صرع و سایر اختلالات تشنجی؛ تشنج پارشیال؛ طبقه بندی، تظاهرات بالینی و درمان

تشنج‌های پارشیال یا کانونی

تعریف

تشنج‌های پارشیال (Partial Seizures) که به نام تشنج‌های کانونی (Focal Seizures) نیز شناخته می‌شوند، به حملاتی اطلاق می‌شود که در آن فعالیت الکتریکی غیرطبیعی مغز از یک ناحیه محدود از قشر مغز (Cerebral Cortex) آغاز می‌گردد. برخلاف تشنج‌های ژنرالیزه (Generalized Seizures) که از ابتدا کل مغز را درگیر می‌کنند، تشنج‌های کانونی از یک کانون مشخص شروع شده و بسته به شدت و وسعت اختلال، ممکن است در همان ناحیه باقی بمانند یا به سایر نواحی مغز گسترش یابند.

این ویژگی باعث می‌شود که علائم این نوع تشنج بسته به محل آغاز آن، بسیار متنوع و گاه پیچیده باشند. به همین دلیل، شناخت دقیق نوع و محل شروع تشنج از دیدگاه بالینی و درمانی اهمیت فراوانی دارد.

طبقه‌بندی تشنج‌های پارشیال بر اساس سطح هوشیاری

۱. تشنج پارشیال ساده (Simple Partial Seizure)

در این نوع تشنج، هوشیاری (Consciousness) بیمار به‌طور کامل حفظ می‌شود. فرد در حین حمله آگاه است، می‌تواند رویدادها را به خاطر بسپارد و معمولاً قادر به پاسخ به محرک‌های محیطی است. تظاهرات این نوع تشنج به ناحیه درگیر مغز وابسته است و می‌تواند به صورت:

• علائم حرکتی (Motor Symptoms) مانند حرکات غیرارادی در یک اندام

• علائم حسی (Sensory Symptoms) مانند احساس گزگز یا مورمور شدن (Paresthesia)

• علائم خودکار (Autonomic Symptoms) مانند تعریق یا تپش قلب

• یا علائم روانی (Psychic Symptoms) مانند احساس ترس یا تجربه دژاوو (Déjà vu)

ظاهر شود.

۲. تشنج پارشیال کمپلکس (Complex Partial Seizure)

در این نوع تشنج، برخلاف نوع ساده، اختلال در هوشیاری رخ می‌دهد. بیمار ممکن است به محیط پاسخ ندهد، ارتباط کلامی نداشته باشد یا حرکات خودکار غیرارادی (Automatisms) از خود نشان دهد؛ مانند:

• لیسیدن لب‌ها

• دستکاری لباس یا اشیاء اطراف

• بلع یا جویدن مکرر

اغلب این نوع تشنج‌ها از لوب گیجگاهی (Temporal Lobe) مغز منشأ می‌گیرند و پس از پایان حمله، معمولاً بیمار دچار گیجی و سردرگمی پس از حمله (Postictal Confusion) می‌شود. در این مرحله، ممکن است به سوالات پاسخ ندهد یا رفتارهای ناهماهنگ از خود نشان دهد.

نکته بالینی مهم: پیشرفت تشنج

در برخی موارد، یک تشنج پارشیال ساده می‌تواند به یک تشنج پارشیال کمپلکس تبدیل شود. اگر این روند ادامه یابد و فعالیت الکتریکی غیرطبیعی به کل مغز گسترش یابد، حمله به شکل تشنج ژنرالیزه ثانویه (Secondary Generalized Seizure) بروز می‌کند. نتیجه این گسترش می‌تواند تشنج تونیک-کلونیک ژنرالیزه (Generalized Tonic-Clonic Seizure) باشد که با از دست دادن کامل هوشیاری و حرکات شدید اندام‌ها همراه است.

جمع‌بندی

تشنج‌های پارشیال یا کانونی (Focal or Partial Seizures) مجموعه‌ای از حملات صرعی هستند که از یک نقطه خاص در مغز آغاز شده و بسته به شدت و محل آن، به شکل‌های مختلفی بروز می‌کنند. تقسیم‌بندی آن‌ها به ساده و کمپلکس، بر پایه سطح هوشیاری در زمان حمله صورت می‌گیرد. درک این تقسیم‌بندی برای تشخیص دقیق، انتخاب روش درمانی مناسب و پیش‌بینی سیر بیماری نقش کلیدی دارد.

در ادامه، جدول خلاصه‌ای از این اطلاعات برای دسترسی سریع و مؤثر ارائه می‌شود:

جدول خلاصه: تشنج‌های پارشیال (Focal Seizures)