رابطه التهاب با چاقی و افزایش سرعت پیری چیست؟

مجله هفته مونترال: التهاب سلولی یا اختلال در شروع و خاتمه التهاب به عوامل ژنتیکی نیز وابسته است. اما غذا وسیله قدرتمندی‌ست که می‌تواند در کاهش التهاب سلولی به انسان کمک کند.

دانستن این نکته که نوعِ تغذیه رفتار ژن‌ها را تغییر می‌دهد چشم‌انداز مثبتی را در پیش‌روی سلامتی و طول عمر انسان گشوده است. برای رسیدن به این چشم‌انداز روشن باید راهی برای عبور از سه تهدید جدی سلامتی یعنی چاقی، بیماری و سرعت گرفتن روند پیری پیدا کرد.

اولین تغییری که به مرور زمان و با افزایش سال‌های عمر در بیشتر افراد مشاهده می‌شود تجمع چربی یا چاقی است. چاقی علاوه بر اینکه عامل مهمی در کاهش کیفیت زندگی است. بستر ابتلا به بیماری‌های خطرناکی مثل دیابت نوع دو است. به‌علاوه بیماری‌هایی مانند فشارخون، مشکلات قلبی، دیابت نوع دو، سرطان یا آلزایمر وجود دارند که مردم به اشتباه آنها را با روند پیری یکی می‌دانند، در حالی که این بیماری‌ها بیشتر از آنکه به بالا رفتن سن افراد مربوط باشند با روش زندگی و ازجمله تغذیه ارتباط دارند. و در آخر سرعت گرفتن روند پیری است که در صورت عدم مقابله صحیح تمام ابعاد زندگی را با ضعف و ناتوانی فراگیر تحت تاثیر قرار می‌دهد.

مطالعات نشان داده است که هرسه پدیده فوق با افزایش سطح التهاب در بدن انسان ارتباط دارند. دانشمندان با بررسی رابطه عجیبی که  بین بیماری‌های قلبی، سرطان و آلزایمر با پدیده التهاب وجود دارد به این نتیجه رسیده‌‌اند که بسیاری از بیماری‌های سخت و مزمن یک ریشه مشترک واحد دارند.

برای مثال بیماری‌های کرونری قلب با التهاب در شریان‌ها شروع می‌شود و با رسوب کلسترول ادامه می‌یابد؛ رسوب کلسترول در شریان‌ها شاید نوعی واکنش خوددرمانی باشد که بدن برای محافظت نقاط آسیب‌دیده از التهاب بکار می‌بندد. بیماری آلزایمر با التهاب ‌‌سلول‌های مغز شروع و به تخریب آنها منجر می‌شود. بسیاری از سرطان‌ها طی فرایندی که به عملکرد التهاب شباهت دارد بوجود آمده و رشد می‌کنند. با افزایش بیش از اندازه التهاب، ‌‌سلول‌ها با سرعت بیشتری تکثیر می‌شوند و این پدیده ریسک تغییر شکل بیمارگونه ‌‌سلول‌ها را افزایش می‌دهد.

نظریه ارتباط التهاب با بیماری‌های دوران سالمندی دریچه جدیدی را در پیشرفت علم پزشکی می‌گشاید که می‌تواند استراتژی جدیدی را برای مبارزه با طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها بوجود بیاورد.

پیام‌هایی که از سیستم ایمنی در سرتاسر بدن منتشر می‌شود آتش التهاب را به عمق ‌‌سلول‌های بدن می‌کشاند.

اکثر افراد در زندگی خود پدیده‌ای را که در اثر یک بریدگی یا سوختگی در سطح بدن بوجود می‌آید تجربه کرده‌اند. قسمتی از پوست برای مدتی کوتاه متورم، گرم، قرمز، دردناک یا به عبارتی ملتهب می‌شود که به تدریج با بهبود زخم از میان می‌رود.

التهاب در واقع یک مکانیسم دفاعی طبیعی و بخشی از سیستم ایمنی است که برای مقابله با جراحات، عفونت‌ها و مولکول‌های بیگانه بوجود می‌آید و در زمان مشخصی شروع و پس از پایان ماموریت خاتمه می‌یابد. اگر سطح التهاب کمتر از حد لازم باشد جراحات و عفونت‌ها هرگز خوب نمی‌شوند و اگر بیشتر از حد لازم باشد به ‌‌سلول‌های بدن آسیب می‌رساند. بنابراین واکنش التهابی زمانی در محدوده سلامت قرار دارد که با هدف و به اندازه، نه بیشتر و نه کمتر از حد لازم باشد.

التهاب را می‌توان به هیمه آتشی تشبیه کرد که لازم است در برهه‌ای از زمان برای یک منظور مشخص روشن و پس از اندک زمانی خاموش شود. اما اگر شرایطی پیش بیاید که سیستم ایمنی با اختلال مواجه شود و مدام در حالت آماده‌باش بماند، پیام‌هایی که از سیستم ایمنی در سرتاسر بدن منتشر می‌شود آتش التهاب را به عمق ‌‌سلول‌های بدن می‌کشاند و ‌‌سلول‌ها را در شرایط التهاب مزمن قرار می‌دهد. این پدیده که التهاب سلولی نام دارد، زمینه آسیب جدی و تخریب ‌‌سلول‌ها را در همه اعضای بدن فراهم می‌کند.

التهاب سلولی مدت‌ها پیش از آنکه علامتی از درد یا بیماری در بدن بروز کند بوجود می‌آید و ده‌ها سال بعد فرد را با معمای یک آسیب داخلی یا بیماری مزمن مواجه می‌کند. اما اگر التهاب در همان مراحل اولیه کنترل شود بزرگترین عامل بروز بیماری‌هایی که با گذشت زمان بوجود می‌آیند از میان برداشته می‌شود.

چندین عامل برای ایجاد التهاب وجود دارند. مهمترین آنها رژیم غذایی سرشار از قند، نشاسته، چربی‌های ترانس و روغن‌های تصفیه شده است. حساسیت‌های غذایی، مشکلات گوارشی، آلاینده‌های محیطی و عفونت‌های مزمن نیز از عوامل بوجود آورنده التهاب هستند. همچنین کمبود بعضی از مواد مغذی مانند روی، ویتامین ث، ویتامین‌های گروه ب، ویتامین د و چربی‌های امگا۳، کمبود خواب و زندگی بدون تحرک از عوامل مؤثر در ایجاد التهاب هستند.

التهاب سلولی یا اختلال در شروع و خاتمه التهاب به عوامل ژنتیکی نیز وابسته است. اما غذا وسیله قدرتمندی‌ست که می‌تواند در کاهش التهاب سلولی به انسان کمک کند و همان‌گونه که مقدار التهاب را در هر یک از چندین تریلیون سلول آدمی بالا می‌برد، در کاهش آن نیز مؤثر باشد. در این صورت غذا به وسیله‌ای تبدیل می‌شود که می‌تواند کنترل رفتار ژن‌ها را در زمینه روشن و خاموش کردن آتش التهاب در دست بگیرد.

به عقیده دکتر بری سییرز، محقق سابق ام.آی.تی و نویسنده کتاب The Zone Diet که مدت ۳۵ سال بر روی التهاب کار کرده است غذا مهم‌ترین وسیله‌ای است که افراد برای مبارزه با التهاب در اختیار دارند. به گفته او اگر بتوان به غذا به چشم دارو نگاه کرد تبدیل به وسیله قدرتمندی می‌شود که بزرگترین مشکل سلامتی انسان را حل کند. نکته کلیدی دراین موضوع کنترل سرعت افزایش قند خون با ایجاد تعادل بین مقدار پروتئین و کربوهیدرات‌ها و چربی در هر وعده غذایی است، و چون بدن انسان به هر سه گروه غذایی نیاز دارد، باید نسبت اوپتیموم بین مقدار پروتئین، کربوهیدرات‌ها و چربی را در هر وعده غذایی رعایت کرد.

نظریه ارتباط التهاب با بیماری‌های دوران سالمندی دریچه جدیدی را در پیشرفت علم پزشکی می‌گشاید که می‌تواند استراتژی جدیدی را برای مبارزه با طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها بوجود بیاورد.

درعین حال لازم است مصرف آن دسته از مواد غذایی را که به التهاب سلولی دامن می‌زنند کاهش داد. اسیدهای چرب امگا۶ که در روغن‌های به‌عمل آمده از ذرت، دانه سویا و دانه آفتابگردان و روغن سبزیجات یا در روغن‌های اشباع شده وجود دارند عامل ایجاد التهاب هستند؛ هم‌چنین چربی‌های اشباع شده و غذاهای سرخ شده التهاب را بشدت افزایش می‌دهند.

و در مقابل اسیدهای چرب امگا۳ که در ماهی و روغن ماهی به وفور یافت می‌شوند خاصیت ضدالتهابی دارند. هم‌چنین پلی‌فنول‌ها که ترکیبات شیمیایی رنگ دهنده به میوه‌ها و سبزیجات هستند در صورتی که به مقدار زیاد مصرف بشوند به کاهش التهاب کمک می‌کنند. زردچوبه و زنجبیل نیز در زمره ادویه‌جات ضدالتهاب قرار دارند که مصرف روزانه آنها در صورتی که با طبیعت فرد سازگار باشند توصیه می‌شود.

ایجاد تعادل در بین دو گروه مواد غذایی التهاب‌زا و ضدالتهاب این امکان را فراهم می‌کند که افراد شدت التهاب را در بدن خود کنترل کنند. برای این منظور لازم است که همیشه مقدار مناسب و نوع مناسب غذا را در زمان مناسب مصرف کنند.

وجود التهاب سلولی با اندازه‌گیری مقدار سی.آر.پی CRP در خون مشخص می‌شود. در ضمن شناختن بیماری‌هایی که در نتیجه التهاب بوجود می‌آیند درک ما را از این پدیده پنهان کامل‌تر می‌کند. می‌توان گفت که همه بیماری‌های مزمن از جمله چاقی، آرتروز، دیابت نوع دو، بیماری‌های قلبی، سرطان، آلزایمر، آسم، حساسیت‌ها  و حتی بیماری‌های خودایمنی مانند پسوریازیس با التهاب ارتباط دارند.

این بیماری‌ها یک شبه اتفاق نمی‌افتند. ده‌ها سال طول می‌کشد تا آسیب‌های ناشی از التهاب بروز کنند. درواقع عمده‌ترین دلیل مراجعه مردم به پزشک همین آسیب‌های التهابی است که تداوم پیدا کرده و به مرحله بروز می‌رسند. اما دارویی برای ریشه کن کردن التهاب وجود ندارد و تا زمانی که چاره‌ای برای کنترل آن اندیشیده نشودعامل بوجود آورنده بیماری‌ها همچنان فعال می‌ماند.

با موفقیت‌هایی که در سال‌های اخیر در زمینه شناخت التهاب بوجود آمده، و با نگاه دقیق‌تر به اهمیت تغذیه در تعادل هورمون‌ها به نظر می‌رسد که راه تازه‌ای پیش روی دنیای پزشکی گشوده شده است.

غذا از سه گروه اصلی پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها تشکیل می‌شود.

همین نکته غذا را به قوی‌ترین و مؤثرترین داروی روی زمین تبدیل می‌کند. غذا قدرت آن را دارد که با کنترل واکنش‌های هورمونی آتش التهابی را که زمینه ژنتیکی دارد روشن یا خاموش کند.

کربوهیدرات‌ها عامل افزایش مقدار انسولین در خون هستند. انسولین هورمونی است که باعث چاقی می‌شود و کاهش وزن را با مشکل روبرو می‌سازد، و مهمتر اینکه انسولین در مجاورت اسیدهای چرب امگا۶ واکنش التهابی را بالا می‌برد. اما کربوهیدرات‌ها تنها منبع تامین انرژی مغز هستند، و در صورتی‌که از رژیم غذایی حذف بشوند ترشح هورمون کورتیزول در مغز افزایش می‌یابد که خود عامل چاقی، بیماری و پیری زودرس است.

به عقیده دکتر سی یرز مصرف کربوهیدرات‌ها باید در محدوده‌ای باشد که نه التهاب ایجاد کند و نه مغز را با کمبود مواجه سازد. اهمیت تغذیه در پیدا کردن یک راه میانه است که بتواند واکنش‌های هورمونی را در تعادل نگاه دارد. هورمون‌ها در بدن انسان بهتر از هر دارویی عمل می‌کنند و همین نکته غذا را به قوی‌ترین و مؤثرترین داروی روی زمین تبدیل می‌کند. غذا قدرت آن را دارد که با کنترل واکنش‌های هورمونی آتش التهابی را که زمینه ژنتیکی دارد روشن یا خاموش کند.

رژیم پیشنهادی دکتر سی یرز که هدف آن ایجاد تعادل در بین هورمون‌هاست،  بشقاب غذایی افراد را به سه قسمت تقسیم می‌کند که یک قسمت آن را پروتئین کم چرب و دو قسمت دیگر را میوه و سبزیجات رنگی همراه با اندکی چربی خوب که خاصیت ضد التهابی داشته باشد تشکیل می‌دهند. به عقیده او با مصرف مقادیر بیشتری از چربی‌های امگا ۳  و پلی فنول‌ها که خاصیت ضد التهابی قوی دارند و خودداری از مصرف روغن‌های حاوی امگا ۶ و غذاهای سرخ شده می‌توان  التهاب سلولی را کاهش داد و  بیماری‌های قلبی، سرطان، افسردگی، آلزایمر، پارکینسون، پوکی استخوان، مشکلات پوستی، تصلب شرائین، آسیب‌های مغزی و حتی چاقی را تحت کنترل درآورد.

اهمیت مصرف چربی در سلامت ‌‌سلول‌ها بسیار مهم است. غشاء ‌‌سلول‌ها از چربی ساخته شده است و نرمی و  انعطاف‌پذیری آنها به نوع چربی مصرفی افراد بستگی دارد. مصرف روغن‌های اشباع شده غشاء ‌‌سلول‌ها را سخت و خشک کرده فعالیت حیاتی آنها را با مشکل مواجه می‌کند، در حالی که چربی‌های خوب مانند آووکادو و روغن زیتون  غشاء سلولی را سالم‌تر کرده و فعالیت حیاتی آنها را بهبود می‌بخشند. 

اسیدهای چرب امگا۳ بدلیل حضور در غشاء ‌‌سلول‌ها در فعالیت فیزیولوژیک بدن نقش حیاتی دارند و چون بدن نمی‌تواند آنها را از مولکول‌های دیگر تولید نماید حتما باید از راه غذا تامین بشوند. یکی از سه اسید چرب تشکیل دهنده امگا۳ که ALA نام دارد در گردو، دانه کتان، دانه چیا، جوانه گندم و روغن زیتون به وفور یافت می‌شود. دو نوع دیگر به نامهای EPA و DHA را باید از مصرف ماهی‌های چرب مانند سالمون و روغن ماهی و مکمل‌های غذایی بدست آورد.

کمبود امگا۳ با علائمی مانند خستگی، دردهای عضلانی، خشکی و خارش پوست، جوش صورت، زخم دهان، سردرد، دیابت نوع دو، بیماریهای قلبی، عدم تمرکز و شکننده بودن مو و ناخن‌ها همراه است. در صورتی که تاثیر مقادیر کافی امگا۳ درکنترل التهاب و پیشگیری از آلزایمر، سرطان، ام اس، افسردگی، بیش فعالی، سردردهای میگرنی، پوکی استخوان، ورم مفاصل، رماتیسم، ناراحتی‌های پوستی، پسوریازیس، افزایش فشارخون، چاقی و افزایش وزن تایید شده است.