دعای مطالعه [ نمایش ]
بِسْمِ الله الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
اَللّهُمَّ اَخْرِجْنى مِنْ ظُلُماتِ الْوَهْمِ
خدایا مرا بیرون آور از تاریکىهاى وهم،
وَ اَکْرِمْنى بِنُورِ الْفَهْمِ
و به نور فهم گرامى ام بدار،
اَللّهُمَّ افْتَحْ عَلَیْنا اَبْوابَ رَحْمَتِکَ
خدایا درهاى رحمتت را به روى ما بگشا،
وَانْشُرْ عَلَیْنا خَزائِنَ عُلُومِکَ بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
و خزانههاى علومت را بر ما باز کن به امید رحمتت اى مهربانترین مهربانان.
» فصل سردرد، صورت و افزایش فشار داخل جمجمه
» » سردرد خوشه‌ای (Cluster Headache)
سردرد خوشه‌ای
تعریف:
سردرد خوشه‌ای (Cluster Headache) یکی از شدیدترین و دردناک‌ترین انواع سردردهای راجعه (Recurrent Headaches) محسوب می‌شود. این نوع سردرد معمولاً به‌صورت حملات دوره‌ای ظاهر می‌شود و شدت درد آن به حدی بالاست که گاه از آن با عنوان “سردرد خودکشی” یاد می‌شود.
اپیدمیولوژی:
سردرد خوشه‌ای در مردان به‌طور قابل‌توجهی شایع‌تر است و نسبت بروز آن در مردان در مقایسه با زنان، بین ۳ تا ۹ برابر گزارش شده است. سن شروع این نوع سردرد معمولاً بین ۲۰ تا ۴۰ سالگی است، اما در هر سنی ممکن است بروز کند.
عوامل ژنتیکی:
گرچه تاکنون عامل ژنتیکی قطعی برای سردرد خوشه‌ای شناسایی نشده، اما شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد در برخی اقوام و خانواده‌ها، وراثت (Heredity) می‌تواند در بروز این اختلال نقش داشته باشد. به همین دلیل، در بررسی سابقه خانوادگی بیماران مبتلا به سردرد خوشه‌ای باید توجه ویژه‌ای داشت.
تبیین و گسترش علمی:
سردرد خوشه‌ای برخلاف سایر انواع سردرد مانند میگرن (Migraine) یا سردرد تنشی (Tension-type Headache)، به‌طور خاص با دوره‌های حمله‌ای مشخص می‌شود که در آن‌ها فرد ممکن است در طی چند هفته یا ماه، هر روز در زمان‌های خاصی دچار حملات شدید سردرد شود. این حملات ممکن است به‌طور ناگهانی آغاز شده و از نظر محل درد، معمولاً یکطرفه و پیرامون چشم یا ناحیه گیجگاهی باشند.
ویژگی‌های کلیدی این نوع سردرد عبارتند از:
-
شدت بسیار بالا
-
ماهیت سوراخ‌کننده یا سوزشی درد
-
همراهی با علائمی چون اشکریزش چشم، گرفتگی بینی یا افتادگی پلک در همان سمت سردرد
با توجه به این ویژگی‌ها، تشخیص صحیح سردرد خوشه‌ای اهمیت بالایی دارد تا درمان مناسب به‌کار گرفته شود.
علائم بالینی سردرد خوشه‌ای (Cluster Headache)
۱. ویژگی‌های حملات سردرد:
سردرد خوشه‌ای با حملات شدید، یکطرفه و بدون ضربان (Non-throbbing) شناخته می‌شود. یکی از مشخصه‌های مهم این سردرد، ثبات در سمت درگیری است؛ یعنی در اغلب موارد، حمله‌ها همیشه در همان سمت سر رخ می‌دهند.
این حملات معمولاً در شب یا ۱ تا ۲ ساعت پس از خواب رفتن آغاز می‌شوند. در فاز فعال بیماری، ممکن است حملات تا ۸ بار در روز تکرار شوند، که این تکرارپذیری باعث افت کیفیت زندگی بیمار می‌شود.
۲. شدت، مدت و محل درد:
درد معمولاً طی ۵ تا ۱۰ دقیقه به حداکثر شدت (Peak) می‌رسد. مدت حمله معمولاً ۴۵ دقیقه تا ۲ ساعت است، ولی گاهی تا ۳ ساعت هم طول می‌کشد.
محل درد معمولاً در ناحیه رترواربیـتال (Retro-orbital: پشت چشم) یا تمپورال (Temporal: شقیقه) قرار دارد.
ماهیت درد معمولاً به‌صورت سوزشی (Burning) یا سوراخ‌کننده (Piercing) توصیف می‌شود. شدت این درد به حدی است که بیمار ممکن است احساس کند مته‌ای در چشمش فرو می‌رود؛ این توصیف، بیانگر درد ناتوان‌کننده‌ای است که مختص این نوع سردرد است.
۳. علائم اتونوم همراه:
یکی از ویژگی‌های کلیدی سردرد خوشه‌ای، علائم اتونوم یکطرفه در همان سمت درد است. این علائم عبارتند از:
-
اشکریزش چشم (Lacrimation)
-
احتقان ملتحمه (Conjunctival injection)
-
گرفتگی بینی (Nasal congestion)
-
پتوز (Ptosis: افتادگی پلک)
-
میوز (Miosis: تنگی مردمک)
این علائم در مجموع ممکن است شبیه سندرم هورنر (Horner Syndrome) باشند، که در سردرد خوشه‌ای به‌صورت موقت و در سمت درد مشاهده می‌شوند.
۴. بیماری‌های همراه:
در برخی بیماران مبتلا به سردرد خوشه‌ای، هم‌ابتلایی با بیماری‌هایی نظیر زخم دئودنوم (Duodenal ulcer) یا شرایطی که با افزایش ترشح اسید معده همراه‌اند (مثل سندرم زولینگر-الیسون) گزارش شده است. گرچه این ارتباط قطعی نیست، اما توجه به وضعیت گوارشی بیماران مبتلا به سردرد خوشه‌ای، به‌ویژه در موارد مقاوم به درمان، توصیه می‌شود.
نقش الکل به‌عنوان عامل شعله‌ورکننده (Trigger) در سردرد کلاستر
الکل یکی از مهم‌ترین عوامل شعله‌ورکننده (Trigger) در سردرد کلاستر (Cluster Headache) محسوب می‌شود. حتی مقادیر اندک مصرف الکل می‌تواند منجر به آغاز یا افزایش حملات سردرد کلاستر شود، به‌ویژه در دوره‌ای که بیمار در فاز فعال بیماری قرار دارد. بنابراین، شناسایی و پرهیز از محرک‌هایی مانند الکل برای پیشگیری از حملات ضروری است.
افتراق سردرد کلاستر از میگرن
یکی از نکات مهم در تشخیص دقیق، تمایز بین سردرد کلاستر و میگرن (Migraine) است. هرچند هر دو در دسته سردردهای اولیه جای می‌گیرند، اما تفاوت‌های بارزی دارند که شناخت آن‌ها برای درمان مناسب حیاتی است:
۱. علائم همراه همچون تهوع (Nausea)، حساسیت به نور (Photophobia) و حساسیت به صدا (Phonophobia)
این علائم در سردرد کلاستر بسیار کمتر از میگرن مشاهده می‌شوند. استفراغ (Vomiting) که در میگرن به‌ویژه در فاز حمله شایع است، معمولاً در سردرد کلاستر وجود ندارد.
۲. رفتار بیمار در حین حمله
در میگرن، بیماران اغلب تمایل به دراز کشیدن در یک محیط تاریک و ساکت دارند. اما در سردرد کلاستر، وضعیت برعکس است؛ فرد معمولاً بی‌قرار است و قدم زدن یا نشستن را ترجیح می‌دهد. این بی‌قراری یکی از ویژگی‌های کلیدی افتراق‌دهنده محسوب می‌شود.
ویژگی‌های اپیزودیک و منظم سردرد کلاستر
پریودیک بودن (Periodicity) از مهم‌ترین ویژگی‌های سردرد کلاستر است. حملات معمولاً به‌صورت منظم و در الگوی زمانی مشخصی در طول شبانه‌روز تکرار می‌شوند. نکات کلیدی در این خصوص عبارت‌اند از:
-
حملات معمولاً ۱ تا ۳ بار در طی ۲۴ ساعت رخ می‌دهند.
-
هر پریود فعال از سردرد کلاستر به‌طور متوسط ۶ تا ۱۲ هفته طول می‌کشد.
-
در اغلب بیماران، این پریودها یک یا دو بار در سال بروز می‌کنند.
-
زمان بروز حملات در روزهای مختلف، تقریباً ثابت است؛ مثلاً همیشه در یک ساعت خاص از شب یا صبح آغاز می‌شود.
-
مدت زمان هر دوره و شدت حملات در هر فرد معمولاً یکنواخت باقی می‌ماند.
تفاوت سردرد تنشی با سردرد کلاستر
شناخت دقیق تفاوت‌های سردرد تنشی (Tension-type headache) و سردرد کلاستر (Cluster headache) برای تشخیص افتراقی و انتخاب درمان مناسب بسیار مهم است. این دو نوع سردرد اولیه از نظر علائم بالینی، شدت درد، موقعیت درد، طول مدت حمله و رفتار بیمار در حین حمله تفاوت‌های چشمگیری دارند.
۱. شدت درد
در سردرد تنشی شدت درد معمولاً خفیف تا متوسط است و به‌صورت فشارنده یا فشاری توصیف می‌شود؛ مانند بستن یک نوار یا فشار دور سر.
در مقابل، سردرد کلاستر دارای شدتی بسیار بالا و ناتوان‌کننده است که معمولاً به‌صورت درد سوزاننده یا سوراخ‌کننده در ناحیه پشت یا اطراف یک چشم حس می‌شود.
۲. محل درد
سردرد تنشی اغلب دوطرفه است و در ناحیه پیشانی، گیجگاهی یا پس‌سری گسترش می‌یابد.
اما سردرد کلاستر معمولاً یکطرفه و پری‌اوربیتال (اطراف چشم) یا تمپورال (گیجگاهی) است.
۳. طول مدت حمله
حملات سردرد تنشی ممکن است از ۳۰ دقیقه تا چند ساعت طول بکشند و گاهی به‌صورت مزمن، روزانه تکرار شوند.
در حالی که سردرد کلاستر به‌صورت حملاتی با مدت زمان ۱۵ تا ۱۸۰ دقیقه ظاهر می‌شود، ولی بسیار شدیدتر و در فواصل مشخص شبانه‌روزی تکرار می‌شوند.
۴. علائم همراه
سردرد تنشی معمولاً بدون علائم خودکار عصبی (Autonomic symptoms) است و تهوع یا حساسیت به نور و صدا به‌ندرت دیده می‌شود.
اما سردرد کلاستر با علائم خودکار یکطرفه مانند اشکریزش (Lacrimation)، احتقان بینی (Nasal congestion)، قرمزی چشم (Conjunctival injection) و افتادگی پلک (Ptosis) همراه است.
۵. رفتار بیمار
در حمله سردرد تنشی فرد معمولاً آرام است و فعالیت‌های روزمره را ادامه می‌دهد، گرچه ممکن است کمی احساس ناخوشایندی داشته باشد.
برخلاف آن، در سردرد کلاستر فرد بسیار بی‌قرار است، نمی‌تواند آرام بنشیند و تمایل به راه رفتن یا حرکات تند دارد.
۶. شیوع و الگوی زمانی
سردرد تنشی شایع‌ترین نوع سردرد اولیه است و هم در زنان و هم مردان دیده می‌شود.
در حالی‌که سردرد کلاستر شیوع کمتری دارد و بیشتر در مردان جوان (به‌ویژه سیگاری‌ها) دیده می‌شود. همچنین حملات آن معمولاً به‌صورت خوشه‌ای (Clustered) در یک دوره چند هفته‌ای رخ می‌دهد و سپس ممکن است ماه‌ها خاموش بماند.
در ادامه، جدول مقایسه‌ای بین سردرد تنشی (Tension-type headache) و سردرد کلاستر (Cluster headache) ارائه شده است:
| ویژگی | سردرد تنشی (Tension-type headache) | سردرد کلاستر (Cluster headache) |
|---|---|---|
| شدت درد | خفیف تا متوسط | بسیار شدید و ناتوان‌کننده |
| ماهیت درد | فشارنده، مانند بستن نوار دور سر | سوراخ‌کننده، سوزاننده، شدید |
| محل درد | دوطرفه، پیشانی، گیجگاهی یا پس‌سری | یکطرفه، اطراف یا پشت چشم، ناحیه گیجگاهی |
| مدت هر حمله | ۳۰ دقیقه تا چند ساعت | ۱۵ تا ۱۸۰ دقیقه |
| تعداد حملات در روز | معمولاً یک حمله یا مزمن پایدار | ۱ تا ۳ بار در روز |
| الگوی زمانی | گاه‌به‌گاه یا مزمن | پریودیک (خوشه‌ای)، با دوره‌های فعال و غیرفعال |
| علائم همراه | نادر؛ گاهی حساسیت خفیف به نور یا صدا | اشکریزش، گرفتگی بینی، قرمزی چشم، افتادگی پلک (همگی یکطرفه) |
| رفتار بیمار حین حمله | تمایل به استراحت، بی‌حرکت بودن | بی‌قراری شدید، راه رفتن یا نشستن مداوم |
| پاسخ به داروهای ساده | معمولاً پاسخ‌گو (استامینوفن، NSAIDs) | نیاز به درمان‌های اختصاصی مانند تریپتان‌ها یا اکسیژن |
| شیوع جمعیتی | شایع‌ترین نوع سردرد اولیه، در هر دو جنس | نادرتر، بیشتر در مردان جوان و سیگاری‌ها |
درمان سردرد کلاستر (Cluster Headache Treatment)
درمان سردرد کلاستر به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: درمان حمله حاد (Acute attack treatment) و درمان پیشگیرانه (Prophylactic treatment). این دو بخش مکمل یکدیگر هستند و هدف آن‌ها کنترل درد شدید و کاهش تکرار حملات در دوره‌های خوشه‌ای است.
درمان حمله حاد سردرد کلاستر
حملات سردرد کلاستر به‌صورت ناگهانی و شدید آغاز می‌شوند؛ بنابراین درمان سریع و مؤثر برای تسکین فوری درد ضروری است. سه درمان اصلی در این مرحله عبارتند از:
-
اکسیژن ۱۰۰ درصد (۱۰۰% Oxygen Therapy): استنشاق اکسیژن خالص با جریان بالا (حدود ۱۲ لیتر در دقیقه) از طریق ماسک صورت به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، در بسیاری از بیماران موجب تسکین سریع حمله می‌شود.
-
سوماتریپتان (Sumatriptan): تزریق زیرجلدی (subcutaneous) این دارو در دوز ۶ میلی‌گرم یکی از مؤثرترین روش‌ها برای درمان فوری حمله کلاستر محسوب می‌شود. در بیماران قلبی باید با احتیاط مصرف شود.
-
دی‌هیدروارگوتامین (Dihydroergotamine): به‌صورت تزریق زیرجلدی یا عضلانی تجویز می‌شود و در کاهش شدت و مدت حمله مؤثر است.
درمان پیشگیرانه (Prophylactic Treatment)
هدف از درمان پیشگیرانه، کاهش تعداد حملات در دوره خوشه‌ای و پیشگیری از شروع دوره جدید است. این درمان به دو گروه اصلی تقسیم می‌شود:
۱. داروهای سریع‌الاثر (Fast-acting prophylaxis)
این گروه دارویی اثر سریع اما موقت دارند و نقش آن‌ها فراهم کردن زمان لازم برای شروع اثر داروهای نگهدارنده بلندمدت است. از جمله این داروها:
-
پردنیزولون (Prednisolone): از دسته کورتیکواستروئیدهاست و معمولاً به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز تجویز می‌شود. کاهش تدریجی دوز در پایان درمان ضروری است.
-
ارگوتامین (Ergotamine): مصرف دوز شبانه آن (۲ میلی‌گرم قبل از خواب) می‌تواند از حملات شبانه جلوگیری کند.
-
دی‌هیدروارگوتامین (Dihydroergotamine): علاوه بر کاربرد حاد، در مواردی به‌عنوان داروی کمکی سریع‌الاثر در شروع درمان پروفیلاکتیک به کار می‌رود.
۲. داروهای نگهدارنده طولانی‌اثر (Long-term preventive therapy)
این داروها برای کنترل پایدار حملات سردرد کلاستر استفاده می‌شوند اما نیاز به زمان برای شروع اثر دارند:
-
وراپامیل (Verapamil): داروی انتخاب اول است. از دسته بلوک‌کننده‌های کانال کلسیم (Calcium channel blockers) بوده و در دوزهای بالا با پایش نوار قلب استفاده می‌شود.
-
لیتیم (Lithium): به‌ویژه در سردرد کلاستر مزمن یا مقاوم به درمان کاربرد دارد. نیازمند کنترل سطح سرمی و عملکرد کلیوی است.
-
متیسرژید (Methysergide): داروی ضد سروتونینی که مصرف طولانی‌مدت آن محدودیت دارد و به پایش دقیق نیاز دارد.
درمان‌های کمکی
-
ایندومتاسین (Indomethacin): گرچه در سردرد کلاستر مؤثر نیست، گاهی در افتراق با سایر سردردهای مشابه (مانند سردرد پاروکسیسمال همیشگی) کاربرد دارد.
-
درمان‌های حمایتی: در برخی بیماران، ماساژ ناحیه درد با یخ یا قرار دادن کمپرس سرد بر روی شقیقه یا پشت گردن، موجب کاهش موقت شدت درد می‌شود.
در ادامه، جدول دارویی کاربردی و علمی برای درمان سردرد کلاستر (Cluster Headache) ارائه شده است. این جدول شامل داروهای مورد استفاده در درمان حمله حاد و درمان پیشگیرانه است:
| نوع درمان | نام دارو | شکل مصرف | دوز معمول | نکات کلیدی |
|---|---|---|---|---|
| درمان حاد | اکسیژن ۱۰۰٪ (Oxygen) | ماسک با جریان بالا | ۱۰–۱۵ دقیقه با ۱۲-۱۵ لیتر/دقیقه | تسکین سریع، بسیار مؤثر در فاز حاد حمله |
| سوماتریپتان (Sumatriptan) | تزریق زیرجلدی (Subcutaneous) | ۶ میلی‌گرم | منع نسبی در بیماران قلبی؛ مؤثرترین داروی تزریقی | |
| دی‌هیدروارگوتامین (DHE) | تزریق زیرجلدی یا عضلانی | ۱ میلی‌گرم (بر اساس تحمل بیمار) | در مواقع اورژانسی یا زمانی که تریپتان‌ها مؤثر نیستند | |
| پیشگیری سریع‌الاثر | پردنیزولون (Prednisolone) | خوراکی | ۶۰-۱۰۰ میلی‌گرم روزانه، کاهش تدریجی | شروع اثر طی چند روز؛ فقط برای مدت کوتاه استفاده شود |
| ارگوتامین (Ergotamine) | خوراکی (قرص شبانه) | ۱-۲ میلی‌گرم قبل خواب | مؤثر در پیشگیری از حملات شبانه؛ استفاده کوتاه‌مدت | |
| دی‌هیدروارگوتامین (DHE) | تزریقی | دوز متغیر بر اساس طرح درمان | مکمل درمان‌های سریع‌الاثر | |
| پیشگیری بلندمدت | وراپامیل (Verapamil) | خوراکی | شروع با ۸۰–۱۲۰ میلی‌گرم تا دوزهای بالا | داروی خط اول پیشگیری؛ نیاز به پایش ECG به‌ویژه در دوزهای بالا |
| لیتیم (Lithium) | خوراکی | ۳۰۰–۹۰۰ میلی‌گرم در روز | مفید در فرم مزمن؛ نیاز به پایش سطح خونی و عملکرد کلیه | |
| متیسرژید (Methysergide) | خوراکی | ۲–۶ میلی‌گرم در روز | داروی ضد سروتونینی؛ مصرف طولانی‌مدت محدود به دلیل عوارض بالقوه فیبروتیک | |
| درمان کمکی | ایندومتاسین (Indomethacin) | خوراکی | ۲۵–۷۵ میلی‌گرم در روز | معمولاً در افتراق با سایر سردردها مانند Hemicrania مورد استفاده قرار می‌گیرد |
| کمپرس یخ | موضعی | بسته به نیاز بیمار | گاهی در برخی بیماران مؤثر در کاهش علائم حمله |
جمع‌بندی:
سردرد خوشه‌ای (Cluster Headache) به‌عنوان یکی از دردناک‌ترین انواع سردردهای اولیه، بیشتر در مردان جوان و میانسال دیده می‌شود. با وجود نبود شواهد قطعی ژنتیکی، نقش وراثت در برخی خانواده‌ها قابل توجه است. شناخت صحیح ویژگی‌های این سردرد، به تشخیص و درمان دقیق‌تر کمک می‌کند.
علائم سردرد خوشه‌ای شامل حملات یکطرفه و بدون ضربان، بروز شبانه، درد شدید رترواربیـتال یا تمپورال، و همراهی با علائم اتونومیک مانند اشکریزش و گرفتگی بینی هستند. این سردرد می‌تواند با بیماری‌های گوارشی مانند زخم دئودنوم یا سندرم زولینگر-الیسون همزمان باشد. شناخت این علائم، کلید تشخیص دقیق و درمان مؤثر است.
سردرد کلاستر نوعی سردرد شدید و ناتوان‌کننده است که با الگوی زمانی منظم، حملات کوتاه اما بسیار دردناک، و واکنش‌های رفتاری متفاوت نسبت به میگرن مشخص می‌شود. الکل یکی از قوی‌ترین محرک‌های این نوع سردرد است و باید کاملاً اجتناب شود. افتراق دقیق از میگرن از طریق ارزیابی علائم همراه، الگوی رفتاری بیمار، و ویژگی‌های زمانی حمله امکان‌پذیر است. این تمایز، اساس انتخاب درمان صحیح و مؤثر برای هر بیمار خواهد بود.
درمان سردرد کلاستر نیاز به استراتژی ترکیبی دارد؛ یعنی کنترل سریع حمله با اکسیژن یا تریپتان، همراه با پیشگیری مؤثر با داروهای نگهدارنده‌ای چون وراپامیل. درمان سریع، تنظیم دقیق داروها، و نظارت پزشکی مستمر کلید اصلی در کنترل موفق این نوع سردرد ناتوان‌کننده است.
و در پایان تفاوت‌های بین سردرد تنشی و سردرد خوشه‌ای:
-
سردرد تنشی با شدت کمتر، دوطرفه بودن، نداشتن علائم خودکار، و طول مدت طولانی‌تر مشخص می‌شود.
-
سردرد کلاستر نوعی درد بسیار شدید، یکطرفه، کوتاه‌مدت، با علائم خودکار یکطرفه و الگوی پریودیک خاص است.
درمان و پیشگیری از این دو نوع سردرد نیازمند رویکردهای کاملاً متفاوت است؛ بنابراین افتراق بالینی صحیح نقش اساسی در کنترل مؤثر علائم ایفا می‌کند.
پرسش‌هایی درباره سردرد خوشه‌ای
بیمار با حملات سردرد یکطرفه که حدود ۱ تا ۲ ساعت طول می‌کشد، مراجعه کرده است. سردردهای بیمار هرشب در ساعت خاصی باعث بیدار شدن بیمار می‌شود. بیمار طی سردرد دچار بی قراری، قرمزی چشم، اشک ریزش و گرفتگی بینی می‌شود. کدامیک از موارد زیر محتمل‌ترین تشخیص است؟
(پرانترنی اسفند ۹۶ – قطب ۷ کشوری [دانشگاه اصفهان])
الف) میگرن با اورا
ب) سردرد کلاستر
ج) نورالژی تریژمینال
د) هیپرتانسیون اینتراکرانیال ایدیوپاتیک
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه ب
پاسخ تشریحی:
توضیح بر اساس کلیدواژه‌ها
بیمار دچار حملات سردرد یکطرفه (Unilateral Headache) است که در زمان مشخص شبانه باعث بیداری می‌شود. این حملات با علائم اتونومیک همراه هستند مانند:
قرمزی چشم (Conjunctival injection)،
اشکریزش (Lacrimation)،
گرفتگی بینی (Nasal congestion)،
و بی‌قراری (Restlessness).
این الگوی سردردهای کوتاه‌مدت، شدید، یکطرفه و همراه با علائم اتونومیک چشمی و بینی، مشخصاً با سردرد کلاستر (Cluster Headache) تطابق دارد. یکی از ویژگی‌های بارز کلاستر، حمله‌های دوره‌ای، اغلب در ساعات مشخص شبانه (معمولاً بین ۱ تا ۳ نیمه‌شب) است که می‌توانند بیمار را از خواب بیدار کنند.
در مقابل، سردردهایی مانند میگرن (Migraine) یا نورالژی عصب سه‌قلو (Trigeminal Neuralgia) یا افزایش فشار داخل جمجمه (Intracranial Hypertension) معمولاً چنین الگوی خاص زمانی همراه با علائم خودکار ندارند.
بررسی گزینه‌ها
الف) میگرن با اورا (Migraine with Aura)
میگرن معمولاً با پیش‌درآمدهای بینایی یا حسی (Aura) آغاز می‌شود و سردرد آن می‌تواند چندین ساعت تا روزها طول بکشد. سردرد در میگرن با دراز کشیدن بهتر می‌شود و همراه با تهوع، استفراغ و فتو/فونو‌فوبی است، نه علائم خودکار بینی یا چشم. همچنین معمولاً در ساعت مشخصی از شب بروز نمی‌کند.
❌ رد می‌شود.
ب) سردرد کلاستر (Cluster Headache)
بارزترین تطابق با شرح حال بیمار دارد. حملات سردرد شدید، کوتاه‌مدت (بین ۱۵ دقیقه تا ۳ ساعت)، یکطرفه و به‌ویژه در اطراف چشم (Periorbital) همراه با علائم اتونومیک و بی‌قراری بیمار. بیمار در حمله ترجیح می‌دهد راه برود یا بنشیند و نه دراز بکشد، که تفاوت مهمی با میگرن است.
✅ محتمل‌ترین تشخیص است.
ج) نورالژی عصب سه‌قلو (Trigeminal Neuralgia)
سردرد به‌صورت تیر کشنده و کوتاه‌مدت و با تحریک لمس، جویدن یا مسواک‌زدن ایجاد می‌شود. علائم چشمی، گرفتگی بینی یا بی‌قراری وجود ندارد و زمان حمله‌ها بسیار کوتاه‌تر (چند ثانیه تا دقیقه) از توصیف این بیمار است.
❌ رد می‌شود.
د) هیپرتانسیون اینتراکرانیال ایدیوپاتیک (Idiopathic Intracranial Hypertension)
اغلب در زنان جوان چاق دیده می‌شود. سردرد با افزایش فشار داخل جمجمه (ICP) همراه است، ممکن است در صبح‌ها بدتر باشد و با تاری دید یا دوبینی همراه باشد اما نه بی‌قراری و نه علائم چشمی و بینی به سبک کلاستر ندارد.
❌ رد می‌شود.
نتیجه‌گیری نهایی و پاسخ صحیح
شرح حال دقیق، الگوی زمانی مشخص، علائم اتونومیک و بی‌قراری در زمان حمله همگی به نفع سردرد کلاستر (Cluster Headache) هستند که از نظر بالینی بسیار اختصاصی است.
پاسخ صحیح: گزینه ب) سردرد کلاستر
آقای ۳۲ ساله‌ای با سردرد از ۶ ماه پیش که همیشه در سمت راست رخ می‌دهد، مراجعه کرده است. سردرد، او را از خواب بیدار می‌کند، هر بار حدود یک ساعت طول می‌کشد و همراه با اشک ریزش و قرمزی چشم می‌باشد. کدام نوع سردرد برای ایشان مطرح است؟
(پرانترنی میان دوره – خرداد ۹۸)
الف) سینوزیت
ب) میگرن
ج) سردرد تنشن
د) سردرد کلاستر
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه د
پاسخ تشریحی:
توضیح بر اساس کلیدواژه‌ها
در شرح حال این بیمار سردرد یکطرفه (Unilateral Headache) مطرح است که دقیقاً در سمت راست سر رخ می‌دهد. این سردرد:
-
از خواب بیدار می‌کند (ویژگی بارز در برخی سردردهای اولیه)،
-
حدود یک ساعت طول می‌کشد،
-
و با اشکریزش (Lacrimation) و قرمزی چشم (Conjunctival injection) همراه است.
همه این ویژگی‌ها کاملاً تطابق دارند با سردرد کلاستر (Cluster Headache) که مشخصه آن سردردهای بسیار شدید، یکطرفه، اغلب اطراف چشم، با علائم اتونومیک از جمله اشکریزش، قرمزی چشم، گرفتگی بینی و بیدار شدن از خواب در ساعت مشخص است.
بررسی گزینه‌ها
الف) سینوزیت (Sinusitis)
سینوزیت می‌تواند سردرد ایجاد کند، ولی معمولاً با درد مبهم و فشاری در پیشانی یا گونه‌ها همراه است. اشکریزش و قرمزی چشم از ویژگی‌های شایع سینوزیت نیست و مهم‌تر از آن، سردرد سینوزیتی معمولاً الگوی مزمن و پیوسته دارد نه حملات حاد یک‌ساعته‌ای که باعث بیدار شدن بیمار از خواب شود.
❌ رد می‌شود.
ب) میگرن (Migraine)
میگرن نیز سردرد یکطرفه دارد، اما سردرد آن معمولاً طولانی‌تر (۴ تا ۷۲ ساعت) است. اشکریزش و قرمزی چشم از ویژگی‌های شایع میگرن نیستند. همچنین، در میگرن فرد تمایل به استراحت و دراز کشیدن دارد، نه بی‌قراری. ویژگی بیدار شدن در ساعت مشخص از خواب نیز بیشتر با کلاستر دیده می‌شود.
❌ رد می‌شود.
ج) سردرد تنشی (Tension Headache)
این سردرد معمولاً دوطرفه، با کیفیت فشاری یا سفت‌کننده است و بدون علائم اتونومیک مانند اشکریزش یا قرمزی چشم. حملات آن معمولاً به‌صورت مداوم و خفیف تا متوسط هستند، نه حاد و یک‌ساعته. همچنین باعث بیدار شدن از خواب نمی‌شوند.
❌ رد می‌شود.
د) سردرد کلاستر (Cluster Headache)
این گزینه کاملاً منطبق با شرح حال بیمار است. سردردهای یکطرفه، بسیار شدید، کوتاه‌مدت (بین ۱۵ تا ۱۸۰ دقیقه)، به‌طور منظم در زمان خاص (معمولاً شب‌ها)، همراه با اشکریزش، قرمزی چشم، گرفتگی بینی، و بی‌قراری دیده می‌شود. الگوی ۶ ماهه و حملات تکرارشونده نیز با فاز اپیزودیک کلاستر مطابقت دارد.
✅ محتمل‌ترین تشخیص است.
نتیجه‌گیری نهایی و پاسخ صحیح
با توجه به شدت، یکطرفه بودن، مدت کوتاه، علائم اتونومیک، و بیدار شدن از خواب، تشخیص محتمل برای این بیمار، سردرد کلاستر (Cluster Headache) است.
پاسخ صحیح: گزینه د) سردرد کلاستر
مرد ۵۵ ساله‌ای با سابقه سردردهای مزمن یکطرفه مراجعه کرده است. سردردهای بیمار با مصرف الکل به طور تیپیک تشدید می‌یابد و وی را از خواب بیدار می‌کند. کدام نوع سردرد بیشتر مطرح است؟
(پرانترنی میان دوره – آبان ۹۶)
الف) کلاستر
ب) نورالژی تریژمینال
ج) آرتریت تمپورال
د) میگرن بدون اورا
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه الف
پاسخ تشریحی:
توضیح بر اساس کلیدواژه‌ها
در این سوال چند کلیدواژه مهم وجود دارد که به تفکیک تحلیل می‌شوند:
-
سردرد مزمن یکطرفه (Chronic Unilateral Headache)
-
تشدید با مصرف الکل (Alcohol as Trigger)
-
بیدار شدن از خواب در اثر سردرد (Nocturnal Awakening due to Headache)
این ویژگی‌ها به‌ویژه ترکیب مصرف الکل به عنوان عامل شعله‌ورکننده (Trigger) و بیدار شدن از خواب، بسیار تیپیک سردرد کلاستر (Cluster Headache) است. به‌طور خاص، مصرف الکل در دوره فعال سردرد کلاستر می‌تواند حملات را تحریک کند، در حالی‌که در دیگر سردردها این ویژگی بارز نیست.
بررسی گزینه‌ها
الف) سردرد کلاستر (Cluster Headache)
✔️ مشخصات آن کاملاً با علائم بیمار مطابقت دارد:
-
حملات سردرد بسیار شدید، یکطرفه، اغلب در اطراف چشم
-
بیدار کردن فرد از خواب
-
تشدید با الکل
-
حملات خوشه‌ای در یک دوره زمانی (اپیزودیک)، سپس بهبودی
این تشخیص دقیقاً با شرح حال تطابق دارد.
ب) نورالژی تریژمینال (Trigeminal Neuralgia)
❌ این نوع درد عصبی معمولاً بسیار کوتاه (چند ثانیه)، تیرکشنده، و در محدوده عصب سه‌قلو است. با تحریک‌های لمسی یا جویدن شعله‌ور می‌شود، نه با الکل. همچنین، حملات آن معمولاً شبانه و بیدارکننده نیستند.
ج) آرتریت تمپورال (Temporal Arteritis)
❌ در سنین بالاتر (بیشتر از ۵۰ سال) دیده می‌شود، اما با علائمی مانند درد در ناحیه تمپورال، اختلال بینایی، حساسیت به لمس شریان تمپورال و ESR بالا همراه است. ارتباطی با الکل ندارد و سردرد آن معمولاً پیوسته و نه حمله‌ای است.
د) میگرن بدون اورا (Migraine without Aura)
❌ میگرن ممکن است یکطرفه باشد، ولی معمولاً با تهوع، حساسیت به نور و صدا همراه است. بیدارکننده از خواب به‌طور تیپیک نیست، و الکل به اندازه‌ای که در کلاستر مطرح است در میگرن محرک شناخته‌شده‌ای نیست.
نتیجه‌گیری نهایی و پاسخ صحیح
با توجه به سردرد مزمن یکطرفه، بیدار شدن از خواب، و تشدید با مصرف الکل، تشخیص سردرد کلاستر (Cluster Headache) بسیار محتمل است و سایر گزینه‌ها تطابق بالینی ندارند.
پاسخ صحیح: گزینه الف) کلاستر
در مورد سردرد کلاستر کدام عبارت غلط است؟
(پرانترنی اسفند ۹۵ – قطب ۳ کشوری [دانشگاه همدان و کرمانشاه])
الف) طول مدت سردرد ۱۵ – ۵ دقیقه است.
ب) در مردها شایع‌تر از خانم‌ها است.
ج) سردرد خیلی شدید و یکطرفه است.
د) سردرد به طور شایع در حین خواب اتفاق می‌افتد.
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه الف
پاسخ تشریحی:
توضیح بر اساس کلیدواژه‌ها
سردرد کلاستر (Cluster Headache) یک نوع نادر اما بسیار شدید از سردردهای اولیه است که با ویژگی‌های زیر شناخته می‌شود:
-
شدت بسیار زیاد و ماهیت یکطرفه (Unilateral Severe Headache)
-
همراهی با علائم اتونومیک مانند اشکریزش، قرمزی چشم، گرفتگی بینی
-
وقوع حملات به شکل خوشه‌ای (Cluster)، مثلاً چند هفته پشت‌سر‌هم
-
بروز شایع در حین خواب، معمولاً در ساعت خاصی از شب
-
شیوع بیشتر در مردان
-
طول مدت حمله بین ۱۵ تا ۱۸۰ دقیقه (معمولاً ۳۰ تا ۹۰ دقیقه)
بررسی گزینه‌ها
الف) طول مدت سردرد ۱۵ – ۵ دقیقه است.
❌ نادرست است. حملات کلاستر معمولاً ۱۵ تا ۱۸۰ دقیقه (۳ ساعت) طول می‌کشند. بنابراین، محدوده‌ی “۵ تا ۱۵ دقیقه” کمتر از حداقل زمان تشخیصی است و این گزینه غلط است.
ب) در مردها شایع‌تر از خانم‌ها است.
✔️ صحیح است. سردرد کلاستر برخلاف بسیاری از سردردهای اولیه مثل میگرن، در مردان شایع‌تر است. نسبت شیوع حدود ۳ به ۱ به نفع مردان است.
ج) سردرد خیلی شدید و یکطرفه است.
✔️ کاملاً درست است. درد کلاستر از شدیدترین انواع سردرد شناخته می‌شود و همیشه یکطرفه است (معمولاً اطراف چشم یا ناحیه تمپورال).
د) سردرد به طور شایع در حین خواب اتفاق می‌افتد.
✔️ درست است. حملات اغلب در زمان مشخصی از شب، حتی به‌طور روزانه، اتفاق می‌افتند و فرد را از خواب بیدار می‌کنند.
نتیجه‌گیری نهایی و پاسخ صحیح
با توجه به ویژگی‌های اصلی سردرد کلاستر، تنها گزینه‌ای که با واقعیت علمی تطابق ندارد طول مدت بسیار کوتاه ذکر شده در گزینه الف است.
پاسخ صحیح: گزینه الف) طول مدت سردرد ۱۵ – ۵ دقیقه است.
آقای ۴۵ ساله‌ای با سردردهای شدید حمله‌ای یکطرفه همراه با اشک ریزش مراجعه کرده است. سردردهای بیمار بعد از شروع خواب بروز می‌کند. کدامیک از عبارات زیر در زمینه سردرد بیمار صحیح می‌باشد؟
(پرانترنی شهریور ۹۴ – قطب ۶ کشوری [دانشگاه زنجان])
الف) این سردرد فقط در خواب بروز می‌کند.
ب) ممکن است در طی حمله سندرم هورنر بروز کند.
ج) به طور معمول ۱۲ – ۳ ساعت طول می‌کشد.
د) سردرد بیمار ممکن است ژنرالیزه شود.
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه ب
پاسخ تشریحی:
توضیح بر اساس کلیدواژه‌ها
سردرد کلاستر (Cluster Headache) یک سردرد اولیه بسیار دردناک و یکطرفه است که دارای ویژگی‌های زیر است:
-
شدت بالا و ماهیت یکطرفه، اغلب در اطراف چشم یا ناحیه تمپورال
-
همراه با اشکریزش (Lacrimation)، قرمزی چشم (Conjunctival Injection)، گرفتگی بینی (Nasal Congestion)، و در برخی موارد افتادگی پلک و میوز (سندرم هورنر؛ Horner’s Syndrome)
-
معمولاً در شب‌ها و بعد از شروع خواب اتفاق می‌افتد و بیمار را از خواب بیدار می‌کند
-
حملات کوتاه‌مدت، اغلب بین ۱۵ تا ۱۸۰ دقیقه
-
به‌صورت حمله‌ای و دوره‌ای (Episodic) رخ می‌دهد، با دوره‌هایی از خاموشی
بررسی گزینه‌ها
الف) این سردرد فقط در خواب بروز می‌کند.
❌ نادرست است. سردردهای کلاستر اغلب در خواب یا شب‌ها شروع می‌شوند، اما این‌گونه نیست که فقط در خواب رخ دهند. ممکن است در طول روز نیز رخ دهند، گرچه زمان‌بندی آن‌ها معمولاً ثابت و الگودار است.
ب) ممکن است در طی حمله سندرم هورنر بروز کند.
✔️ صحیح است. یکی از علائم همراه سردرد کلاستر، به‌ویژه در حملات شدید، سندرم هورنر است که شامل میوز (تنگی مردمک)، پتوز (افتادگی پلک) و آنهیدروز (کاهش تعریق) در همان سمت سردرد است.
ج) به طور معمول ۱۲ – ۳ ساعت طول می‌کشد.
❌ نادرست است. مدت زمان حمله در سردرد کلاستر بین ۱۵ تا ۱۸۰ دقیقه (حداکثر ۳ ساعت) است. عدد ۱۲ ساعت کاملاً غیرمعمول بوده و خارج از طیف تعریف‌شده در معیارهای تشخیصی بین‌المللی است.
د) سردرد بیمار ممکن است ژنرالیزه شود.
❌ نادرست است. سردرد کلاستر ماهیّت بسیار مشخصاً یکطرفه (Strictly Unilateral) دارد. برخلاف برخی از انواع میگرن، هیچ‌گاه ژنرالیزه یا دوطرفه نمی‌شود.
نتیجه‌گیری و پاسخ نهایی
با توجه به توصیف بالینی، بیمار دچار سردرد کلاستر است. تنها گزینه‌ای که به درستی به یکی از ویژگی‌های مهم این سردرد اشاره دارد، بروز احتمالی سندرم هورنر در طی حمله است.
پاسخ صحیح: گزینه ب) ممکن است در طی حمله سندرم هورنر بروز کند.
آقای جوان با سابقه سردردهای حمله‌ای و شدید از یک ماه قبل، مراجعه نموده است. سردرد معمولاً ساعتی بعد از به خواب رفتن شروع می‌شود و با تهوع، استفراغ، قرمزی و آبریزش از بینی همراه است. سردرد اکثراً یک طرفه بوده و گاهی تا ۲ ساعت ادامه می‌یابد. معاینات نورولوژیک و سیستمیک طبیعی می‌باشند. کدامیک از درمان‌های زیر در فاز حمله ارجح است؟
(دستیاری – اسفند ۹۷)
الف) متیل پردنیزولون
ب) مورفین
ج) اکسیژن ۱۰۰٪
د) لابتالول
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه ج
پاسخ تشریحی:
توضیح بر اساس کلیدواژه‌ها
بیماری که توصیف شده، دچار سردردهای حمله‌ای (Paroxysmal Headache) با ویژگی‌های مشخص زیر است:
-
شروع ساعتی پس از خواب که الگوی شاخص سردرد کلاستر (Cluster Headache) است.
-
شدت بالا و ماهیت یکطرفه (Unilateral)
-
همراهی با علائم اتونوم (Autonomic Symptoms) از جمله قرمزی و آبریزش بینی
-
مدت زمان حمله بین ۱۵ تا ۱۸۰ دقیقه که در این بیمار تا ۲ ساعت طول می‌کشد
-
معاینه نورولوژیک و سیستمیک نرمال که تشخیص سردرد اولیه را تقویت می‌کند
این توصیف کاملاً با سردرد کلاستر مطابقت دارد.
درمان فاز حاد سردرد کلاستر
درمان‌های مؤثر در فاز حمله شامل موارد زیر هستند:
-
اکسیژن ۱۰۰٪ با جریان بالا (۱۲–۱۵ لیتر در دقیقه) از طریق ماسک غیرقابل بازدم به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه
-
سوماتریپتان زیرجلدی یا دی‌هیدروارگوتامین عضلانی یا زیرجلدی
بررسی گزینه‌ها
الف) متیل پردنیزولون
❌ استروئیدها مانند پردنیزولون یا متیل پردنیزولون در درمان پروفیلاکتیک کوتاه‌مدت (Bridge Therapy) کاربرد دارند، نه برای فاز حمله.
ب) مورفین
❌ استفاده از اپیوئیدها مانند مورفین در درمان سردردهای اولیه به‌ویژه سردرد کلاستر توصیه نمی‌شود، چرا که بی‌اثر و حتی مضر هستند و می‌توانند باعث اعتیاد یا تشدید سردرد شوند.
ج) اکسیژن ۱۰۰٪
✔️ درمان انتخابی فاز حاد سردرد کلاستر است. سریع‌الاثر، غیرتهاجمی و اثربخش در اکثر بیماران.
د) لابتالول
❌ این دارو یک بتابلاکر است و در درمان میگرن پروفیلاکتیک ممکن است نقش داشته باشد، اما در سردرد کلاستر جایگاهی در فاز حاد یا پروفیلاکسی ندارد.
نتیجه‌گیری و پاسخ نهایی
با توجه به مشخصات بیمار و تأیید تشخیص سردرد کلاستر، درمان ارجح در فاز حمله، اکسیژن ۱۰۰٪ است که طبق گایدلاین‌های بین‌المللی مانند AHS و NICE توصیه شده است.
پاسخ صحیح: گزینه ج) اکسیژن ۱۰۰٪
آقای ۵۳ ساله‌ای با حملات راجعه سردرد در نیمه راست سر مراجعه کرده است. حملات هر شب، یک ساعت بعد از خواب رفتن رخ می‌دهند. مدت حملات ۶۰ دقیقه می‌باشد. همراه با این سردردهای بسیار شدید و ناتوان کننده، احتقان ملتحمه و آبریزش بینی در همان سمت وجود دارد؛ برای درمان سردردهای بیمار در زمان حمله کدام درمان زیر ارجح است؟
(پرانترنی شهریور ۹۸ – قطب ۱۰ کشوری [دانشگاه تهران])
الف) اکسیژن ۱۰۰٪
ب) وراپامیل
ج) لیتیوم
د) نورتریپتیلین
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه الف
پاسخ تشریحی:
توضیح بر اساس کلیدواژه‌ها
بیمار مذکور دچار حملات راجعه سردرد شدید و یکطرفه در نیمه راست سر است که:
-
هر شب، یک ساعت پس از خواب رفتن شروع می‌شود
-
مدت زمان هر حمله حدود ۶۰ دقیقه است
-
همراه با علائم اتونوم (Autonomic Symptoms) در همان سمت از جمله احتقان ملتحمه (Conjunctival injection) و آبریزش بینی (Rhinorrhea)
-
سردردها بسیار شدید و ناتوان‌کننده‌اند
این ویژگی‌ها کاملاً منطبق با مشخصات سردرد کلاستر (Cluster Headache) است:
-
سردردهای بسیار شدید و یکطرفه
-
همراهی با علائم اتونوم مانند اشکریزش، احتقان بینی و قرمزی چشم
-
بروز منظم در یک ساعت خاص از شبانه‌روز، به‌ویژه پس از شروع خواب
-
مدت زمان هر حمله ۱۵ تا ۱۸۰ دقیقه
درمان حمله حاد سردرد کلاستر
درمان‌های مؤثر در فاز حاد شامل:
-
اکسیژن ۱۰۰٪ با ماسک غیرقابل بازدم به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه (جریان ۱۲ تا ۱۵ لیتر در دقیقه)
-
سوماتریپتان زیرجلدی یا دی‌هیدروارگوتامین عضلانی/زیرجلدی
این روش‌ها باید سریع‌الاثر باشند؛ چون حملات شدید اما کوتاه‌مدت هستند.
بررسی گزینه‌ها
الف) اکسیژن ۱۰۰٪
✔️ درمان انتخابی فاز حمله سردرد کلاستر است. سریع، ایمن و بدون نیاز به تزریق یا مصرف خوراکی. بسیاری از بیماران به این روش پاسخ بسیار خوبی می‌دهند.
ب) وراپامیل
❌ یک داروی پروفیلاکتیک نگهدارنده (Prophylactic) است و برای پیشگیری از حملات آتی کاربرد دارد، نه درمان فوری حمله.
ج) لیتیوم
❌ مشابه وراپامیل، در درمان پیشگیرانه کلاستر کرونیک استفاده می‌شود، نه در فاز حاد.
د) نورتریپتیلین
❌ عمدتاً در سردرد تنشی (Tension-type headache) و گاهی در میگرن استفاده می‌شود و در سردرد کلاستر جایگاهی ندارد.
نتیجه‌گیری و پاسخ نهایی
باتوجه به ویژگی‌های بالینی ذکرشده و نوع حمله، تشخیص سردرد کلاستر قطعی است. بهترین درمان در فاز حمله، اکسیژن ۱۰۰٪ می‌باشد که اثربخشی سریع و استاندارد دارد.
پاسخ صحیح: گزینه الف) اکسیژن ۱۰۰٪
جوان ۲۳ ساله‌ای به دلیل سردرد به پزشک مراجعه کرده است. درد از یک هفته قبل شروع شده و هر شب تقریباً نیم‌ساعت پس از خواب رفتن به صورت دردی شدید و تیرکشنده در اطراف حدقهٔ راست شروع می‌شود که سبب بیدار شدن وی می‌گردد. در زمان درد اشک ریزش و قرمزی چشم راست و افتادگی خفیف پلک نیز ایجاد می‌شود. پس از ۱۵ دقیقه درد فروکش می‌کند. معاینه عصبی در زمان مراجعهٔ بیمار طبیعی است. در رابطه با این بیمار کدام گزینه صحیح است؟
(پرانترنی شهریور ۹۴ – قطب ۵ کشوری [دانشگاه شیراز])
الف) به دلیل شانس بالای آنوریسم شریانی در این بیمار انجام MRI مغزی و MR آنژیوگرافی مغز قویاً توصیه می‌شود.
ب) ترکیبات ارگوتامین و یا تریپتان‌ها و یا استنشاق اکسیژن ۱۰۰٪ درمان علامتی درد در این بیمار است.
ج) درد به دلیل نورالژی عصب سه قلو بوده و با کاربامازپین به خوبی کنترل می‌شود.
د) این سردرد می‌تواند دو طرفه و با کیفیت نبض‌دار هم
بروز کند.
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه ب
پاسخ تشریحی:
توضیح بر اساس کلیدواژه‌ها
در این سؤال، بیمار جوان ۲۳ ساله‌ای با سردردی حاد، شدید، یکطرفه و تیرکشنده در اطراف حدقه چشم راست مراجعه کرده است که:
-
هر شب حدود نیم‌ساعت پس از خوابیدن آغاز می‌شود
-
باعث بیدار شدن از خواب می‌شود
-
همراه با اشکریزش، قرمزی چشم و افتادگی خفیف پلک (پتوز) در سمت راست است
-
حملات کوتاه‌مدت (۱۵ دقیقه) هستند
-
معاینه عصبی طبیعی است
این توصیف‌ها کاملاً با سردرد کلاستر (Cluster Headache) تطابق دارد. سردرد کلاستر به عنوان یکی از سردردهای نوع تریژمینال-اتونومیک (TACs) شناخته می‌شود که معمولاً در جوانان مرد دیده می‌شود و دارای ویژگی‌های زیر است:
-
درد بسیار شدید، یکطرفه، پری‌اوربیتال یا تمپورال
-
مدت حمله ۱۵ تا ۱۸۰ دقیقه
-
علائم اتونومیک همراه در همان سمت درد (اشکریزش، احتقان بینی، قرمزی چشم، پتوز)
-
معمولاً در شب هنگام و در زمان خواب شروع می‌شود
-
بیمار در حین حمله بی‌قرار است (در مقابل میگرن که با تمایل به استراحت همراه است)
بررسی گزینه‌ها
الف) انجام MRI مغزی و MR آنژیوگرافی به دلیل احتمال آنوریسم
❌ نادرست. در بیمارانی با شرح حال کلاسیک سردرد کلاستر و معاینه نورولوژیک طبیعی، نیازی به بررسی‌های تصویربرداری فوری نیست. بررسی‌های تصویربرداری برای بیماران با علائم هشدار، یافته‌های غیرطبیعی در معاینه، یا تظاهرات غیرکلاسیک توصیه می‌شود.
ب) ترکیبات ارگوتامین، تریپتان‌ها یا اکسیژن ۱۰۰٪ درمان علامتی درد در این بیمار است
✅ درست. درمان فاز حاد حمله‌های سردرد کلاستر شامل:
-
اکسیژن ۱۰۰٪ (۱۰-۱۲ L/min به مدت ۱۵ دقیقه از طریق ماسک غیرقابل‌تنفس)
-
سوماتریپتان زیرجلدی
-
ارگوتامین (در برخی منابع)
این موارد جزء درمان‌های استاندارد و اثربخش فاز حمله‌ای سردرد کلاستر هستند.
ج) نورالژی عصب سه‌قلو و درمان با کاربامازپین
❌ نادرست. اگرچه درد نورالژی عصب سه‌قلو نیز شدید و تیرکشنده است، اما:
-
مدت آن خیلی کوتاه‌تر (ثانیه تا دقیقه) است
-
معمولاً بدون علائم اتونومیک است
-
با تحریکات خاص (مثل لمس، جویدن) آغاز می‌شود
بنابراین تشخیص نورالژی در این بیمار صحیح نیست.
د) این سردرد می‌تواند دو طرفه و با کیفیت نبض‌دار هم بروز کند
❌ نادرست. سردرد کلاستر تقریباً همیشه یکطرفه است و معمولاً درد آن غیرضربان‌دار است. سردردهای ضربان‌دار بیشتر در میگرن دیده می‌شوند.
نتیجه‌گیری و پاسخ نهایی
شرح حال کلاسیک بیمار از نظر الگوی زمانی، کیفیت درد، علائم اتونومیک، و پاسخ به درمان منطبق با سردرد کلاستر است. در این سردرد، درمان فاز حاد شامل تریپتان‌ها، ارگوتامین و اکسیژن ۱۰۰٪ است.
پاسخ صحیح: گزینه ب) ترکیبات ارگوتامین و یا تریپتان‌ها و یا استنشاق اکسیژن ۱۰۰٪ درمان علامتی درد در این بیمار است.
آقای ۴۰ ساله به دلیل سردرد از ۳ هفته پیش به اورژانس مراجعه کرده است. سردرد حدود ۲ ساعت طول می‌کشد و معمولاً اواخر شب ایجاد می‌شود. حملات به صورت سردردهای غیرضربان‌دار در ناحیه پری‌اُربیتال راست همراه با اشک ریزش و پتوز همان سمت می‌باشد. کدام مورد جهت درمان حمله حاد توصیه می‌شود؟
(پرانترنی میان دوره – تیر ۹۷)
الف) پردنیزولون
ب) سدیم والپروات وریدی
ج) کربنات سدیم
د) سوماتریپتان
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه د
پاسخ تشریحی:
توضیح بر اساس کلیدواژه‌ها
بیمار مرد ۴۰ ساله‌ای است که با سردردهای یکطرفه، غیرضربان‌دار در ناحیه اطراف چشم (پری‌اوربیتال) مراجعه کرده است. سایر مشخصات مهم در شرح حال عبارتند از:
-
مدت سردرد: حدود ۲ ساعت
-
شروع در اواخر شب
-
همراهی با علائم اتونوم همان سمت شامل: اشکریزش و پتوز (Ptosis)
این مشخصات با سردرد کلاستر (Cluster Headache) تطابق دارد:
-
شدت بالا، یکطرفه، در ناحیه اطراف چشم یا گیجگاه
-
همراه با علائم اتونوم در همان سمت: اشکریزش، پتوز، احتقان بینی، قرمزی چشم
-
بروز در زمان مشخص شبانه‌روزی، معمولاً شب یا پس از شروع خواب
-
مدت حمله بین ۱۵ تا ۱۸۰ دقیقه
درمان حمله حاد سردرد کلاستر
درمان‌های مؤثر و سریع‌الاثر برای فاز حاد این نوع سردرد:
-
سوماتریپتان زیرجلدی (Subcutaneous Sumatriptan)
-
اکسیژن ۱۰۰٪ با ماسک غیرقابل بازدم به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه
داروهای دیگر مانند پردنیزولون یا لیتیوم بیشتر در درمان پروفیلاکتیک (پیشگیری از حمله) کاربرد دارند.
بررسی گزینه‌ها
الف) پردنیزولون
❌ در درمان پروفیلاکتیک سریع‌الاثر اولیه سردرد کلاستر به‌صورت موقتی استفاده می‌شود، اما درمان فاز حاد حمله نیست.
ب) سدیم والپروات وریدی
❌ بیشتر برای میگرن مقاوم به درمان کاربرد دارد، نه سردرد کلاستر.
ج) کربنات سدیم
❌ فاقد کاربرد مشخص در درمان سردردهای اولیه مانند کلاستر است.
د) سوماتریپتان
✅ درمان انتخابی و مؤثر فاز حاد سردرد کلاستر است. مخصوصاً فرم زیرجلدی آن، که پاسخ بسیار سریع و قطعی ایجاد می‌کند.
نتیجه‌گیری و پاسخ نهایی
با توجه به شرح حال بالینی، علائم همراه و ماهیت حملات، تشخیص سردرد کلاستر قطعی است. بهترین درمان در فاز حمله، سوماتریپتان زیرجلدی می‌باشد.
پاسخ صحیح: گزینه د) سوماتریپتان
آقای ۴۲ ساله‌ای با سردرد مراجعه کرده است. سردرد بیمار هر شب ساعت ۱ نیمه شب اتفاق می‌افتد و با کیفیت خنجری و اطراف چشم راست می‌باشد که هر بار ۴۵ دقیقه طول می‌کشد و همراه با اشک ریزش از همان چشم می‌باشد. با توجه به محتمل‌ترین تشخیص، درمان نگهدارنده خط اول کدام است؟
(پرانترنی اسفند ۹۴ – قطب ۱۰ کشوری [دانشگاه تهران])
الف) اکسیژن نازال
ب) آمی‌تریپتیلین
ج) سوماتریپتان
د) وراپامیل
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه د
پاسخ تشریحی:
توضیح بر اساس کلیدواژه‌ها
بیمار مرد ۴۲ ساله‌ای است که با سردردهای راجعه با الگوی شبانه مراجعه کرده است. بررسی دقیق شرح حال نشان می‌دهد:
-
زمان شروع سردرد: هر شب، دقیقاً ساعت ۱ نیمه‌شب
-
محل سردرد: اطراف چشم راست (نیمه‌صورت)
-
نوع درد: با کیفیت خنجری یا تیرکشنده
-
مدت سردرد: حدود ۴۵ دقیقه
-
علائم همراه: اشکریزش (Lacrimation) از همان سمت
این الگوی بالینی کاملاً مطابق با مشخصات سردرد کلاستر (Cluster Headache) است:
-
الگوی مشخص زمانی (زمان درون‌روزانه ثابت، اغلب شبانه)
-
مکان درد یکطرفه، به‌ویژه در ناحیه اطراف چشم
-
درد شدید، با ماهیت سوراخ‌کننده یا خنجری
-
علائم خودکار یکطرفه: مانند اشکریزش، احتقان بینی، پتوز، قرمزی چشم
-
مدت حمله بین ۱۵ تا ۱۸۰ دقیقه
درمان سردرد کلاستر
در درمان سردرد کلاستر، دو مداخله اصلی وجود دارد:
۱. درمان حمله حاد (Abortive therapy):
-
اکسیژن ۱۰۰٪ با ماسک غیرقابل بازدم
-
سوماتریپتان زیرجلدی
۲. درمان نگهدارنده (Prophylactic therapy):
-
وراپامیل (Verapamil): خط اول درمان پیشگیرانه
-
لیتیوم، توپیرامات، ملاتونین، پردنیزولون (در فاز حاد شروع)
بررسی گزینه‌ها
الف) اکسیژن نازال
❌ گرچه اکسیژن در فاز حمله مؤثر است، اما اکسیژن درمان نگهدارنده نیست. همچنین “نازال” نبوده بلکه باید با ماسک غیرقابل بازدم تجویز شود.
ب) آمی‌تریپتیلین
❌ در سردرد تنشی یا میگرن با افسردگی همراه کاربرد دارد. در سردرد کلاستر نقش درمانی ندارد.
ج) سوماتریپتان
❌ داروی مؤثر در فاز حمله حاد است، نه برای درمان نگهدارنده طولانی‌مدت.
د) وراپامیل
✅ انتخاب خط اول درمان نگهدارنده سردرد کلاستر است.
دوز آغازین معمولاً ۸۰ میلی‌گرم سه بار در روز بوده و با ECG پایش می‌شود. اثربخشی بالا و ایمنی نسبی، وراپامیل را به داروی استاندارد نگهدارنده تبدیل کرده است.
نتیجه‌گیری و پاسخ نهایی
با توجه به مشخصات کلاسیک سردرد کلاستر در شرح حال بیمار، و با تمرکز بر درمان نگهدارنده (Prophylaxis)، گزینه مناسب برای پیشگیری از حملات آینده، وراپامیل است.
پاسخ صحیح: گزینه د) وراپامیل
مرد ۳۰ ساله‌ای به علت سردرد مراجعه کرده است. سردردهای بیمار بسیار شدید غیرضربان‌دار بوده در سمت چپ سر و چشم چپ واقع بوده و حدود یک ساعت طول می‌کشد. سابقه سردردهای مشابه را از ۵ سال پیش ذکر می‌کند که در طول ۲ هفته هر روز ۲ بار دچار این حملات می‌شود و بعد از آن به مدت ۲ ماه سردرد ندارد. در پروفیلاکسی Maintenance این بیمار کدام دارو کمتر استفاده می‌شود؟
(پرانترنی اسفند ۹۷ – قطب ۹ کشوری [دانشگاه مشهد])
الف) وراپامیل
ب) کربنات لیتیوم
ج) متیسرژید
د) آمی‌تریپتیلین
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه د
پاسخ تشریحی:
توضیح بر اساس کلیدواژه‌ها
بیمار مرد ۳۰ ساله‌ای است که با سردردهای شدید، یکطرفه و غیرضربان‌دار در سمت چپ سر و چشم مراجعه کرده است. سایر ویژگی‌های مهم سردرد عبارتند از:
-
مدت هر حمله: حدود ۱ ساعت
-
سابقه ۵ ساله سردردهای مشابه
-
الگوی خوشه‌ای (Cluster): در طول ۲ هفته، روزانه ۲ حمله دارد و سپس ۲ ماه بدون سردرد
این مشخصات کاملاً منطبق بر الگوی سردرد کلاستر (Cluster Headache) است که با حملات دوره‌ای (Episodic cluster headache) شناخته می‌شود.
ویژگی‌های بارز سردرد کلاستر:
-
درد بسیار شدید، یکطرفه، معمولاً در ناحیه پری‌اوربیتال (اطراف چشم)
-
غیرضربان‌دار
-
همراه با علائم اتونوم (اشکریزش، احتقان بینی، پتوز، قرمزی چشم)
-
الگوی دوره‌ای: فازهای خوشه‌ای با طول چند هفته تا ماه و سپس دوره‌های بدون درد
درمان نگهدارنده (Prophylactic / Maintenance Therapy):
در سردردهای کلاستر، داروهای متعددی برای پیشگیری از حملات در دوره‌های فعال (خوشه‌ای) به کار می‌روند. مهم‌ترین آن‌ها:
- وراپامیل (Verapamil):
✅ خط اول درمان نگهدارنده در سردرد کلاستر است. -
کربنات لیتیوم (Lithium carbonate):
✅ در موارد مزمن یا مقاوم، یا در صورت عدم تحمل وراپامیل به‌کار می‌رود. -
متیسرژید (Methysergide):
✅ آگونیست سروتونینی که سابقاً در درمان سردردهای کلاستر به کار می‌رفت، اما امروزه به دلیل خطر فیبروز خلف صفاقی، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. -
آمی‌تریپتیلین (Amitriptyline):
❌ بیشتر در میگرن و سردرد تنشی کاربرد دارد؛ در سردرد کلاستر نقش محدودی دارد و کمتر استفاده می‌شود.
بررسی گزینه‌ها
الف) وراپامیل
✔️ پرکاربردترین داروی پروفیلاکسی در سردرد کلاستر است. پاسخ مناسب نیست.
ب) کربنات لیتیوم
✔️ به‌ویژه در موارد مزمن یا مقاوم استفاده می‌شود. پاسخ مناسب نیست.
ج) متیسرژید
✔️ در گذشته استفاده می‌شد ولی امروزه به دلیل عوارض شدید (مثلاً فیبروز) کمتر استفاده می‌شود. اما هنوز هم در منابع به‌عنوان گزینه‌ای قابل توجه در برخی بیماران مقاوم آمده است.
د) آمی‌تریپتیلین
✅ در سردرد کلاستر کمترین کاربرد را دارد. بیشتر برای میگرن یا سردرد تنشی مؤثر است و در پروفیلاکسی سردرد کلاستر بسیار نادر استفاده می‌شود.
نتیجه‌گیری و پاسخ نهایی
با توجه به اینکه سؤال پرسیده است کدام دارو کمتر استفاده می‌شود، و تنها گزینه‌ای که در پروفیلاکسی سردرد کلاستر کاربرد بالینی مشخصی ندارد، آمی‌تریپتیلین است.
پاسخ صحیح: گزینه د) آمی‌تریپتیلین
»» تمامی کتاب
