روز جهانی خر در تقویم چه روزی است؟

روز جهانی خر در تقویم سال ۹۹ چه روزی است
روز جهانی خر در تقویم سال ۹۹ چه روزی است؟
روز جهانی خر (World Donkey Day) هر ساله در تاریخ هشتم ماه مه (May) برگزار میشود. این روز به منظور بزرگداشت یکی از حیوانات پرکار و مفید در دنیای انسانها، یعنی خر (Donkey)، اختصاص دارد. در طول تاریخ، خر به عنوان یک همراه وفادار برای انسانها شناخته شده است، از کار در مزارع کشاورزی (Agriculture)، حمل بار (Transport) تا استفاده در برخی فرهنگها برای اهداف غذایی (Meat and Milk) و حتی تفریح.
این حیوان که به دلیل استقامت و تواناییهای خاص خود در شرایط سخت و متفاوت، در تاریخ بشری نقش ویژهای داشته است، حالا نیاز به توجه و احترام بیشتری دارد. در بسیاری از جوامع، خر بیشتر به عنوان وسیلهای برای حمل و نقل بارهای سنگین در زمینهای کشاورزی و یا کمک به کارهای روزمره شناخته میشود. اما در برخی از مناطق جهان، از خرها نه تنها برای حمل و نقل، بلکه برای شیر (Milk) و گوشت (Meat) آنها نیز استفاده میشود.
در روز جهانی خر، هدف این است که انسانها به ارزشهای این حیوان و تاثیری که در زندگی روزمره مردم دارد، توجه بیشتری کنند.
چرا خرها برای انسانها مهم هستند؟
خر (Donkey) در بسیاری از نقاط جهان نقشی مهم و اساسی در زندگی کشاورزان و مردم محلی ایفا میکند. این حیوان نه تنها در حمل و نقل (Transport) و کشاورزی (Agriculture) نقش دارد، بلکه در برخی مناطق به عنوان منبع غذایی (Food Source) نیز مورد استفاده قرار میگیرد. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، خرها برای حمل و نقل بارهای سنگین از راههای دشوار و بدون آسفالت استفاده میشوند و بدین ترتیب، کمک زیادی به پیشبرد فعالیتهای کشاورزی (Agriculture) و اقتصادی میکنند.
کاربرد خرها در کشاورزی و حمل و نقل
در گذشتههای دور، خر (Donkey) وسیلهای ضروری برای کشاورزان (Farmers) در بسیاری از نقاط جهان بود. از آن زمان تاکنون، بسیاری از جوامع روستایی به خر برای انجام کارهای سخت کشاورزی و حمل و نقل بار نیاز دارند. این حیوان با تواناییهای طبیعی خود در کشیدن بارهای سنگین (Heavy Load) و حرکت در زمینهای نامساعد، گزینهای ایدهآل برای کسانی است که به فناوریهای مدرن دسترسی ندارند.
استفاده از خر در تفریح و سرگرمی
در برخی کشورها، خر نه تنها به عنوان یک حیوان کاری مورد استفاده قرار میگیرد، بلکه به عنوان حیوانی برای تفریح و سرگرمی (Recreation) نیز محبوب است. در بسیاری از مناطق گردشگری، خرها به عنوان سواری (Rides) برای گردشگران و بازدیدکنندگان به کار میروند. در برخی مکانها، مسابقات خر سواری (Donkey Races) برگزار میشود که توجه زیادی را به خود جلب میکند.
گوشت و شیر خر: یک منبع غذایی غیرمتداول
در برخی از کشورها، خرها به عنوان منبع غذایی (Food Source) نیز مورد توجه قرار دارند. گوشت خر (Donkey Meat) در برخی مناطق به عنوان یک ماده غذایی پرطرفدار شناخته میشود و به دلیل خواص خاص خود، در دستورهای غذایی مختلف گنجانده میشود. همچنین شیر خر (Donkey Milk) در برخی از فرهنگها به عنوان یک ماده مغذی و دارویی مورد استفاده قرار میگیرد. البته استفاده از خر به عنوان منبع غذایی در بسیاری از کشورها معمول نیست و تنها در برخی مناطق محدود رایج است.
چگونه میتوانیم از خرها مراقبت کنیم؟
مراقبت از خرها نیازمند توجه ویژه به سلامتی آنها است. خرها نیاز به تغذیه صحیح (Proper Nutrition)، مسکن مناسب (Adequate Shelter) و مراقبتهای پزشکی (Medical Care) دارند تا بتوانند به بهترین شکل ممکن در کارهای مختلف به انسانها کمک کنند. در بسیاری از کشورها، قوانین خاصی برای حفاظت از حیوانات (Animal Protection Laws) وجود دارد که شامل خرها نیز میشود و این قوانین هدفشان این است که از سوءاستفاده از خرها و دیگر حیوانات جلوگیری کنند.
نتیجهگیری
روز جهانی خر (World Donkey Day) فرصتی است برای توجه بیشتر به این حیوان وفادار که در بسیاری از جوامع و فرهنگها نقشی بسیار مهم دارد. از حمل و نقل بار سنگین تا استفاده از خر در کشاورزی، تفریح، و حتی به عنوان منبع غذایی، خر یک همراه مهم در زندگی انسانهاست. با توجه به نقش حیاتی که خرها در زندگی روزمره ما دارند، سزاوار است که در این روز به آنها احترام بگذاریم و بیشتر از گذشته از آنها مراقبت کنیم.
جدول خلاصه
موضوع | توضیحات |
---|---|
روز جهانی خر | هشتم ماه مه (May) |
نقش خر در کشاورزی | حمل و نقل بار سنگین (Heavy Load) و کمک به کشاورزان (Farmers) |
استفاده از خر | در برخی کشورها برای گوشت (Meat) و شیر (Milk) و همچنین در تفریح (Recreation) |
مراقبت از خر | نیاز به تغذیه صحیح (Proper Nutrition) و مراقبتهای پزشکی (Medical Care) |
روز جهانی خر چه روزی است
روز جهانی خر و اهمیت آن در سطح جهانی
روز هشتم ماه مه (۸ May) به عنوان روز جهانی خر (World Donkey Day) نامگذاری شده است؛ روزی که به بزرگداشت یکی از وفادارترین و پرکاربردترین حیوانات همراه انسان، یعنی خر (Donkey)، اختصاص دارد. در این روز، تلاش میشود تا جایگاه و نقش حیاتی این حیوان در زندگی انسانها مورد توجه قرار گیرد و نگاه کلیشهای و منفی به آن اصلاح شود.
انجمن “پناهگاه الاغها” (The Donkey Sanctuary)، یکی از سازمانهای پیشرو در حمایت از خرها در سطح بینالمللی، هدف از این نامگذاری را برجسته کردن ارزش خرها در سراسر جهان (Highlighting the Value of Donkeys Worldwide) عنوان کرده است. این انجمن معتقد است که خرها نقش بیبدیلی در معیشت میلیونها انسان در کشورهای مختلف ایفا میکنند، بهویژه در جوامع روستایی و کمدرآمد که این حیوانات را برای حمل و نقل (Transport)، کشاورزی (Agriculture) و دیگر فعالیتهای روزمره به کار میگیرند.
با وجود نقش کاربردی و اقتصادی گسترده، خرها اغلب با کمتوجهی، سوءرفتار یا بهرهکشی مواجه میشوند. به همین دلیل، روز جهانی خر فرصتی است برای افزایش آگاهی عمومی نسبت به این حیوان، تقویت فرهنگ مراقبت از خر (Donkey Welfare)، و حمایت از قوانینی که مانع بهرهکشی و بدرفتاری با این موجود ارزشمند میشوند.
در واقع، روز جهانی خر فرصتی است برای بازاندیشی در مورد ارتباط انسان با حیواناتی که بیوقفه در خدمت زندگی ما هستند، بدون آنکه اغلب به نیازهای فیزیکی و روانی آنها توجهی شود. این روز نهتنها پاسداشتی است برای قدردانی از خرها، بلکه فراخوانی است برای رفتار مسئولانهتر با این شریک فروتن زندگی بشر.
با چند حقیقت در مورد این چهارپا آشنا شوید
حقایقی جالب درباره خرها به مناسبت روز جهانی خر
امروز، هشتم ماه مه (۸ May)، مصادف با روز جهانی خر (World Donkey Day) است؛ روزی برای تجلیل از حیوانی که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته، اما نقشی مهم و مؤثر در زندگی انسانها ایفا کرده است. به همین مناسبت، در ادامه با چند حقیقت علمی و جالب درباره این چهارپای وفادار یعنی خر (Donkey) آشنا میشویم؛ حقایقی که بسیاری از ما ممکن است از آنها بیخبر باشیم:
۱. خرها حافظهای قوی دارند (Strong Memory)
برخلاف تصور رایج، خرها از هوش شناختی (Cognitive Intelligence) قابل توجهی برخوردارند. آنها قادرند مکانهایی که سالها پیش در آن بودهاند را بهخوبی به خاطر بیاورند. همچنین توانایی دارند الاغهای دیگر را که حتی تا ۲۵ سال پیش ملاقات کردهاند، شناسایی کنند. این ویژگی، نشاندهنده ظرفیت بالای حافظه فضایی و اجتماعی در خرهاست و آنها را در گروه حیوانات با هوش اجتماعی بالا قرار میدهد.
۲. خرها بسیار محتاط هستند (Highly Cautious)
یکی از ویژگیهای برجسته خرها، هوشیاری امنیتی (Situational Awareness) آنهاست. اگر احساس کنند در موقعیت خطرناکی قرار دارند، بدون تردید از هر راه ممکن برای دوری از خطر استفاده میکنند. این رفتار گاهی به اشتباه به عنوان لجبازی یا حماقت تعبیر میشود، اما در واقع ناشی از احتیاط ذاتی و توان تحلیل موقعیت توسط خر است. خرها پیش از واکنش، شرایط را ارزیابی میکنند تا مطمئن شوند تصمیم درست میگیرند.
۳. خرها به زیبایی و نظافت علاقه دارند (Love for Cleanliness and Grooming)
برخلاف تصویر نادرستی که از خرها در ذهن برخی وجود دارد، آنها حیواناتی اجتماعی (Social Animals) و علاقمند به زیبایی و تمیزی هستند. در ساختار قبیلهای زندگی میکنند و رفتاری مشابه انسانها و میمونها در آراستن یکدیگر (Mutual Grooming) دارند. این رفتار نه تنها نشانگر علاقه به زیبایی، بلکه تقویتکننده روابط اجتماعی میان اعضای گروه نیز هست.
۴. خرها بسیار تمیز هستند (Remarkably Clean Animals)
خرها در زمینه بهداشت فردی (Personal Hygiene) بسیار حساساند. اگر آب آشامیدنی آنها پاک، شفاف و بدون آلودگی نباشد، از نوشیدن آن امتناع میورزند. این سطح از حساسیت نسبت به کیفیت آب نشاندهنده نوعی خودمراقبتی غریزی است که به سلامت آنها کمک میکند و آنان را در برابر بیماریهای مرتبط با آب آلوده محافظت مینماید.
جمعبندی
در روز جهانی خر، لازم است نگرش خود را نسبت به این حیوان باهوش، محتاط، و اجتماعی بازنگری کنیم. خرها نهتنها در زمینههای کشاورزی (Agriculture)، حمل و نقل (Transport) و حتی در برخی فرهنگها به عنوان منبع غذایی (Food Source) نقش دارند، بلکه از نظر رفتاری و روانی نیز ویژگیهایی دارند که آنها را شایسته احترام، توجه و مراقبت میسازد.
این حقایق نشان میدهند که خرها موجوداتی باهوش، تمیز، زیباپسند و دارای حافظه اجتماعی قوی هستند. بنابراین، احترام به آنها و افزایش آگاهی عمومی درباره این چهارپا، گامی مهم در مسیر ارتقای فرهنگ حیواندوستی و حفاظت از حقوق حیوانات (Animal Welfare) است.
۱۶ اردیبهشت روز جهانی خر
۱۶ اردیبهشت؛ روز جهانی خر، بازنگری در نگاه انسان به حیوانی وفادار
شانزدهم اردیبهشت (مطابق با ۸ ماه مه / ۸ May) در تقویم جهانی، به عنوان روز جهانی خر (World Donkey Day) شناخته میشود؛ روزی برای اندیشیدن به جایگاه یکی از وفادارترین و پرکاربردترین حیوانات در تاریخ زندگی بشر، یعنی خر (Donkey). این روز توسط انجمن بینالمللی پناهگاه الاغها (The Donkey Sanctuary) با هدف برجسته کردن ارزش خرها در سراسر جهان (Highlighting the Value of Donkeys Worldwide) نامگذاری شده است.
در حالی که بسیاری این روز را با تعجب، یا حتی با شوخی و تمسخر نگاه میکنند، واقعیت آن است که خرها هنوز در بسیاری از نقاط جهان در سختترین شرایط ممکن، ستون فقرات کار و بقا هستند.
خرها در معادن پاکستان: جلوهای از رنج بیصدا
یکی از ملموسترین نمونههای بهرهکشی سخت از خرها، در معدنهای زغالسنگ استان پنجاب پاکستان دیده میشود. در این معادن، کارگران برای حمل و نقل زغالسنگ از تونلهای تنگ و خطرناک به سطح زمین، ناچارند از خرها استفاده کنند. این حیوانات روزانه حدود ۲۰ بار مسیر رفت و برگشت میان اعماق معدن و سطح زمین را طی میکنند و هر بار، تا ۲۰ کیلوگرم زغالسنگ را حمل مینمایند.
این مسیرها اغلب تاریک، مرطوب، لغزنده و بسیار پرخطر هستند، اما خرها بدون اعتراض، در سکوت، بار سنگین انسان را به دوش میکشند. این تصویر، نماد روشنی از فداکاری و بیصدایی حیوانی است که اغلب به جای قدردانی، با تمسخر و بیاحترامی مواجه میشود.
خر؛ حیوانی که به اشتباه نادیده گرفته شده است
در نگاه بخشی از جامعه، خر نه به عنوان یک موجود زنده و با شعور، بلکه بهعنوان یک “کامیون باری” برای حمل و نقل، کشاورزی و تفریح شناخته میشود. این نوع نگاه، نتیجهای است از قرنها تحقیر و نادیدهانگاری حیواناتی که در سایه سختیهای بشر، خود را فراموش کردهاند.
در حالی که در بسیاری از کشورها، خرها نهتنها بهعنوان ابزار کار، بلکه در برخی فرهنگها حتی به عنوان منبع غذایی (Food Source) نیز به کار گرفته میشوند (شامل استفاده از گوشت خر / Donkey Meat و شیر خر / Donkey Milk)، اما جایگاه واقعی این حیوان بسیار فراتر از آن است.
بازنگری در فرهنگ ایرانی و اسلامی نسبت به خر
برخلاف باور رایج و تمسخرهای اجتماعی رایج، در فرهنگ ایرانی باستان و نیز در اسلام، خر جایگاهی محترم و ارزشمند دارد. در بسیاری از متون کهن ایرانی، خر نماد صبر، تواضع، استقامت و وفاداری بوده است. همچنین در متون دینی، خری که پیامبر اسلام (ص) سوار میشد و یا خری که در روایات دینی به عنوان همراه اولیا و پیامبران آمده، از جایگاهی شریف برخوردار است.
بنابراین، فرهنگ ۲۵۰۰ ساله ایرانی بهعلاوه ۱۴۰۰ سال سنت اسلامی، نشان میدهد که نگاه سنتی ما نسبت به خر، نگاه تحقیرآمیز امروزی نبوده است؛ بلکه نوعی احترام به حیوانی صبور و خادم بوده که جای خود را در زندگی انسان پیدا کرده است.
روز جهانی خر؛ فرصتی برای بازاندیشی و بازشناسی
روز جهانی خر، فرصتیست برای بازنگری در رفتار ما با این حیوان شریف. شاید زمان آن فرارسیده که خر را نه بهعنوان نماد توهین، بلکه به عنوان موجودی باهوش، زحمتکش، و وفادار بشناسیم و از بیعدالتی رفتاری، بهرهکشی بیمرز و نگاه تحقیرآمیز به آن دست بکشیم.
این حیوان، سالها در سکوت، بار زندگی انسان را به دوش کشیده است. آیا وقت آن نیست که ما نیز بار احترام و مسئولیتپذیری را نسبت به آن به دوش بگیریم؟
خر؛ موجودی مظلوم در آماج تحقیر انسان “باهوش”
در حالی که در بسیاری از فرهنگهای پیشرفته، خر (Donkey) بهعنوان شریکی مؤثر در حفظ تنوع زیستی (Biodiversity) و یکی از عناصر مفید در خدمات اکوسیستم شناخته میشود، در بسیاری از جوامع از جمله در فرهنگ عامیانه ما، این حیوان نجیب بهطور گسترده بهعنوان ناسزا و نماد بیخردی به کار میرود. بیآنکه متوجه باشیم، این تمسخرها تنها بیعدالتی زبانی و فرهنگی نیست، بلکه نمادی از جهل پنهان در پس نقاب تمدن است.
خر در زبان ناسزا؛ بازتابی از تحقیر فرهنگی
در فرهنگ ما، واژه “خر” با مجموعهای از تعبیرهای تحقیرآمیز همراه شده است:
-
“مغز خر خورده!”؛ برای اشاره به کسی که ابله یا نادان تلقی میشود.
-
“نره خر!”؛ دشنامی برای مردی قویهیکل اما بیفکر.
-
“اندازه خر نمیفهمه!”؛ توصیفی برای کسی که بهشدت نادان تلقی میشود.
-
“سرخر!”؛ کسی که مانع و مزاحم امور دیگران میشود.
-
و در نهایت، “خر” بهعنوان یک ناسزای کلی برای انسانهای بیشعور و نفهم.
در حالی که زبان ما، بار سنگین این توهینها را بر دوش حیوانی گذاشته که نه تنها بیگناه است، بلکه در عمل، از بسیاری انسانها باهوشتر، باملاحظهتر و وفادارتر رفتار کرده است.
کدام نادانتر است؟ انسان یا خر؟
بهدرستی این سؤال مطرح میشود:
“کدام یک واقعاً نادانتر است؟ انسانی که هر روز در یک چاله میافتد یا خری که تنها یک بار اشتباه میکند؟”
ضربالمثل کهن فارسی میگوید:
“خر یک بار پایش در چاله میرود.”
این یعنی او از تجربه میآموزد و خطا را تکرار نمیکند؛ در حالی که بسیاری از انسانها، بارها درگیر تکرار خطاهای گذشته میشوند، بیآنکه عبرت بگیرند.
رفتارهای انسانمحور و خشونت علیه حیوانات
چند نمونه روشن از خشونت بیمنطق انسان علیه حیوانات را میتوان مرور کرد:
-
هواداری از یک تیم فوتبال در ایران، با کشتن کبوتری قرمزرنگ همراه شد؛ فقط بهدلیل شباهت رنگ پرنده با رنگ پیراهن تیم حریف!
-
در کره جنوبی، معترضان به تاسیسات نظامی آمریکا، با شکنجه، بچه خوکی را بیرحمانه کشتند.
-
در نپال، مخالفان سلطنت، روی یک خر، نام شاه نپال را نوشتند و به آن لگد زدند. این رفتارهای شرمآور با ادعای «تمدن» و «آزادی» انجام شد؛ اما در عمل، چیزی جز توهین به حیوانی بیدفاع نبود.
خرها و نقش آنها در حفظ اکوسیستم اروپا
در حالی که انسان در برخی نقاط جهان درگیر خشونت بیمعنا علیه حیوانات است، در اتحادیه اروپا از خرها برای اهداف زیستمحیطی استفاده میشود.
برای مثال، در آلمان، خر، گاو و گوسفند به مناطق حفاظتشده برده میشوند تا با چرای هدفمند، گیاهان هرز را حذف کرده و گیاهان نادر و بومی فرصت رشد پیدا کنند. این روش، بخشی از مدیریت اکولوژیک جنگلها به شمار میآید.
حیوانات برای خودشان وجود دارند، نه برای انسانها
باید بپذیریم که حیوانات، از جمله خرها، برای اهداف انسانی «خلق» نشدهاند؛ همانگونه که سیاهپوستان برای سفیدپوستان یا زنان برای مردان آفریده نشدهاند.
این نگاه انسانمحور و استثمارگرانه، نهتنها از نظر اخلاقی (Ethically)، بلکه از نظر علمی و زیستی (Biologically) نیز مردود است.
آیا این بار بر دوش خر، وجدان انسان را بیدار میکند؟
شگفت آنکه ما انسانها، با تمام ادعای عقل و درک و شعور، بدون هیچ سند علمی، تصور میکنیم حیوانی کوچک میتواند بیپایان بارهای سنگین ما را تحمل کند. هیچ قانونی، نه در فیزیک، نه در زیستشناسی، و نه در اخلاق، چنین مجوزی را صادر نکرده است. اما غرور انسان، خود را حاکم مطلق حیات میپندارد.
نتیجهگیری: بازگشت به فهم و انصاف
روز جهانی خر، بیش از آنکه یادآور حیوانی مهجور باشد، آینهای است در برابر چهره ما انسانها؛ تا نگاهی دوباره بیندازیم به رفتار، زبان، باور و شعورمان.
بیاییم بهجای تمسخر و تحقیر، این حیوان را همچون نماد صبر، عقل، وفاداری و خدمت بیادعا بدانیم.
و از خود بپرسیم:
“اگر خر بیشعور است، پس ما که او را تمسخر و شکنجه میکنیم، چه هستیم؟”
طنز / ریشهیابی کلمه «خر» و جایگاه آن در ادبیات فارسی
«خر»؛ از ناسزا تا نشانه بزرگی، شفا و دلیری در زبان و فرهنگ ایرانی
واژه خر (Donkey) در نگاه نخست، ممکن است برای بسیاری تنها یک حیوان بارکش و یا حتی نماد حماقت تلقی شود. اما اگر لایههای زبانی، تاریخی و اسطورهای این واژه را واکاوی کنیم، به معانی و مفاهیمی دست مییابیم که شگفتانگیز، محترم و حتی اسطورهای هستند. این تحلیل، تلاش دارد تا با تکیه بر منابع معتبر زبان فارسی، نشان دهد که «خر» نهتنها واژهای توهینآمیز نیست، بلکه در ریشهشناسی و کارکردهای فرهنگی، نماد بزرگی، شفا، و قدرت بوده است.
خر در لغت؛ نماد “بزرگی” و “درشتی”
در فرهنگنامه حییم، واژه «خر» در واژگان مرکب، بهمعنای بزرگ بودن آمده است. ترکیبهایی نظیر:
-
خربزه: بزهی بزرگ
-
خرمهره: مهرهی درشت
-
خرپشته: پشتهی بلند
-
خرچنگ: جانوری با چنگال بزرگ
-
خرگوش: حیوانی با گوشهای بزرگ
این نمونهها بهروشنی نشان میدهد که “خر” در ساختار واژگانی فارسی، پیشوندی برای بیان بزرگی، توانمندی یا شدت بوده است، نه بیخردی یا حماقت.
خر در فرهنگ کهن؛ پادزهر و تسکینبخش ترس
در لغتنامه دهخدا، نقل شده که اگر کسی را عقرب نیش بزند، باید نزد خر فریاد بزند و واژگونه بر او سوار شود تا درد به خر منتقل شود. همچنین گفته شده است که:
-
پوست پیشانی خر، برای درمان ترس کودکان مؤثر است.
-
نگهداری شیءای از خر همراه بیمار صرع، باعث آرامش و بهبود میشود.
این روایتها از اعتقاد پیشینیان حکایت دارد که خر، منبع شفابخشی و آرامشبخشی بوده است. از نظر معنوی، این ویژگیها، جایگاه این حیوان را به سطح یک اسطوره درمانگر و جنگجو ارتقاء میدهد.
خر بهمثابه قاصد و پیک
در فرهنگ معین نیز «خر» به معنای قاصد آمده است: کسی که برای او توشه فراهم میکردند تا سفری مهم را زودتر به انجام برساند. این معنا نیز نشانی از اعتماد، مسئولیتپذیری و وظیفهشناسی این موجود دارد.
تبارشناسی واژه؛ از “بزرگی” تا “بیسوادی” تحمیلی
برخی پژوهشگران زبانشناسی معتقدند واژه “خر” در اصل به معنی بزرگ بوده است. در واقع، به دلیل جثه نسبتاً بزرگتر این حیوان نسبت به دیگر دامهای اهلی، این نام برای او انتخاب شده است. اما با گذشت زمان و بهویژه پس از تهاجم فرهنگی و زبانی اعراب به ایران، بار معنایی منفی به این واژه تحمیل شد. به بیان دیگر، تحقیر واژهها بخشی از سیاستهای تضعیف هویت ملی و زبانی است.
ناصرالدینشاه و “خر بودن” به معنای عظمت!
در خاطرات سفر عتبات ناصرالدینشاه نیز آمده که:
“فلانی خیلی خر است.”
در این عبارت، مفهوم توهینآمیز امروزی «خر» مدنظر نبوده، بلکه معنایی شبیه به “فلانی بسیار بزرگ و تواناست” برداشت میشده است. این نگاه، نشاندهنده تغییر بار معنایی واژه در گذر زمان است.
سخن یک استاد سینما یا تجلی یک حکمت پنهان؟
حواشی اخیر دربارهی استفاده از واژهی “خر” توسط یکی از کارگردانان صاحبنام سینمای ایران، بازتابی از دوگانگی فرهنگی ما در مواجهه با زبان است. منتقدان سینمایی، از بهکارگیری این واژه آزرده شدند، اما برخی معتقدند که این تعبیر نه توهین، بلکه اشارهای هوشمندانه به مفهوم “بزرگی، استواری و بیباکی” در بستر تاریخی زبان فارسی است.
خر در اساطیر؛ همردیف قهرمانان
وقتی به تمام این شواهد تاریخی، زبانی و اسطورهای توجه میکنیم، درمییابیم که:
-
خر نماد بزرگی است.
-
پادزهر نیش عقرب است.
-
از بینبرنده ترس است.
-
وسیله ارتباط و پیامرسانی در سفرهای مهم بوده است.
در حقیقت، ویژگیهای یک جنگجوی اسطورهای را داراست؛ بیآنکه ابزار نمایش قدرت باشد. او مظلوم، صبور، نجیب و در عین حال بزرگ است.
نتیجهگیری: زمان بازنگری در داوریهای فرهنگی فرارسیده است
واژهها در زبان، مانند آینههایی هستند که بازتاب فرهنگ، تاریخ و روان جمعی ما را نشان میدهند. «خر»، اگرچه در ادبیات روزمره ما به ناسزا بدل شده، اما در اصل، نماد بزرگاندیشی، صبوری، استقامت و حتی درمانگری بوده است.
بیاییم از نو بنگریم و بفهمیم که واژهای چون «خر» نه توهینآمیز است، نه احمقنما. بلکه اگر انسان با چشم حقیقتجو نگاه کند، شاید بسیاری از خصلتهای شریف این حیوان را آرزو کند. چرا که همانطور که پیشینیان ما میگفتند:
“خر یک بار پایش به چاله میرود؛ نه هر روز!”
در پایان این شعر تقدیم میگردد:
شعر من تقدیم یک خر می شود
کی ولی خرنامه باور می شود
من در این فرهنگ سرتا پا هنر
کم شنیدم شرح احوالات خر
خر به معنای بزرگ است و عظیم
گاه سرور می شود گاهی رجیم
خرمگس، خرگوش، خرچنگ ای بشر
یک نمادی باشد از اوصاف خر
در کلاس ان بچه هایی که ته اند
نام خرخوان روی خوبان می نهند
می زنم در علم از خر یک مثال
نام «خرپا» می درخشد چون مدال
یک کلام از خر بگویم کافیه
هست نامش با صدایش قافیه
آن قدر خرخر نمودم در سخن
«کافیه» شد یک غلط در شعر من
در مضارع فعل بر گوید ببر
فعل خر هم میشود آری، بخر
هر که باشد یار او خر پول تر
در خریدن کار او مقبول تر
این خریداران که دائم در کفند
خود خری دارند یا توی صفند
گاه خر از روی پل چون بگذرد
روزهای پشت سر را ننگرد
گاه میافتد خری پایش به گل
می شود در نزد این آن و خجل
مشکلات زندگی گاهی خر است
حل آن مشکل از آن خر، خر تر است
بچه ی خر من نمیدانم چرا
تازگی ها گشته فحش و ناسزا
بنده یک شعری شنیدم وصف خر
باید آن را حک کنم با خط زر
«عشق تو آتش زده بر خرمنم
خرمنم، آی خرمنم، آی خرمنم»
گرچه خر حیوان بی بال و پریست
عشوه اش زیباتر از حور و پریست
حال من امروز چون حال خر است
حال خر البته از من بهتر است
گاه خر مانند آدم می شود
از خریت های او کم می شود
مثل آدم حرف تازه می زند
حرف ها را با اجازه می زند
ناگهان فرد عزیزی می شود
یک مدیر پشت میزی می شود
با کسی گاهی تبانی می کند
کارهای آنچنانی می کند
چون خر او میرود در هر کجا
گاه تصمیمی بگیرد نا به جا
من شنیدم در دهستانی خراب
ران خر را یک نفر کرده کباب
عده ای خوردند و به به گفته اند
بعد ها فهمیده اه اه گفته اند
آری این خر قصه دارد ناتمام
بنده هم چون عاجزم پس والسلام