تشنج پارشیال یا کانونی کمپلکس
منشاء تشنج پارشیال
منشاء تشنج پارشیال یا کانونی کمپلکس (Complex Partial Seizure) معمولاً از نواحی خاصی در مغز آغاز می‌شود. مهم‌ترین این نواحی شامل بخش تحتانی و داخلی لوب تمپورال (Mesial Temporal Lobe) و یا مناطق مجاور در لوب فرونتال (Frontal Lobe) است. این نواحی از مغز به دلیل ویژگی‌های ساختاری و ارتباطات گسترده‌ای که دارند، مستعد ایجاد حملات صرعی کمپلکس هستند.
تظاهرات بالینی تشنج‌های پارشیال کمپلکس
تغییر محتوای هوشیاری (Altered Consciousness) بارزترین علامت بالینی این نوع از تشنج‌ها می‌باشد. بیمار در طی حمله به طور قابل توجهی هوشیاری خود را از دست می‌دهد و هیچ خاطره‌ای (Amnesia) از اتفاقاتی که حین حمله رخ داده است، ندارد. با این حال، علائم ساده‌ای که در آغاز تشنج (Seizure Onset) ایجاد شده ممکن است توسط بیمار به یاد آورده شود.
به عنوان مثال، بیمار ممکن است در شروع حمله توهم بویایی (Olfactory Hallucination) مانند بوییدن بوی سوختگی یا گوگرد را تجربه کرده و آن را به یاد آورد.
اُورا (Aura): بخشی از حمله تشنجی که قبل از اختلال هوشیاری رخ می‌دهد و بیمار پس از بهبود آن را به یاد می‌آورد، به نام اُورا (Aura) شناخته می‌شود.
اُورا در حقیقت پیش‌درآمد یک حمله صرعی است و از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد. نوع و کیفیت اورا بستگی به محل آغاز حمله در مغز دارد. برای مثال، اورای بویایی یا بینایی نشان‌دهنده درگیری لوب تمپورال یا اکسیپیتال است.
اتوماتیسم‌ها (Automatisms): اتوماتیسم‌ها به حرکات غیرارادی و هماهنگ گفته می‌شود که در حین حمله صرع یا بلافاصله پس از آن اتفاق می‌افتد. بیمار معمولاً این حرکات را به یاد نمی‌آورد. این حرکات می‌توانند شامل:
۱- خاراندن مکرر (Scratching Movements)
۲- ضربه آرام زدن با دست‌ها (Light Hand Tapping)
۳- جویدن (Chewing Motions)
۴- قورت دادن مکرر (Swallowing Movements)
۵- ملچ ملچ کردن لب‌ها (Lip Smacking)
۶- صحبت زیر لب (Muttering)
باشند.
نکته مهم: اتوماتیسم‌ها به ویژه در حملات صرع منشأ گرفته از لوب تمپورال (Temporal Lobe Epilepsy) شیوع بیشتری دارند.
یافته‌های نوار مغز (EEG) در تشنج پارشیال کمپلکس
در فواصل بین حملات، EEG ممکن است طبیعی باشد یا امواج غیرطبیعی سوزنی شکل (Spikes) یا امواج نوک تیز (Sharp Waves) را نشان دهد.
علت این وضعیت آن است که چون محل آغاز این حملات معمولاً سطح داخلی لوب تمپورال یا بخش‌های عمقی لوب فرونتال است و این نواحی دور از الکترودهای سطحی قرار دارند، ثبت فعالیت غیرطبیعی ممکن است دشوار باشد.
حتی در حین حمله نیز ممکن است EEG سطحی طبیعی باشد یا تغییرات خیلی خفیفی نشان دهد.
پرسش‌هایی درباره صرع و سایر اختلالات تشنجی
آقای ۳۰ ساله‌ای به علت حملات اختلال پاسخ‌دهی مراجعه کرده است. در شروع حملات، دچار توهم بویایی شده و در حین حملات، حرکات تکراری بی‌معنی انجام می‌دهد. پس از خاتمه حمله از آنچه زمان حمله اتفاق افتاده، خاطره‌ای ندارد؛ کانون صرعی را در کدامیک از بخش‌های زیر لوکالیزه می‌دانید؟
(پرانترنی شهریور ۹۸ – قطب ۱ کشوری [دانشگاه گیلان و مازندران])
الف) پاریتال فوقانی
ب) پاریتال تحتانی
ج) تمپورال داخلی
د) فرونتال تحتانی
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه ج
پاسخ تشریحی:
توضیح بر اساس کلیدواژه‌ها و تحلیل علمی سؤال
در این سؤال با بیماری مواجه هستیم که دچار حملات اختلال پاسخ‌دهی شده است؛ به‌این‌معنا که در حین حمله، ارتباط با محیط اطراف قطع شده است. از سوی دیگر، وجود توهم بویایی (Olfactory Hallucination) در شروع حمله، به‌علاوه رفتارهای خودکار و بی‌معنی (Automatisms) در جریان حمله، و فراموشی رویدادهای حین حمله (Amnesia)، همگی شاخص‌های بسیار مهمی برای تشخیص نوع تشنج و محل کانون صرعی (Seizure Focus) هستند.
این مجموعه علائم به‌شدت با تشنج پارشیال کمپلکس (Complex Partial Seizure) از لوب تمپورال داخلی (Mesial Temporal Lobe) سازگار است. این ناحیه از مغز شامل ساختارهایی مانند هیپوکامپ (Hippocampus) و آمیگدالا (Amygdala) است که با حافظه، احساس و حس بویایی ارتباط دارند.
تحلیل گزینه‌ها به‌صورت جداگانه
گزینه الف: پاریتال فوقانی (Superior Parietal Lobule)
لوب پاریتال فوقانی بیشتر با ادراک فضایی و لمسی (Spatial and Somatosensory Processing) در ارتباط است و در تظاهرات اولیه حمله، علائم حسی مانند گزگز یا بی‌حسی ظاهر می‌شود. اما توهم بویایی و حرکات خودکار از ویژگی‌های تشنج منشأ گرفته از این ناحیه نیستند.
گزینه ب: پاریتال تحتانی (Inferior Parietal Lobule)
این ناحیه نیز با عملکردهای شناختی پیچیده مانند درک زبان و شناسایی اشیاء مرتبط است، اما بروز توهم بویایی و قطع آگاهی همراه با حرکات بی‌هدف به این لوب مربوط نمی‌شود. بنابراین، پاریتال تحتانی نیز نمی‌تواند محل اصلی صرع باشد.
گزینه ج: تمپورال داخلی (Mesial Temporal Lobe)
این گزینه کاملاً منطبق با علائم بیمار است. توهم بویایی در شروع حمله، نشان‌دهنده تحریک ساختارهایی مانند آمیگدالا یا هیپوکامپ است که در لوب تمپورال داخلی قرار دارند.
حرکات خودکار بی‌هدف (Automatisms) مانند لیسیدن لب یا حرکات تکراری دست‌ها، نشانه‌ای شایع در تشنج لوب تمپورال داخلی است.
فراموشی پس از حمله (Postictal Amnesia) نیز مشخصه بارز درگیری این ناحیه است. بنابراین این گزینه از نظر علمی دقیق‌ترین است.
گزینه د: فرونتال تحتانی (Inferior Frontal Lobe)
تشنج‌هایی که از لوب فرونتال آغاز می‌شوند، معمولاً بسیار ناگهانی و کوتاه هستند، گاهی با حرکات شدید اندام‌ها همراه‌اند. اما توهم بویایی و قطع هوشیاری با حرکات تکراری ساده از ویژگی‌های آنها نیست. بنابراین این گزینه نیز نادرست است.
نتیجه‌گیری نهایی
ترکیب علائم کلاسیک بیمار شامل توهم بویایی در شروع حمله، رفتارهای خودکار و بی‌معنی در جریان حمله، و فراموشی پس از حمله، به‌طور قاطع با تشنج لوب تمپورال داخلی (Mesial Temporal Lobe Epilepsy) سازگار است. این نوع تشنج از شایع‌ترین و مشخص‌ترین انواع صرع‌های کانونی است.
پاسخ صحیح: گزینه ج) تمپورال داخلی
خانم ۳۰ ساله به علت اپیزودهای تکرار شونده اختلال پاسخ‌دهی مراجعه کرده است. قبل از شروع حملات احساس غیرطبیعی در ناحیه اپیگاستر دارد و به دنبال آن دچار حرکات غیرارادی هماهنگ در ناحیه دهان می‌شود و همزمان قادر به برقراری ارتباط با اطرافیان نمی‌باشد. کدامیک از مناطق زیر بیشتر به عنوان منشاء علائم مطرح است؟
(دستیاری – اسفند ۹۷)
الف) مدیال تمپورال
ب) لترال فرونتال
ج) قدام اکسیپیتال
د) خلف پاریتال
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه الف
پاسخ تشریحی:
توضیح علمی با تکیه بر کلیدواژه‌ها
در این سؤال با یک خانم ۳۰ ساله مواجه هستیم که به علت اپیزودهای تکرارشونده اختلال پاسخ‌دهی (Recurrent Episodes of Impaired Responsiveness) مراجعه کرده است. علائم وی شامل موارد زیر است:
-
احساس غیرطبیعی در ناحیه اپیگاستر (Epigastric Rising Sensation) پیش از حمله
-
حرکات غیرارادی هماهنگ در ناحیه دهان (Oroalimentary Automatisms)
-
ناتوانی در برقراری ارتباط با اطرافیان (Impaired Consciousness and Responsiveness)
این سه نشانه به‌ویژه ترکیب “احساس اپیگاستر”، “خودکارهای دهانی” و “اختلال در هوشیاری”، علامت مشخصه تشنج با منشاء در لوب تمپورال داخلی یا مدیال (Medial Temporal Lobe Epilepsy) است.
تحلیل گزینه‌ها به تفکیک
گزینه الف: مدیال تمپورال (Medial Temporal Lobe)
کاملاً درست.
تشنج‌هایی که از مدیال تمپورال (به‌ویژه از نواحی آمیگدالا، هیپوکامپ و انسولا) منشأ می‌گیرند، معمولاً با علائم پیش‌درآمدی اپیگاستریک (Epigastric Aura) شروع می‌شوند. این احساس ممکن است به‌صورت یک احساس بالا آمدن در شکم یا دل‌پیچه توصیف شود.
حرکات خودکار دهانی مانند جویدن، لیسیدن لب، یا مکیدن نیز از یافته‌های کلاسیک این نوع تشنج هستند. اختلال هوشیاری نیز وجود دارد که نشان می‌دهد با یک تشنج پارشیال کمپلکس درگیریم.
بنابراین، این گزینه دقیق‌ترین پاسخ بر اساس نشانه‌شناسی و محل آناتومیکی است.
گزینه ب: لترال فرونتال (Lateral Frontal Lobe)
تشنج‌های فرونتال بیشتر به‌صورت ناگهانی، کوتاه‌مدت و معمولاً با حرکات پیچیده اندام‌ها یا وضعیت‌های عجیب بروز می‌کنند. علائم گزارش‌شده در این بیمار (مانند احساس اپیگاستری و حرکات دهانی) از خصوصیات تشنج فرونتال نیستند.
گزینه ج: قدام اکسیپیتال (Anterior Occipital Lobe)
لوب اکسیپیتال مسئول پردازش اطلاعات بینایی است. تشنج‌های این ناحیه معمولاً با توهمات بینایی (Visual Hallucinations) مانند دیدن نور یا اشکال شروع می‌شوند. اما در این بیمار، هیچ علامت بینایی گزارش نشده است و بنابراین این گزینه منتفی است.
گزینه د: خلف پاریتال (Posterior Parietal Lobe)
تشنج‌های این ناحیه ممکن است با اختلال در درک فضایی، حسی یا بدنی همراه باشند اما علائمی نظیر احساس اپیگاستر یا حرکات دهانی خودکار با آن مرتبط نیستند. همچنین این ناحیه به‌ندرت باعث اختلال واضح در پاسخ‌دهی می‌شود.
نتیجه‌گیری نهایی
ترکیب علائم کلینیکی:
احساس اپیگاستریک قبل از حمله + حرکات دهانی خودکار + اختلال پاسخ‌دهی، کاملاً با تشنج لوب تمپورال داخلی (Medial Temporal Lobe Epilepsy) منطبق است و از علائم تیپیک آن محسوب می‌شود.
پاسخ صحیح: گزینه الف) مدیال تمپورال
آقای ۲۵ ساله با سابقه تشنج همراه با تب در دوران کودکی، از ۲ سال قبل دچار حملات مکرر خیره شدن و حرکاتی شبیه بلع همراه با گیجی به مدت چند دقیقه پس از حمله می‌شود. محل ضایعه در کدامیک از نواحی زیر، مطرح است؟
(پرانترنی اسفند ۹۴ – قطب ۱ کشوری [دانشگاه گیلان و مازندران])
الف) لوب تمپورال
ب) لوب اکسیپیتال
ج) همی‌سفر مخچه
د) ساقه مغز
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه الف
پاسخ تشریحی:
توضیح علمی بر پایه کلیدواژه‌ها
در این سؤال، با آقای ۲۵ ساله‌ای مواجه هستیم که دارای سابقه تشنج همراه با تب در کودکی (Febrile Seizure) است. اکنون به مدت ۲ سال دچار حملاتی با ویژگی‌های زیر شده است:
-
خیره شدن (Staring Episodes)
-
حرکاتی شبیه بلع (Oroalimentary Automatisms)
-
گیجی پس از حمله (Postictal Confusion)
این ترکیب علائم، شاخص بسیار روشنی از یک تشنج لوب تمپورال (Temporal Lobe Seizure) است، به‌ویژه از نوع تشنج پارشیال کمپلکس (Complex Partial Seizure) که مشخصه آنها اختلال در سطح پاسخ‌دهی همراه با علائم خودکار دهانی و مرحله پساحمله‌ای (Postictal State) است.
از سوی دیگر، سابقه تشنج تب‌دار در دوران کودکی یکی از عوامل خطر شناخته‌شده برای توسعه صرع لوب تمپورال در بزرگسالی، به‌ویژه صرع لوب تمپورال مزمن (Mesial Temporal Lobe Epilepsy) محسوب می‌شود.
بررسی گزینه‌ها به صورت تحلیلی
گزینه الف: لوب تمپورال (Temporal Lobe)
کاملاً صحیح.
لوب تمپورال، به‌ویژه نواحی داخلی آن مانند هیپوکامپ و آمیگدالا، نقش محوری در بروز تشنج‌هایی با خیره شدن، حرکات دهانی تکراری، و اختلال هوشیاری دارند.
گیجی پس از حمله (Postictal Confusion) نیز از تظاهرات شایع تشنج لوب تمپورال است. بنابراین، این گزینه بهترین تطابق با علائم بیمار دارد.
گزینه ب: لوب اکسیپیتال (Occipital Lobe)
تشنج‌های اکسیپیتال عمدتاً با اختلالات بینایی مانند دیدن نورهای چشمک‌زن، نقاط کور یا توهمات بینایی همراه هستند. هیچ‌یک از این علائم در شرح حال بیمار ذکر نشده است. بنابراین، این گزینه رد می‌شود.
گزینه ج: همی‌سفر مخچه (Cerebellar Hemisphere)
مخچه عمدتاً با تعادل، هماهنگی حرکتی و تون عضلانی در ارتباط است. درگیری این ناحیه باعث آتاکسی، ناهماهنگی در حرکات اندام و لرزش وضعی می‌شود، نه علائم مربوط به خیره شدن یا حرکات دهانی. پس این گزینه نیز نامناسب است.
گزینه د: ساقه مغز (Brainstem)
ساقه مغز با عملکردهای حیاتی مانند تنظیم تنفس، ضربان قلب و هشیاری پایه درگیر است. تشنج‌هایی با منشأ ساقه مغز نادر بوده و معمولاً با علائم بسیار شدید مانند از دست دادن کامل سطح هشیاری یا علائم ساقه‌ای (مثل افت تنفس یا حرکات چشم غیرطبیعی) همراه‌اند. اما در این بیمار، علائم بیشتر به لوب تمپورال مربوط است.
نتیجه‌گیری نهایی
با توجه به:
-
سابقه تشنج تب‌دار در کودکی
-
علائم فعلی شامل خیره شدن، حرکات شبه‌بلع، و گیجی پس از حمله
بیمار به احتمال بسیار بالا مبتلا به صرع لوب تمپورال (Temporal Lobe Epilepsy) است، که یکی از شایع‌ترین انواع صرع‌های کانونی در بزرگسالان محسوب می‌شود.
پاسخ صحیح: گزینه الف) لوب تمپورال
خانم ۲۰ ساله دانشجو به علت حملات اختلال آگاهی گذرا مراجعه نموده است. مادر بیمار معتقد است دخترش برای مدت حدود یک دقیقه دچار خیرگی در چشم‌ها می‌شود همزمان حرکات شبیه بلع آب دهان و حرکات ظریف در گوشه لب دارد، خود بیمار نسبت به حملات مذکور آمنزی دارد. اما معتقد است بلافاصله قبل از آن دچار احساس نامطبوعی در ناحیه اپیگاستر می‌گردد. بهترین تشخیص کدام است؟
(پرانترنی اسفند ۹۳ – قطب ۹ کشوری [دانشگاه مشهد])
الف) Simple partial seizure
ب) Absence
ج) Complex partial seizure
د) Narcolepsy
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه ج
پاسخ تشریحی:
تحلیل بر اساس کلیدواژه‌ها و نشانه‌های بالینی
در این سؤال با خانم ۲۰ ساله‌ای مواجه هستیم که دچار حملات گذرای اختلال آگاهی (Transient Impaired Awareness) می‌شود. مادر بیمار نیز توصیفی دقیق از حملات ارائه می‌دهد که شامل موارد زیر است:
-
خیرگی چشم‌ها (Staring) به مدت حدود یک دقیقه
-
حرکات ظریف دهانی مانند بلع آب دهان یا حرکات گوشه لب (Oroalimentary Automatisms)
-
آمنزی (Amnesia) نسبت به حمله
-
احساس ناخوشایند در ناحیه اپیگاستر (Epigastric Aura) قبل از شروع حمله
این ترکیب دقیق علائم، به‌وضوح با تشنج پارشیال کمپلکس (Complex Partial Seizure) مرتبط است که به‌ویژه در صرع لوب تمپورال داخلی (Mesial Temporal Lobe Epilepsy) بسیار شایع است.
بررسی گزینه‌ها به‌صورت تحلیلی و تطبیقی
گزینه الف: Simple partial seizure (تشنج پارشیال ساده)
نادرست.
در تشنج پارشیال ساده، هوشیاری بیمار حفظ می‌شود و فرد کاملاً نسبت به محیط اطراف آگاه است. در این سؤال، بیمار هوشیاری خود را از دست داده و دچار آمنزی پس از حمله است. بنابراین، تشخیص تشنج پارشیال ساده رد می‌شود.
گزینه ب: Absence (تشنج آبسانس)
نادرست.
تشنج آبسانس بیشتر در کودکان سنین مدرسه (۵ تا ۱۵ سال) دیده می‌شود، نه در بزرگسالان. حمله آبسانس نیز معمولاً فقط چند ثانیه طول می‌کشد و شامل حرکات دهانی آشکار یا احساس اپیگاستر نیست. همچنین، در آبسانس، بیمار بلافاصله بعد از حمله بدون آمنزی به وضعیت طبیعی بازمی‌گردد. علائم این بیمار با آبسانس مطابقت ندارد.
گزینه ج: Complex partial seizure (تشنج پارشیال کمپلکس)
کاملاً درست.
تمام علائم بیمار از جمله:
-
خیرگی چشم‌ها با اختلال پاسخ‌دهی
-
حرکات خودکار دهانی مانند بلع یا لیسیدن لب
-
فراموشی بعد از حمله (Postictal Amnesia)
-
حس اپیگاستر پیش‌درآمدی (Epigastric Aura)
از ویژگی‌های کلاسیک تشنج لوب تمپورال داخلی هستند که تحت عنوان تشنج پارشیال کمپلکس طبقه‌بندی می‌شوند. این نوع تشنج‌ها شایع‌ترین نوع تشنج کانونی با اختلال هوشیاری در بزرگسالان هستند.
گزینه د: Narcolepsy (نارکولپسی)
نادرست.
نارکولپسی یک اختلال خواب است که با حملات ناگهانی خواب، کاتاپلکسی (شلی ناگهانی عضلات)، توهمات خواب‌گرفتگی و فلج خواب همراه است. اما این بیمار هیچ‌کدام از علائم اختصاصی نارکولپسی را ندارد. ضمن اینکه حرکات دهانی و احساس اپیگاستر نیز در نارکولپسی دیده نمی‌شود.
نتیجه‌گیری نهایی
با توجه به توالی علائم شامل احساس اپیگاستر پیش از حمله، خیرگی چشم، حرکات دهانی غیرارادی، قطع پاسخ‌دهی، و آمنزی پس از حمله، تشخیص تشنج پارشیال کمپلکس (Complex Partial Seizure) بسیار محتمل است. این الگو بیشترین تطابق را با صرع لوب تمپورال دارد و یکی از مهم‌ترین تشنج‌های کانونی در زنان جوان است.
پاسخ صحیح: گزینه ج) Complex partial seizure
آقای ۲۷ ساله به علت حملات افت هوشیاری از ۲ ماه قبل مراجعه نموده که به صورت احساس بوی ناخوشایند و در ادامه حرکات لب و دهان مشابه مکیدن و نیز حرکات غیرارادی به صورت کشیدن دست‌ها بر روی اجسام اطراف برای مدت ۲ دقیقه می‌باشد، کدامیک از انواع صرع برای بیمار مطرح است؟
(پرانترنی اسفند ۹۶ – قطب ۷ کشوری [دانشگاه اصفهان])
الف) ابسانس
ب) پارشیل ساده
ج) کلونیک ژنرالیزه
د) پارشیل کمپلکس
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه د
پاسخ تشریحی:
تحلیل علمی بر اساس کلیدواژه‌های کلینیکی
در این سؤال، با آقای ۲۷ ساله‌ای مواجه هستیم که طی ۲ ماه اخیر دچار حملات افت هوشیاری (Impaired Consciousness) شده است. شرح حال کلینیکی وی شامل:
-
احساس بوی ناخوشایند (Olfactory Aura) پیش از حمله
-
حرکات لب و دهان مانند مکیدن (Oroalimentary Automatisms)
-
رفتارهای خودکار مانند کشیدن دست‌ها بر روی اشیاء اطراف (Manual Automatisms)
-
ادامه علائم به مدت حدود ۲ دقیقه
این ترکیب علائم بسیار شاخص است و مستقیماً با تشنج پارشیال کمپلکس (Complex Partial Seizure) که از لوب تمپورال داخلی (Mesial Temporal Lobe) منشأ می‌گیرد، مطابقت دارد.
کلیدواژه‌های حیاتی در تشخیص:
-
Olfactory Aura: علامت کلاسیک تحریک آمیگدالا در لوب تمپورال داخلی
-
Oroalimentary Automatisms: حرکات دهانی غیرارادی رایج در تشنج‌های لوب تمپورال
-
Manual Automatisms: لمس اشیاء یا حرکات تکراری دست‌ها
-
Impaired Awareness: نشان‌دهنده‌ی اختلال در هوشیاری در حین حمله
بررسی تک‌تک گزینه‌ها
گزینه الف: Absence (تشنج ابسانس)
نادرست.
تشنج ابسانس عمدتاً در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود، حمله‌ها چند ثانیه طول می‌کشند و بدون حرکات خودکار پیچیده یا پیش‌آگهی بویایی هستند. مدت زمان حمله در این بیمار (۲ دقیقه) و علائم آن با آبسانس سازگار نیست.
گزینه ب: Simple Partial Seizure (تشنج پارشیال ساده)
نادرست.
در تشنج پارشیال ساده، هوشیاری کاملاً حفظ می‌شود. اما در این بیمار، توصیف حمله همراه با رفتارهای غیرارادی و اختلال در پاسخ‌دهی است که نشان‌دهنده‌ی اختلال در سطح آگاهی می‌باشد. بنابراین، این نوع تشنج نمی‌تواند تشخیص صحیح باشد.
گزینه ج: Generalized Clonic Seizure (تشنج کلونیک ژنرالیزه)
نادرست.
تشنج کلونیک ژنرالیزه با حرکات سریع، تکراری و دوطرفه اندام‌ها همراه است که از شروع سراسری در مغز ناشی می‌شود و معمولاً با از دست رفتن کامل هوشیاری و فازهای حرکتی شدید بروز می‌کند. اما در این بیمار، حمله به‌صورت تدریجی با پیش‌آگهی بویایی آغاز می‌شود و شامل حرکات پیچیده موضعی است، نه حرکات کلونیک دوطرفه.
گزینه د: Complex Partial Seizure (تشنج پارشیال کمپلکس)
کاملاً درست.
علائم ذکر شده (بوی ناخوشایند، حرکات مکیدن، لمس اشیاء، اختلال آگاهی، و مدت ۲ دقیقه) کلاسیک‌ترین تصویر بالینی برای صرع لوب تمپورال از نوع پارشیال کمپلکس است. همچنین، وجود پیش‌آگهی بویایی، خودکارهای دهانی و حرکات هدفمند اندام‌ها نشانه تحریک لوب تمپورال داخلی (به‌ویژه آمیگدالا و هیپوکامپ) است.
نتیجه‌گیری نهایی
بیمار دچار صرع لوب تمپورال از نوع پارشیال کمپلکس (Complex Partial Seizure) است. این نوع صرع معمولاً با آغاز تدریجی، خودکارهای دهانی و دستی، و اختلال هوشیاری همراه با آمنزی همراه است و از شایع‌ترین انواع صرع‌های کانونی در بزرگسالان محسوب می‌شود.
پاسخ صحیح: گزینه د) پارشیل کمپلکس
آقای ۲۲ ساله‌ای را به علت حملات اختلال رفتاری و هوشیاری به درمانگاه آورده‌اند. در شروع حملات، حالت خاصی در ناحیه اپیگاستر دارند و سپس دچار اختلال هوشیاری به مدت ۲ تا ۵ دقیقه می‌شوند؛ در ضمن این حملات حرکات دهانی مانند لیسیدن لب‌ها و ملچ ملوچ کردن دارند. به تحریک محیطی پاسخ نمی‌دهند و بعد دچار حالت خواب آلودگی می‌شوند. کدامیک از انواع تشنج در ایشان محتمل‌تر است؟
(پرانترنی شهریور ۹۷ – قطب ۲ کشوری [دانشگاه تبریز])
الف) تونیک کلونیک ژنرالیزه
ب) ابسانس
ج) پارشیل مرکب
د) پارشیل ساده
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه ج
پاسخ تشریحی:
توضیح علمی بر اساس کلیدواژه‌ها
در این سؤال با مردی ۲۲ ساله مواجه هستیم که دچار حملات اختلال رفتاری و هوشیاری (Behavioral and Consciousness Impairment Seizures) می‌شود. شرح حال حمله شامل موارد زیر است:
-
حالت خاص در ناحیه اپیگاستر (Epigastric Aura) پیش از حمله
-
اختلال هوشیاری به مدت ۲ تا ۵ دقیقه (Impaired Consciousness for 2-5 Minutes)
-
حرکات دهانی مانند لیسیدن لب و ملچ‌ملچ کردن (Oroalimentary Automatisms)
-
عدم پاسخ به تحریک محیطی (Unresponsiveness to External Stimuli)
-
خواب‌آلودگی پس از حمله (Postictal Drowsiness)
این مجموعه علائم به‌شدت با تشنج پارشیال مرکب (Complex Partial Seizure) که منشأ آن معمولاً لوب تمپورال داخلی (Mesial Temporal Lobe) است، مطابقت دارد.
بررسی تک تک گزینه‌ها
گزینه الف: تونیک کلونیک ژنرالیزه (Generalized Tonic-Clonic Seizure)
نادرست.
تشنج تونیک کلونیک ژنرالیزه با شروع ناگهانی، از دست رفتن کامل هوشیاری، حرکات تونیک (سفت شدن عضلات) و کلونیک (حرکات ریتمیک و پرشتاب اندام‌ها) مشخص می‌شود. البته خواب‌آلودگی پس از حمله وجود دارد، اما در این سؤال هیچ اشاره‌ای به حرکات تونیک یا کلونیک نشده و حمله با حالت اپیگاستریک شروع می‌شود که این نشانه معمولاً در تشنج‌های کانونی دیده می‌شود.
گزینه ب: ابسانس (Absence Seizure)
نادرست.
تشنج آبسانس معمولاً در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد و مدت کوتاهی (چند ثانیه) طول می‌کشد. بیمار در حین حمله فقط دچار قطع توجه و خیرگی چشم‌ها می‌شود و معمولاً حرکات خودکار پیچیده و آمنزی پس از حمله ندارد. همچنین حالت اپیگاستریک و خواب‌آلودگی پس از حمله با آبسانس همخوانی ندارد.
گزینه ج: پارشیل مرکب (Complex Partial Seizure)
کاملاً درست.
این نوع تشنج مشخصه‌هایی مانند اختلال در هوشیاری به مدت چند دقیقه، آغاز با حالت اپیگاستر (Aura)، حرکات دهانی خودکار (Automatisms) و عدم پاسخ به محرک‌ها دارد. همچنین دوره پساحمله شامل خواب‌آلودگی و گیجی (Postictal State) است که با شرح حال بیمار مطابقت کامل دارد.
گزینه د: پارشیل ساده (Simple Partial Seizure)
نادرست.
در این نوع تشنج، هوشیاری حفظ می‌شود و بیمار به محیط پاسخ می‌دهد. ولی در این سؤال، بیمار دچار اختلال هوشیاری و عدم پاسخ‌دهی است، بنابراین نمی‌تواند تشنج پارشیال ساده باشد.
نتیجه‌گیری نهایی
با توجه به علائم بالینی شامل حالت اپیگاستر پیش از حمله، اختلال هوشیاری طولانی، حرکات خودکار دهانی، عدم پاسخ به محرک‌ها و خواب‌آلودگی پس از حمله، تشخیص قطعی تشنج پارشیال مرکب (Complex Partial Seizure) است.
پاسخ صحیح: گزینه ج) پارشیل مرکب
اتوماتیسم در کدامیک از تشنجات زیر دیده می‌شود؟
(پرانترنی اسفند ۹۶ – قطب ۲ کشوری [دانشگاه تبریز])
الف) صرع لوب تمپورال
ب) صرع میوکلونیک جوانان
ج) تشنج آتوپیک
د) تشنج جکسونی
کلیک کنید تا پاسخ پرسش نمایش داده شود
» پاسخ: گزینه الف
پاسخ تشریحی:
توضیح بر اساس کلیدواژه‌ها و مفاهیم مهم
اتوماتیسم (Automatism) به حرکات غیرارادی و تکراری گفته می‌شود که در حین تشنج رخ می‌دهد و بیمار معمولاً از انجام آنها آگاه نیست. این رفتارها می‌توانند شامل حرکات دهانی مانند جویدن، لیسیدن لب، حرکات دست و پا و سایر حرکات هماهنگ باشند. اتوماتیسم معمولاً در تشنجاتی دیده می‌شود که هوشیاری بیمار مختل شده باشد و به ویژه با صرع لوب تمپورال (Temporal Lobe Epilepsy) ارتباط دارد.
تحلیل گزینه‌ها
گزینه الف: صرع لوب تمپورال (Temporal Lobe Epilepsy)
کاملاً درست.
صرع لوب تمپورال یکی از شایع‌ترین انواع صرع کانونی است که با اتوماتیسم‌های دهانی و حرکات خودکار دست و پا شناخته می‌شود. این اتوماتیسم‌ها اغلب در طی تشنج پارشیال کمپلکس (Complex Partial Seizure) از لوب تمپورال دیده می‌شوند.
گزینه ب: صرع میوکلونیک جوانان (Juvenile Myoclonic Epilepsy)
نادرست.
این نوع صرع با حرکات سریع و کوتاه‌مدت عضلات (میوکلونوس) مشخص می‌شود، اما اتوماتیسم معمولاً در این نوع تشنج دیده نمی‌شود. حرکات ناگهانی و بدون الگوی تکراری است.
گزینه ج: تشنج آتوپیک (Atonic Seizure)
نادرست.
تشنج آتوپیک با از دست دادن ناگهانی تون عضلانی همراه است و معمولاً به افتادن ناگهانی بیمار منجر می‌شود، بدون حرکات اتوماتیک یا تکراری.
گزینه د: تشنج جکسونی (Jacksonian Seizure)
نادرست.
تشنج جکسونی نوعی تشنج کانونی با گسترش تدریجی حرکات حرکتی از یک ناحیه به نواحی مجاور است و حرکات آن معمولاً ارادی و با الگوی مشخص هستند، اما اتوماتیسم‌های دهانی یا حرکات تکراری غیرارادی در آن شایع نیست.
نتیجه‌گیری نهایی
اتوماتیسم عمدتاً در صرع لوب تمپورال مشاهده می‌شود و این گزینه با توجه به تعاریف بالینی و شواهد علمی، پاسخ صحیح سؤال است.
پاسخ صحیح: گزینه الف) صرع لوب تمپورال
»» تمامی کتاب
