کلیک کنید تا ترجمه را بخوانید:
» آنسفالومیلیت منتشر حاد (Acute Disseminated Encephalomyelitis – ADEM)
بیماری تک‌فازی (Monophasic illness)
معمولاً پس از یک عفونت ویروسی قبلی (antecedent viral infection) یا واکسیناسیون (vaccination) رخ می‌دهد
دمیالیناسیون سیستم عصبی مرکزی (Demyelination CNS): ضایعات متعدد بوده و اغلب پراکنده‌تر (patchy)، دوطرفه (bilateral) و همجوش (confluent) هستند
وجود اختلالات رفتاری و شناختی (Behavioral and cognitive abnormalities) و تشنج‌ها (seizures)
مایع نخاعی (CSF) معمولاً pleocytosis لنفوسیتی (lymphocytic pleocytosis)، پروتئین بالا (elevated protein) و عدم وجود نوارهای الیگوکلونال (absence of OCB) را نشان می‌دهد
درمان با کورتیکواستروئیدهای وریدی (intravenous corticosteroids) انجام شده و پیش‌آگهی خوبی (good prognosis) دارد
آنسفالومیلیت منتشر حاد (Acute Disseminated Encephalomyelitis – ADEM)
تعریف و ویژگی کلی
آنسفالومیلیت منتشر حاد (ADEM) یک بیماری التهابی و دمیلینه‌کننده سیستم عصبی مرکزی (CNS demyelinating disorder) است که به‌صورت ناگهانی آغاز می‌شود و اغلب در کودکان و نوجوانان مشاهده می‌شود. این بیماری معمولاً تک‌فازی (monophasic) است، به این معنا که بیمار تنها یک بار به آن مبتلا می‌شود و بیماری به‌طور خودبه‌خود یا با درمان مناسب بهبود می‌یابد، بدون آنکه عود مکرر داشته باشد.
ارتباط با عوامل محرک
ADEM اغلب پس از یک عفونت ویروسی (antecedent viral infection) یا به‌ندرت پس از واکسیناسیون (vaccination) علیه بیماری‌هایی مانند سرخک یا آنفلوآنزا بروز می‌کند. این بیماری نمونه‌ای از پاسخ ایمنی نابجا به آنتی‌ژن‌های خارجی است که به‌طور تصادفی به میلین در سیستم عصبی مرکزی نیز حمله می‌کند (پدیده‌ی تقلید مولکولی – molecular mimicry).
ویژگی‌های پاتولوژیک و تصویربرداری
در این بیماری، دمیالیناسیون در سیستم عصبی مرکزی (CNS demyelination) مشاهده می‌شود. ضایعات مغزی در ADEM معمولاً چندکانونی، پراکنده (patchy)، دوطرفه (bilateral) و در مواردی همجوش (confluent) هستند. این ضایعات می‌توانند نواحی مختلف مغز از جمله سفید مغز (white matter)، ساقه مغز (brainstem) و گاه ماده خاکستری را درگیر کنند.
علائم بالینی
بیماران مبتلا به ADEM معمولاً با شروع ناگهانی علائمی مانند اختلالات رفتاری و شناختی (behavioral and cognitive abnormalities)، تغییر وضعیت هوشیاری، و تشنج‌ها (seizures) مراجعه می‌کنند. تب، سردرد و خواب‌آلودگی نیز در بسیاری از موارد دیده می‌شود.
یافته‌های مایع مغزی نخاعی (CSF)
در بررسی مایع مغزی-نخاعی (CSF)، معمولاً pleocytosis لنفوسیتی (lymphocytic pleocytosis)، افزایش سطح پروتئین (elevated protein) و در اغلب موارد عدم وجود نوارهای الیگوکلونال (absence of oligoclonal bands – OCB) مشاهده می‌شود؛ این یافته‌ها به تمایز ADEM از سایر بیماری‌های دمیلینه‌کننده مانند ام‌اس (Multiple Sclerosis) کمک می‌کند.
درمان و پیش‌آگهی
درمان خط اول ADEM استفاده از کورتیکواستروئیدهای وریدی (intravenous corticosteroids) با دوز بالا برای مدت کوتاه است که پاسخ بسیار خوبی دارد. در صورت عدم پاسخ مناسب، می‌توان از پلاسمافرز (plasma exchange) یا ایمونوگلوبولین وریدی (IVIG) استفاده کرد.
خوشبختانه، در بیشتر بیماران، ADEM پیش‌آگهی خوبی (good prognosis) دارد و بهبودی کامل یا تقریباً کامل طی چند هفته حاصل می‌شود.
جدول: خلاصه نکات کلیدی درباره آنسفالومیلیت منتشر حاد (ADEM)
| عنوان | توضیح |
|---|---|
| نام بیماری | آنسفالومیلیت منتشر حاد (Acute Disseminated Encephalomyelitis – ADEM) |
| ماهیت بیماری | بیماری التهابی دمیلینه‌کننده سیستم عصبی مرکزی، معمولاً تک‌فازی (monophasic) |
| عامل محرک | عفونت ویروسی قبلی (antecedent viral infection) یا واکسیناسیون (vaccination) |
| ویژگی تصویربرداری MRI | ضایعات چندکانونی، پراکنده (patchy)، دوطرفه (bilateral) و همجوش (confluent) در ماده سفید مغز |
| علائم بالینی شاخص | تغییرات رفتاری و شناختی، تشنج (seizures)، خواب‌آلودگی، تب، تغییر وضعیت هوشیاری |
| یافته‌های مایع مغزی-نخاعی (CSF) | pleocytosis لنفوسیتی، پروتئین بالا، عدم وجود نوارهای الیگوکلونال (absence of OCB) |
| درمان خط اول | کورتیکواستروئیدهای وریدی (intravenous corticosteroids) با دوز بالا |
| درمان جایگزین در موارد مقاوم | پلاسمافرز (plasma exchange) یا ایمونوگلوبولین وریدی (IVIg) |
| پیش‌آگهی | معمولاً پیش‌آگهی خوب (good prognosis) با بهبودی کامل یا تقریباً کامل در اکثر بیماران |
جدول: مقایسه ام اس (MS) و آنسفالومیلیت منتشر حاد (ADEM)
| ویژگی‌ها | مولتیپل اسکلروزیس (MS) | آنسفالومیلیت منتشر حاد (ADEM) |
|---|---|---|
| ماهیت بیماری | بیماری التهابی مزمن و پیشرونده دمیلینه‌کننده سیستم عصبی مرکزی | بیماری التهابی حاد و تک‌فازی دمیلینه‌کننده سیستم عصبی مرکزی |
| شروع بیماری | تدریجی، معمولاً در سنین جوانی (۲۰–۴۰ سال) | شروع حاد، معمولاً در کودکان یا افراد زیر ۲۰ سال |
| عامل محرک | مشخص نیست؛ احتمالاً عوامل ژنتیکی و محیطی | معمولاً پس از عفونت ویروسی یا واکسیناسیون بروز می‌کند |
| نوع ضایعات در MRI | ضایعات غیرقرینه، جدا از هم در زمان و مکان (disseminated in time and space) | ضایعات پراکنده، دوطرفه و همجوش (bilateral, confluent, patchy) |
| مایع مغزی-نخاعی (CSF) | اغلب دارای نوارهای الیگوکلونال (OCBs) و شاخص بالای IgG | معمولاً OCB ندارد؛ pleocytosis لنفوسیتی و پروتئین بالا مشاهده می‌شود |
| علائم شناختی و رفتاری | معمولاً خفیف و تدریجی | اغلب حاد، برجسته و همراه با تغییر وضعیت هوشیاری یا تشنج |
| نوع دوره بیماری | عودکننده-فروکش‌کننده (RRMS) یا پیشرونده (progressive) | تک‌فازی (monophasic)؛ اغلب فقط یک اپیزود |
| درمان خط اول | داروهای تعدیل‌کننده بیماری (DMTs) مانند اینترفرون، ناتالیزوماب، فینگولیمود | کورتیکواستروئید وریدی با دوز بالا؛ در موارد شدید پلاسمافرز یا IVIg |
| پیش‌آگهی | متغیر؛ ممکن است ناتوان‌کننده شود | معمولاً پیش‌آگهی خوب با بهبودی کامل یا نزدیک به کامل |
نتیجه‌گیری:
هرچند ام اس (MS) و آنسفالومیلیت منتشر حاد (ADEM) هر دو در دسته بیماری‌های دمیلینه‌کننده سیستم عصبی مرکزی قرار می‌گیرند و در برخی جنبه‌های تصویربرداری و علائم بالینی شباهت دارند، اما از نظر سیر بیماری، سن شروع، منشأ محرک، ویژگی‌های CSF، نوع ضایعات در MRI و پیش‌آگهی با یکدیگر تفاوت‌های بارزی دارند. تشخیص افتراقی دقیق میان این دو اختلال، به‌ویژه در بیماران جوان، اهمیت بالینی فراوانی دارد و بر انتخاب درمان مناسب و پیش‌آگهی بیماری تأثیرگذار است.
نورومیلیت اپتیکا (بیماری دویک)
کلیک کنید تا ترجمه را بخوانید:
» نورومیلیت اپتیکا (بیماری دویک) (Neuromyelitis Optica – NMO / Devic Disease)
میلیت عرضی (Transverse myelitis) و نوریت اپتیک (optic neuritis)
ممکن است به‌صورت همزمان یا با فاصله زمانی بین حملات (delay between attacks) رخ دهد
دمیالیناسیون مغزی (Demyelination of the brain) باید وجود نداشته باشد یا نسبتاً جزئی (relatively minor) باشد
نقص‌های عصبی شدیدتر (Deficits more severe) هستند: میلیت عرضی طولانی و گسترده (Long Extensive Transverse Myelitis – LETM)
وجود آنتی‌بادی علیه کانال آکواپورین-۴ (Antibodies to aquaporin-4 channel – NMO ab)
درمان حاد (Acute treatment): کورتیکواستروئیدها (steroids) و گاهی پلاسمافرز (plasmapheresis)
درمان پیشگیرانه (Preventive treatment): آزاتیوپرین (azathioprine)، مایکوفنولات موفتیل (mycophenolate mofetil)، و ریتوکسیماب (rituximab)
پیش‌آگهی معمولاً ضعیف (Prognosis is often poor) با ناتوانی‌های عمده (major disabilities)
نورومیلیت اپتیکا (بیماری دویک) (Neuromyelitis Optica – NMO / Devic’s Disease)
نورومیلیت اپتیکا یک اختلال خودایمنی نادر اما شدید در سیستم عصبی مرکزی (Central Nervous System – CNS) است که به‌ویژه عصب بینایی (optic nerve) و نخاع (spinal cord) را درگیر می‌کند. این بیماری پیش‌تر با ام‌اس (Multiple Sclerosis) اشتباه گرفته می‌شد، اما اکنون به‌عنوان یک بیماری متمایز شناخته می‌شود.
میلیت عرضی (Transverse Myelitis) و نوریت اپتیک (Optic Neuritis) از تظاهرات اصلی این بیماری هستند و می‌توانند به‌صورت همزمان یا با فاصله زمانی بین حملات رخ دهند. بر خلاف ام‌اس که معمولاً تظاهرات خفیف‌تر و پراکنده‌تری دارد، در NMO شدت علائم معمولاً بیشتر و ناتوان‌کننده‌تر است.
در بیماران مبتلا به نورومیلیت اپتیکا، دمیالیناسیون مغزی (Demyelination of the brain) یا وجود ندارد یا بسیار جزئی و محدود است، و آسیب اصلی بر نواحی خاصی از CNS متمرکز می‌شود. ویژگی کلیدی بیماری، بروز میلیت عرضی طولانی و گسترده (Long Extensive Transverse Myelitis – LETM) است که معمولاً چندین قطعه از نخاع را درگیر می‌سازد.
از دیگر یافته‌های برجسته، وجود آنتی‌بادی علیه کانال آکواپورین-۴ (Anti-Aquaporin-4 Antibody – NMO-IgG) در بسیاری از بیماران است. این آنتی‌بادی‌ها علیه پروتئین‌های کانال آب در سلول‌های گلیال هدف‌گیری می‌کنند و در تشخیص دقیق بیماری نقش اساسی دارند.
درمان مرحله حاد شامل استفاده از کورتیکواستروئیدهای با دوز بالا (High-dose Steroids) است. در موارد مقاوم به درمان، از پلاسمافرز (Plasmapheresis) برای حذف آنتی‌بادی‌های آسیب‌زا از خون استفاده می‌شود.
برای پیشگیری از عود بیماری و کاهش شدت حملات آتی، از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی استفاده می‌شود؛ از جمله:
-
آزاتیوپرین (Azathioprine)
-
مایکوفنولات موفتیل (Mycophenolate Mofetil)
-
ریتوکسیماب (Rituximab) که علیه CD20 در سلول‌های B عمل می‌کند
متأسفانه، پیش‌آگهی در NMO نسبت به ام‌اس اغلب ضعیف‌تر است و بسیاری از بیماران با ناتوانی‌های قابل توجه عصبی (Major Neurological Disabilities) مواجه می‌شوند. تشخیص زودهنگام و شروع سریع درمان، کلید بهبود کیفیت زندگی در این بیماران است.
در ادامه، جدول خلاصه نکات کلیدی بیماری نورومیلیت اپتیکا (NMO) با تأکید بر کلیدواژه‌های مهم و نکات قابل افتراق برای مطالعه بالینی، تشخیصی و درمانی ارائه می‌شود:
| ویژگی کلیدی | توضیح |
|---|---|
| نام بیماری | نورومیلیت اپتیکا (Neuromyelitis Optica – NMO / Devic’s Disease) |
| تظاهرات بالینی اصلی | میلیت عرضی (Transverse Myelitis) و نوریت اپتیک (Optic Neuritis) – همزمان یا با فاصله زمانی بین حملات |
| الگوی درگیری سیستم عصبی | بیشتر نخاع و عصب بینایی – درگیری مغز جزئی یا غایب |
| نوع دمیالیناسیون | میلیت عرضی طولانی و گسترده (LETM – Long Extensive Transverse Myelitis) |
| شدت علائم عصبی | شدیدتر از ام‌اس؛ اغلب همراه با ناتوانی‌های عمده عصبی |
| آنتی‌بادی شاخص | آنتی‌بادی علیه آکواپورین-۴ (Anti-Aquaporin-4 Antibody – NMO-IgG) |
| مایع مغزی-نخاعی (CSF) | ممکن است نوارهای الیگوکلونال نداشته باشد (برخلاف ام‌اس) |
| درمان مرحله حاد | کورتیکواستروئیدهای وریدی (IV corticosteroids)، در موارد مقاوم: پلاسمافرز (Plasmapheresis) |
| درمان پیشگیرانه | آزاتیوپرین (Azathioprine)، مایکوفنولات موفتیل (Mycophenolate Mofetil)، ریتوکسیماب (Rituximab) |
| پیش‌آگهی | معمولاً ضعیف؛ با احتمال عود مکرر و ناتوانی دائمی |
در ادامه، جدول مقایسه‌ای بین نورومیلیت اپتیکا (NMO) و ام‌اس (Multiple Sclerosis – MS) با تمرکز بر کلیدواژه‌ها و تفاوت‌های کلینیکی، پاتولوژیک و درمانی ارائه می‌شود. این جدول به تفکیک، شناخت بهتر این دو بیماری دمیلینیزان سیستم عصبی مرکزی را تسهیل می‌کند:
| ویژگی‌ها | نورومیلیت اپتیکا (NMO) | ام‌اس (Multiple Sclerosis – MS) |
|---|---|---|
| الگوی بیماری | دو فازی یا عودکننده (Relapsing) یا گاهی منوتیک (Monophasic) | معمولاً عودکننده-فروکش‌کننده (Relapsing-remitting) یا پیشرونده (Progressive) |
| محل درگیری اصلی | عصب بینایی و نخاع (optic nerve, spinal cord) | اغلب مغز، نخاع، عصب بینایی |
| دمیالیناسیون مغزی | یا وجود ندارد یا جزئی (minimal brain lesions) | ضایعات متعدد مغزی به‌ویژه در ناحیه پری‌ونتریکولار، کالوزوم، ساب‌کورتکس |
| شدت علائم عصبی | معمولاً شدیدتر، با احتمال ناتوانی دائمی | معمولاً خفیف‌تر در آغاز، سیر آهسته‌تر ناتوانی |
| آنتی‌بادی‌های اختصاصی | ضد آکواپورین-۴ (Anti-AQP4) در اکثر بیماران | ممکن است نوارهای الیگوکلونال مثبت در CSF دیده شود |
| نوارهای الیگوکلونال (OCB) | اغلب منفی | در بیش از ۹۰٪ موارد مثبت |
| درمان مرحله حاد | کورتیکواستروئیدها و در صورت نیاز پلاسمافرز | معمولاً کورتیکواستروئیدها |
| درمان پیشگیرانه | آزاتیوپرین، مایکوفنولات موفتیل، ریتوکسیماب | داروهای تعدیل‌کننده بیماری (DMTs) مانند اینترفرون بتا، گلاتیرامر، دی‌متیل فومارات، ناتالیزوماب |
| پیش‌آگهی | معمولاً ضعیف‌تر، همراه با عودهای شدیدتر و سریع‌تر | بهتر از NMO، پیشرفت ناتوانی در طی سال‌ها |
»» تمامی کتاب
