نورون های آوران، رابط و وابران در دستگاه عصبی خودمختار

انواع نورون‌ها در دستگاه عصبی خودمختار

در دستگاه عصبی خودمختار (Autonomic Nervous System)، سه نوع نورون وجود دارند که در انتقال پیام‌های عصبی و کنترل عملکردهای غیرارادی بدن نقش دارند. این نورون‌ها شامل نورون‌های آوران، نورون‌های وابران و نورون‌های رابط هستند. هر کدام از این نورون‌ها وظایف مشخصی دارند که در ادامه توضیح داده می‌شوند:

۱. نورون‌های آوران (Afferent Neurons):
– وظیفه: نورون‌های آوران وظیفه انتقال پیام‌های حسی از اندام‌های داخلی بدن (مانند قلب، ریه‌ها، و دستگاه گوارش) به سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) را بر عهده دارند.
– نحوه عملکرد: این نورون‌ها اطلاعاتی درباره وضعیت داخلی بدن مانند فشار خون، اکسیژن، و کشش عضلات به مغز و نخاع ارسال می‌کنند تا سیستم عصبی مرکزی بتواند تصمیم‌گیری‌های لازم را برای تنظیم و تعدیل فعالیت‌های بدن انجام دهد.
– نقش: این نورون‌ها در حس و آگاهی از وضعیت داخلی بدن نقش کلیدی دارند و به مغز اطلاع می‌دهند که چه تغییراتی در وضعیت اندام‌ها رخ داده است.

۲. نورون‌های وابران (Efferent Neurons):
– وظیفه: نورون‌های وابران وظیفه ارسال دستورات از سیستم عصبی مرکزی به اندام‌های هدف (مانند قلب، ریه‌ها، و غدد) را بر عهده دارند.
– نحوه عملکرد: این نورون‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
– نورون‌های سمپاتیک: باعث تحریک و افزایش فعالیت اندام‌ها در شرایط استرس یا خطر (پاسخ جنگ یا گریز) می‌شوند. مثلاً افزایش ضربان قلب و تنفس.
– نورون‌های پاراسمپاتیک: به بازگشت بدن به حالت استراحت کمک می‌کنند و عملکردهای آرامش‌بخش را تنظیم می‌کنند، مثلاً کاهش ضربان قلب و تسهیل هضم.
– نقش: نورون‌های وابران به طور مستقیم عملکردهای حیاتی بدن را تنظیم و کنترل می‌کنند.

۳. نورون‌های رابط (Interneurons):
– وظیفه: نورون‌های رابط پیام‌ها را بین نورون‌های آوران و وابران در سیستم عصبی مرکزی منتقل می‌کنند.
– نحوه عملکرد: این نورون‌ها اطلاعات حسی را که از نورون‌های آوران دریافت کرده‌اند، پردازش کرده و دستورات لازم را به نورون‌های وابران ارسال می‌کنند.
– نقش: نورون‌های رابط برای پردازش و تصمیم‌گیری در سیستم عصبی مرکزی حیاتی هستند و ارتباطات پیچیده‌ای بین بخش‌های مختلف مغز و نخاع ایجاد می‌کنند.

جمع‌بندی:
– نورون‌های آوران: پیام‌های حسی از اندام‌های داخلی به مغز و نخاع ارسال می‌کنند.
– نورون‌های وابران: دستورات عصبی را از مغز و نخاع به اندام‌ها منتقل می‌کنند و به دو بخش سمپاتیک (تحریک‌کننده) و پاراسمپاتیک (آرامش‌بخش) تقسیم می‌شوند.
– نورون‌های رابط: پیام‌ها را بین نورون‌های آوران و وابران در سیستم عصبی مرکزی منتقل و پردازش می‌کنند.

این سه نوع نورون با هم کار می‌کنند تا عملکردهای غیرارادی بدن به طور منظم و هماهنگ انجام شوند.

پرسش‌ها

پرسش۱- ایمپالس های آوران در خودمختار از کدام گیرنده ها منشا می گیرد؟ 

ایمپالس‌های آوران در دستگاه عصبی خودمختار از گیرنده‌های مختلفی منشا می‌گیرند که به تغییرات محیط داخلی بدن پاسخ می‌دهند. این گیرنده‌ها در اندام‌ها و بافت‌های مختلف بدن قرار دارند و به تغییراتی مانند فشار، شیمی، دما و کشش واکنش نشان می‌دهند. مهم‌ترین گیرنده‌های آوران در دستگاه عصبی خودمختار عبارتند از:

۱. بارورسپتورها (Baroreceptors):
– محل قرارگیری: در دیواره‌های عروق خونی، به ویژه در شریان کاروتید و آئورت.
– وظیفه: این گیرنده‌ها تغییرات فشار خون را حس می‌کنند و پیام‌هایی را به سیستم عصبی مرکزی ارسال می‌کنند تا فشار خون تنظیم شود. برای مثال، اگر فشار خون بالا رود، بارورسپتورها این تغییر را حس کرده و باعث ارسال ایمپالس‌های عصبی می‌شوند تا دستگاه پاراسمپاتیک برای کاهش فشار خون فعال شود.

۲. شیمورسپتورها (Chemoreceptors):
– محل قرارگیری: در نواحی مختلف از جمله بدن کاروتید و آئورت.
– وظیفه: شیمورسپتورها تغییرات شیمیایی در خون، مانند سطح اکسیژن، دی‌اکسید کربن و pH خون را شناسایی می‌کنند. این گیرنده‌ها اطلاعات لازم را به سیستم عصبی مرکزی ارسال می‌کنند تا دستگاه خودمختار پاسخ‌های مناسب، مانند تنظیم تنفس و ضربان قلب، را ایجاد کند.

۳. مکانورسپتورها (Mechanoreceptors):
– محل قرارگیری: در عضلات صاف، دیواره‌های احشاء (مانند معده و روده‌ها) و عروق خونی.
– وظیفه: مکانورسپتورها به کشش یا تغییر در وضعیت فیزیکی اندام‌ها واکنش نشان می‌دهند. برای مثال، مکانورسپتورها در معده به کشیدگی ناشی از پر شدن آن با غذا واکنش نشان می‌دهند و پیام‌هایی را برای تنظیم هضم ارسال می‌کنند.

۴. ترمورسپتورها (Thermoreceptors):
– محل قرارگیری: در پوست و برخی از اندام‌های داخلی.
– وظیفه: این گیرنده‌ها تغییرات دمای بدن را حس می‌کنند. ایمپالس‌های عصبی که از این گیرنده‌ها منشا می‌گیرند، به تنظیم دمای بدن کمک می‌کنند. برای مثال، اگر بدن خیلی گرم شود، پیام‌های آوران برای فعال‌سازی تعریق یا گشاد کردن عروق خونی ارسال می‌شوند.

۵. نوسیسپتورها (Nociceptors):
– محل قرارگیری: در بسیاری از بافت‌های بدن، از جمله احشاء داخلی.
– وظیفه: نوسیسپتورها به آسیب‌های فیزیکی یا شیمیایی واکنش نشان می‌دهند و پیام‌های درد را به سیستم عصبی مرکزی ارسال می‌کنند. این گیرنده‌ها به تحریکاتی مانند التهاب، آسیب به بافت یا ایسکمی (کاهش جریان خون) پاسخ می‌دهند.

۶. اوسمورسپتورها (Osmoreceptors):
– محل قرارگیری: در هیپوتالاموس و کلیه‌ها.
– وظیفه: این گیرنده‌ها تغییرات غلظت اسمزی خون را شناسایی می‌کنند. پیام‌های آوران از این گیرنده‌ها به تنظیم تعادل آب و الکترولیت‌ها در بدن کمک می‌کنند.

جمع‌بندی:
ایمپالس‌های آوران در دستگاه عصبی خودمختار از گیرنده‌های مختلف مانند بارورسپتورها، شیمورسپتورها، مکانورسپتورها، ترمورسپتورها، نوسیسپتورها و اوسمورسپتورها منشا می‌گیرند. این گیرنده‌ها اطلاعاتی در مورد تغییرات فیزیولوژیکی بدن (مانند فشار خون، ترکیبات شیمیایی، دما، کشش و درد) را به سیستم عصبی مرکزی ارسال می‌کنند تا بدن بتواند عملکردهای غیرارادی خود را تنظیم و هموستازی را حفظ کند.

پرسش۲- ایمپالس های وابران در خودمختار به کدام ارگان های عمل کننده می‌رود؟ 

ایمپالس‌های وابران در دستگاه عصبی خودمختار به ارگان‌های عمل‌کننده‌ای (Effector Organs) ارسال می‌شوند که عملکردهای غیرارادی بدن را کنترل می‌کنند. این ارگان‌های عمل‌کننده شامل عضلات صاف، عضلات قلب و غدد می‌باشند. دستگاه عصبی خودمختار به دو شاخه سمپاتیک و پاراسمپاتیک تقسیم می‌شود که هر کدام به ارگان‌های خاصی ایمپالس ارسال می‌کنند. در ادامه، ارگان‌های عمل‌کننده اصلی در هر دو بخش توضیح داده می‌شوند:

۱. عضلات صاف (Smooth Muscles):
– مکان: عضلات صاف در دیواره‌های اندام‌های داخلی مانند روده‌ها، معده، مثانه، مجاری ادراری، مجاری تنفسی و عروق خونی قرار دارند.
– عملکرد:
– سمپاتیک: باعث انقباض یا شل‌شدن عضلات صاف بسته به نیاز بدن می‌شود. برای مثال، در مواقع استرس، عضلات صاف عروق خونی منقبض می‌شوند تا فشار خون افزایش یابد.
– پاراسمپاتیک: باعث آرامش و شل‌شدن عضلات صاف می‌شود و به فرآیندهایی مانند هضم غذا کمک می‌کند (مثلاً افزایش حرکت معده و روده).

۲. عضلات قلب (Cardiac Muscles):
– مکان: در دیواره‌های قلب.
– عملکرد:
– سمپاتیک: باعث افزایش ضربان قلب و نیروی انقباض قلب می‌شود که در شرایط استرس یا فعالیت بدنی برای تأمین خون بیشتر به بدن ضروری است.
– پاراسمپاتیک: ضربان قلب را کاهش می‌دهد و قلب را به حالت استراحت بازمی‌گرداند، مانند زمانی که بدن در حال استراحت است.

۳. غدد (Glands):
– مکان: شامل غدد بزاقی، غدد عرق، غدد مخاطی، غدد گوارشی و غدد درون‌ریز.
– عملکرد:
– سمپاتیک: ترشح برخی از غدد را کاهش می‌دهد (مانند غدد بزاقی در زمان استرس) یا افزایش می‌دهد (مانند غدد عرق در شرایط هیجان یا گرما).
– پاراسمپاتیک: ترشح غدد بزاقی و گوارشی را افزایش می‌دهد تا هضم بهبود یابد و ترشح مخاط را در مجاری تنفسی افزایش می‌دهد.

۴. عروق خونی (Blood Vessels):
– مکان: در سراسر بدن.
– عملکرد:
– سمپاتیک: باعث تنگ‌شدن عروق (وازوکنستریکشن) می‌شود تا فشار خون افزایش یابد، به‌ویژه در شرایط استرس یا خطر.
– پاراسمپاتیک: به طور کلی بر عروق خونی تأثیر کمی دارد، اما در برخی موارد می‌تواند باعث گشادشدن عروق (وازودیلاتاسیون) شود.

۵. ریه‌ها (Lungs):
– مکان: در دستگاه تنفسی.
– عملکرد:
– سمپاتیک: باعث گشادشدن راه‌های هوایی (برونش‌ها) می‌شود تا اکسیژن بیشتری به بدن برسد، به ویژه در مواقع فعالیت بدنی یا استرس.
– پاراسمپاتیک: باعث تنگ‌شدن ملایم راه‌های هوایی و کاهش سرعت تنفس در زمان استراحت می‌شود.

۶. دستگاه گوارش (Digestive System):
– مکان: شامل معده، روده‌ها، کبد، پانکراس و سایر اجزای گوارشی.
– عملکرد:
– سمپاتیک: فعالیت دستگاه گوارش را کاهش می‌دهد، جریان خون به این ناحیه را محدود می‌کند و حرکات روده‌ای را کند می‌کند (در مواقع استرس یا خطر، بدن انرژی کمتری برای هضم مصرف می‌کند).
– پاراسمپاتیک: باعث افزایش فعالیت دستگاه گوارش، ترشح آنزیم‌های گوارشی و افزایش حرکات روده‌ای می‌شود تا هضم بهبود یابد.

۷. مثانه و دستگاه ادراری (Bladder and Urinary System):
– مکان: در دستگاه ادراری.
– عملکرد:
– سمپاتیک: باعث شل‌شدن عضلات دیواره مثانه و انقباض اسفنکتر (عضله کنترل‌کننده خروج ادرار) می‌شود که مانع از ادرار در مواقع استرس می‌شود.
– پاراسمپاتیک: باعث انقباض عضلات دیواره مثانه و شل‌شدن اسفنکتر می‌شود که اجازه می‌دهد ادرار تخلیه شود.

۸. چشم‌ها (Eyes):
– مکان: در دستگاه بینایی.
– عملکرد:
– سمپاتیک: باعث گشاد شدن مردمک (میدریاز) می‌شود تا نور بیشتری وارد چشم شود و در شرایط استرس یا خطر دید بهتر شود.
– پاراسمپاتیک: باعث تنگ شدن مردمک (میوز) می‌شود تا نور کمتر وارد چشم شود، که بیشتر در شرایط استراحت اتفاق می‌افتد.

جمع‌بندی:
ایمپالس‌های وابران در دستگاه عصبی خودمختار به ارگان‌های عمل‌کننده مانند عضلات صاف، عضلات قلب، غدد، عروق خونی، ریه‌ها، دستگاه گوارش، مثانه و چشم‌ها ارسال می‌شوند. بسته به اینکه دستگاه سمپاتیک یا پاراسمپاتیک فعال باشد، عملکرد این ارگان‌ها تغییر می‌کند تا بدن بتواند در شرایط مختلف به صورت خودکار واکنش نشان دهد و تعادل داخلی بدن (هموستازی) را حفظ کند.

پرسش ۳- گیرنده‌های احشایی کدام‌اند؟ 

گیرنده‌های احشایی (Visceral Receptors) به گیرنده‌هایی اطلاق می‌شود که اطلاعات حسی را از اندام‌های داخلی بدن (احشا) به سیستم عصبی مرکزی منتقل می‌کنند. این گیرنده‌ها شامل موارد زیر هستند:

۱. بارورسپتورها (Baroreceptors):
– محل: دیواره‌های عروق خونی (مانند شریان کاروتید و آئورت).
– وظیفه: حس کردن تغییرات فشار خون و ارسال سیگنال به مغز برای تنظیم فشار خون.

۲. شیمورسپتورها (Chemoreceptors):
– محل: در نقاطی مانند نواحی کاروتید و آئورت.
– وظیفه: شناسایی تغییرات شیمیایی در خون (مانند سطح اکسیژن و دی‌اکسید کربن).

۳. مکانورسپتورها (Mechanoreceptors):
– محل: در دیواره‌های احشا مانند معده و روده‌ها.
– وظیفه: حس کردن کشش و تغییرات فیزیکی در دیواره‌های احشا.

۴. ترمورسپتورها (Thermoreceptors):
– محل: در پوست و برخی احشا.
– وظیفه: حس کردن تغییرات دما.

۵. نوسیسپتورها (Nociceptors):
– محل: در بافت‌های مختلف احشایی.
– وظیفه: حس کردن درد و آسیب در احشا.

۶. اوسمورسپتورها (Osmoreceptors):
– محل: در هیپوتالاموس و کلیه‌ها.
– وظیفه: حس کردن تغییرات غلظت اسمزی مایعات بدن.

جمع‌بندی:
این گیرنده‌ها اطلاعات حساسی را از احشا جمع‌آوری کرده و به سیستم عصبی مرکزی ارسال می‌کنند، که به تنظیم عملکردهای بدن و حفظ هموستازی کمک می‌کند.