی، فعال و ماندگار زیست‌شناسی پایه دهم است که توسط برند آینده‌نگاران مغز و به سرپرستی نویسنده داریوش طاهری تهیه شده است. در این پروژه، متون خط‌به‌خط کتاب درسی با حذف هوشمندانه‌ی واژگان کلیدی، به جای‌خالی‌های تعاملی تبدیل شده‌اند تا فرآیند یادگیری را از حالت منفعل به فعال و مشارکتی بدل کنند.
این روش آموزشی، ذهن خواننده را به درگیر شدن عمیق‌تر با متن، بازیابی فعال اطلاعات (Active Recall) و خودسنجی مستمر (Continuous Self-Assessment) وادار می‌کند؛ ویژگی‌هایی که کلید تسلط بر مفاهیم و آمادگی برای آزمون‌هایی مانند کنکور (Entrance Exam) به شمار می‌آیند.
این رویکرد همان اصل قدیمی است که می‌گوید: تکرار، مادر مهارت‌هاست. ما در آینده‌نگاران مغز، معماران تکرار هدفمند هستیم؛ مسیری که تسلط علمی (Scientific Mastery)، درک عمیق و آمادگی کامل برای آزمون‌هایی چون کنکور را برای شما فراهم می‌کند.
زیست‌یاد (Zist-Yad)، هم‌قدم هوشمند مسیر یادگیری، فراتر از یک ابزار آموزشی است؛ او هر مواجهه با متن را به تجربه‌ای فعال و عمیق تبدیل می‌کند. با طراحی جای‌خالی‌های هوشمند، تمرین‌های هدفمند و بازخورد فوری، ذهن را به چالش می‌کشد تا اطلاعات نه تنها حفظ شود، بلکه معنا، ساختار و ارتباط مفاهیم درک گردد.
زیست‌یار (Zist-Yar)، همراه همیشگی و هوشمند شما در مسیر یادگیری فعال، با ایجاد جای‌خالی‌های تعاملی و بازخورد فوری، ذهن را به بازیابی فعال اطلاعات (Active Recall) و درک عمیق مفاهیم وادار می‌کند و مسیر یادگیری مفهومی، فعال و ماندگار را هموار می‌سازد.
زیست‌بان (Zist-Ban)، محافظ و راهنمای شما در مسیر یادگیری است؛ او با نظارت بر روند پیشرفت، ارائه بازخورد هدفمند و کمک به مرور و تثبیت مفاهیم، اطمینان حاصل می‌کند که مسیر یادگیری شما همواره درست و ایمن باقی بماند و از یادگیری سطحی به تسلط عمیق بر مفاهیم برسید.
هر گفتار این مجموعه، دقیقاً با جمله‌بندی اصلی کتاب درسی ارائه شده و با جای‌خالی‌هایی همراه است که کاربر می‌تواند روی آنها تمرکز کرده، فکر کند و در صورت نیاز، با کلیک روی دکمه «نمایش پاسخ»، پاسخ درست را مشاهده نماید. بدین ترتیب، تجربه‌ای تعاملی، کاربردی و عمیق در یادگیری زیست‌شناسی فراهم شده است.
گفتار ۲. جذب مواد و تنظیم فعالیت دستگاه گوارش
مواد مغذی برای رسیدن به یاخته‌های بدن باید از یاخته‌های بافت [نمایش پاسخ] لولهٔ گوارش عبور کنند و وارد [نمایش پاسخ] شوند. ورود مواد به محیط داخلی بدن، [نمایش پاسخ] نام دارد. خون، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] محیط داخلی را تشکیل می‌دهند. در [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ]، جذب اندک است و جذب اصلی در [نمایش پاسخ] انجام می‌شود.
جذب مواد در رودهٔ باریک
پس از گوارش در فضای [نمایش پاسخ]، مولکول‌های [نمایش پاسخ] وجود دارند که باید از غشای یاخته‌های [نمایش پاسخ] دیوارهٔ روده بگذرند و به این [نمایش پاسخ] و پس از آن به [نمایش پاسخ] وارد شوند.
در دیوارهٔ [نمایش پاسخ] روده، چین‌های [نمایش پاسخ] وجود دارند؛ روی این چین‌ها، [نمایش پاسخ] فراوانی دیده می‌شوند. غشای یاخته‌های [نمایش پاسخ] رودهٔ باریک نیز در سمت فضای روده، [نمایش پاسخ] است. به این چین‌های [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] می‌گویند. مجموعهٔ [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] سطح داخلی رودهٔ باریک را که در تماس با [نمایش پاسخ] است [نمایش پاسخ] برابر افزایش می‌دهند. در بیماری [نمایش پاسخ] بر اثر [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] (که در [نمایش پاسخ] و جو وجود دارد) یاخته‌های [نمایش پاسخ] تخریب می‌شوند و [نمایش پاسخ] و حتی [نمایش پاسخ] از بین می‌روند. در نتیجه، سطح [نمایش پاسخ] مواد، کاهش [نمایش پاسخ] پیدا می‌کند و [نمایش پاسخ] مواد مغذی مورد نیاز بدن [نمایش پاسخ] نمی‌شوند.
بیشتر بدانید
ابوالقاسم خلف ابن العباس زهراوی نخستین کسی بود که از نخ‌های تهیه شده از رودهٔ جانوران، برای جراحی استفاده کرد. این نخ تنها مادهٔ طبیعی است که بدن آن را می‌پذیرد و در بدن تجزیه می‌شود. ابوالحسن احمد بن محمد طَبَری، پزشک و دانشمند ایرانی سده چهارم هجری و مؤلف كتاب (المعالجات البقراطیه) برای اوّلین بار در تاریخ پزشکی، برای شست‌وشوی معدهٔ افرادی که دچار مسمومیت می‌شدند، از لوله استفاده کرد.
شکل۱۳ـالف) [نمایش پاسخ]، ب) چین‌های [نمایش پاسخ]
مواد گوناگون به روش‌های متفاوتی که در فصل قبل خواندید، از یاخته‌های [نمایش پاسخ] هر [نمایش پاسخ] عبور می‌کنند و به شبکهٔ [نمایش پاسخ] درون پرز و سپس [نمایش پاسخ] وارد می‌شوند. همان‌طور که در شکل ۱۳-الف می‌بینید، در هر پرز، مویرگ [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] نیز وجود دارد. لنف از [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] دیگر تشکیل شده و در [نمایش پاسخ] لنفی جریان دارد. مولکول‌های حاصل از گوارش [نمایش پاسخ] به مویرگ [نمایش پاسخ] و سپس به [نمایش پاسخ] وارد می‌شوند (در فصل دستگاه گردش مواد در بدن، با ساختار مویرگ [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] بیشتر آشنا می‌شوید). این مولکول‌ها در [نمایش پاسخ] یا بافت [نمایش پاسخ] ذخیره می‌شوند. در [نمایش پاسخ] از این لیپیدها، مولکول‌های [نمایش پاسخ] (ترکیب [نمایش پاسخ] و پروتئین) ساخته می‌شود.
گروهی از لیپوپروتئین‌ها [نمایش پاسخ] زیادی دارند و به آنها لیپوپروتئین [نمایش پاسخ] ([نمایش پاسخ]) می‌گویند. در گروهی دیگر، [نمایش پاسخ] از [نمایش پاسخ] بیشتر است که لیپوپروتئین [نمایش پاسخ] ([نمایش پاسخ]) نام دارند. زیاد بودن لیپوپروتئین [نمایش پاسخ] نسبت به [نمایش پاسخ]، احتمال رسوب [نمایش پاسخ] در دیوارهٔ [نمایش پاسخ] را کاهش می‌دهد. [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] و مصرف بیش از حد [نمایش پاسخ]، میزان [نمایش پاسخ] کم‌چگال را افزایش می‌دهد.
واژه‌شناسی
خلاصه واژه‌های لیپوپروتئین کم‌چگال و لیپوپروتئین پرچگال از سوی فرهنگستان زبان و ادب فارسی به ترتیب «لیپوک» و «لیپوپ» اعلام شده است.
فعّالیت ۵
یک برگهٔ آزمایش خون را که مواد موجود خون در آن ثبت شده است، بررسی کنید. میزان طبیعی لیپوپروتئین [نمایش پاسخ] (HDL)، لیپوپروتئین [نمایش پاسخ] (LDL)، نسبت HDL/LDL و [نمایش پاسخ] در خون چقدر است؟
رودهٔ بزرگ و دفع
ابتدای رودهٔ بزرگ رودهٔ [نمایش پاسخ] نام دارد. رودهٔ کور به [نمایش پاسخ] ختم می‌شود. ادامهٔ رودهٔ بزرگ از [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ]، تشکیل شده است. رودهٔ بزرگ، [نمایش پاسخ] ندارد و یاخته‌های [نمایش پاسخ] مخاط آن، [نمایش پاسخ] ترشح می‌کنند ولی [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] ترشح نمی‌کنند. بعد از روده بزرگ، [نمایش پاسخ] قرار دارد. در انتهای [نمایش پاسخ]، بنداره‌های [نمایش پاسخ] (ماهیچهٔ [نمایش پاسخ]) و [نمایش پاسخ] (ماهیچهٔ [نمایش پاسخ]) قرار دارند (شکل ۱۴).
مواد [نمایش پاسخ] نشده و [نمایش پاسخ] نیافته، یاخته‌های [نمایش پاسخ] و باقی‌مانده [نمایش پاسخ]، وارد رودهٔ بزرگ می‌شوند. رودهٔ بزرگ، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] را جذب می‌کند؛ در نتیجه، مدفوع به شکل [نمایش پاسخ] در می‌آید. حرکات رودهٔ بزرگ، [نمایش پاسخ] انجام می‌شوند. مدفوع به [نمایش پاسخ] وارد و سرانجام دفع به صورت [نمایش پاسخ] انجام می‌شود.
شکل ۱۴- بخش‌های [نمایش پاسخ] لولهٔ گوارش
گردش خون دستگاه گوارش
خونِ بخش‌هایی از دستگاه گوارش به طور [نمایش پاسخ] به [نمایش پاسخ] برنمی‌گردد؛ بلکه از راه [نمایش پاسخ]، ابتدا به [نمایش پاسخ] و سپس از راه [نمایش پاسخ] دیگر به [نمایش پاسخ] می‌رود (شکل ۱۵). پس از [نمایش پاسخ]، میزان جریان خون دستگاه گوارش [نمایش پاسخ] می‌یابد تا نیاز آن برای فعّالیت [نمایش پاسخ] تأمین شود و مواد مغذی [نمایش پاسخ] شده، به [نمایش پاسخ] منتقل شوند. در [نمایش پاسخ]، از مواد جذب شده، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] ساخته می‌شود و موادی مانند [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] [نمایش پاسخ] نیز در آن ذخیره می‌شوند.
شکل ۱۵- سیاهرگ [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ]
تنظیم فرایندهای گوارشی
دستگاه گوارش یک مرحله خاموشی [نمایش پاسخ] ([نمایش پاسخ] بین [نمایش پاسخ] وعده‌های غذایی) و یک مرحله فعّالیت [نمایش پاسخ] ([نمایش پاسخ] از ورود [نمایش پاسخ]) دارد. این دستگاه باید به [نمایش پاسخ] پاسخ مناسبی بدهد؛ یعنی [نمایش پاسخ] گوارشی به [نمایش پاسخ] و به اندازهٔ [نمایش پاسخ] ترشح و [نمایش پاسخ] لولهٔ گوارش به موقع انجام شوند تا غذا را با [نمایش پاسخ] مخلوط کند و در طول لوله با [نمایش پاسخ] مناسب حرکت دهد. فعّالیت بخش‌های دیگر بدن از جمله [نمایش پاسخ] نیز باید با فعالیت دستگاه [نمایش پاسخ] هماهنگ باشد. فعّالیت دستگاه گوارش را [نمایش پاسخ] بخش‌های دیگر بدن، دستگاه‌های [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] تنظیم می‌کنند.
تنظیم عصبی دستگاه گوارش را [نمایش پاسخ] از دستگاه عصبی به نام دستگاه عصبی [نمایش پاسخ] انجام می‌دهد. فعّالیت این دستگاه، [نمایش پاسخ] است؛ مثلاً وقتی به غذا [نمایش پاسخ] کنیم، [نمایش پاسخ] ترشح می‌شود. با فعّالیت دستگاه عصبی [نمایش پاسخ]، پیام [نمایش پاسخ] به [نمایش پاسخ] بزاقی می‌رسد و [نمایش پاسخ] ترشح می‌شود. دیدن [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] آن نیز باعث [نمایش پاسخ] ترشح بزاق می‌شوند.
انجام فعّالیت‌های گوارشی با فعّالیت‌های بخش‌های دیگر بدن نیز باید [نمایش پاسخ] شود. مثلاً هنگام [نمایش پاسخ] و عبور غذا از [نمایش پاسخ]، مرکز بلع در [نمایش پاسخ]، فعّالیت مرکز [نمایش پاسخ] را که در [نمایش پاسخ] آن قرار دارد، [نمایش پاسخ] می‌کند؛ در نتیجه، [نمایش پاسخ] بسته و [نمایش پاسخ] برای زمانی [نمایش پاسخ]، متوقف می‌شود.
همان‌طور که در [نمایش پاسخ] لولهٔ گوارش دیدیم، در دیوارهٔ این لوله (از [نمایش پاسخ] تا [نمایش پاسخ]) شبکه‌های یاخته‌های [نمایش پاسخ]، وجود دارند (شکل ۱۶). این شبکه‌ها که شبکه‌های [نمایش پاسخ] نامیده می‌شوند، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] را در لولهٔ گوارش، تنظیم می‌کنند. شبکه‌های عصبی [نمایش پاسخ] می‌توانند [نمایش پاسخ] از دستگاه عصبی [نمایش پاسخ]، فعّالیت کنند. اما دستگاه عصبی [نمایش پاسخ] با آنها ارتباط دارد و بر [نمایش پاسخ] آنها تأثیر می‌گذارد.
در بخش‌های مختلف [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ]، یاخته‌هایی وجود دارند که [نمایش پاسخ] می‌سازند. این هورمون‌ها به [نمایش پاسخ] می‌ریزند و همراه با دستگاه [نمایش پاسخ]، فعّالیت‌های دستگاه گوارش را تنظیم می‌کنند. [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] از این هورمون‌ها هستند. سکرتین، از [نمایش پاسخ] به [نمایش پاسخ] ترشح می‌شود و با اثر بر [نمایش پاسخ] موجب می‌شود ترشح [نمایش پاسخ] افزایش یابد. گاسترین از [نمایش پاسخ] ترشح و باعث افزایش ترشح [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] می‌شود.
شکل ۱۶- شبکه‌های یاخته‌های [نمایش پاسخ] لولۀ گوارش در [نمایش پاسخ] و لایۀ [نمایش پاسخ]
بیشتر بدانید
سکرتین به معنی مادهٔ ترشح شده است. سکرتین نخستین هورمون کشف شده است.
گاسترین: گاستر واژه‌ای یونانی به معنی معده است و گاسترین به معنای ماده‌ای است که معده آن را ترشح می‌کند.
وزن مناسب
از دلایل چاقی در جوامع امروزی، استفاده از غذاهای پر [نمایش پاسخ] (غذاهای [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ])، عوامل [نمایش پاسخ] مانند غذا خوردن برای رهایی از [نمایش پاسخ] و شیوه زندگی [نمایش پاسخ] است. البته چاقی در [نمایش پاسخ] از افراد به [نمایش پاسخ] مربوط است. چاقی، [نمایش پاسخ] فرد را به خطر می‌اندازد و احتمال ابتلا به بیماری‌هایی مانند [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] از [نمایش پاسخ]، تنگ شدن [نمایش پاسخ]، [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] را افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر، افرادی که [نمایش پاسخ] از نیاز غذا می‌خورند و در نتیجه، [نمایش پاسخ] می‌شوند به علت کاهش دریافت مواد [نمایش پاسخ] دچار مشکلاتی مانند [نمایش پاسخ] و کاهش [نمایش پاسخ] می‌شوند. [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] در تمایل افراد به کاهش وزن بیش از حد نقش دارد.
برای تعیین [نمایش پاسخ] مناسب، از شاخص [نمایش پاسخ] استفاده می‌کنند. این شاخص از رابطهٔ زیر محاسبه می‌شود:
شاخص تودهٔ بدنی کمتر از [نمایش پاسخ]، نشان دهنده [نمایش پاسخ] و بیشتر از [نمایش پاسخ] به معنی [نمایش پاسخ] است. اگر این شاخص بین [نمایش پاسخ] تا [نمایش پاسخ] باشد، نشان دهندهٔ [نمایش پاسخ] و بین [نمایش پاسخ] تا [نمایش پاسخ] به معنی داشتن [نمایش پاسخ] است.
تعیین [نمایش پاسخ] مناسب بر اساس شاخص [نمایش پاسخ] برای افراد بیشتر از [نمایش پاسخ] سال است. از آنجا که افراد کمتر از [نمایش پاسخ] سال در سن [نمایش پاسخ] قرار دارند، برای بررسی مناسب بودن [نمایش پاسخ] این افراد، شاخص تودهٔ بدنی آنها را با افراد [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ]، مقایسه می‌کنند. البته وزن هر فرد به [نمایش پاسخ]، مقدار [نمایش پاسخ] و [نمایش پاسخ] بدن او بستگی دارد. بنابراین فقط افراد [نمایش پاسخ] می‌توانند دربارهٔ مناسب بودن [نمایش پاسخ] فرد، قضاوت کنند.
فعّالیت ۶
ذخیرهٔ بیش از اندازه چربی در کبد موجب بیماری «[نمایش پاسخ]» می‌شود. چگونه می‌توان از این بیماری پیشگیری کرد؟ در این باره اطلاعاتی جمع آوری کنید و به کلاس ارائه دهید.
بیشتر بدانید
با استفاده از نمودارها و جدول زیر می‌توان مشخص کرد آیا افراد بین ۱۴ تا ۲۰ سال اضافه وزن یا چاقی احتمالی دارند یا نه. اما برای بررسی دقیق موضوع باید به متخصص مراجعه کرد.
جدول درصد نمایه تودهٔ بدنی برای افراد کمتر از ۲۰ سال، براساس نمودار روبه‌رو
