فاکتور مخدوشگر (Confounding Factor یا Confounder) به متغیری اطلاق میشود که در پژوهشهای علمی میتواند اثرات مخربی بر نتایج داشته باشد، زیرا با هر دو متغیر مستقل و وابسته مرتبط است و میتواند رابطه واقعی بین آنها را پوشش دهد یا مخدوش کند. این مسئله باعث میشود که نتایج پژوهشها نادرست تفسیر شوند و ارتباطهای غیرواقعی یا جعلی به دست آیند.
ویژگیهای فاکتور مخدوشگر
۱. ارتباط با متغیر مستقل: فاکتور مخدوشگر باید به نحوی با متغیر مستقل (متغیری که پژوهشگر قصد دارد اثر آن را بررسی کند) مرتبط باشد.
۲. ارتباط با متغیر وابسته: فاکتور مخدوشگر باید با متغیر وابسته (متغیری که تأثیرات آن بررسی میشود) نیز مرتبط باشد.
۳. اثرگذاری بر رابطه: فاکتور مخدوشگر میتواند رابطه مشاهدهشده بین متغیر مستقل و وابسته را تغییر دهد، تحریف کند یا به طور کاذب ایجاد کند.
مثالها
فرض کنید یک پژوهشگر میخواهد رابطه بین مصرف قهوه (متغیر مستقل) و بیماری قلبی (متغیر وابسته) را بررسی کند. در اینجا، “سیگار کشیدن” میتواند یک فاکتور مخدوشگر باشد، زیرا:
– سیگار کشیدن ممکن است با مصرف قهوه مرتبط باشد (افرادی که قهوه مینوشند، ممکن است بیشتر سیگار بکشند).
– سیگار کشیدن با بیماری قلبی مرتبط است (سیگار کشیدن میتواند خطر بیماری قلبی را افزایش دهد).
در این حالت، اگر پژوهشگر اثر سیگار کشیدن را کنترل نکند، ممکن است به اشتباه تصور کند که مصرف قهوه باعث افزایش خطر بیماری قلبی میشود، در حالی که سیگار کشیدن عامل واقعی است.
کنترل فاکتورهای مخدوشگر
برای کنترل اثر فاکتورهای مخدوشگر و اطمینان از نتایج معتبر، پژوهشگران از روشهای مختلفی استفاده میکنند:
۱. تصادفیسازی: در مطالعات آزمایشی، تصادفیسازی افراد به گروههای مختلف (مثلاً گروههای کنترل و آزمایش) میتواند اثر فاکتورهای مخدوشگر را به طور تصادفی توزیع کند.
۲. تطابق: در مطالعات غیرآزمایشی، پژوهشگران میتوانند افراد را بر اساس فاکتورهای مخدوشگر تطبیق دهند تا اثرات این عوامل کنترل شود.
۳. تحلیل آماری: استفاده از روشهای آماری مانند رگرسیون چندگانه، مدلهای طبقهای (stratification)، و تحلیلهای تطبیقی (matching) برای کنترل فاکتورهای مخدوشگر در تحلیل دادهها.
۴. طراحی مطالعه مناسب: طراحی مطالعات طولی یا مطالعات همگروهی (کوهرت) میتواند به کنترل فاکتورهای مخدوشگر کمک کند.
نتیجهگیری
فاکتور مخدوشگر میتواند نتایج پژوهشها را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهد و باعث برداشتهای نادرست شود. به همین دلیل، شناسایی و کنترل فاکتورهای مخدوشگر در پژوهشهای علمی امری ضروری است تا نتایج دقیق و معتبر به دست آید.
